Druppel 15-2 - Dispuut Watermanagement

Vitens is het grootste waterbedrijf in Nederland. Ontstaan in 2002 uit
een fusie tussen Nuon Water, Waterbedrijf Gelderland en
Waterleidingmaatschappij Overijssel. Vitens levert water aan 4 miljoen
mensen in Friesland, Overijssel, Gelderland, een deel van Flevoland en
enkele Drentse gemeenten.
Van ongeveer 2.500 hectare waterwingebied in Nederland is Vitens eigenaar
en beheerder. In deze gebieden liggen meer dan 1.000 waterwinputten,
die jaarlijks 260 miljoen m³ grondwater oppompen. Genoeg om
ruim 350.000 zwembaden mee te vullen!
We leveren een van de beste kwaliteiten drinkwater ter wereld. Om dit
te waarborgen onderzoeken wij dagelijks honderden watermonsters tijdens
alle fasen van het zuiveringsproces: tijdens de winning bij productiebedrijven,
tijdens en na de zuivering bij zuiveringsinstallaties, bij
aftappunten in de waterleidingen die door de provincies lopen en bij
klanten thuis.
2

Van de redactie
Colofon
jaargang 15, nummer 2, maart 2005
‘Druppeltje’ is een uitgave van het
Dispuut Watermanagement van de faculteit
Civiele Techniek van de Technische Universiteit
Delft. Het blad verschijnt 4 keer per jaar.
Redactie
Tijs Dekker, Arthur Geilvoet, Wouter Sotthewes
Medewerkers aan dit nummer
Pieter van Berkum, Dr. Pieter Bol, Tijs Dekker,
Prof. dr. ir. T.N. Olsthoorn, Stefan Geilvoet,
Miriam Gerrits, Doris van Halem, Willem
Malda, Wouter Sotthewes, Jasper Verberk,
Prof. ir. J.B.M. Wiggers
Lay-out
Tijs Dekker, Arthur Geilvoet, Pieter van Berkum
Printing
Koopman & Kraaijenbrink
‘Druppeltje’ wordt gratis toegezonden aan alle
ere-leden, leden, oud-leden en begunstigers
van het
Dispuut Watermanagement
Faculteit Civiele Techniek en
Geowetenschappen
kamer 4.74
Stevinweg 1
2628 CN Delft
Telefoon: 015 - 278 4284
Telefax: 015 - 278 5559
E-mail:
dispuut.watermanagement@ct.tudelft.nl
Homepage: www.dispuutwatermanagement.nl
Een verse druppel, net van de drukker.
En ook deze keer weer bomvol interessante
artikelen.
De nieuwste professor van de afdeling
mag het spits afbijten. Theo Olsthoorn
schrijft deze keer met zijn waterkolom
voor het eerst in het druppeltje.
Ook staat het tweede deel van het interview
met onze andere nieuwe professor,
Nick van de Giesen, in deze aflevering.
In het eerste deel vertelde hij ons vooral
over zijn eigen studententijd. Dit tweede
deel gaat over het onderwijs en onderzoek.
In het vorige druppeltje verzuchtte een
van onze chinese vrienden waarom wij,
Nederlanders, allemaal zo lang zijn.
Prof. Ir. J.B.M. Wiggers denkt het antwoord
te weten en vertelt deze theorie
in een ingezonden stuk.
Het onderwijs gaat volgend jaar
drastisch veranderen, zoveel is duidelijk.
De kogel is nu door de kerk en het
definitieve rooster voor volgend jaar
staat vast. Wouter Sotthewes schrijft
hierover in zijn stukje “Nieuws uit de
onderwijsdelta”.
Tot slot staat er nog een verslag over de
vakantiecursus, die ook dit jaar weer
een succes was.
Let ook vooral op de aankondigingen
van activiteiten die nog te gebeuren
staan. Er zit veel in het vat en allemaal
de moeite waard!
De Redactie
3

Inhoudsopgave
Van de redactie
3
Symposium 2005
15
Inhoudsopgave/
Lustrumreis
Van het bestuur
4
5
Just a matter of size
Afstudeerwerk
gezondheidstechniek
16
18
Waterkolom
6
Onderwijs
20
Activiteitenagenda
Interview Van de Giesen
7
8
Ingezonden artikel:
Legionellose
22
22
Afstudeerwerk
Land-en Waterbeheer
Afstudeerwerk
Hydrologie
Lustrumreis
12
13
Vakantiecursus
Excursie Luxemburg
Adverteerdersindex/
Lustrum
24
29
30
4
Slimmer worden dan
je oma?
En al haar vriendinnen er
bij de volgende verjaardag
uitlullen?
Schrijf je dan nu in voor
het Watermanagement-
Rijnreisje!
We zakken de “Der
Rhein, Europas schönster
Strom” af van 2 t/m 9 juli
en bezoeken daarbij
natuurlijk interessante
projecten en (voor velen)
geheime plekken.
Nieuwsgierig? Kom langs
op kamer 4.74 of stuur
een mailtje naar
reis.dispuut.wmg@
ct.tudelft.nl

Van het bestuur
wilden ook in het weekend een kopje
koffie drinken, maar stonden voor een
dichte deur. Uit onvrede hebben ze toen
het hok verbouwd en de inhoud (44,88
euro) van de geldkist meegenomen.
… toen werd het stil, want ook bestuursleden
maken tentamens. Zo
geschiedde, dat het hok ‘s middags vaak
dicht bleef. Dankzij een oplettende
buurvrouw hebben onze vissen het
kerstreces toch overleefd!
Van rust is nu geen sprake meer, zowel
de Symposium-, als de Lustrumcommissie
doen hun uiterste beste om
een mooi lenteprogramma neer te
zetten. De Reiscommissie vult alvast de
eerste week van jullie vakantie in. Tip,
check de agenda op de website.
Dat iedereen altijd welkom is op kamer
4.74, werd een paar weken geleden wat
al te letterlijk opgevat. Enkele figuren
De Nieuwjaarsborrel van het Dispuut
werd goed bezocht door zowel studenten
als medewerkers, die het samen
uitstekend konden vinden. De volgende
borrel ligt al in het verschiet; de
Algemene LedenVergadering met halfjaarlijkse
bestuurswissel geeft daar alle
reden toe.
Een week of wat terug ontvingen alle
studerende leden van het dispuut een
brief met de mogelijkheid tot deelname
aan het bestuur van het dispuut. Het
dispuut is een vereniging van leden en
zij dienen dan ook de gelegenheid te
krijgen om zitting te nemen in het
bestuur. Op 14 april treedt het 37e
bestuur aan.
Tot slot wens ik u namens het bestuur
het allerbeste met uw vakken en/of
andere bezigheden.
Pieter van Berkum
Voorzitter Dispuut Watermanagement
Weet jij je nieuwe rooster al?
Check nu
www.dispuutwatermanagement.nl
5

Waterkolom
GRACE en het zakkende grondwater
Onlangs studeerde Miriam Gerrits af op haar prachtige studie naar de veranderingen
van de waterberging in de bodem van Kenia. Het bijzondere daaraan was de
manier van meten, namelijk op basis van de veranderingen van het gravitatieveld
zoals dat wordt waargenomen door de moderne GRACE-satellieten. Deze twee in
2002 gelanceerde satellieten, die op 220 km van elkaar rond de aarde cirkelen,
houden de afstand tot elkaar voortdurend scherp in de gaten. Elke verandering is
het gevolg van verschillen in de zwaartekracht beneden de satellieten, waardoor de
ene iets versnelt ten opzichte van de andere. Behalve deze ongelooflijke techniek,
is vooral frappant de nauwkeurigheid waarmee de gravitatie kan worden vastgesteld.
Een laag van een cm water is daarbij goed te meten, zij het over een
gemiddeld oppervlak van 200 bij 200 km. Dit is natuurlijk mooi voor Kenia, maar
direct intrigerend zou het gebruik van deze vorm van meting zijn om nu eens heel
precies op wereldschaal vast te gaan stellen hoe het staat met de overexploitatie
van grondwater.
Op tal van heel uitgestrekte gebieden in
de wereld daalt het grondwater namelijk
voortdurend, vaak met een meter per
jaar en dit al vele jaren lang. Deze overexploitatie
is het gevolg van de
grootschalige invoer van geboorde putten
over de afgelopen 30 jaar, mogelijk
gemaakt door het beschikbaar komen
van elektrische stroom en kleine pompen.
Het gaat in totaal om vele miljoenen
putten, die gezamenlijk meer water
kunnen oppompen dan grote rivieren
voeren.
GRACE twin satellites.
Vaak is het droogvallen van een rivier,
dat steeds meer voorkomt, niet zozeer
het gevolg van overmatig gebruik van
dit rivierwater alswel van het winnen
van grondwater in de wijde omgeving.
Het grondwater is immers in veel sedimentaire
bekkens nagenoeg overal aanwezig
en vaak van goede kwaliteit; met
een geboorde put per boerderij en zonder
kostbare infrastructuur kan daardoor
grootschalig worden geïrrigeerd en
voedsel worden verbouwd. Hele regio's
zijn hierdoor de afgelopen decennia
groen en zelfvoorzienend geworden. Het
is dan natuurlijk wel de vraag hoe lang
dit zo door kan gaan, het grondwater
wordt lang niet overal aangevuld in de
mate waarin het wordt onttrokken. Komt
er dus een moment waarop de wal het
schip keert? Zo ja, welke oplossingen
vallen er te bedenken, liefst op tijd.
Kunnen we bijvoorbeeld kunstmatig infiltreren?
Is er daarvoor überhaupt water
beschikbaar? Of moeten we toch vooral
anders met water om leren gaan?
6

Hoe het ook zij er ligt een grote taak
voor de hydrologen om de toekomst van
het grondwater scherp in kaart te brengen,
zodat de juiste zeer concrete
oplossingen kunnen worden ontwikkeld
en aangewend in het water management.
Behalve zuiniger zullen we in elk
geval ook veel slimmer en hydrologisch
preciezer met water moeten omgaan.
Dit vergt veel kennis van het voorkomen
van het grondwater, de aanvulling, afvoer
en de natuurlijke en antropogene
processen die daarbij spelen. Satellieten
zijn hierbij steeds belangrijker. Zij zijn de
laatste 35 jaar met steeds grotere precisie
vast gaan leggen wat aan het aardoppervlak
gebeurt (neerslag, verdamping,
bodemvocht, landgebruik,
overstroming e.d.). De splinternieuwe
gravitatiemetingen voegen hier een
geheel nieuwe dimensie aan toe. Voor
het eerst kunnen we heel precies de
hoeveelheid water meten die zich onder
het oppervlak bevindt en kunnen we van
moment tot moment zien hoe het
grondwater in de wereld wordt gebruikt.
Dit beeld zal straks veel duidelijker en
eenduidiger zijn dan dat van klimaatveranderingen.
Het kan dan ook
niet anders of dit moet tot onderzoek,
actie en maatregelen stimuleren. Het
heeft me zeer verbaasd dat daar op het
internet nog geen onderzoeken over te
vinden zijn. Kom op dus.
Prof.dr.ir. T.N.Olsthoorn
Waterkolom
Activiteitenagenda
Algemene ledenvergadering
Bestuurswissel
14 april
14 april
Lustrum
Symposium
Lustrumreis
23 t/m 27 mei
9 juni
2 t/m 9 juli
7

Interview Van de Giesen
Alweer een paar maanden lopen op de afdeling Watermanagement
een aantal nieuwe gezichten rond. In dit Druppeltje staat Deel 2
van het interview met Prof. dr. ir. Nick van de Giesen. In het eerste
deel vertelde hij ons over zijn eigen studiejaren. In deel twee
spreken we over onderwijs en onderzoek
Nog een laatste vraag over uw PhD,
voordat we het over het onderwijs
van nu gaan hebben. In uw PhD
heeft u Antropologie gedaan. Heeft
u daar profijt van gehad in latere
projecten?
In de Filippijnen heb ik een zware stage
gelopen van 6 maanden.
Rechtsantropologen konden mij precies
uitleggen dat wat ik in de Filippijnen
gezien had te maken had met menselijk
handelen. Er zijn regels, mensen houden
zich daar toch aan? Heel vaak houden
mensen zich niet aan regels en tradities.
Als studenten samenwonen zijn er ook
regels over wie er schoonmaakt. Er zijn
heel veel bronnen van regelgeving die
mensen heel opportunistisch gebruiken.
De stage verliep moeizaam, ik merkte
dat mijn talent toch meer bij natuurkunde
lag. Het vervelende van sociale
wetenschappen is dat er niet één
manier is. Als wij wat berekenen is dat
of goed of fout. Er zijn net zoveel
scholen als sociale wetenschappers, de
één vindt dit de ander vindt dat. Het is
meer een cultuur van hoe uit je je en
wat voor woorden gebruik je, dan of iets
juist is of niet.
Raadt u het technische studenten
aan om een sociale studie ernaast
te volgen?
Ik raad het op zich andere mensen niet
aan, maar het is interessant om je een
ander vakgebied eigen gemaakt te
hebben. Zodat je weet: er zijn andere
manieren om over de werkelijkheid na
te denken. Men wil geen studenten
meer die met oogkleppen op van de
universiteit afkomen, maar mensen die
ruimer denken. Je kunt natuurlijk ook
wat anders gaan doen zoals muziek
maken, toneel spelen of fanatiek gaan
roeien.
Wat is volgens u de ideale rol van
de watermanager in onze samenleving?
Mijn ideaal zou zijn dat een Delfts ingenieur
kan rekenen en denken. Ik
vergelijk het een beetje met een HTS.
De HTS-opleiding is veel goedkoper dan
de universitaire opleiding, dat moet je
kunnen verantwoorden. Ik denk dat
iemand die van de HTS komt ook heel
goed een brug kan ontwerpen. Dan
moet je niet zeggen; wij kunnen het
nog beter! Dat is marginaal. Je moet
dus breder inzetbaar zijn en breder
denken, zonder generalist te worden. Ik
denk dat het gemakkelijker is om een
Delfts ingenieur te leren communiceren
zoals een geograaf communiceert, dan
om een geograaf te leren rekenen. Je
wilt iemand die trots is dat hij goed kan
rekenen,
8

Interview Van de Giesen
maar ook goed kan communiceren met
bijvoorbeeld een econoom of bestuurskundige.
Dat lijkt mij een belangrijke
meerwaarde. Water zit wel in de lift,
maar de problemen zijn ook waanzinnig
complex. Steeds een hogere dijk
bouwen is niet de oplossing. Het wordt
overgegeven aan generalisten, maar ik
zou graag willen dat een Delftenaar
daar ook de leiding in kan nemen.
U heeft veel gestudeerd en al flink
wat projecten gedaan, de lessen
die u ons nu geeft bij ct4450, zijn
die voornamelijk gebaseerd op wat
u geleerd heeft in de collegebanken
of in de praktijk?
Dat leer je niet snel in de collegebanken.
Ik ben toch wel door ervaring
wijs geworden. Ik heb altijd een brede
interesse gehad, maar je kunt ook
zeggen dat ik moeite heb gehad om me
te richten. Je moet je soms toch richten
zonder simplistisch te worden. Integraal
Watermanagement is iets wat je in de
praktijk doet, denk ik. Iets dat niet rust
op zware theoretische kaders. Het is
echt iets dat je moet doen, en dat heb
ik proberen te structureren. Maar dat
blijft natuurlijk altijd iets kunstmatigs.
Wat vond u van de studenten tijdens
uw eerste keer ct4450?
Ik was eigenlijk verbaasd over het
uithoudingsvermogen en inzet van de
studenten. Hoeveel mensen zaten er? Ik
denk dat wel 80-90% van de studenten
er gewoon zaten. Het project hebben ze
heel goed opgepikt.
Zou het kunnen komen doordat
studenten behoefte hebben aan
zo'n vorm van onderwijs?
Het kan ook de nieuwigheid zijn. Ik
vond het leuk om te doen, dat wist ik
eigenlijk niet van tevoren. Ik dacht het
een last zou zijn. Er zitten een aantal
mensen die zijn net zo intelligent als jij
en die zitten ook liever buiten. Wat heb
ik daar dan nog te vertellen? Ik dacht
dat het heel moeilijk zou zijn, maar ik
vond het heel leuk om te doen. En ik
hoop dat ik dat er een beetje in kan
houden. Sommige mensen die blijven
dat leuk vinden en dat merk je ook. Er
staat zoveel druk op een professor, van
allerlei kanten, zoals al die administratieve
aangelegenheden. Het is heel verleidelijk
om uiteindelijk toch maar weer
hetzelfde uit de kast te halen en dat
weer af te draaien.
Bent u in de colleges gegroeid?
Ja, voor mij was het ook een experiment.
Tijdens je studie worden je stukjes
geleerd, dat overzicht moet je zelf
bij elkaar zien te halen. Dat is heel
moeilijk. Ik heb in Bonn aan het begin
van mijn PhD een college gegeven aan
zo'n 30 studenten. Waarin ik al die
inzichten die ik verworven had over de
jaren wilde proberen te condenseren in
één mooi college. Het college dat ik zelf
altijd had willen hebben. Nou, dat college
verzoop als een baksteen! Ze
dachten; waar heeft die man het over?
Dus je moet erg oppassen met dat soort
experimenten. Hier heerst de filosofie
dat het niet alleen gaat over wat je in
mensen stopt, het gaat om wat mensen
uiteindelijk kunnen. Het gaat om het
oplossen van een probleem, dat niet is
voorgekauwd.
9

Interview Van de Giesen
Gaat u zich hier ook bezig houden
met onderzoek?
Het thema daarvan is het inpassen van
informatie in besluitvormingsprocessen
met betrekking tot watermanagement.
Afgelopen decennia hebben we heel
veel fysische modellen ontwikkeld en
besluitvormers zijn dat een beetje moe.
Die hebben daar niet zoveel mee, maar
de fout ligt ook bij ons. Het zit zo: Dit
kunnen wij, dit doen wij. Wij kunnen
een programma nauwkeuriger maken
tot zoveel decimalen achter de komma.
Maar een programma wordt alleen maar
beter als het ook echt gebruikt wordt.
Dat is zo'n beetje het thema.
Hoe leerde u zelf uw vakken?
De dictaten waren erg goed. Ik ging
naar het eerste college en keek of er uit
het dictaat werd voorgelezen. Vind ik dit
leuk of niet? En bij tweederde van de
vakken ging ik naar 2 of 3 colleges.
Hoe lang heeft u dan over uw
studie gedaan?
Ik heb er uiteindelijk nog 7 jaar over
gedaan. Het minimum was toen 5,5
jaar, dat was ik vast van plan, maar als
je naar het buitenland gaat zit je al
gauw een paar maanden te wachten.
Er komt vanuit de maatschappij
vaak kritiek op de eeuwige studenten,
vindt u dat terecht?
Nou, als je iedere dag om zes uur op
moet staan om muren te metselen en
terwijl je naar je werk rijdt zie je een
stelletje dronken studenten thuis
komen, dan begrijp ik dat dat frustrerend
is; dan denk je ook, betaal ik daar
nou mijn belastingcenten voor. Er is ook
een bepaald niveau van maatschappelijke
verantwoordelijkheid die ook studenten
moeten nemen.
Dilemma's
Delft/Wageningen
Delft, op het vakgebied. In Wageningen
is het of technisch of maatschappelijk.
In Delft is een goede communicatie, het
is een gevarieerd team. Dat wist ik niet
voordat ik hier kwam, ik ben positief
verrast.
Heeft u bewust gezocht naar een
stoel hier?
Een leerstoel vind ik een hele eer. In
Wageningen had ik ook gesolliciteerd
kunnen hebben. Ik heb het nooit als
een echte tegenstelling gezien. Ik wilde
al heel lang professor worden en ik doe
nu precies wat ik had willen doen. Voor
mij past dit.
Sport/Goed boek
Een goed boek, soms stompzinnig en
spannend en ik lees ook heel veel
geschiedenis. Boeken die én blijven
lezen én mooi geschreven zijn.
Zoals?
Donna Tart, dat klopt van alle kanten;
slim, sterk verhaal en mooi geschreven.
Hiphop/Klassiek
Ik ben niet erg muzikaal, ik houd meer
van modern. (Hiphop dus, red.)
Theorie/Praktijk
Praktijk, ik doe onderzoek omdat ik iets
wil maken dat werkt. In de praktijk heb
ik daar weer theorie voor nodig.
P. van Berkum en D. van Halem
10

11
Advertentie

Water Resource Management
Willem Malda has finished his studies in februari 2005. His graduationwork
dealed with a WM-canal and it’s control techniques. Therefor he visited the
Water Conservation Laboratory in Phoenix (Arizona, United States).
Masterthesis Waterresource Management
Model Predictive Control on Irrigation Canals,
"Application on the WM-Canal"
In March last year I started to look for a
master thesis research topic. My goal in
this search was to find a challenging
assignment. During the search I joined
the class of Operational Water
Management, which I found very interesting.
Especially the mixture between
water management and system control I
found interesting. Part of my graduation
period I spend at the United States
Water Conservation Laboratory (USWCL)
in Phoenix, Arizona. Here I studied the
WM-Canal and the control techniques
that are used to control this canal.
A lot of research that is done on controlling
irrigation canals is done on this
particular canal in Arizona. Most of the
controllers studied before use control
techniques that do not take the constraints
of the irrigation system into
account. To take these constraints into
account during control a control technique
called Model Predictive Control
can be used.
Model Predictive Control (MPC) is a control
methodology that can efficiently
control systems taking into account various
types of constraints. It originates
from the chemical process industry. In
the 70s the search for optimization
changed from supply driven production
to a production based on the prediction
of the demand. MPC uses all relevant
measurements and predictions within an
optimization to calculate the optimal
control action taking into account the
physical and operational constraints.
Because MPC is able to use an internal
model to minimize an objective function
this method of control is promising for
application in irrigation systems.
Therefore research is done on the application
of MPC on irrigation systems.
Cost Function Constraints Future Disturbance
Present and Future
Setpoints
-
+
-
Present and Future
Errors
Optimization
Present and Future
Inputs
Internal Model
Present and Future
Outputs
Open Loop
Output
Future Output
Controller
Real System
Present Input
Actuators
Real System
Canals
Present Output
Closed Loop
Output
Present Output
12

Water Resource Management
For this research the WM-Canal located
in Maricopa, Arizona is used to design
the controller for. Special attention is
given to the constraints of minimum
gate movements. To implement this
constraint Sequential Model Predictive
Control (SMPC) is used. For the WM-
Canal in Maricopa, Arizona a controller is
designed that makes use of the MPC
technique.
The designed controller is evaluated
using the following criteria:
-The water levels in the reaches need to
be kept in between the given bandwidth.
-The gates can only move with a minimum
gate movement
-The controller must be robust
This controller is tested on a model of
the WM-Canal. The results of these
tests prove that the technique of MPC is
very accurate in controlling the WM-
Canal. Through SMPC the constraint on
the minimum gate movement is taken
into account. Tests on the model of the
WM-Canal using this technique also produced
results that were very satisfying.
Willem Malda
Hydrology
Miriam Gerrits has also finished her thesis in februari 2005. Techniques
she used, are mentioned before in the “Waterkolom” by Prof. Olsthorn
Masterthesis Hydrology Hydrological modelling of the Zambezi catchment
for gravity measurements
In hydrological forecasting, e.g. for
floods and droughts, knowledge on the
water stock in a catchment is crucial.
The water is stored in different compartments:
the groundwater, the soil moisture
and the surface water. In practice it
appears to be difficult to determine
these stocks accurately and hence to
validate our models. With the start of
the satellite mission GRACE (Gravity
Recovery and Climate Experiment), new
opportunities have emerged for determining
the amount of water stored on
and below the surface.
GRACE is a twin satellite, which measures
every month tiny differences in the
Earth's gravity field. These spatial and
monthly changes are caused by variations
in the mass distribution on and
below the earth's surface, which are
caused by processes like: ocean current
changes, terrestrial water storage
changes, atmospheric changes, changes
in biomass, etc. Processes like the
movement of continents are neglected,
because they only vary at geological
time scales, not significant at a monthly
time scale.
Despite the large number of processes
influencing the gravity measurements, it
should be possible to filter out the
hydrological (= terrestrial water storage)
signal. To find the relation between the
gravity and the storage, first a hydrological
model was built,
13

Hydrology
which simulates the terrestrial water
storage on a monthly basis. Next, these
results have been compared to the estimated
hydrological signal derived from
GRACE measurements.
Despite the large number of processes
influencing the gravity measurements, it
should be possible to filter out the
hydrological (= terrestrial water storage)
signal. To find the relation between the
gravity and the storage, first a hydrological
model was built, which simulates
the terrestrial water storage on a
monthly basis. Next, these results have
been compared to the estimated hydrological
signal derived from GRACE measurements.
Lukulu
Victoria Falls
Figure 2: Zambezi catchment in Southern
Africa.
The Zambezi catchment in Southern
Africa was chosen as study case, mainly
because of its large basin size and the
absence of tidal influences. Because the
quality of the precipitation input data is
very important for the performance of
the hydrological model, different rainfall
algorithms have been investigated in
this research.
The hydrological model consists of two
parts: a GIS based water balance model
and a Muskingum routing model. After
comparing the model results with
observed discharge data it can be concluded
that the model performance is
quite reasonable.
To obtain more knowledge about the
sensitivity of the model to parameter
and data uncertainty, the GLUE-procedure
has been used: firstly to determine
the uncertainty of four main model
parameters, and secondly to determine
the uncertainty in the precipitation and
potential evaporation input data of the
Zambezi model. From the GLUE results
it can be concluded, that no optimal
parameter set exists and that the uncertainty
in the model parameters is less
important then the uncertainty in the
input data.
As a first attempt GRACE data (spherical
harmonic coefficients provided by
GRACE) have been transformed into a
hydrological signal, which is called the
'direct estimation of hydrology from
GRACE data'-method. Comparing the
calculated hydrological signal obtained
from GRACE with the Zambezi-model
results, shows that in qualitative terms a
clear relation exists. Only the amplitude
from the GRACE-data is higher then the
amplitude of the Zambezi-model. This
could be due to various reasons: biomass
accumulation, more variation in
soil-vegetation interaction, and possibly
a model leakage error. By using averaging
kernel functions this latter error may
be reduced.
Miriam Gerrits
14

Symposium 2005
Aankondiging
Ook dit jaar organiseert het Dispuut een symposium over een actueel
en relevant onderwerp uit de wereld van het watermanagement. Zoals
gebruikelijk wordt het symposium georganiseerd door een daarvoor in
het leven geroepen Symposiumcommissie, waarvan Jan Verkade,
Benjamin Fischer, Jules Schmedding en Pieter van Berkum de leden zijn.
Het symposium wordt op 9 juni 2005 gehouden in de conferentiezaal
van WL | Delft Hydraulics. Het thema is de soms wat moeizame verhouding
tussen 'bestuurders' en 'technici' en heeft dan ook als titel:
Ingenieurs komen van Mars, bestuurders van Venus
Spanning aan het wateroppervlak
In het watermanagement zijn ingenieurs en bestuurders het lang niet
altijd eens over het te voeren beleid of over de te kiezen oplossing. Dit
leidt tot spanningen in de onderlinge verhoudingen en tot besluiten die
door geen van beide bloedgroepen als optimaal worden ervaren.
Toch hebben ingenieurs en bestuurders elkaar nodig en zullen ze
moeten samenwerken. ("Zijn ze tot elkaar veroordeeld", denken de cynici.)
Een oplossing is dus geboden!
In het symposium wordt nader onderzocht, waar het onbegrip en
wantrouwen tussen de twee groepen vandaan komt en hoe dit
weggenomen kan worden. Een aantal casussen uit de Nederlandse
beroepspraktijk dient daarvoor als handvat.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Symposiumcommissie
van het Dispuut Watermanagement: (015) 278.4284 of
SYMPO.DISPUUT.WMG@CITG.TUDELFT.NL Aanmelden kan via de website
van het Dispuut: WWW.DISPUUTWATERMANAGEMENT.NL
15

Just a matter of size...
Why are the Chinese smaller then the Dutch?
The interview with the three Chinese students which was published
in Druppeltje 1, jaargang 15 reminded me of a conversation
I had with a Tutsi in Burundi somewhere between 1985 and 1990.
As you might know Tutsis in general are
tall people. I worked together with a
Tutsi whose name was Julius. One day
Julius asked me if I knew why Dutch
people and the Tutsis are tall and
Belgium people are small. I told him that
I did not know the answer. After the
weekend, on Monday Julius entered my
room in an excited state. He asked me
politely if he could talk to me for some
moment. I said yes. He told me that during
the weekend he had been wondering
what could be the answer to the
question he asked me the week before.
He told me he knew the answer. He
said: "Dutch people have cows. Tutsis
also have cows. Dutch people drink a lot
of milk. Tutsis drink a lot of milk too.
Belgium people only drink beer." At first I
laughed but after a little bit of thinking I
had to tell Julius that this may be the
correct answer. Proud and very happy
he left my room.
Much later I happened to read some
articles dealing with what is called the
lactose intolerance. My curiosity on how
this intolerance occurs was fostered by
the fact that both our children, when
they were babies suffered from this ailment.
At that time the medical world did
not exactly know why our babies were
not able to drink milk in quantities considered
normal for them. We had to feed
them every three hours little quantities
of milk. If they got too much they just
vomited. The articles made clear to me
that the intolerance our children suffered
from was caused by an inability of their
little bodies to brake down the sugar lactose.
Their bodies lacked sufficient
amounts of an enzyme called lactase, to
break down the sugar lactose into its
two simple forms. If your body does not
produce sufficient amounts of this lactase,
the sugar lactose is broken down
in the intestines by bacterial fermentation
which causes diarrhea and vomiting.
And that was what our babies
showed.
At this point you may ask what this has
to do with Tutsis and Dutchman being
tall and Belgians being small? The
answer is: A lot.
To be able to prove that the answer is
most likely correct I have to give a bit
more information on the lactose intolerance.
16

Just a matter of size...
It has been established that babies at
birth generally have a high lactose tolerance.
The mother's body takes care of
that already when the baby still is in her
womb. After the baby is not any more
breastfed the ability of the child's body
to produce lactase rapidly diminishes.
The rate of this decreasing production of
lactase however is very markedly genetic.
Of the children of the Caucasian race
around 5% show this decrease of the
production of lactase. By children of
Asian decent however this is around
95%! In Europe this percentage of people
being lactose intolerant increases
going from north to south. For Greeks
this percentage is between 50 and 60
%.A Greek does not drink milk but he
does eat cheese. No wonder, for digesting
cheese you don't need the lactase!
Going from north to south in Europe the
people become smaller and smaller.
Asians who are predominantly lactose
intolerant, in general are smaller than
North Europeans. So, there is a strong
correlation between people being tall
and being able to produce lactase.
Julius was right!
You may ask why there exists this racial
difference in the production of lactase.
My answer is speculative. I can not
prove it. At the time Europe got populated
after the last ice age, the people
lived in harsh circumstances. They most
likely were much dependent on the
products of their cattle. They surely let
their children drink cow, sheep and goat
milk. Maybe many children got sick and
died. Only those who did not have the
lactose intolerance survived. And gradually
almost the whole population became
lactose tolerant. And as dairy products
otherwise are very healthy they started
to grow tall.
The experience that dairy products are
healthy for young people of northern
Europe has had some nasty consequences.
In the last century, at the time
of the great famines in Africa, The
Netherlands and other countries have
send large quantities of powdered milk
to Africa. It is a fact that many children
have died getting diarrhea and ultimately
by drying out, after it was tried to nourish
them by the milk made from the
powder. These children showed lactose
intolerance. They were no Tutsi's.
So my dear Chinese students don't try
to let the children you eventually get to
become as tall as the Dutch children by
feeding them milk. That would be disastrous.
There exists however other foodstuffs
which might give the result you
want. Ask a specialist.
Prof. Ir. J.B.M. Wiggers
17

Gezondheidstechniek
Stefan Geilvoet is eind 2004 afgestudeerd in de richting gezondheidstechniek.
Zijn afstudeerwerk borduurt voort op het artikel dat in de
afgelopen druppel verscheen.
Afstudeerproject: membraanvervuiling in membraanbioreactoren door
extracellulaire polymere substanties
De gangbare zuiveringsmethode voor
stedelijk afvalwater is het actiefslib-proces;
door afvalwater in een bioreactor te
beluchten ontstaan bacteriën, die in
staat zijn organische vervuilingen in het
water af te breken. De bacteriën, die
leven in slibvlokken, worden nadat ze
hun werk hebben gedaan van het
gezuiverde water gescheiden door middel
van bezinking. Het gezuiverde water
(effluent) wordt geloosd op het oppervlaktewater
en de bacteriën worden
teruggevoerd naar de bioreactor.
Een innovatie binnen het actiefslib-proces
is de membraanbioreactor (MBR).
Bij MBR-technologie vindt scheiding van
slib en water niet plaats door middel
van bezinking, maar met een membraanstap.
Hierdoor is procesvoering
met een veel hogere concentratie biomassa
(ca. 12 gr/l) mogelijk. De voornaamste
voordelen van het MBR-proces
zijn de aanzienlijke ruimtebesparing
(compactere bioreactor en wegvallen
bezinktanks) en de hoogstaande
effluentkwaliteit die bereikt kunnen worden.
Influent
Bioreactor
Bezinktank
Effluent
Een groot probleem bij MBR-technologie
is de membraanvervuiling die tijdens het
proces ontstaat. Deeltjes in het actiefslib
verstoppen de poriën waardoor de
prestaties van het systeem teruglopen.
Slibrecirculatie
Figuur 1: Conventioneel actiefslib-proces
Het zuiveringsrendement is optimaal bij
een zo laag mogelijke slibbelasting
(voedselaanbod/hoeveelheid bacteriën).
Omdat het voedselaanbod niet reguleerbaar
is, is het dus wenselijk om zoveel
mogelijk bacteriën in het systeem te
handhaven. Echter, de beperkende factor
hierin is de bezinkbaarheid van het
slib; bij een te hoge concentratie biomassa
(> ca. 5 gr/l) bezinkt het slib niet
goed meer en zal slibuitspoel met het
effluent plaatsvinden.
Bioreactor Membranen
Voeding
Influent
Effluent
Concentraat
Slibrecirculatie
Figuur 2: Membraanbioreactor
18

Gezondheidstechniek
Periodieke reiniging van de membranen
is noodzakelijk, waardoor de
exploitatiekosten toenemen.
Membraanvervuiling in MBR is een complex
proces waarover de kennis tot op
heden beperkt is.
Verondersteld wordt dat een van de
grootse boosdoeners wat betreft membraanvervuiling
EPS is, wat staat voor
extracellulaire polymere substanties. EPS
wordt geproduceerd door de bacteriën
in het slib en bestaat uit diverse organische
bestanddelen, waaronder proteïnen
en polysacchariden.Het dient onder
andere als beschermende laag rondom
de bacteriën en als tijdelijke opslagplaats
voor voedsel. Omdat EPS een
uiterst complex en heterogeen goedje
is, is er maar weinig bekend over de situaties
en waarin het membraanvervuiling
veroorzaakt en de mechanismen die
daarbij een rol spelen.
filtreerbaarheid en slibkwaliteitsparameters.
Voor mijn afstudeeronderzoek heb
ik slib uit de vier in Nederland operationele
(pilot-)MBR's met de filtratieinstallatie
getest en gezocht naar
relaties tussen de filtreerbaarheid en
EPS-gehalten.
Het goede nieuws is dat de toegepaste
methode uiterst geschikt is gebleken om
verschillen in filtreerbaarheid aan te
tonen. Dit biedt een uitstekend aanknopingspunt
voor verder onderzoek.
Het ietwat minder goede nieuws is dat
er geen algemeen geldend verband is
aangetoond tussen membraanvervuiling
en EPS-gehalten. Natuurlijk viel dit
enigszins te verwachten, omdat er naast
EPS nog veel meer factoren van invloed
zijn. Gelukkig heb ik mij niet hoeven
neerleggen bij het minder goede
nieuws, want ik heb de mogelijkheid
gekregen om als promovendus bij de
sectie gezondheidstechniek het onderzoek
naar membraanvervuiling in MBR's
te continueren.
Stefan Geilvoet
Figuur 3: Bacteriën omgeven door EPS
Promovendus Herman Evenblij heeft
voor zijn onderzoek een kleinschalige filtratie-installatie
ontwikkeld waarmee slib
uit verschillende MBR's onder identieke
omstandigheden gefiltreerd kan worden.
Hierdoor wordt het mogelijk om een
eenduidige vergelijking tussen verschillende
slibsoorten te maken op basis van
19

Onderwijs
Nieuws uit de onderwijsdelta
In de onderwijsdelta is het water zoals gewoonlijk constant in beweging.
Gelukkig is de rivier de BaMa zijn turbulente karakter een beetje kwijt
geraakt en nu redelijk gekanaliseerd, er zijn echter nog meer stromingen
in te dammen de komende tijd om de delta een beetje te onderhouden.
Een van de grote veranderingen in het
onderwijs is de komst van de midcareers
komende september. Aan deze
plannen is in dit collegejaar hard
gesleuteld en ze kunnen in september
vol goede moed beginnen.
Wat was ook alweer het idee achter de
midcareers?
De studentaantallen zijn de afgelopen
jaren nogal teruggelopen en er werd
gekeken of er naast het VWO, ook nog
andere instromingen mogelijk waren. Bij
watermanagement, en dan met name
bij gezondheidstechniek bleek er vanuit
het bedrijfsleven behoorlijk wat interesse
om werknemers met een HBOachtergrond
binnen een paar jaar, naast
de gewone arbeid hun Mastertitel te
laten behalen. Deze mensen kunnen
slechts beperkt vrij krijgen, waardoor
het onderwijs, met zijn chaotische rooster
in de huidige vorm niet geschikt is.
Daarom is afgelopen augustus een
werkgroep gestart, welke de opdracht
had het onderwijsprogramma van de
masters van watermanagement geschikt
te maken voor midcareers, zonder hierbij
de kwaliteit van het onderwijsprogramma
van de 'gewone' studenten te
schaden.
programma is gewoon gebaseerd op ons
huidige 4-blokken systeem, de belangrijkste
verandering is dat ieder vak op
een vaste dag in de week gegeven
wordt, en meestal dus maar één vak per
dag. Het doel reikt echter verder dan
alleen een roosterverandering, als een
vak op één dag in de week gegeven
wordt, zit geen student te wachten op 4
of 6 uur hoorcollege. Daar moet dus ook
het een en ander veranderen, werkcolleges,
practica, cases etc. moeten de
uitkomst bieden. Deze plannen staan
duidelijk op papier, maar meestal zijn de
beleidsplannen wat progressiever dan
de docenten die de vakken geven; het
water stroomt nu eenmaal met de minste
weerstand door de oude bedding…
Deze werkgroep heeft haar uitkomsten
ondertussen gepresenteerd en een modern
onderwijsprogramma gemaakt. Dit
20

Onderwijs
Op dit punt zal het dispuut zich de
komende tijd moeten inzetten: controleren
dat met het veranderende rooster,
ook het onderwijs zelf verandert, zodat
het programma afwisselender en
studeerbaarder wordt. Het nieuwe rooster
is definitief en hangt bij onze kamer
4.74 op het publicatiebord.
Het is ook van onze site te downloaden
(www.dispuutwatermanagement.nl).
Dit rooster is al volledig, dus check of je
studieplanning voor volgend jaar
uitkomt, en meld eventuele problemen
bij ons!
Er is echter nog veel meer gebeurd de
afgelopen tijd. Het bestuur evalueert de
WM-vakken tegenwoordig niet meer zelf,
maar mailt alle studenten die aan een
vak deelnemen via Blackboard en vraagt
hen een evaluatieformulier in te vullen.
In blok 1 is dit al met veel respons
gebeurd voor de vakken Integraal
Waterbeheer en Geohydrologie I
(Bedankt daarvoor!).
Beide kersverse professoren van deze
vakken konden zo geconfronteerd worden
met de waardering voor hun vak.
Hoewel de evaluaties op sommige punten
best kritisch waren, waren ze vooral
blij met de heldere feedback, waardoor
sommige dingen beter zullen lopen volgend
jaar. Terwijl dit geschreven wordt,
gaan de vakken Waterbeheersing en
Operationeel Waterbeheer voor de bijl,
opnieuw stromen er weer behoorlijk wat
reacties van studenten binnen.
De vragen in een vakevaluatie hebben
een drieledig doel: corrigeren, combineren
en stimuleren. Met corrigeren
wordt bedoeld dat dingen die niet goed
gaan gewoon veranderd moeten worden.
Met stimuleren wordt bedoeld dat
sommige actuele topics door de evaluaties
best meer uitgelicht mogen worden,
dit zijn momenteel bijvoorbeeld de
kwaliteit van het gebruik van de Engelse
taal in de master, het meervoudig
gebruik van Blackboard, en met het oog
op volgend jaar het geven van andere
onderwijsvormen dan hoorcolleges.
Tenslotte wordt met combineren
gekeken naar vernieuwende elementen
die bij vakken opduiken, die eventueel
ook bij andere vakken toepasbaar zijn,
zo werd bijvoorbeeld bij Integraal
Waterbeheer het "take-home-exam'"
positief gewaardeerd. De kritiek uit de
evaluaties worden op het dispuut wel
samengevat, maar ook worden alle
reacties in 1 lijst gezet en wordt de
docent met al deze reacties geconfronteerd.
Als voldoende vakken geëvalueerd zijn,
komt er waarschijnlijk een benchmark
lijst, zodat iedereen kan zien hoe vakken
gewaardeerd worden. Hopelijk blijft
iedereen enthousiast meewerken met de
nieuwe vakevaluaties, die binnenkort
wellicht geheel via Blackboard geregeld
gaan worden, wat het invullen makkelijker
maakt, waardoor wellicht nog
meer studenten ze in willen vullen, en
docenten weer iets meer naar de kritiek
zullen luisteren.
Wouter Sotthewes
Commissaris onderwijs
21

Ingezonden Artikel
Ingezonden artikel: Legionellose (P. Bol)
Legionellose (legionairsziekte of veteranenziekte) is een ernstige infectieziekte,
die vooral ouderen en mensen met een gestoorde afweer treft.
De verwekker is een waterbacterie, Legionella pneumophila. De sterfte
onder patiënten bedraagt circa 15%. Het publiek kent de aandoening
vooral vanwege de epidemie onder bezoekers van de West-Friese Flora
in 1999. De politiek heeft inmiddels gedecreteerd dat legionellose
beteugeld moet worden, dit tegen een kostprijs van circa 1 miljard euro.
Tegenover de ingezette technische middelen staat echter een steeds
oudere en kwetsbaardere bevolking.
Inleiding
Onze kennis van veteranenziekte of
legionairsziekte (legionellose) is inmiddels
alweer bijna 30 jaar oud. Uiteraard
bestond de ziekte al langer maar in
1976 werd zij onderkend. Tijdens een
reünie van veteranen (legionairs) in
Philadelphia brak een - aanvankelijk
onbegrepen - epidemie van longontsteking
uit in een van de hotels waar zij
gehuisvest waren. In totaal werden 182
'legionairs' slachtoffer van die 'veteranenziekte'
en 29 van hen stierven eraan.
Terugkijkend bleek er al in 1957 een
epidemie van legionellose te zijn
geweest in Minnesota, met 76 patiënten.
De longontsteking wordt veroorzaakt
door een bacterie, Legionella pneumophila,
die een natuurlijke habitat
heeft in meren, rivieren en waterstelsels.
Legionella kan in veel verschillende
omstandigheden overleven, zelfs
jarenlang in bevroren watermonsters. In
natuurlijk water zijn de kiemgetallen
laag, maar in door de mens gemaakte
watersystemen kan het organisme een
gunstige omgeving vinden. Temeer
omdat in bijvoorbeeld koeltorens en
waterleidingen vaak andere microorganismen
- zoals algen en amoeben -
een voor Legionella bevorderlijke
ecosysteem hebben opgebouwd. De
bacterie wordt begunstigd door een
watertemperatuur tussen de 25o en 45o
C, een lange verblijfsduur in reservoirs
en leidingen en door biofilms en sediment.
De besmettingsroute is vrijwel
altijd het ademhalingsstelsel; aërosolen
vormen het vehiculum voor de bacterie.
Douches, air conditioning, luchtbevochtigingssystemen,
whirlpools en
bubbelbaden zijn belangrijke besmettingsbronnen.
In ziekenhuizen kunnen
de 'portes d'entrée' andere zijn dan de
longen, zoals (hart)operatiewonden.
Voornamelijk ouderen en mensen
met een gestoorde afweer lopen risico;
vandaar het frequent opduiken van
gevallen in zorginstellingen. De laatste
jaren wordt duidelijk dat bijvoorbeeld
hotels in met name de mediterrane landen
ook een besmettingsgevaar kunnen
opleveren; ruim de helft van de
Legionella-patiënten in de tien jaar
vanaf 1989 hadden de besmetting in het
buitenland opgelopen. Sommige kranten
hebben riskante vakantiebestemmingen
(hotels, appartementen, huisjes) met
naam en toenaam gepubliceerd. Juist
vroeg in het seizoen is het gevaar groot,
omdat het water van de douche dan
lang stagnant in de leiding heeft
verbleven. Hetzelfde geldt voor gasten
laat in het seizoen die weken na de
voorlaatste doucher arriveren.
22

Legionellose
Ziektebeeld, diagnose en
behandeling
Na een incubatietijd van 2 tot 10 dagen
kan de ziekte zich heel divers presenteren.
Verschijnselen variëren van een
lichte hoest en wat temperatuursverhoging
tot een heftig verlopende longontsteking
gepaard gaande met het
falen van meerdere organen. Er kunnen
ook gastro-intestinale klachten bestaan,
waaronder waterige diarree. De patiënten
hebben altijd (hoge) koorts. Bij
zware gevallen treedt hyponatriëmie (=
te laag natriumgehalte van het bloed)
op.
Een röntgenfoto van het borstgebied
laat vrijwel altijd longaandoeningen zien.
Het kan maanden duren voor deze verdwenen
zijn. De gouden standaard voor
de diagnose is het aantonen van de
Legionella, direct of via antistoffenserologie.
Kweken is een zaak van
geduld, pas na drie tot vijf dagen is er
resultaat; de Legionella is erg kieskeurig
en vereist een uitgebalanceerd
kweekmedium. Een sputumkweek is
100% specifiek, maar de gevoeligheid
daarvan is 80%, waardoor één op de
vijf patiënten gemist zou worden. Ook
andere laboratoriumdiagnostiek is
behept met een matige gevoeligheid,
vandaar dat vaak meerdere methoden
ingezet worden.
De therapie berust uiteraard primair
op toediening van antibiotica.
Omdat de veterenanenziekte tot nu toe
zeldzaam is en onverwacht opduikt, is er
nog geen prospectief onderzoek
geweest naar de (combinaties van) middelen
die het meest geëigend zijn.
Natuurlijk kan men uitgaan van de mate
van gevoeligheid van de bacteriën in het
laboratorium, maar de dynamiek van de
antibiotica in een patiënt met longontsteking,
eventueel gecompliceerd
door bloedvergiftiging, is wel wat anders
dan die in een laboratoriumschaaltje.
Epidemiologie en preventie
De eerste Nederlandse patiënt werd al
een jaar na de epidemie in Philadelphia
geïdentificeerd in het Academisch
Ziekenhuis in Leiden door de internist
Meenhorst, die in 1984 zijn proefschrift
over legionellose publiceerde. In 1978
werd in Leiden de eerste Nederlandse
ziekenhuisinfectie met Legionella
geconstateerd en is het niet bij één
patiënt gebleven; binnen een paar jaar
waren er 14 gevallen van ziekenhuisinfectie
in Leiden opgetreden. En ook in
andere, vooral academische, ziekenhuizen
bleek de Legionella toe te slaan.
Zoals in het splinternieuwe
Amsterdamse AMC, waar het eerste
geval spoedig na de inhuizing, eind
1981 gevonden werd. Uiteraard heeft de
kwetsbaarheid van de patiëntenpopulatie
daar alles mee te maken, zoals dat
in het algemeen geldt voor ziekenhuisinfecties.
23

Legionellose
Onderzoek in 1982-1985 toonde aan dat
Listeria zich in warmwatertappunten van
bijna driekwart van de onderzochte
ziekenhuizen bevond in hoeveelheden
van soms ruim boven de detectiegrens.
Vanaf 1989 werden er jaarlijks zo'n 40-
45 gevallen aangegeven bij de Inspectie
Gezondheidszorg, circa 3,1 geval per 1
miljoen inwoners. In 1999 en 2000
waren er dat respectievelijk 264 en 176;
kennelijk zijn diagnostiek en aangifte na
de uitbraak in '99 fors toegenomen.
Daardoor zijn we meer op één lijn
gekomen met landen als Denemarken
en Duitsland, die waarschijnlijk al langer
meer diagnostiek en een meer sluitende
aangifte kenden. Tot 1999 bleek in ruim
de helft van de gevallen de bacterie in
het buitenland opgedaan te zijn en 10-
15% van de patiënten had een ziekenhuisinfectie;
er bleek tot dat jaar maar
één cluster te zijn geweest: 6 patiënten
besmet in een Haarlemse sauna.
Nederland werd in 1999 opgeschrikt
door een epidemie van een voor ons
land tot dan toe ongekende omvang.
Het betrof geen patiënten in een ziekenhuis
of zorginstelling maar bezoekers
van de Westfriese Flora in Bovenkarspel.
Uiteindelijk werd bij ruim 230 personen
een infectie vastgesteld, bij 154 laboratorium-bewezen,
en overleden 31
mensen, waarvan bij 23 Legionella de
bewezen doodsoorzaak was. Deze cijfers
zijn nagenoeg gelijk aan die van de epidemie
in Philadelphia, bijna een kwart
eeuw eerder. Een letaliteit van rond de
15% vormt de vaste tol van de veteranenziekte.
Na identificatie van de oorzaak,
een bubbelbad van een van de
standhouders, is er een proces van politieke
besluitvorming op gang gekomen
inzake de Legionella-problematiek. Het
politiek imperatief stelt dat een
dergelijke sterfte door een infectieziekte
onacceptabel is. De komende jaren zal
in ons land ongeveer 1 miljard euro uitgegeven
worden om Legionella de pas
af te snijden in zo'n 20.000 instellingen
als ziekenhuizen, verzorgings- en verpleeghuizen,
zwembaden, sauna's en
hotels (gemiddeld 45.000 euro per plek
en ruim 55 euro per Nederlander), volgens
voornoemde methoden. Dit zijn
overigens de beginkosten, maar ook
over tientallen jaren zal er veel geld
nodig zijn om de bewaking te
continueren.
Het is de vraag of een vergelijkbare
investering op andere gebieden
misschien niet meer gezondheids- en
levenswinst zou opleveren (denk aan de
jaarlijkse 100.000 gewonden en 1150
doden door het verkeer), maar de politiek
heeft nu eenmaal gesproken.
Enerzijds zal men er wel in slagen om
de blootstelling te verminderen, maar
anderzijds heeft men te maken met een
steeds oudere en kwetsbaardere bevolking,
zodat het uiteindelijke resultaat
wellicht kleiner is dan men nu vermoedt.
De vergelijking dringt zich op met de
ziekenhuisinfecties in het algemeen,
waarvan de bestrijding vele malen meer
kost in geld en mensuren vergeleken
met tientallen jaren geleden, maar die
hardnekkig rond 5% van alle opnames
blijven schommelen. We hebben het dan
over circa 80.000 gevallen en enkele
honderden doden per jaar; de ziekenhuizen
herbergen nu eenmaal een
steeds bevattelijker populatie.
Organisatorisch zal de strijd tegen
Legionella veel teweegbrengen.
24

Legionellose
Het is de vraag of onze overbelaste
Inspectie Gezondheidszorg in samenwerking
met de Keuringsdienst voor
Waren meer kan doen dan steekproefsgewijs
controleren. Onderzoek op locatie
is overigens tijdrovend en kostbaar.
De 31 doden door de Flora hadden
natuurlijk voorkomen kunnen worden
door goed toezicht en maatregelen op
grond van wat in 1999 al bekend en
verplicht was. Ook in de toekomst zal
veel afhangen van een intelligent beoordelen
van riskante situaties, meer dan
van het vertrouwen op routinegewijs
bezweren van het gevaar.
Legionella: in nevelen gehuld
Overal waar verneveld wordt met kraanwater
uit legionella-bevattende reservoirs
en leidingen, is er gevaar voor
legionellose. Dat geldt voor douches,
sauna's en whirlpools, voor air conditioningsystemen
en voor kassen. Maar
ook in medische settings, plekken waar
men genezing zoekt, kan men ziek worden
door de legionella. Aërosolen zijn
bijvoorbeeld inherent aan tandheelkundige
behandeling. Tot nu zijn in
Nederland nog geen gevallen van
legionellose aan tandheelkundige behandeling
geweten. Inmiddels is er een uitgebreide
internationale literatuur
beschikbaar over zowel de bacteriologische
bemonstering van tandheelkundige
praktijkruimtes als de epidemiologie van
Legionella-infecties onder tandartsen en
hun patiënten. Het gevaar van besmetting
is allerminst denkbeeldig.
Dr. P. Bol is arts-epidemioloog en universitair
hoofddocent 'Algemene hygiëne en
epidemiologie' (CT 5420) bij de sectie
Gezondheidstechniek.
Incidentie (per 100.000)
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
Incidentie per geslacht per leeftijdscategorie (periode 1988-2001)
0 t/m 9 10 t/m 19 20 t/m 29 30 t/m 39 40 t/m 49 50 t/m 59 60 t/m 69 70+
Leeftijdscategorie (in jaren)
Grafiek 1: Incidentie per geslacht per leeftijdscategorie,
uit de afstudeerscriptie van Angela Puts
(2002)
mannen
vrouwen
Hoe ouder je bent, hoe vatbaarder
je bent voor
legionella, dat is in de
grafiek ook duidelijk te zien.
Er vindt echter een daling
van het aantal incidenties
plaats na het 70ste levensjaar.
Deze daling is te verklaren,
doordat legionella
vooral opgelopen wordt tijdens
vakanties in warmere
streken en mensen na hun
70ste minder reislustig worden
(red.)
25

De vakantiecursus
Vakantiecursus 2005: spannend, sfeervol en actueel
Op vrijdag 14 januari vond op de TU Delft wederom het jaarlijkse
Nieuwjaarscongres van de watersector plaats. Dit nieuwjaarscongres
heeft de wat vreemde naam "Vakantiecursus". Deze naam is aan het congres
in de jaren 40 gegeven, de toenmalige professor vond het zonde dat
de collegebanken in de vakantieperiode van de studenten niet gebruikt
werden. Een inhoudelijke bijscholingscursus voor ingenieurs uit de bedrijfstak
was het gevolg. In de loop van de jaren is er naast dit inhoudelijk
doel ook een ander belangrijk doel bijgekomen, en wel het "netwerken"
met je collega's van andere bedrijven.
Dit jaar troffen bijna 400 prominenten
uit de waterwereld elkaar bij de 57e
Vakantiecursus in Drinkwatervoorziening
en de 24e Vakantiecursus in Riolering en
Afvalwaterbehandeling. Het thema 'Door
water verbonden' werd op een ontspannen
en geanimeerde wijze in twee parallelsessies
door diverse sprekers ingevuld.
Hieronder volgt een korte
impressie waarbij voornamelijk aandacht
wordt besteed aan de lezingen van
medewerkers van de afdeling
26
Watermanagement.
Bij de opening van de Vakantiecursus
werd allereerst stilgestaan bij de gevolgen
van de tsunami van 2e kerstdag.
Het plan van de watersector voor de
hulpverlening bij de opbouw van de
waterinfrastructuur in noordwest
Sumatra werd toegelicht en vervolgens
officieel aangeboden aan de viceambassadeur
van Indonesië, de heer
Oratmangun.
In de drinkwater parallelsessie werd in
diverse lezingen aandacht besteed aan
nieuwe bedreigende stoffen voor de
drinkwaterkwaliteit, de zogenaamde
emerging substances. Dit zijn stoffen
zoals geneesmiddelen, reinigingsmiddelen,
geur-, kleur- en smaakstoffen.
Daarnaast was er aandacht voor de
techniek. Moderne technieken zoals UVdesinfectie
en ozonisatie kunnen ons
helpen tegen de nieuwe bedreigingen.
Zo ging student CT en nu promovendus
Alex van der Helm in zijn presentatie in
op de mogelijkheden voor de verbetering
van de kwaliteit van het drinkwater
door besturing van de zuivering op basis
van modelvoorspellingen. De onlangs
benoemde hoogleraar Theo Olsthoorn
gaf een lezing over de systeembenadering
die noodzakelijk is voor het oplossen
van problemen die samenhangen met
grondwater.
In de parallelsessie over riolering en
afvalwaterbehandeling lag de aandacht
vooral op onderzoek dat aan de TU Delft
wordt uitgevoerd in promotieprojecten.
Prof. van der Graaf signaleerde in zijn
opening een zorgwekkende trend,
namelijk een afname van artikelen op
het gebied van afvalwaterbehandeling in
zowel H2O als in internationale bladen.

De Vakantiecursus
Alleen behandeling van effluent en
MBRs waren in 2004 veelbesproken
onderwerpen.
Promovendus Rémy Schilperoort ging in
op zijn afstudeeronderzoek naar
rioolvreemd water met natuurlijke
waterisotopen. Dit rioolvreemde water is
veelal grondwater dat via scheuren het
stelsel betreedt of drainage- en oppervlaktewater
dat via het rioolstelsel wordt
afgevoerd. De aanwezigheid van
rioolvreemd water heeft negatieve
gevolgen voor de capaciteit van het
rioolstelsel en beïnvloedt bovendien het
zuiveringsrendement op de awzi.
In de gezamenlijke slotsessie gaf oud
dispuutsvoorzitter ir. Leo Hendriks in een
cabareteske presentatie over
"Waterketenland, en wat vindt de
waterklant?" Leo Hendriks toverde de
zaal een indrukwekkende one-man show
voor, met een combinatie van conference,
inhoudelijke bespiegelingen,
muziek en zang. De strekking van zijn
betoog was dat het integreren van de
totale waterketen, inclusief het op één
nota brengen van alle "waterdiensten"
zal blijven stuiten op de beperkingen
van de huidige wettelijke en bestuurlijke
kaders. Zolang deze politieke blokkades
niet op het hoogste niveau worden
geslecht zullen successen in de waterketen
minimaal blijven en het aantal
teleurstellingen groot. Intussen is de
aandacht voor echte innovatie en
ontwikkeling voor de klanten uiterst
beperkt en moet de schoonmoeder van
Hendriks nog steeds op haar knietjes
met de zaklamp in haar mond de watermeter
onder het luik aflezen.
Zoals altijd eindigde de Vakantiecursus
met de door Kiwa en Vewin gesponsorde
Nieuwjaarsborrel. Het was weer een
zeer geslaagde dag. Hopelijk zijn er ook
volgend jaar weer veel studenten bij
aanwezig. Of als helper of als deelnemer.
De Vakantiecursus is de ideale
gelegenheid voor het regelen van stageplaats,
afstudeerplek of zelfs baan. Dus
zorg dat je er volgend jaar bij bent.
Jasper Verberk
27

Waterdicht
28

29
Luxemburg

Adverteerdersindex
KIWA 2
Tauw 11
HKV 31
Vitens 32
Lustrum
Zilveren lustum dispuut WAterManagement, ZWAM!
Ja ja beste lezer, het watermanagementdispuut is inmiddels enige tijd volwassen,
al negen jaar mag het dispuut bier drinken en zeven jaar cocktails. Het dispuut
heeft reeds twee maal het stemhokje mogen betreden. Om het heugelijke feit te
vieren dat zij het 26-ste levenslamp zal zien, heeft het Dispuut de hulp ingeroepen
van 5 buitengewoon enthousiaste en sprankelde leden.
Daarom hier aan u ge-introduceerd:
- Hendrik de XVII alias Captain HOEK, befaamd door
zijn milieubewuste agenda's
- Jennifer Anishton, alias de finnige fiscus
- Rudolf the rednose Reindeer, het paard voor de
wagen (de drijvende kracht).
- Elisabet Hurley, de overlopende waterbouwSTER.
- Martine Hafkamp, onze hardwerkende zakenvrouw.
- Nu even niet, want die zit in de reiscommissie
De lustrumweek zal plaatsvinden in de week 21. 22 mei
is de DIES Natalis van het Dispuut. In deze week zullen tal van festiviteiten
plaatsvinden waaronder een spectaculaire opening, sportieve excursie en een
reünistendag. Iedereen is uitgenodigd voor alle feestelijkheden en samen met jou
gaan we er een geweldige week van maken.
30