You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Solidair wonen<br />
STUDIE OVER DE MOGELIJKHEDEN VOOR DE ERKENNING VAN<br />
HET GROEPS<strong>WONEN</strong> VOOR MENSEN IN EEN KWETSBARE SOCIALE TOESTAND
Studie uitgevoerd door<br />
De Federale Programmatorische Overheidsdienst Maatschappelijke<br />
Integratie,<br />
Anspachlaan, 1 (14 e verdieping) - 1000 Brussel<br />
Door een onderzoeksploeg bestaande uit:<br />
Habitat et Participation : Daniel Mignolet, Pascale Thys en Benoît Debuigne<br />
(Waals gewest en Brussels gewest-Franstalig)<br />
SUM Research : Raf Myncke en Brecht Vandekerckhove (Vlaamse gewest en<br />
Brussels gewest-Nederlandstalig)<br />
Facultés Universitaires Saint-Louis : Nicolas Bernard en Martine Van Ruymbeke<br />
(juridische aspecten)<br />
Met medewerking van een stuurgroep bestaande uit vertegenwoordigers<br />
van de Minister van Justitie, de Minister van Begroting, de Minister van Financiën,<br />
de Minister van Binnenlandse Aangelegenheden, de Minister van Sociale<br />
Zaken en Openbare Gezondheid, de Minister van Tewerkstelling, de Minister<br />
van Maatschappelijke Integratie en Grootstedenbeleid, de Minister van Pensioenen,<br />
de gewestelijke en gemeenschapsministers van huisvesting en welzijn;<br />
de vorsers belast met dit wetenschappelijk onderzoek.<br />
Contact :<br />
info@grootstedenbeleid.be<br />
www.grootstedenbeleid.be<br />
Datum: november 2006<br />
Verantwoordelijke uitgever: Julien Van Geertsom, voorzitter POD Maatschappelijke Integratie<br />
Deze publicatie wordt gratis verspreid ter gelegenheid van het colloquium « Solidair wonen.<br />
Samenleven om de bestaansonzekerheid te bestrijden ».<br />
Beschikbaar zolang de voorraad strekt.<br />
Gedrukt op gerecycleerd papier
Inhoud<br />
INLEIDING ..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 05<br />
HOOFDSTUK 1 Schets van de problematiek.........................................................................................................................................................................................................................................p. 07<br />
HOOFDSTUK 2 Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen.....................................................................P. 16<br />
Analyse van de trends in de bestaande experimenten<br />
rond solidair wonen.......................................................................................................................................................................................................................................................................p. 17<br />
Beknopt overzicht van de situatie in andere landen.......................................................................................................................................p. 25<br />
HOOFDSTUK 3 Juridisch overzicht.............................................................................................................................................................................................................................................................................p. 29<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen van toepassing<br />
op een publiek in een precaire situatie dat solidair zou kunnen wonen........................................................p. 32<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen betreffende<br />
de gemeenschappelijke huisvesting van toepassing<br />
op solidaire woningen..............................................................................................................................................................................................................................................................p. 50<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen met betrekking<br />
tot de hoofdverblijfplaats voor personen die solidair wonen .................................................................................................p. 59<br />
HOOFDSTUK 4 Solidair wonen : definities...............................................................................................................................................................................................................................................p. 65<br />
Overzicht van de woonvormen..........................................................................................................................................................................................................................p. 66<br />
Solidair wonen en de dimensies.......................................................................................................................................................................................................................p. 67<br />
HOOFDSTUK 5 Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële<br />
doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst.............................................................................................................p. 73<br />
Typologie van de betrokken doelgroepen...............................................................................................................................................................................p. 74<br />
Analyse van de vragenlijst..............................................................................................................................................................................................................................................p. 81<br />
Kwantitatieve benadering..........................................................................................................................................................................................................................................p. 101<br />
HOOFDSTUK 6 Haalbaarheid.............................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 108<br />
Modellen en scenario’s.......................................................................................................................................................................................................................................................p. 109<br />
Juridische regeling.......................................................................................................................................................................................................................................................................p. 118<br />
HOOFDSTUK 7 Boordtabel en aanbevelingen............................................................................................................................................................................................................................p. 122<br />
Een pilootfase..........................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 123<br />
Aanbevelingen voor de opdrachtgevers van het onderzoek..................................................................................................p. 126<br />
BIBLIOGRAFIE ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 132<br />
Een woord van dank .............................................................................................................................................................................................................................................................................................................p. 137
Inleiding<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Inleiding<br />
Algemene beschrijving: context en doelstellingen<br />
De individuele hoofdverblijfplaats is het meest voorkomende woonmodel. Dit model heeft uiteenlopende<br />
gevolgen in het leven van elke Belgische burger, met name inzake sociale zekerheid, fiscaliteit,<br />
bescherming van de privacy… Het verlies van het recht op huisvesting doet dus ook een aantal andere<br />
rechten verloren gaan. Daardoor kan iemand in een bijzonder onzekere toestand terechtkomen en uiteindelijk<br />
sociaal bijzonder kwetsbaar worden. Niet kunnen beschikken over een woning hypothekeert<br />
iemands capaciteit om te voldoen aan professionele, familiale verplichtingen zodat de fundamentele<br />
rechten aangetast worden.<br />
In reactie op die sociale kwetsbaarheid werden er verschillende systemen ingevoerd: sociale woningen,<br />
gesubsidieerd wonen, transitwonen, invoegwonen…<br />
Nog andere vormen hebben zich ontwikkeld, zoals het groepswonen voor mensen in een precaire<br />
sociale toestand, ook omschreven als “het solidair wonen”. Dat solidair wonen kan een aangepast<br />
antwoord zijn voor bepaalde personen die bewust voor het leven in groep kiezen, om zo opnieuw<br />
een individuele zelfstandigheid op te bouwen en/of als oplossing voor hun behoeften die het huidige<br />
individuele model van onze maatschappij niet kan inlossen. Die vorm van groepswonen houdt het<br />
midden tussen individueel wonen en het wonen in een gemeenschap.<br />
p <br />
Op 5 juli 2005 gaf de Interministeriële Conferentie haar akkoord om een werkgroep op te richten<br />
die belast is met het onderzoek van de maatregelen om het solidair wonen een specifieke erkenning<br />
te geven om aldus de rechten te beschermen die sociaal zwakkeren zouden genieten, mochten ze een<br />
individuele hoofdverblijfplaats hebben.<br />
Die studie, gespreid over de drie gewesten, streeft vijf doelstellingen na.<br />
• het solidair wonen en zijn doelgroepen definiëren;<br />
• de constitutieve elementen van het solidair wonen definiëren;<br />
• nagaan wat de budgettaire implicaties zijn inzake sociale zekerheid;<br />
• de bestaande wettelijke bepalingen bestuderen en invoeren die een impact hebben op dit soort wonen;<br />
• aanbevelingen formuleren inzake de criteria voor de erkenning van het solidair groepswonen voor<br />
mensen die in een kwetsbare toestand verkeren (solidair wonen).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
p <br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Hoofdstuk i<br />
-<br />
Schets van<br />
de problematiek<br />
p <br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Woononzekerheid…<br />
de feitelijke situatie in België<br />
In de bijgewerkte versie uit 2004 van het Nationaal Actieplan Sociale Insluiting wordt vastgesteld dat<br />
13% van de Belgische bevolking een verhoogd armoederisico loopt, wat concreet wil zeggen: het gezinsinkomen<br />
bedraagt slechts 60% van het gemiddeld nationaal mediaan gezinsinkomen. De mediaan<br />
van een statistische verdeling is het midden van die verdeling. Die groep bevat 37% werklozen,<br />
31% andere niet-actieven en 32% actieven. Het armoederisico mag dan al hoger liggen bij huurders<br />
(28%) dan bij eigenaars (10 %), uit die cijfers blijkt toch ook dat het bezit van onroerend goed geen<br />
sluitende waarborg tegen bestaansonzekerheid (meer) biedt. In Vlaanderen wordt de term noodkopers<br />
gebruikt om een groep mensen aan te duiden op de woningmarkt die net voldoende middelen heeft<br />
om een huis te kopen maar onvoldoende om de nodige renovaties aan te brengen. Het aantal mensen<br />
dat blijvend (meerdere jaren) met een armoederisico te kampen heeft, loopt op tot 7% van de Bel-<br />
gische bevolking (Nationaal Actieplan Sociale Insluiting 2003-2005, Bijgewerkte versie juli 2004, p. 4).<br />
p <br />
Achter die naakte cijfers gaat volgens verschillende sociale actoren, universitairen en onderzoeksbureaus,<br />
het beleid en de maatschappij een alarmerende situatie schuil: een steeds grotere groep van de bevolking,<br />
vooral in de steden, heeft het moeilijk om betaalbare huisvesting te vinden. Enkele vaststellingen:<br />
• tussen 1998 en 2002 is de huurprijs sterk gestegen (met maar liefst 26,5%), terwijl de gezondheidsindex<br />
slechts met 10% omhoog is gegaan, zodat huisvesting in die periode netto 16,5 % duurder is geworden.<br />
De prijsstijging laat zich vooral voelen bij studio’s en appartementen met één slaapkamer ;<br />
• in de periode 1976 – 1997 is de woonkost sterk gestegen, zowel voor (afbetalende) eigenaars als voor<br />
huurders. Deze stijging overtreft de inkomensstijging in de geobserveerde periode. De woonkost is<br />
sneller gestegen voor lagere welvaartsgroepen dan voor hogere;<br />
• tussen 1976 en 1997 is het percentage huishoudens in een precaire huisvestingssituatie in de totale<br />
populatie gestegen van 2,2% naar 6,0%. Een dergelijke precaire huisvestingssituatie wordt gedefinieerd<br />
door de combinatie van een hoge woonquote en een laag inkomen. <br />
De bestaansonzekerheid – of ‘maatschappelijke kwetsbaarheid’, zoals ze terecht ook wordt genoemd<br />
– wordt nog in de hand gewerkt door een aantal bijkomende factoren: sommige eigenaars vragen logischerwijs<br />
allerlei waarborgen om zo het rendement van hun eigendom op te drijven, illegale vormen<br />
van discriminatie zijn blijkbaar moeilijk uit te roeien, enzovoort.<br />
Website van het Instituut voor Duurzame Ontwikkeling (http://users.skynet.be/idd/)<br />
Van Dam R. en Geurts V., ‘Wonen in Vlaanderen in perspectief: evoluties 1976 – 1997’,<br />
in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I., Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Nicolas Bernard schrijft terecht dat ‘huisvestingsproblemen de armoede nog doen toenemen. Niet<br />
alleen maken ze de materiële problemen die de bewoners al hadden, nog prangender, ze creëren dat<br />
soort problemen ook. Vaak ligt een ernstig huisvestingsprobleem – uit zijn woning gezet worden<br />
bijvoorbeeld – aan de oorsprong van de negatieve spiraal van maatschappelijke uitsluiting. Slechte<br />
huisvesting is dus zowel gevolg als bron van verarming. Armoede en woonomstandigheden beïnvloeden<br />
elkaar wederzijds. Er is echter niet alleen die negatieve band. Het paradoxale aan wonen is dat het<br />
tegelijk op een unieke manier de maatschappelijke integratie bevordert.’<br />
Er zijn al heel wat maatregelen genomen om die problemen het hoofd te bieden. We denken onder<br />
meer aan de huurwaarborg en de huurkostensubsidie die de OCMW’s verstrekken, aan het netwerk<br />
van SVK’s (Sociale VerhuurKantoren) in Brussel, Vlaanderen en Wallonië en aan de hervormingen in<br />
het toekennen van sociale woningen. Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW) helpen in Vlaanderen<br />
onder meer thuislozen en mensen in begeleid zelfstandig wonen.<br />
Toch woont in België maar 6,7% van de huurders in een woning die hen door een openbare overheid ter<br />
beschikking is gesteld (NIS 2001 – het Europese gemiddelde bedraagt bijna 8%). Dat percentage verschilt<br />
echter sterk van Gewest tot Gewest: het bedraagt 10,1% in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 5,2% in<br />
het Vlaamse gewest en 7,2% in het Waalse Gewest. Anderzijds tellen die instellingen onder hun huurders<br />
21,6% werklozen, 7,2% gepensioneerden en 6,2% economisch niet-actieven (NIS 2001).<br />
p <br />
Bovendien blijkt uit dezelfde enquête dat 13,7% van de huishoudens die zich onder de armoededrempel<br />
bevinden, 33% en meer van hun inkomen aan het huren van een woning besteden. 13,7% is het<br />
percentage voor het jaar 2000; in 1997/1998 bedroeg het nog maar 10,1% .<br />
Tot slot nog dit: het is niet alleen zo dat de stijgende huurprijzen het risico op armoede vergroten, op<br />
de openbare markt is er ook een tekort aan woningen. In 2004 zochten in het Brussels Gewest 30.000<br />
huishoudens een sociale woning, terwijl er alles samen maar 38.000 bestonden en die natuurlijk allemaal<br />
bezet waren ! In het Waalse Gewest is de toestand niet anders. In Vlaanderen bedraagt het<br />
aantal gezinnen dat wacht op een sociale woning op dit ogenblik ongeveer 72.000 .<br />
In “Repenser le droit au logement en fonction des plus démunis”, Bruylant, Brussel, 2006.<br />
Van Dam R. en Geurts V., ‘Wonen in Vlaanderen in perspectief: evoluties 1976 – 1997’,<br />
in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I., Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005.<br />
Algemeen verslag over de armoede, vooruitgangsrapport van 2004.<br />
Winters S., Heremans F., Elsinga M., Marchal A., Vandekerckhove B. en Van Steen G. (2004),<br />
Op weg naar een Vlaamse huursubsidie?, Kenniscentrum voor Duurzaam Woonbeleid, Leuven, 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Hoe wordt op die bestaansonzekerheid ingespeeld?<br />
De principes<br />
Artikel 23 van de Belgische grondwet stelt:<br />
Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden.<br />
De wet, het decreet en andere wetteksten bepalen de voorwaarden waaronder de economische, sociale<br />
en culturele rechten van allen, gewaarborgd worden.<br />
Die rechten omvatten inzonderheid:<br />
p 10<br />
• het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van een algemeen werkgelegenheidsbeleid<br />
dat onder meer gericht is op het waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk<br />
werkgelegenheidspeil, het recht op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning, alsmede<br />
het recht op informatie, overleg en collectief onderhandelen;<br />
• het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale, geneeskundige en juridische<br />
bijstand;<br />
• het recht op een behoorlijke huisvesting;<br />
• het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu;<br />
• het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing.<br />
Het samenwerkingsakkoord van 5 mei 1998 tussen de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten<br />
betreffende de bestendiging van het armoedebeleid (BS 16/12/98 et 10/07/99) steunt op drie<br />
grondbeginselen:<br />
• armoede, bestaansonzekerheid en sociale uitsluiting doen op een ernstige manier afbreuk aan de<br />
fundamentele rechten van wie er slachtoffer van is. Armoedebestrijding veronderstelt dus het herstellen<br />
van de voorwaarden voor de uitoefening van de rechten van de mens, wat een gemeenschappelijk<br />
doel is voor alle overheden van het land;<br />
• om de armoede te bestrijden is een inclusief, globaal en gecoördineerd beleid nodig. Dat wil zeggen<br />
dat het moet gevoerd worden op alle bevoegdheidsgebieden en dat alle ondernomen initiatieven<br />
moeten worden geëvalueerd;<br />
• het gevoerde beleid zal maar relevant zijn als alle overheden en personen, inzonderheid de mensen<br />
die in armoede leven, erbij betrokken worden.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
De facto<br />
Alle betrokken partijen, de instellingen zowel als de andere actoren, willen die situatie aanpakken.<br />
Zowel in Vlaanderen als in Brussel en Wallonië worden budgetten vrijgemaakt om sociale woningen te<br />
bouwen of te renoveren. In het Waalse Gewest en in Brussel helpt het Huisvestingsfonds huisgezinnen<br />
met een laag inkomen bij het huren of kopen van een woning. De SVK’s begeleiden de huurders en staan<br />
bij de eigenaars borg voor het betalen van de huur en voor het onderhoud. Zo kunnen gezinnen met een<br />
bescheiden inkomen en minstens één kind ten laste van Het Vlaams Woningfonds een sociale hypothecaire<br />
lening krijgen voor nieuwbouw, de aankoop van een woning, verbouwingswerken en in uitzonderlijke<br />
gevallen ook voor de terugbetaling van hypothecaire schulden en de aankoop van bouwgrond.<br />
De nood is echter zo groot, dat de betrokkenen zelf op zoek gaan naar oplossingen. Soms kiezen ze<br />
daarbij voor alternatieve woonvormen. Zo zijn overal in het land residentiële campings te vinden<br />
waar gezinnen een leefomgeving-op-maat vinden die betaalbaar is en waar ze over een eigen ruimte<br />
beschikken, hoe beperkt die ook is. Een ander voorbeeld zijn de logementshuizen die in Vlaanderen<br />
onder meer voorkomen in de provincies Limburg en West-Vlaanderen. In totaal geeft 10% van de<br />
OCMW’s in Vlaanderen aan dat er logementshuizen in hun gemeente aanwezig zijn. In Genk en<br />
Kortrijk worden meer dan 50 mensen in dergelijke logementshuizen gesteund.<br />
p 11<br />
Anderen komen zelf tot vormen van gemeenschappelijk of groepswonen of organiseren zich zo dat<br />
ze samen medehuurders zijn van een gebouw dat ze inderdaad soms huren, maar desgevallend ook<br />
kopen of kraken. De formule kent een groeiend succes bij jonge huishoudens en bij alleenstaanden.<br />
Daar vinden ze een omgeving die geborgenheid biedt, waar nieuwe vormen van samenleven ontstaan<br />
en waar ze makkelijk contacten kunnen leggen en waar ook voor sommigen de factor schaaleconomie<br />
een belangrijke rol speelt.<br />
In onze grote steden en in de voorsteden kom je dit soort initiatieven steeds vaker tegen. We doen<br />
daarmee een inhaalbeweging ten opzichte van onze buurlanden en de Verenigde Staten. De kostprijs<br />
van een woning en de vermindering van het aanbod zijn uiteraard de belangrijkste drijfveren voor het<br />
ontstaan van deze initiatieven.<br />
In december 2004 stelde “Habitat et Participation” voor de Waalse overheid een “Guide de l’habitat<br />
groupé pour personnes en précarité sociale” samen. In de gids werden twee begrippen aan elkaar gekoppeld:<br />
groepswonen (verschillende personen of gezinnen die niet noodzakelijk onderlinge familiebanden<br />
hebben, betrekken eenzelfde woonst en delen met elkaar een aantal gemeenschappelijke ruimten<br />
en de lasten die daaraan verbonden zijn, maar beschikken daarnaast ook over eigen vertrekken, en<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
stellen bij dat alles onderlinge solidariteit en een gemeenschappelijk project voorop) en bestaansonzekerheid,<br />
dat wil zeggen het niet voorhanden zijn (of het verlies) van één of meer zekerheden zoals<br />
die in een rapport van Joseph Wrésinski worden omschreven . Het is deze woonvorm die wij in deze<br />
studie solidair wonen zullen noemen. Doel van de gids was: de sociale actoren een praktisch proces<br />
en de nodige middelen aan de hand doen om het uitwerken van dit soort – al dan niet permanente<br />
– oplossingen voor huisvestingsproblemen te vergemakkelijken.<br />
Toen we aan die gids werkten, hebben de betrokken actoren er ons op gewezen dat men in de bestaande<br />
experimenten keer op keer op een ernstig probleem stootte dat te maken had met het statuut van<br />
de maatschappelijk kwetsbare personen, meer bepaald met het begrip ‘samenwonend’. Inderdaad, als<br />
iemand een vervangingsinkomen, een werkloosheidsuitkering, een leefloon, enzovoort, trekt en de<br />
bevoegde overheid hem of haar als samenwonende erkent, wordt zijn vergoeding automatisch aangepast,<br />
dat wil zeggen verminderd. De schaaleconomie die groepswonen nastreeft, wordt dus grotendeels<br />
teniet gedaan door het ‘samenwonen’ en solidariteit wordt bestraft.<br />
Een administratief kluwen… en een vraag<br />
p 12<br />
De actoren op het terrein vertellen dat elke overheid haar eigen criteria hanteert om te bepalen of iemand<br />
al dan niet ‘samenwoont’: op dat vlak ligt zijn lot in handen van de wijkagent, de maatschappelijk werker<br />
van het OCMW, de verantwoordelijke van de RVA of zelfs van de vrederechter. De criteria van die mensen<br />
liggen soms ver uit elkaar en zijn vandaag niet dezelfde als morgen. De vraag was dan ook duidelijk:<br />
wanneer komt er een einde aan die onduidelijkheid ?<br />
Om van hun groepswonen een haalbaar project te maken moeten de betrokkenen (of hun vertegenwoordigers)<br />
dan ook onderhandelen met de overheid, het hoe en waarom van hun project uitleggen en hopen op een<br />
positief antwoord. Als professionelen voor dit soort wonen de verantwoordelijkheid dragen, is het antwoord<br />
gelukkig vaak positief, zeker als het verblijf in de groepswoning van voorlopige aard is. Om aan de net vermelde<br />
‘financiële straf’ te ontsnappen, kiezen niet-begeleide personen soms voor de illegaliteit. De deskundigen<br />
die we ontmoet hebben, vertelden ons dat steeds meer mensen hun toevlucht nemen tot valse adressen, iets<br />
waar huisjesmelkers als de kippen bij zijn om er hun voordeel mee te doen. Sommige echtparen gaan zelfs zo<br />
ver, dat beide partners elk op een andere plaats gaan leven, wat op termijn soms tot een echte breuk leidt.<br />
Voor het huidige onderzoek hebben we een groot aantal mensen ontmoet die op het vlak van huisvesting<br />
en bestaansonzekerheid de nodige expertise hadden. Zowel de Franstaligen als de Nederlandstaligen<br />
Wrésinski J., “Grande pauvreté et précarité économique et sociale”, Journal Officiel, Parijs, 1987,<br />
p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
eisten dat er eindelijk duidelijkheid zou komen over de procedures en vroegen zelfs dat het statuut van<br />
samenwonende zou worden opgeheven. In een recente RTBF-uitzending over dat onderwerp schatte<br />
men dat het opheffen van dat statuut (over het hele land)- zodat alleen nog dat van alleenstaande zou<br />
overblijven- tegen de anderhalf miljard euro per jaar zou kosten.<br />
Zo staan dus twee manieren van denken tegenover elkaar. Huishoudens en alleenstaanden vinden elkaar<br />
in het gemeenschappelijke verlangen om op een minder individuele manier te gaan leven en wonen,<br />
in groep dus. Daardoor besparen ze niet alleen op energie en inrichting, maar door het feit dat noch de<br />
generaties noch de verplichtingen netjes gescheiden blijven, is de dagdagelijkse solidariteit heel concreet<br />
en wegen de lasten in verband met de huisvesting minder zwaar op ieder afzonderlijk. Eigenlijk knopen<br />
ze daarmee aan bij een manier van wonen die generaties lang algemeen verspreid was en die je nu nog op<br />
het platteland vindt. Het is dit soort wonen dat we in deze studie solidair wonen noemen. Daartegenover<br />
staat de aanpak van de instellingen: voor hen zijn sociale rechtvaardigheid en budgettair evenwicht geen<br />
loze woorden en zij willen hoe dan ook vermijden dat een radicale hervorming van de statuten negatieve<br />
gevolgen zou hebben. Zoals de experten aangeven, is er een grote nood aan plaatsen waar mensen na<br />
een crisisopvang langere tijd kunnen wonen. Zo blijkt bijvoorbeeld dat binnen de groep thuislozen, een<br />
steeds groeiend aantal van hen, ooit verbleef in de bijzondere jeugdzorg, psychiatrische instellingen,<br />
therapeutische gemeenschappen of andere opvangvormen .<br />
p 13<br />
Je kunt echter ook een derde weg bewandelen. En dat gebeurt relatief vaak, zoals blijkt uit de juridische analyse<br />
van de administratieve voorzieningen in verband met het statuut (zie hfdstk. 3 Juridisch overzicht). Zo<br />
staat de pensioenregeling bijvoorbeeld gunstig tegenover gezinshereniging: een inwonende bejaarde wordt<br />
als alleenstaande beschouwd en er worden maatregelen getroffen die ervoor zorgen dat het in huis opnemen<br />
van een bejaarde of gehandicapte niet meer financieel wordt bestraft. Erg talrijk zijn die maatregelen<br />
nog niet, maar er blijkt toch uit dat de overheden een ‘nieuwe solidariteit’ in de hand willen werken.<br />
Uiteraard zijn wij van mening dat solidair wonen – in de precieze betekenis die wij er verderop aan geven<br />
– via een minimale wettelijke omkadering deel moet uitmaken van die groep uitzonderingsmaatregelen.<br />
Wil dat zeggen dat solidair wonen een wondermiddel is voor maatschappelijk kwetsbare personen die<br />
met huisvestingsproblemen te kampen hebben? Natuurlijk niet: doordat dit soort wonen op het vlak van<br />
onderlinge relaties een aantal verplichtingen met zich brengt, zijn vele gezinnen er al van uitgesloten<br />
– ongeacht of ze in een precaire situatie leven. Deze studie is opgezet om uit te maken hoeveel mensen<br />
eventueel voor solidair wonen in aanmerking komen en hoeveel die woonvorm op middellange termijn<br />
aan de staat zou kosten.<br />
<br />
Van Menxel G., ‘De ultieme onderkant: de thuisloze in het vizier’ in De Decker P., Goossens L. en Pannecoucke I.,<br />
Wonen aan de onderkant, Garant, Antwerpen – Apeldoorn, 2005, p. 157-194.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Stelt dat de overheid voor grote bijkomende kosten ?<br />
Op die vraag willen we een genuanceerd antwoord geven. De staat investeert nu al aanzienlijke sommen<br />
geld om in te spelen op de toenemende verarming van steeds bredere lagen van de bevolking. Solidair<br />
wonen krijgt dan een plaats binnen een hele rist acties. Het is een aanvullende oplossing, maar<br />
dan wel een die de lange termijn voor ogen houdt en dus bedoeld is om te voorkomen dat mensen<br />
recidiveren, wat helaas maar al te vaak voorkomt en wat de maatschappij handenvol geld kost.<br />
Zo waren er in 2004 in België 850 mensen die een heel jaar thuisloos waren en een leefloon trokken.<br />
In Vlaanderen verbleef 60,5% daarvan ooit in een instelling . In 2004 telde België 82.786 leefloontrekkers<br />
10 (acht inwoners op duizend dus) en kregen 104.000 mensen voedselhulp.<br />
Er bestaan voorzieningen die daarop een antwoord kunnen geven. Talrijke maatschappelijke actoren<br />
zijn actief op het vlak van opvang, onderdakverlening en beroepsopleiding, dus op het vlak van sociale<br />
(re)integratie. Zonder uitzondering laten ze ons weten dat sociale integratie in en via huisvesting<br />
steeds moeilijker wordt. De beroepsmensen uit opvanghuizen en OCMW’s die we ontmoet hebben,<br />
spreken zelfs van een uitdaging…<br />
p 14<br />
Mensen die in instellingen worden opgevangen, die een aantal administratieve, psychologische en<br />
materiële zorgen van hun schouders nemen, vinden daar voor kortere of langere tijd wat evenwicht en<br />
structuur. Dat evenwicht is echter vrij broos: zodra zij – met de nodige hulp – opnieuw een individuele<br />
woning betrekken, staan ze meestal voor zware persoonlijke problemen die ze niet aankunnen, zodat<br />
ze uiteindelijk weer in dezelfde of een soortgelijke instelling terechtkomen (de recidivisten), waar men<br />
opnieuw de zorg voor hen op zich neemt... Het is niet of-of – ofwel ‘alles gemeenschappelijk in een instelling’<br />
ofwel ‘alles helemaal alleen’. Tussen beide mogelijkheden liggen er andere. Sommige bestaan<br />
al, maar verdienen een betere ondersteuning. Andere moeten nog uitgevonden worden. We denken<br />
dan onder meer aan appartementen met begeleiding, maar ook aan solidair wonen.<br />
Uiteraard kunnen we nu onmogelijk berekenen hoeveel al die voorzieningen zullen kosten, maar het<br />
hoeft geen betoog dat je die kostprijs niet mag onderschatten. Als solidair wonen voortaan makkelijker<br />
een plaats kon krijgen tussen alle middelen tot sociale reïntegratie, hoeft het zelfs niet om een<br />
meerprijs te gaan, maar zouden de bestaande sociale voorzieningen minder zwaar gaan wegen op het<br />
budget of zou het geheel na de ingreep niet meer kosten dan voordien. Zo althans denken de deskundigen<br />
erover die wij hebben ondervraagd.<br />
Van Menxel G., Lescrauwaet D., Parys I., Verbinding Verbroken: thuisloosheid en algemeen welzijnswerk in Vlaanderen,<br />
Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Berchem, 2003.<br />
10 Ref POD Maatschappelijke Integratie<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk I - Schets van de problematiek<br />
Zeg mij waar je woont en ik zal je zeggen wie je bent…<br />
Nicolas Bernard schrijft terecht 11 : ‘Een woning geeft vorm aan iemands identiteit, positief of negatief.<br />
Ze is immers de plek waar hij dag in dag uit verblijft en alle mogelijke daden stelt, van de meest intieme<br />
tot de meest banale. Ze is de ruimtelijke drager van zijn identiteit en het verlengstuk van zijn<br />
persoonlijkheid op mentaal en symbolisch vlak. Geen wonder dus dat mensen zich graag en intens<br />
met hun woning identificeren. Als hun woonruimte in diskrediet wordt gebracht, kunnen mensen<br />
niet tot die identificatie overgaan, want dat zou veronderstellen dat ze instemmen met een negatief<br />
zelfbeeld. Ons huis, onze hoofdresidentie, vormt trouwens de basis van al onze grondrechten.’<br />
Op een bijeenkomst in het Waalse Gewest zei een dakloze: ‘Op straat leven is niet leven. Als je van<br />
overal bent, ben je van nergens, dan besta je niet.’<br />
Tot daar een schets van de problematiek en de elementen die er deel van uitmaken. Hoe maak je solidair<br />
wonen makkelijker, wat zou het kosten en welke voorzieningen moeten ervoor worden getroffen?<br />
Om op die vragen een antwoord te vinden zijn we begonnen met een observatiefase. We hebben<br />
zowel in België als in het buitenland rondgekeken, waar talrijke experimenten met solidair wonen zijn<br />
opgezet en sommige al vele jaren goed standhouden. Het leek ons absoluut nodig dat we die eerst kort<br />
beschreven en er de hoofdlijnen en de sterke en zwakke punten van in de verf zetten. Dat gebeurt in<br />
hoofdstuk 2.<br />
p 15<br />
11 In “J’habite donc je suis: pour un nouveau rapport au logement”, Labor, Brussel, 2005.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
p 16<br />
Hoofdstuk ii<br />
-<br />
Stand van onderzoek<br />
van de bestaande vormen<br />
van solidair wonen<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
Analyse van de trends in de bestaande<br />
experimenten rond solidair wonen<br />
Dit hoofdstuk bevat een beknopt algemeen overzicht van bestaande vormen van solidair wonen in België<br />
en een schets van de situatie (vooral in verband met het statuut van samenwonende) in het buitenland.<br />
Solidair wonen is een woonvorm die in België nog niet officieel bestaat. Zowel in Wallonië als in Vlaanderen<br />
en Brussel bestaan echter al jarenlang vormen van gemeenschappelijk wonen waar huishoudens<br />
en alleenstaanden terecht kunnen. Hun aantal neemt nog steeds toe.<br />
Het eerste wat opvalt bij de experimenten die we van dichtbij hebben bekeken, is dat er grote onderlinge<br />
verschillen zijn wat betreft het aantal inwonenden, de duur van het project en zelfs de onderliggende<br />
filosofie. Ze hebben gemeen dat iedereen op de hoogte is van hun bestaan: de bestuursinstanties, de<br />
onmiddellijke omgeving…<br />
Het was onmogelijk en het had weinig zin om de vele her en der opduikende vormen van samenwonen<br />
in kaart te brengen, die niet altijd een even officieel karakter hebben, en waarvan de ene al langer duurt<br />
dan de andere. Neem het voorbeeld van drie studenten en twee jonge werkzoekenden die een tijdlang<br />
samenwonen in een huurhuis waarvoor hun ouders borg staan. Terwijl zij wel degelijk in groep wonen,<br />
onderling solidair zijn en sommigen in een financieel precaire situatie verkeren, voelen ze helemaal niet<br />
de behoefte om als groep naar buiten te komen. Dan is het natuurlijk heel moeilijk, ja onmogelijk om hen<br />
als zodanig op het spoor te komen en op te nemen in een lijst van projecten van groepswonen.<br />
p 17<br />
We hebben een dertigtal projecten geanalyseerd. Ze liggen verspreid over Vlaanderen, Brussel en Wallonië.<br />
We zijn op zoek gegaan naar hun hoofdkenmerken en naar een aantal trends, met andere woorden:<br />
naar de variabelen die meer klaarheid kunnen brengen in ons onderwerp.<br />
A. De initiatiefnemer(s)<br />
Om te beginnen kunnen we twee basistypes onderscheiden: naast projecten die gegroeid zijn vanuit<br />
het verlangen van institutionele actoren om woonoplossingen te vinden voor de mensen voor wie zij<br />
verantwoordelijk zijn (topdownbenadering) 12 , zijn er andere waartoe de huishoudens of alleenstaan-<br />
12 Zo heeft het “Organisme Provincial d’Action Sociale” in Namen een opvangdienst voor bejaarden opgericht om daarmee zijn aanbod te verruimen en een alternatief<br />
te beiden voor de traditionele rusthuizen. Ook de Kamers met Aandacht in Genk sluiten dicht aan bij de topdownbenadering. Bij dit project zijn vier partners<br />
betrokken: het CAW Sonar, de sociale bouwmaatschappij Nieuw Dak, het opbouwwerk RIMO en het OCMW van Genk.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
den zelf het initiatief hebben genomen (bottomupbenadering) 13 . De projecten die we hebben onderzocht<br />
waren soms van het ene en som van het andere type, maar waren meestal een mengvorm van<br />
beide. De institutionele actoren bouwen vaak verder op private initiatieven.<br />
Solidair wonen<br />
Openbare organisaties en instellingen<br />
Bottom-uptype<br />
Antwoord<br />
op noden en<br />
tekorten<br />
Topdowntype<br />
Bewoners - verenigingen<br />
Solidair wonen<br />
p 18<br />
B. Leefproject of financiële noodzaak?<br />
Vaak vertrekt men van een heus leefproject. Soms krijgt dat vorm in een handvest of in een intern reglement.<br />
Die teksten geven weer hoe men tegen samenleven aankijkt, welke opdracht men zich stelt en welke<br />
waarden men voorstaat. Haast even vaak zijn dergelijke projecten echter een antwoord op de grote nood<br />
aan huisvesting voor mensen die uit een crisissituatie (opname in instelling, ziekenhuis,…) komen.<br />
PROBLEMEN IN DE BESTAANDE MAAT-<br />
SCHAPPIJ WAAROP MEN EEN ANTWOORD<br />
WIL BIEDEN<br />
Problemen met lineaire parcours van integratie<br />
– therapie – instellingen.<br />
Het individualisme van het maatschappelijke systeem.<br />
Huisvestingsproblemen als gevolg van de grote<br />
druk die uitgaat van de prijzen op de immobiliënmarkt.<br />
Uitsluiting van de armsten op de huisvestingsmarkt.<br />
WAARDEN DIE MEN VOORSTAAT<br />
Recht op gemeenschap<br />
Onderlinge bijstand en solidariteit<br />
Recht op langdurige sociale begeleiding<br />
Rechtvaardigheid en gelijke kansen<br />
Delen met elkaar; gemeenschappelijk bezit<br />
Uit de projecten die in bijlage worden beschreven, blijkt duidelijk dat mensen om heel uiteenlopende<br />
redenen aansluiting zoeken bij deze vorm van wonen. Sommigen worden gedreven door dwingende<br />
13 Zo hebben de mensen die samenwonen in de hoeve van Louvrange (Waver) het initiatief genomen om een aantal mensen in moeilijkheden bij hen op te vangen.<br />
Ander voorbeeld: het Luchtkasteel in Doornik, gegroeid vanuit het verlangen van een aantal mensen om op een alternatieve manier (samen) te leven.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
economische redenen. Anderen geven hiermee te kennen dat ze zich niet helemaal willen laten inkapselen<br />
door een leefmodel waar economisch en maatschappelijk individualisme de overhand hebben,<br />
en zijn voorstanders van feitelijk beleefde solidariteit, meer gemeenschappelijkheid en een grotere sociale<br />
rechtvaardigheid. Voor een derde categorie is deze woonvorm een tijdelijk of definitief antwoord<br />
op problemen van therapeutische, fysieke of zelfs economische aard.<br />
C. De meerwaarde zoals de bewoners die zien<br />
Wij hebben de bewoners ondervraagd over de meerwaarde van een dergelijke woonvorm ten opzichte<br />
van een ‘klassiekere’ individuele manier van wonen.<br />
MEERWAARDE VAN DE WOONVORM<br />
VOOR DE BETROKKENE<br />
Minder snel vervallen in het oude euvel (verslaving,<br />
zware depressie, enzovoort)<br />
Leven in een woonomgeving die beter aangepast<br />
is aan hun persoonlijkheid, hun problemen…<br />
Voor bejaarden: een hogere levensverwachting<br />
dan in de traditionele instellingen<br />
Schaaleconomie (meestal vindt men dat deze<br />
woonvorm minder kost)<br />
Omdat men kan besparen (schaaleconomie) zijn<br />
er meer vertrekken beschikbaar of zijn de beschikbare<br />
vertrekken van betere kwaliteit<br />
MAATSCHAPPELIJKE MEERWAARDE<br />
Een maatschappelijk alternatief voor mensen die<br />
voortdurend van de ene opvang in de andere terechtkomen<br />
Een efficiënter antwoord op een vraag naar sterke<br />
sociale banden, naar plaatsen waar men ook informeel<br />
naar hen luistert…<br />
Een grotere erkenning van het individu en zijn<br />
eigenwaarde<br />
Een groter maatschappelijk nut, dat ook beter in<br />
de samenleving is ingepast (talrijke activiteiten<br />
en openheid op de buitenwereld)<br />
Men kan de individuele en de collectieve noden<br />
op elkaar laten inspelen<br />
Verbetering van het parcours van maatschappelijke<br />
integratie<br />
Een oplossing om niet in een instelling te blijven<br />
p 19<br />
In de meeste gevallen zijn de antwoorden positief. Laten we wel wezen: deze woonvorm is niet voor iedereen<br />
geschikt en de bestaande experimenten blijven in het Belgische woonlandschap een marginaal<br />
gegeven, dat maar een relatief kleine groep mensen aangaat. Verantwoordelijken van projecten die<br />
expliciet bedoeld zijn als overgangssituatie, wijzen er nochtans op dat de overgang van de maatschappelijk<br />
kwetsbaren naar een volledig autonome vorm van wonen niet altijd makkelijk is. Daaruit blijkt<br />
duidelijk dat deze projecten erin slagen om de bewoners de nodige stabiliteit en rust te verschaffen en<br />
zelfs de kwaliteit van hun dagelijkse leven merkelijk te verbeteren, en dit ondanks de verplichtingen<br />
die onvermijdelijk samenhangen met een leven in gemeenschap, van welke aard dat ook is. Psychologisch<br />
gesproken zou het best kunnen dat deze woonvorm bij sommige bewoners de rol vervult van een<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
soort ‘collectief ik’ dat een tijdlang hun eigen tekorten compenseert en als opstap dient om opnieuw<br />
een eigen identiteit en levensproject uit te bouwen, zodat hun autonomie toeneemt, zowel binnen het<br />
groepswonen als misschien daarbuiten. Voor sommigen gaat het daarbij om een tijdelijke situatie,<br />
voor anderen om een meer permanente of zelfs definitieve situatie.<br />
D. Algemene kenmerken van deze woonvormen<br />
Ondanks alle verschillen hebben de ongeveer dertig woonvormen die we hebben onderzocht, een<br />
aantal gemeenschappelijke kenmerken.<br />
p 20<br />
Kenmerken<br />
De kost van de huisvesting en de manier van<br />
betalen<br />
Interne regelgeving<br />
Graad van het gezamenlijk gebruik van bepaalde<br />
ruimten<br />
Toelatingsvoorwaarden<br />
Uitleg<br />
Soms is de huisvesting gratis, maar staat daartegenover<br />
dat alle inkomens worden samengelegd.<br />
Soms moeten alleen de gemeenschappelijke kosten<br />
worden betaald. In de meeste gevallen betalen<br />
de bewoners ofwel een deel van hun inkomen<br />
(met een plafond), ofwel een forfaitaire som.<br />
Meestal betalen de bewoners hier minder dan<br />
ze op de traditionele markt zouden betalen.<br />
De meeste vormen van solidair wonen die we<br />
onderzochten hebben een interne regelgeving:<br />
handvest, intern reglement, contract (als een instelling<br />
de verantwoordelijkheid heeft) verplicht<br />
een deel van de gemeenschappelijke taken op te<br />
nemen, enzovoort. Er is hoe dan ook bijna altijd<br />
sprake van zelfbeheer of medebeheer.<br />
Een van de belangrijkste kenmerken van solidair<br />
groepswonen is dat er gemeenschappelijke<br />
ruimten zijn. Er is echter een grote verscheidenheid<br />
in de verhouding tussen die ruimten en de<br />
privéruimten. In één geval hadden woningen die<br />
samenhoorden geen enkele binnenruimte gemeen<br />
(alleen de tuin was gemeenschappelijk). In de<br />
meeste gevallen heeft ieder wel een eigen slaapkamer<br />
en een eigen badkamer. Gemeenschappelijk<br />
zijn dan de keuken, het salon of zelfs een gemeenschapshuis<br />
waar alle woonfuncties aanwezig zijn.<br />
Er bestaan verschillende procedures om kandidaten<br />
voor solidair groepswonen te selecteren: een<br />
interview, stemmen, een lijst met criteria (leeftijd,<br />
administratief statuut, inkomen, aangepaste<br />
ruimten voor de opvanggezinnen, enzovoort).<br />
Waar een instelling de verantwoordelijkheid<br />
heeft, gebeurt de selectie door maatschappelijke<br />
werkers. Overal moesten we hetzelfde vaststellen:<br />
er zijn te weinig plaatsen om aan het grote aantal<br />
aanvragen te voldoen!<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
Uitstapvoorwaarden<br />
Soorten sociale begeleiding<br />
Waar een instelling de verantwoordelijkheid<br />
heeft, kan iemand vertrekken omdat hij gunstig<br />
evolueert (in een proces van sociale begeleiding)<br />
of omdat hij de regels niet respecteert, maar ook<br />
omdat hij dat zelf uit vrije wil beslist.<br />
De eventuele sociale begeleiding gebeurt collectief<br />
en/of individueel, in en/of buiten de woonvorm.<br />
Altijd speelt de groep collectief een ondersteunende<br />
rol. Je kunt zelfs zeggen dat hij<br />
de ‘begeleider’ is van wie het moeilijk heeft.<br />
We vestigen nog eens extra de aandacht op vier belangrijke elementen uit het bovenstaande.<br />
• de huisvestingskosten liggen lager dan elders. De bestudeerde projecten bieden een oplossing die<br />
voor de bewoners alleen onbereikbaar zou zijn;<br />
• zelfbeheer of medebeheer zijn fundamenteel in de werking van de bestudeerde projecten. Het gaat<br />
om een vorm van samenleven waarbij tussen de bewoners rechten en plichten worden afgesproken;<br />
• de maatschappelijk kwetsbaren vinden in de collectiviteit een steun van onschatbare waarde, ook<br />
al bestaat die collectiviteit uit mensen die het moeilijk hebben;<br />
• sociale begeleiding.<br />
Verder stellen we vast dat in bijna alle projecten voorwaarden worden gesteld voor de toegang en procedures<br />
worden afgesproken voor het beëindigen van het wonen. In bepaalde gevallen wordt de bewoning<br />
zelfs gekoppeld aan het aanvaarden van hulpverlening (bijvoorbeeld in het CAW Dendermonde).<br />
p 21<br />
E. Een sociale mix en een mix van kwetsbaarheden<br />
Bij een groot deel van de bestudeerde projecten is sprake van een sociale mix en komen ook verschillende<br />
vormen van bestaansonzekerheid door elkaar voor. Met ‘sociale mix’ bedoelen wij hier dat de<br />
groepswoningen tegelijk onderdak bieden aan maatschappelijk kwetsbare mensen en aan gezinnen<br />
die sociaal-economisch beter geïntegreerd zijn. Met ‘sociale mix’ bedoelen wij dat binnen hetzelfde<br />
project de bestaansonzekerheid van de bewoners van uiteenlopende aard kan zijn: financieel, psychologisch,<br />
relationeel of fysiek (zie de tabel met kwetsbaarheden in hoofdstuk 4).<br />
SOCIALE MIX<br />
MIX VAN KWETSBAARHEDEN<br />
De twee gevallen die het vaakst voorkomen, zijn: Dat in eenzelfde project van solidair wonen een<br />
mix van kwetsbaarheden voorkomt, is te wijten<br />
aan verschillende factoren:<br />
Een sterke sociale mix als gevolg van een verlangen • Ruime toelatingsvoorwaarden<br />
naar solidariteit, de wil om anderen te helpen, samen<br />
te leven met mensen die verschillend zijn… maatschappelijk<br />
• De filosofie van het project (open voor alle<br />
kwetsbaren)<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
• Een zwakke sociale mix omdat het project een<br />
antwoord is op een specifieke problematiek; op<br />
deze manier worden schaaleconomie en een<br />
doelgerichter beleid mogelijk (stroomlijning van<br />
de sociale begeleiding)<br />
• Een ruim antwoord op het gebrek aan huisvesting<br />
/ op de nood aan samenleven, los<br />
van elke vorm van bestaansonzekerheid<br />
• Geen mix van kwetsbaarheden als het moeilijk<br />
is om verschillende groepen te doen samenleven<br />
of het zo ontstane geheel te begeleiden.<br />
We wijzen erop dat projecten van het bottomuptype makkelijker een gemengd karakter vertonen dan<br />
projecten die aan instellingen gebonden zijn.<br />
Waar vormen van groepswonen die uitgaan van het initiatief van enkele mensen, vrij gemakkelijk<br />
– zij het op kleine schaal – durven te experimenteren en vernieuwen wat betreft sociale mix, stellen<br />
de officiële instanties zich veel terughoudender op: zij houden het liever bij oplossingen voor welomschreven<br />
groepen met een specifieke problematiek. Anderzijds vinden zij die verschillende vormen<br />
van vermenging soms heel positief en benadrukken zij in sommige gevallen zelfs de therapeutische<br />
waarde van dat gegeven. Toch blijk je niet zomaar en onbeperkt het ene publiek met het andere te<br />
kunnen mengen: het samenleven wordt er soms onmogelijk door. Dat verklaart waarom sommige<br />
projecten de facto kiezen voor sociale gelijkvormigheid.<br />
p 22<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
F. Alleenstaande of samenwonende<br />
In de inleiding hebben we er al op gewezen dat het statuut van de mensen die in groep gaan wonen<br />
soms problemen stelt voor de financiële leefbaarheid van het betrokken project.<br />
Uit onderstaande tabel blijkt dat zowel de kwetsbare mensen zelf als hun eventuele begeleiders verschillende<br />
strategieën aanwenden om het tarief van alleenstaande te kunnen behouden: ze wijzigen<br />
de structuur van de woonvorm, onderhandelen met de overheid of hopen gewoon dat ze geluk zullen<br />
hebben. We hebben voor de bestudeerde projecten op een rijtje gezet wat de betrokkenen in staat heeft<br />
gesteld om voor mensen die samenwonen, toch het statuut van alleenstaande te behouden en zo het<br />
project leefbaar te houden.<br />
DE ACTOREN VAN DE OPLOSSING<br />
14.15.<br />
Het huis op een bepaalde manier<br />
inrichten<br />
De buitenzijde aanpassen<br />
Zijn domicilie aanpassen<br />
Rechtstreeks onderhandelen met<br />
de controle-instanties<br />
Het project uitleggen<br />
Via de begeleidingsorganisatie<br />
Geluk hebben<br />
Concreet…<br />
Men zorgt ervoor dat de individuele ruimten duidelijk herkenbaar<br />
zijn. Het gaat daarbij om slaapkamers, keukens en vooral badkamers.<br />
Voor sommige controleorganismen blijken die laatste immers<br />
het minimum te zijn dat aanwezig moet zijn om iemand als alleenstaande<br />
te beschouwen. De aanpassingen worden soms ook doorgevoerd<br />
om de bewoners meer intimiteit te garanderen.<br />
Het gaat om aanpassingen waardoor de individuele bewoners van<br />
een huis of complex makkelijker herkenbaar zijn: afzonderlijke<br />
bellen en brievenbussen bijvoorbeeld. Omdat die aanpassingen<br />
vrij makkelijk door te voeren zijn, komen ze relatief vaak voor.<br />
Elders domicilie kiezen kan als een oplossing worden gezien. Voor<br />
sommige controleorganismen blijkt dat trouwens voldoende te<br />
zijn om het statuut van alleenstaande toe te kennen.<br />
Als de bewoner voldoende gestructureerd of georganiseerd is, is hij<br />
vaak ook in staat om met het controleorganisme te onderhandelen.<br />
De facto is dit het geval bij geïnstitutionaliseerde projecten.<br />
De mensen die het statuut van de betrokkenen controleren, kennen<br />
niet noodzakelijk alle wetten in verband met huisvesting.<br />
Soms volstaat een ‘eenvoudige’ uitleg over het project of over het<br />
aspect groepswonen om de situatie te deblokkeren.<br />
Voor solidaire woonvormen die begeleid worden door een professionele<br />
organisatie, is het vaak makkelijker om het statuut<br />
van alleenstaande te verkrijgen. De organisatie zelf dient dan als<br />
waarborg voor het project en voor de betrokkenen. 14<br />
Soms is er een voor de bewoners gelukkige samenloop van omstandigheden.<br />
15<br />
p 23<br />
14 Dat is vaak het geval, onder meer bij de vzw Relogeas (tijdelijke huisvesting van vrouwen die het slachtoffer zijn van gezinsgeweld),<br />
Les Chanterelles (huisvesting voor gehandicapten), het bejaardenproject van het “Organisme Provincial d’Action Sociale”, enzovoort..<br />
15 Hôtel Tagawa is hier een goed voorbeeld. Toen de bewoners zich op het politiecommissariaat meldden, was daar slechts één agent.<br />
Zijn overste was afwezig, de zaak was dringend (ze dreigden uitgedreven te worden) en dus besloot de agent alleen op basis van hun domicilie<br />
dat de bewoners als alleenstaanden konden worden beschouwd…<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
G. Actoren van de oplossing<br />
Uit ons onderzoek blijkt dat drie actoren verantwoordelijk kunnen zijn voor het vinden van een oplossing:<br />
de controle-instantie, de begeleidingsorganisatie of de betrokkenen zelf.<br />
p 24<br />
DE ACTOREN VAN DE OPLOSSING<br />
De controle-instanties<br />
De begeleidingsorganisatie<br />
De betrokkene<br />
Concreet…<br />
Als je een aantal goed onderbouwde argumenten<br />
kunt voorleggen, blijken sommige vertegenwoordigers<br />
van die instanties voldoende soepelheid en<br />
begrip aan de dag te leggen om het tarief van alleenstaande<br />
te aanvaarden.<br />
Gevaar: de bewoners zijn afhankelijk van de willekeur<br />
van die beslissingen en van de persoonlijkheid<br />
van de verantwoordelijke, en bovendien<br />
hebben zij niet altijd met dezelfde verantwoordelijke<br />
te maken.<br />
De vzw, vereniging, instelling… kan, zoals we net<br />
gezien hebben, een centrale rol spelen in het deblokkeren<br />
van de situatie.<br />
Gevaar: de bewoners zijn afhankelijk van de capaciteiten,<br />
de (wettelijke) competentie en de strijdvaardigheid<br />
van de betrokken werker.<br />
Soms moet of wil de betrokkene zichzelf verdedigen.<br />
Gevaar: het resultaat hangt af van zijn vermogen om<br />
te onderhandelen en juiste (wettelijke en andere) informatie<br />
te verkrijgen.<br />
Samenvattend: in de door ons bestudeerde projecten is men er vaak in geslaagd om voor de betrokkenen<br />
het statuut van alleenstaande te verkrijgen (andere projecten zijn dikwijls precies niet gestart<br />
omdat ze daar niet in zijn geslaagd), maar de weg daartoe was lang en bezaaid met onzekerheden, en<br />
die laatste zijn ook achteraf nooit ver weg. Het verwondert dan ook niet dat de actoren in de enquête<br />
quasi unaniem aangeven dat solidair wonen in een duidelijk wettelijk kader moet kunnen worden<br />
gegoten. Zo wordt het toeval uitgesloten en ontstaat duidelijkheid, ook – en niet in het minst – voor<br />
de bewoners zelf.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
Beknopt overzicht van de situatie in andere landen<br />
FRANKRIJK (Bron: bezoek aan projecten in Rijsel op 3 en 4 juli 2006)<br />
In Frankrijk is het systeem van hulpverlening aan uitgeslotenen hoofdzakelijk gebaseerd op twee soorten<br />
financiële hulp: enerzijds een vervangingsinkomen, anderzijds huisvestingshulp met (contractueel)<br />
verplichte sociale begeleiding. Wie beide soorten hulp trekt, heeft een som in handen die ongeveer<br />
overeenkomt met een sociale uitkering in België. Die is dus algemener van aard (ook al bestaan ook bij<br />
ons enkele vormen van huisvestingshulp). Dat je samenwoont, is in Frankrijk alleen van invloed op de<br />
huisvestingstoelage. Ook daar ligt het tarief voor samenwonenden lager dan dat van alleenstaanden.<br />
Het begrip ‘samenwonend’ heeft in Frankrijk een veel minder brede betekenis dan in België. Samenwonen<br />
betekent daar: als echtpaar (man en vrouw) samenwonen. Dus worden alleen ‘onechte’<br />
paren die samenwonen financieel afgestraft. Andere vormen van samenwonen hebben geen nadelige<br />
financiële gevolgen. Dat verklaart waarom het statuut van samenwonende in de projecten die wij<br />
bezocht hebben, niet als een probleem werd gezien.<br />
De “Maisons Relais”, waarvoor een wettelijk kader is uitgewerkt, vormen een interessant voorbeeld<br />
van wat wij onder solidair wonen verstaan. Uit een aantal teksten over de “Maisons Relais” 16 halen we<br />
enkele passages aan die voor ons onderzoek niet onbelangrijk zijn:<br />
p 25<br />
• de “Maisons Relais” horen duidelijk thuis in het domein van de huisvesting. Ze zijn een vorm van<br />
sociale woningen en vallen dus onder de regels van de bouw- en woonwetgeving. Ze vallen niet onder<br />
de Wet 2002-2 die vernieuwing bracht in het maatschappelijke en medisch-sociale beleid, zodat<br />
er geen vergunning nodig is om ze op te starten (…);<br />
• de “Maisons Relais” zijn een bijkomend hulpmiddel in de zorg voor mensen die lijden onder extreme<br />
vormen van uitsluiting. Het programma werkt dus aanvullend bij bestaande plaatselijke voorzieningen.<br />
Het is de bedoeling een bijkomend huisvestingsaanbod te creëren;<br />
• één van de belangrijkste opdrachten van de “Maisons Relais” is (opnieuw) maatschappelijke banden<br />
te smeden. Daarom kan een “Maison Relais” nooit bestaan uit onderdelen die op enige afstand van<br />
elkaar liggen. Daarom moet de voorkeur ook gaan naar relatief kleine gehelen (van 15 tot 25 plaatsen)<br />
(…). Bij te kleine gehelen (minder dan 10 plaatsen) kan het evenwicht in financiering en werking<br />
in gevaar komen. (…);<br />
16 Omzendbrief nr. 2002/595 van 10 december 2002, een brief met instructies voor de gedecentraliseerde diensten (DDASS en DDE) voor de uitvoering van het<br />
programma ‘Maisons Relais’ van 2004 en een gezamenlijke omzendbrief van het Ministerie van Sociale Zaken, Tewerkstelling en Solidariteit en het Ministerie van<br />
Stads- en Streekontwikkeling, Transport, Huisvesting, Toerisme en Zeeaangelegenheden.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
• de “Maisons Relais” zijn bedoeld om mensen op te vangen voor wie de hoop op maatschappelijke reïntegratie<br />
en een hervonden zelfstandigheid niet bijster groot is: mensen die alleen leven, zonder veel<br />
sociale contacten, die op straat hebben geleefd of keer op keer in een Centrum voor Huisvesting en<br />
Sociale Reïntegratie zijn beland. De maatschappelijke projecten moeten openstaan voor al die groepen<br />
met verschillende achtergronden die per definitie niet onder één noemer te brengen zijn. (…)<br />
p 26<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
NEDERLAND<br />
Twee elementen zijn interessant genoeg om ze hier kort te bespreken: de filosofie en de werking van<br />
Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting en de problematiek van de woongroepen.<br />
1. Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV)<br />
De SEV 17 werkt in Nederland aan innovatieve oplossingen voor maatschappelijke woonvraagstukken.<br />
De oplossingen die deze mensen vinden zijn in de meeste gevallen grensverleggend, praktisch<br />
toepasbaar, ontwikkeld en beproefd in de praktijk. Zo ontstaat op de woningmarkt een ruimte waar<br />
nieuwe initiatieven vanuit de concrete realiteit kunnen worden geëvalueerd. Omdat de SEV een beroep<br />
kan doen op het zogenaamde experimenteerartikel, heeft hij de vrije hand om experimenten uit<br />
te voeren.<br />
De SEV werkt met een meerjarenprogramma. In samenspraak met de partners uit het veld bepaalt de<br />
groep met welke twee onderwerpen (programma’s) hij de volgende vier jaar aan de slag gaat. Op dit<br />
ogenblik zijn dat:<br />
• wat beweegt de woningmarkt?<br />
• vernieuw(d) maatschappelijk ondernemerschap.<br />
p 27<br />
SEV Realisatie, een dochtermaatschappij van SEV, houdt zich bezig met het management van geselecteerde<br />
uitvoerings- en stimuleringsprogramma’s.<br />
2. Woongroepen<br />
Een woongroep is een leefverband van minimaal drie volwassenen die samen een huis bewonen en<br />
minstens enkele keren per week gezamenlijk eten. Woongroepen hebben met elkaar de volgende punten<br />
gemeen:<br />
• minstens drie volwassenen;<br />
• er worden een aantal gemeenschappelijke voorzieningen gedeeld;<br />
• er is een zekere gemeenschappelijke huishouding;<br />
• men treedt vrijwillig toe tot de woongemeenschap;<br />
• de woongroep is gehuisvest in één of enkele aaneengesloten panden.<br />
17 www.sev.nl<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk II - Stand van onderzoek van de bestaande vormen van solidair wonen<br />
ITALIE (Bron: Mevrouw Crucioli, straatadvocate – Comunità Capodarco, Rome)<br />
Op dit ogenblik bestaat in Italië niet zoiets als één vervangingsinkomen voor alle vormen van sociale<br />
uitsluiting of armoede (gehandicapten, bejaarden, werklozen, enzovoort). Voor de afzonderlijke situaties<br />
is een hele rist instellingen verantwoordelijk, van de staat over de provincie tot de gemeente.<br />
In 1998 had de linkse regering bij wijze van experiment het bestaansminimum ingevoerd in 307<br />
gemeenten in verschillende delen van het land. Het moest een globaal middel zijn om afzonderlijke<br />
mensen en gezinnen maatschappelijke bescherming te bieden. Hoewel het bestaansminimum in het<br />
Nationaal Plan voor maatschappelijke integratie dat in juni 2001 in Brussel werd voorgesteld, een<br />
‘goed middel’ heet te zijn, heeft de regering Berlusconi vanaf 2003 het experiment een halt toegeroepen<br />
en de strijd tegen armoede en sociale uitsluiting overgelaten aan regionale programma’s. Op dit<br />
ogenblik zijn er grote regionale verschillen in de financiële hulp voor sociale noodsituaties. Daarmee<br />
is Italië één van de laatste Europese landen zonder een overkoepelende financiële bescherming op<br />
sociaal vlak.<br />
p 28<br />
Voor de huisvestingshulp is de situatie niet erg verschillend: er bestaat geen algemeen criterium voor<br />
het toekennen van een huisvestingsuitkering of een huurtoelage. Elke streek (of gemeente) bepaalt hoe<br />
hoog het inkomen mag liggen en welke de gezinsomstandigheden moeten zijn om van hulp te kunnen<br />
genieten. Om het inkomen van een gezin te berekenen worden de inkomens van samenwonende<br />
personen samengeteld (alleen minderjarigen of bejaarden die ten laste vallen van het gezinshoofd,<br />
worden hier buiten beschouwing gelaten), zodat het voor de gezinnen moeilijker wordt om een huurtoelage<br />
te bekomen. Veel netwerken van maatschappelijke solidariteit worden zo financieel bestraft.<br />
Anderzijds geeft het samenwonen in sommige streken het recht om na het overlijden of het vertrek<br />
van de titularis van het huurcontract toch in het betrokken huis te blijven wonen.<br />
We kunnen bevestigen wat we in de stand van onderzoek al hebben vastgesteld: de bestaande projecten<br />
zijn heel uiteenlopend van aard. Dat geldt ook voor de juridische vorm die ze aannemen (medeeigenaarschap,<br />
vzw, enzovoort). Met het statuut van samenwonende springt men niet overal op dezelfde<br />
manier om. Om te bepalen hoe haalbaar de voorstellen zijn die uit ons onderzoek kunnen<br />
voortvloeien, moeten we dan ook eerst nagaan wat het bestaande juridische kader is waarbinnen nu<br />
wordt gewerkt.<br />
Dat is aan de orde in hoofdstuk 3.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk iii<br />
-<br />
Juridisch<br />
overzicht<br />
p 29<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Juridisch overzicht<br />
In dit hoofdstuk worden eerst de verschillende reglementeringen besproken die van nut kunnen zijn<br />
voor personen in een precaire situatie die van solidaire huisvesting gebruik maken (leefloon, werkloosheidsuitkering,<br />
inkomensgarantie voor ouderen, uitkering voor gehandicapten).<br />
Daarna wordt een overzicht gegeven van de federale en regionale wetgeving die invloed heeft op solidaire<br />
huisvesting.<br />
Tenslotte komen enkele transversale kwesties aan bod: het begrip ‘hoofdverblijfplaats’ in verband met<br />
het bevolkingsregister en de identiteitskaarten en de huurovereenkomsten betreffende een woning die<br />
de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats bestemt.<br />
Bovendien willen we wijzen op de juridische complexiteit van het concept samenwonen in het kader<br />
van de solidaire huisvesting. Deze complexiteit is te wijten aan de verschillende factoren die hierbij<br />
een rol spelen en aan het interactieve aspect van hun onderlinge afhankelijkheid:<br />
p 30<br />
Gezinssamenstelling<br />
Inkomen van<br />
de persoon<br />
Statuut van<br />
de bewoner<br />
Begrip verblijfplaats<br />
Daarom onderzoeken we deze vier niveaus in het juridische kader van deze studie.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Om als solidaire huisvesting beschouwd te kunnen worden, moet een woning vertrekkend van de<br />
hypothese voldoen aan volgende voorwaarden:<br />
• het moet gaan om een bouwkundig geheel van privé-woningen/kamers met ten minste één gemeenschappelijke<br />
leefruimte;<br />
• in dit geheel verblijven meerdere personen en/of gezinnen met ten minste één persoon in precaire<br />
situatie, die zich kunnen vinden in een gemeenschappelijke bekommernis om solidariteit zoals<br />
vastgelegd in “het handvest van de solidaire huisvesting”;<br />
• een agentschap gaat na of al deze elementen voorhanden zijn.<br />
Aan de hand hiervan kunnen we na elke juridische analyse de regelgevende aspecten kritisch bespreken<br />
en beoordelen in welke mate deze de verdere ontwikkeling van de solidaire huisvesting ondersteunen<br />
of afremmen.<br />
p 31<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen van<br />
toepassing op een publiek in een precaire situatie<br />
dat solidair zou kunnen wonen<br />
1. LEEFLOON<br />
1.1. wettelijk kader<br />
Het recht op maatschappelijke integratie, waar ook het leefloon onder valt, werd ingevoerd door de<br />
wet van 26 mei 2002 18 .<br />
1.2. toekenningsvoorwaarden<br />
p 32<br />
De toekenningsvoorwaarden van het leefloon kunnen als volgt samengevat worden. De aanvrager moet:<br />
• meerderjarig of hiermee gelijkgesteld zijn;<br />
• behoren tot één van de volgende categorieën: de Belgische nationaliteit bezitten, onderdaan zijn<br />
van een andere lidstaat van de Europese Unie, als vreemdeling ingeschreven zijn in het bevolkingsregister,<br />
vluchteling of staatloze zijn;<br />
• zijn werkelijke verblijfplaats in België hebben;<br />
• bewijzen dat hij niet over toereikende bestaansmiddelen beschikt, dat hij werkbereid is en dat hij<br />
eerst zijn rechten op andere mogelijke sociale uitkeringen en onderhoudsgeld heeft doen gelden.<br />
1.3. categorieën van rechthebbenden<br />
1.3.1. algemeen<br />
Het bedrag van het leefloon waarop de aanvrager aanspraak kan maken, hangt af van twee factoren:<br />
ten eerste van de categorie rechthebbenden waartoe de aanvrager op basis van zijn gezinssituatie behoort,<br />
en ten tweede van de bestaansmiddelen van de aanvrager waarmee rekening gehouden moet<br />
worden (en die eventueel van het leefloon afgetrokken worden).<br />
De wetgever onderscheidt drie verschillende categorieën rechthebbenden. Het bedrag van het leefloon<br />
is afhankelijk van de categorie waartoe de aanvrager behoort:<br />
• een lager bedrag voor “samenwonenden”<br />
• een tussenbedrag voor “alleenstaanden”<br />
• een verhoogd bedrag voor personen “met gezinslast”.<br />
18 Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, B.S., 31 juli 2002,<br />
aangevuld door het koninklijk besluit van 11 juli 2002 en gewijzigd door de programmawet van 9 juli 2004, B.S., 15 juli 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
In tegenstelling tot het verleden heeft de wetgever in 2002 een definitie van samenwonen in de wettekst<br />
opgenomen (deze definitie ligt in de lijn van de bestaande rechtspraak): “Onder samenwonen<br />
wordt verstaan het onder hetzelfde dak wonen van personen die hun huishoudelijke aangelegenheden<br />
hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen 19 ” .<br />
In de parlementaire voorbereiding 20 werd het lager bedrag voor de categorie “samenwonende” als<br />
volgt gerechtvaardigd: “Het bedrag voor de categorie ‘alleenstaande’ is hoger dan dat van de categorie<br />
‘samenwonende’, rekening houdend met het feit dat de alleenstaande alleen moet instaan voor de<br />
vaste kosten (woning, meubilering, …)”.<br />
1.3.2. het bedrag van de uitkeringen<br />
1.3.2.1. lager bedrag “samenwonende” (categorie 1)<br />
Volgende personen hebben recht op het bedrag “samenwonende” (een leefloon van 429,66 € per maand 21 ):<br />
• een persoon die onder hetzelfde dak woont met andere personen zonder graad van bloedverwantschap<br />
en die hun huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen 22 . Het gaat daarbij<br />
bijvoorbeeld om iemand die met één of meerdere vrienden samenwoont en de huur met hen deelt, bepaalde<br />
maaltijden samen neemt en een gemeenschappelijke “pot” heeft. In dit geval houdt het OCMW,<br />
dat de ontoereikendheid van de bestaansmiddelen van de aanvrager moet controleren, enkel rekening<br />
met diens bestaansmiddelen en niet met die van de personen met wie hij samenwoont 23 ;<br />
• een persoon die samenwoont met zijn ouders en/of meerderjarige kinderen, bijvoorbeeld een jongere<br />
ouder dan 18 jaar die bij zijn ouders woont of een moeder die met haar meerderjarige kinderen samenwoont.<br />
In dergelijke gevallen houdt het OCMW rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende<br />
en heeft bovendien de mogelijkheid de bestaansmiddelen van de met hem samenwonende ouders<br />
en/of meerderjarige kinderen geheel of gedeeltelijk in aanmerking te nemen 24 . De beoordeling hiervan<br />
behoort tot de soevereine bevoegdheid van het OCMW dat daarbij zowel rekening zal houden met de<br />
feitelijke omstandigheden als met de ratio legis volgens het Hof van Cassatie 25 , die stelt dat het er niet<br />
om gaat liefdadigheid te ontmoedigen, maar dat misbruik wel vermeden moet worden;<br />
• een persoon die met een echtgenoot samenwoont, die de toekenningsvoorwaarden voor het leefloon vervult.<br />
In dit geval zal het OCMW de bestaansmiddelen van elk lid van het gezin afzonderlijk bekijken;<br />
p 33<br />
19 Artikel 14 van de wet van 26 mei 2002.<br />
20 Wetsontwerp betreffende het recht op maatschappelijke integratie, memorie van toelichting, commentaar van de artikelen, artikel 14,<br />
Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, doc 50 1603/001, p. 20.<br />
21 Op 1 oktober 2006 .<br />
22 Zoals we later zullen zien, past de rechtspraak het bedrag “alleenstaande” ook toe op personen die in een therapeutische instelling opgenomen zijn.<br />
23 Artikel 34, § 3, van het koninklijk besluit van 11 juli 2002.<br />
24 Artikel 34, § 2 van het koninklijk besluit van 11 juli 2002.<br />
25 Cass. 10 mei 1993, Soc. Kron., 1993, p. 451.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• een persoon die samenleeft met een echtgenoot (of een levenspartner) die de toekenningsvoorwaarden<br />
voor het leefloon niet vervult. Als levenspartner wordt de persoon beschouwd met wie de<br />
aanvrager een feitelijk gezin vormt 26 ; twee personen die als een koppel samenwonen vormen een<br />
feitelijk gezin 27 . In het geval van een echtpaar of een feitelijk gezin houdt het OCMW rekening met<br />
de bestaansmiddelen van de persoon die het leefloon aanvraagt. In dit geval dient het OCMW ook<br />
rekening te houden met dat deel van de bestaansmiddelen van de echtgenoot dat boven het bedrag<br />
van het leefloon “bedrag samenwonende 28 ” ligt.<br />
p 34<br />
1.3.2.2. tussenbedrag “alleenstaande”(categorie 2):<br />
Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “alleenstaande” (dat recht geeft op een<br />
leefloon van 644,48 € per maand 29 ):<br />
• een persoon die alleen woont;<br />
• een persoon die met andere personen onder hetzelfde dak woont, maar met wie hij de huishoudelijke<br />
aangelegenheden niet hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelt. Men kan daarbij bijvoorbeeld<br />
denken aan een student die op een kamer in een gebouw woont en over een gemeenschappelijke<br />
keuken en sanitair beschikt zonder verder iets te delen met de andere huurders: hij betaalt alleen<br />
zijn huur, hij behoudt zijn financiële autonomie, beslist onafhankelijk hoe hij zijn dag zal indelen<br />
en is alleen verantwoordelijk voor de maaltijden en dagelijkse taken;<br />
• een persoon die opgenomen is een psychiatrische instelling (open afdeling 30 ) die voor zijn opname<br />
recht had op het bedrag “alleenstaande”, alsook een persoon die in een therapeutische gemeenschap<br />
31 , in een beschutte 32 of in een begeleide woning 33 woont. In al deze gevallen houdt<br />
het OCMW alleen rekening met de bestaansmiddelen van de persoon die een leefloon aanvraagt.<br />
Laten we even aandacht schenken aan de rechtspraak die personen die in een bepaalde – therapeutische<br />
– gemeenschap verblijven tot de categorie “alleenstaande” rekent. De onderliggende redeneringen<br />
lijken ons interessant. De Arbeidsrechtbank te Gent 34 heeft zich meermaals moeten uitspreken<br />
over de vraag onder welke categorie een persoon die in een ziekenhuis, psychiatrische instelling<br />
of een onthaaltehuis verblijft, ondergebracht kan worden. Volgens J. Put, D. Simoens, S. Renette en K.<br />
26 Artikel 14, § 1, 3°, 5de lid van de wet van 26 mei 2002.<br />
27 Artikel 34, § 1, 2de lid van het koninklijk besluit van 11 juli 2002.<br />
28 Artikel 34, § 1 van het koninklijk besluit van 11 juli 2002.<br />
29 Op 1 oktober 2006.<br />
30 Arbeidsrechtbank te Ieper, 7 november 2003, AR 26 262 zoals geciteerd in het onderzoek over het recht op maatschappelijke integratie op basis van de rechtspraak<br />
van het jaar 2003: www.mi-is.be, p. 59; Arbeidsrechtbank van Gent, 13 juni 2003, AR 160 015/03; 7 november 2003, AR 160 650/03; 14 november 2003 en 19<br />
december 2003; AR 161 651/032 zoals geciteerd in hetzelfde onderzoek, p. 59.<br />
31 Arbeidsrechtbank te Brugge, 7 en 25 maart 2002, AR 105 742 en 105 768 zoals geciteerd in het onderzoek over het bestaansminimum en de maatschappelijke<br />
dienstverlening door de rechtspraak van het jaar 2002: www.mi-is.be, p. 46.<br />
32 Arbeidsrechtbank te Bergen, 22 januari 2002 RG 16 752 en 16 753 geciteerd in het eerder vermelde onderzoek, p. 50.<br />
33 Ph. VERSAILLES, M. VAN RUYMBEKE, “Le minimum de moyens d’existence”, Guide social permanent, Deel III, boek I, titel II, hoofdstuk I, 2, n° 380, geactualiseerd<br />
tot 2001, dat de Arbeidsrechtbank te Luik, 3 februari 1998, onuitgegeven, RG 5072/95, citeert.<br />
34 Arbeidsrechtbank te Gent, 13 juni 2003, AR 160 015/03; 7 november 2003, AR 160 650/03; 14 november 2003 en 19 december 2003;<br />
AR 161 651/032, op.cit.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Deweerdt, “gaat de rechtbank ervan uit dat het hier een alleenstaande betreft om de simpele reden dat<br />
in deze situatie geen vermenging van vermogens ontstaat: de vermogenstoestand van de opgenomen<br />
persoon heeft geen invloed op de vermogenstoestand van de andere opgenomen personen daar iedereen<br />
in principe zijn goederen behoudt buiten de instelling. Bovendien ontbreekt het deze mensen<br />
ook aan de intentie om samen te wonen 35 ” . Een deel van de rechtspraak betreffende het bestaansminimum<br />
had al een bijkomend criterium toegepast om “samenwonen” te definiëren: “de intentie van<br />
de personen die onder hetzelfde dak samenwonen om een gemeenschappelijk huishouden te vormen<br />
of een gemeenschappelijk leven te delen, onafhankelijk van het nagestreefde doel 36 ”.<br />
Indien een gebouw dus enkel over een keuken en/of sanitair voor meerdere huurders beschikt of<br />
indien de personen verplicht zijn in een therapeutische gemeenschap samen te wonen, is dit een gedwongen<br />
samenwonen. De rechtspraak 37 betreffende het bestaansminimum bevestigde daarom dat<br />
deze personen recht hebben op het bedrag “alleenstaande”.<br />
1.3.2.3. verhoogd bedrag “met gezinslast” (categorie 3)<br />
Volgende personen komen in aanmerking voor het verhoogde bedrag “persoon met gezinslast 38 ” (dat recht<br />
geeft op een leefloon van 859,31 € per maand 39 ):<br />
• een persoon die samenwoont met zijn kinderen (waaronder tenminste één minderjarig ongehuwd kind).<br />
Het OCMW houdt vanzelfsprekend rekening met de bestaansmiddelen van de persoon die recht heeft<br />
op leefloon. Net als in het geval van een samenwonen met naaste familie 40 , heeft het OCMW de mogelijkheid<br />
de bestaansmiddelen van de met de rechthebbende samenwonende meerderjarige kinderen<br />
geheel of gedeeltelijk in aanmerking te nemen;<br />
• een persoon die samenwoont met zijn echtgenoot (of levenspartner 41 ) en ten minste één minderjarig<br />
ongehuwd kind 42 . Het OCMW houdt rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende en,<br />
net als in het geval van een wettelijk of feitelijk gezin 43 , dient het OCMW ook rekening te houden met<br />
dat deel van de bestaansmiddelen van de echtgenoot (of levenspartner) dat boven het bedrag van het<br />
leefloon “samenwonende” ligt.<br />
p 35<br />
35 J.PUT, D.SIMOENS, S.RENETTE, K. DEWEERDT, Onderzoek van de rechtspraak over het recht op maatschappelijke integratie van het jaar 2003: www.mi-is.be , p. 57.<br />
36 Arbeidsrechtbank te Luik, 11 januari 1985, Soc. Kron., 1985, p.145, Arbeidsrechtbank te Namen, 9 september 1994, onuitgegeven, RG 81 841, Arbeidsrechtbank<br />
te Luik, 27 april 1994, onuitgegeven, RG 226 822 en 229 621 geciteerd in Ph. VERSAILLES, M.VAN RUYMBEKE, le minimum de moyens d’existence, op. cit., n°<br />
270.<br />
37 Ph. VERSAILLES, M.VAN RUYMBEKE, “le minimum de moyens d’existence”, op. cit., n° 270.<br />
38 Artikel 14, § 1 van de wet van 26 mei 2002: “onder gezin ten laste wordt verstaan, de echtgenoot, de levenspartner, het ongehuwd minderjarig kind of meerdere<br />
kinderen onder wie minstens één ongehuwd minderjarig kind”.<br />
39 Op 1 oktober 2006<br />
40 Zie hoger.<br />
41 Artikel 14, § 1er, 3°, 5de lid van de wet van 26 mei 2002 definieert het begrip “levenspartner” en artikel 2bis van het koninklijk besluit van 11 juli 2002, gewijzigd<br />
door et koninklijk besluit van 5 december 2004 legt de voorwaarden vast die de echtgenoot of levenspartner moet vervullen (in België verblijven, meerderjarig zijn,<br />
over onvoldoende bestaansmiddelen beschikken, zijn recht op de sociale zekerheid doen gelden en werkbereid zijn. Er is geen nationaliteitsvereiste.).<br />
42 Omzendbrief van de POD Maatschappelijke Integratie van 14 december 2004, www.mi-is.be.<br />
43 Zie hoger .<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• een persoon die samenwoont met zijn kinderen (waaronder ten minste één minderjarig ongehuwd<br />
kind) en met andere personen, die noch zijn echtgenoot, noch zijn levenspartner zijn. Dit geldt bijvoorbeeld<br />
voor een persoon met een kind ten laste die met een broer, een zuster of en andere derde persoon<br />
samenwoont. Het OCMW houdt enkel rekening met de bestaansmiddelen van de rechthebbende.<br />
.<br />
Het Arbitragehof 44 heeft onlangs artikel 14, § 1, 3° van de wet van 26 mei 2002 gedeeltelijk vernietigd<br />
door in de definitie “persoon die uitsluitend samenwoont met een familie ten laste” het woord “uitsluitend”<br />
te schrappen: dit heeft tot gevolg dat personen met één of meerdere minderjarige ongehuwde<br />
kinderen, die samenwonen met andere personen die niet tot de gezinslast behoren, niet uitgesloten<br />
worden van deze categorie 45 .<br />
1.3.3. Gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
Het leven in een groepswoonproject kan op twee verschillende manieren georganiseerd zijn:<br />
p 36<br />
• indien de aanvrager de huishoudelijke aangelegenheden met andere bewoners regelt, zoals bij<br />
voorbeeld de betaling van de huur, de onderhoudskosten of de maaltijden, heeft hij enkel recht op<br />
een leefloon voor een “samenwonende”. Door het financiële verschil tussen het bedrag “samenwonende”<br />
en het bedrag “alleenstaande”, 215 € 46 , zal de rechthebbende twijfelen om in een groepswoonproject<br />
te gaan wonen;<br />
- indien de huishoudelijke aangelegenheden niet met de andere bewoners geregeld worden, heeft de<br />
aanvrager eigenlijk recht op een leefloon voor een “alleenstaande”. Het risico bestaat echter dat het<br />
OCMW het groepswoonproject als een samenwonen beschouwt. In dat geval moet de rechthebbende<br />
op een leefloon bewijzen dat de huishoudelijke kosten niet gedeeld worden. Het is echter<br />
bijzonder moeilijk een dergelijk negatief bewijs te leveren.<br />
Sinds het arrest van het Arbitragehof van 28 juli 2006 behoudt de persoon die een (ongehuwd)<br />
minderjarig kind ten laste heeft en die in een groepswoonproject woont het recht op het verhoogde<br />
bedrag “met gezinslast”.<br />
Als besluit kunnen we stellen dat een persoon zonder (ongehuwd) minderjarig kind ten laste, die<br />
in een groepswoonproject verblijf, nog altijd benadeeld wordt, terwijl dit niet meer het geval is voor<br />
een persoon met een (ongehuwd) minderjarig kind: in dit geval wordt het leefloon niet meer gehalveerd<br />
en daalt dus niet meer van 860 € naar 430€.<br />
44 Arrest van het Arbitragehof, nr. 123/2006 van 28 juli 2006, www.arbitrage.be.<br />
45 Omzendbrief van de POD Maatschappelijke Integratie van 1 september 2006, www.mi-is.be.<br />
46 Op 1 oktober 2006.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2. WERKLOOSHEIDSUITKERING<br />
2.1. wettelijk kader<br />
De werkloosheidsuitkering wordt gereglementeerd door het koninklijk besluit van 25 november 1991. 47<br />
2.2. toekenningsvoorwaarden<br />
Eén van de voorwaarden voor het ontvangen van een werkloosheidsuitkering is dat de aanvrager een<br />
minimum aantal arbeidsdagen gepresteerd moet hebben. Bovendien moet de aanvrager aan volgende<br />
voorwaarden voldoen:<br />
• niet verantwoordelijk zijn voor het verlies van zijn baan en loon;<br />
• als werkzoekende ingeschreven zijn bij de bevoegde gewestelijke dienst voor arbeidsbemiddeling,<br />
beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt en arbeidsgeschikt zijn;<br />
• in België verblijven.<br />
In tegenstelling tot het recht op maatschappelijke integratie, dat vooral uitgaat van de behoeftigheid<br />
van de rechthebbende, beschermt het recht op werkloosheidsuitkering de rechthebbende tegen het<br />
onvrijwillig verlies van zijn werkplaats en loon.<br />
p 37<br />
2.3. categorieën rechthebbenden<br />
2.3.1. algemeen 48<br />
Net als bij het recht op maatschappelijke integratie hangt het bedrag van de werkloosheidsuitkering af<br />
van de gezinssituatie van de rechthebbende: woont hij samen? Is hij alleenstaand? Heeft hij een gezin<br />
ten laste? Met de bestaansmiddelen van de personen met wie de aanvrager samenwoont, wordt enkel<br />
rekening gehouden indien de werkloze recht heeft op de hoogste uitkering.<br />
De wetgever onderscheidt drie verschillende categorieën rechthebbenden. Het bedrag van de werkloosheidsuitkering<br />
is afhankelijk van de categorie waartoe de aanvrager behoort:<br />
• een lager bedrag “samenwonende”<br />
• een tussenbedrag “alleenstaande”<br />
• een verhoogd bedrag “met gezinslast”.<br />
47 Koninklijk besluit van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering, B.S., 31 december 1991, aangevuld door het ministerieel besluit van 26<br />
november 1991 houdende de toepassingsregelen van de werkloosheidsreglementering, B.S., 25 januari 1992.<br />
48 H et bedrag van de werkloosheidsuitkering wordt bepaald aan de hand van drie criteria: de persoonlijke situatie van de werkloze, zijn laatste loon dat als basisbedrag<br />
voor de berekening van de uitkering dient en de dagbedragen waarop de werkloze recht heeft.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Ook hier is het moeilijk een alleenstaande van een samenwonende te onderscheiden, omdat samenwonen als<br />
volgt gedefinieerd wordt: “Onder samenwonen wordt verstaan, het onder hetzelfde dak samenleven van twee<br />
of meer personen die hun huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelen. (Een<br />
persoon wordt tot bewijs van het tegendeel geacht te wonen op het adres van zijn hoofdverblijfplaats 49 ).”<br />
“Worden eveneens geacht samen te wonen, de leden van het huishouden die in de gevangenis zitten, geïnterneerd<br />
zijn of in een instelling voor geesteszieken geplaatst zijn, gedurende de eerste twaalf maanden 50 ”.<br />
Door deze definitie van samenwonen is het, net als in het geval van het leefloon, moeilijk te bepalen wat het<br />
delen van de huishoudelijke kosten juist inhoudt. Om problemen te vermijden heeft de RVA instructies 51 uitgewerkt<br />
die bepalen wie als “alleenstaande” beschouwd kan worden:<br />
• een werkloze die in een kamer in het gebouw woont en over een gemeenschappelijke badkamer, keuken, toiletten<br />
beschikt, zonder echter kosten (huur, onderhoud, levensmiddelen, …) te delen met andere huurders;<br />
• een persoon die tijdelijk in een onthaaltehuis, een opvangtehuis voor daklozen of bij een particulier woont.<br />
p 38<br />
De RVA houdt hierbij rekening met het tijdelijke karakter van bepaalde situaties:<br />
• het verblijf in een onthaaltehuis: “meestal gaat het hier om vrouwen, die op dat moment alleen leven met<br />
kinderen ten laste. Gezien het tijdelijke karakter van deze situatie behouden ze hun statuut van persoon<br />
met kinderen ten laste, tenzij het natuurlijk om een alleenstaande persoon gaat 52 ” ;<br />
• het verblijf in een opvangtehuis voor daklozen: “in de mate dat het gaat om de opvang van individuen<br />
(bijvoorbeeld jongeren die thuis zijn weggelopen, ex-gevangenen, voormalige drugsgebruikers, …) die niet<br />
de intentie hebben om met hun lotgenoten samen te wonen, kunnen deze personen beschouwd worden als<br />
alleenstaanden 53 ” .<br />
Ook de Arbeidsrechtbanken te Bergen 54 en te Luik 55 beschouwen de tijdelijke huisvesting van een<br />
persoon in nood niet als een vorm van samenwonen omdat “er geen intentie is om het huishouden te<br />
delen, de bestaansmiddelen te delen en de kosten samen te betalen. Het gaat hierbij om de toepassing<br />
van solidariteit met zijn medemens 56 ” .<br />
49 Artikel 59, 1ste lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991, gewijzigd door het ministerieel besluit van 6 februari 2003.<br />
50 Artikel 59, 2de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991, gewijzigd door het ministerieel besluit van 12 december 2002.<br />
51 Instructie RVA, 110.D.01, p. 5 en 6, geciteerd door J.F. FUNCK, “Le chômage, Guide social permanent”, Deel I, boek IV, titel IV, hoofdstuk I, 130, bijgewerkt in 2002.<br />
52 Instructie RVA, al eerder geciteerd, p 6.<br />
53 Instructie RVA, al eerder geciteerd, p.6.<br />
54 Arbeidsrechtbank te Mons, 7 januari 1998, RG 14 106 geciteerd door J.F. FUNCK, “Le chômage, Guide social permanent”, op. cit., 140.<br />
55 Arbeidsrechtbank te Luik, 24 juni 1998, RG 26 381/97; Arbeidsrechtbank te Luik, 15 juni 1999, RG 27 256/98; Arbeidsrechtbank te Luik, 22 januari 1999,<br />
RG 25 400/96 geciteerd door J.F. FUNCK, op.cit.<br />
56 J.F. FUNCK, al eerder geciteerd.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.3.2. Het bedrag van de uitkeringen<br />
2.3.2.1. Lager bedrag “samenwonende”<br />
Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “samenwonende werknemer” dat recht<br />
geeft op een werkloosheidsuitkering (van 575 tot 978 € tijdens het 1ste jaar, van 575 tot<br />
712 € voor de 2 de periode en van 405 tot 531 € voor de 3 de periode 57 ) :<br />
• de persoon die met andere personen onder eenzelfde dak woont met wie hij niet verwant is en met<br />
wie hij de huishoudelijke aangelegenheden hoofdzakelijk gemeenschappelijk regelt. We kunnen<br />
daarbij bijvoorbeeld denken aan twee of meer werklozen die samen een appartement huren en de<br />
kosten voor de huur, het onderhoud en maaltijden delen en over een gemeenschappelijke keuken<br />
en badkamer beschikken;<br />
• de persoon die met een echtgenoot samenwoont (die over een inkomen beschikt) ;<br />
• de persoon die met bloed- en aanverwanten samenwoont (die over een inkomen beschikken).<br />
Zoals eerder gezegd 58 , wordt in geen van deze gevallen rekening gehouden met de bestaansmiddelen van<br />
de samenwonenden.<br />
2.3.2.2. Tussenbedrag “alleenstaande”<br />
Volgende personen komen in aanmerking voor het bedrag “alleenstaande” dat recht geeft op een<br />
werkloosheidsuitkering van 767 tot 1067 € per maand tijdens het eerste jaar en (van 767 tot 889 € per<br />
maand voor de tweede periode 59 ) :<br />
• een persoon die alleen woont;<br />
• een persoon die met andere personen onder hetzelfde dak woont, maar met wie hij de huishoudelijke<br />
aangelegenheden niet gemeenschappelijk regelt.<br />
p 39<br />
2.3.2.3. Verhoogd bedrag “met gezinslast”<br />
Volgende personen hebben recht op het bedrag “werknemer met gezinslast” dat recht geeft op een<br />
werkloosheidsuitkering (van 913 tot 1067 € per maand 60 ):<br />
• de persoon die uitsluitend samenwoont met één of meerdere kinderen die niet over een eigen beroepsof<br />
vervangingsinkomen beschikken 61 (of waarvan – ten minste - één kind recht heeft op kinderbijslag).<br />
We willen erop wijzen dat de eventuele aanwezigheid van andere personen - die met de rechthebbende<br />
en diens kinderen samenwonen – niets aan deze situatie verandert op voorwaarde dat deze personen<br />
57 Op 1 oktober 2006.<br />
58 Zie punt 2.3.1. algemeen.<br />
59 Op 1 oktober 2006<br />
60 Op 1 oktober 2006.<br />
61 Artikel 110, § 1, 4de lid van het koninklijk besluit van 25 november 1991<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
p 40<br />
niet over één beroeps- of vervangingsinkomen beschikken . Als dus een of meerdere personen onder<br />
hetzelfde dak wonen als een gezin dat samengesteld is uit een werkloze en één of meerdere kinderen<br />
ten laste, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd bedrag voor zover de personen met wie hij samenwoont<br />
over geen eigen inkomen beschikken;<br />
• de persoon die samenleeft met een echtgenoot die niet over een eigen beroeps- of vervangingsinkomen<br />
beschikt. De persoon waarmee de werknemer een feitelijk gezin vormt en die financieel te zijner laste<br />
is, wordt gelijkgesteld met een echtgenoot 62 . We willen erop wijzen dat de aanwezigheid van andere<br />
personen – die samenwonen met de echtgenoten – in geen geval de situatie van de rechthebbende verandert.<br />
Als dus één of meerdere personen onder hetzelfde dak wonen als een koppel dat samengesteld<br />
is uit een werkloze en een echtgenoot die te zijner laste is, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd<br />
bedrag zelfs als de samenwonende personen over een eigen inkomen beschikken 63 ;<br />
• de persoon die uitsluitend met zijn bloed- of aanverwanten (tot en met de derde graad) samenwoont<br />
die niet over een beroeps- of vervangingsinkomen beschikken 64 . We willen erop wijzen dat de aanwezigheid<br />
van andere personen – die met de rechthebbende en zijn bloed-/aanverwanten samenwonen<br />
– diens situatie niet veranderen op voorwaarde dat deze personen niet over een eigen beroeps- of vervangingsinkomen<br />
beschikken. Als dus één of meerdere personen onder hetzelfde dak wonen als een<br />
gezin dat samengesteld is uit een werkloze en één of meerdere bloed-/aanverwanten die te zijner laste<br />
zijn, behoudt de rechthebbende zijn verhoogd bedrag voor zover de personen met wie hij samenwoont<br />
niet over een eigen inkomen beschikken.<br />
De wetgever heeft de categorie “werknemer met gezin ten laste” uitgebreid tot enkele groepen die niet<br />
met hun gezinsleden samenwonen:<br />
• de alleenstaande persoon die effectief onderhoudsgeld betaalt aan een echtgenoot/ / ex-echtgenoot<br />
of kind(eren) 65 ;<br />
• de feitelijk gescheiden persoon, wiens echtgenoot gemachtigd is sommen te innen, die door derden<br />
aan zijn echtgenote of haar echtgenoot verschuldigd zijn 66 ; dit is het geval voor een werknemer met<br />
loondelegatie op basis van artikel 221 Burgerlijk Wetboek 67 .<br />
62 Artikel 110, § 1, 2de lid van het koninklijk besluit van 25 november 1991, gewijzigd door het koninklijk besluit van 4 augustus 1996.<br />
63 Artikel 110, § 1, 1° van het koninklijk besluit van 25 november 1991.<br />
64 Artikel 110, § 1, 4de lid, van het koninklijk besluit van 25 november 1991.<br />
65 Artikel 110, § 1, 1ste lid, 3° van het koninklijk besluit van 25 november 1991, gewijzigd door het koninklijk besluit van 24 januari 2002.<br />
66 Artikel 110, § 1, 1ste lid, 4° van het koninklijk besluit van 25 november 1991.<br />
67 Artikel 221, 1ste lid van het Burgerlijk Wetboek: “Iedere echtgenoot draagt in de lasten van het huwelijk bij naar zijn vermogen. Wanneer een der echtgenoten deze<br />
verplichting niet nakomt, kan de andere, onverminderd de rechten van derden, zich door de vrederechter laten machtigen om, met uitsluiting van zijn echtgenoot,<br />
diens inkomsten of de inkomsten uit de goederen die hij krachtens hun huwelijksvermogensstelsel beheert, alsook alle andere hem door derden verschuldigde<br />
geldsommen te ontvangen onder de voorwaarden en binnen de perken die het vonnis bepaalt.”<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.3.3. Gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
Net als bij het leefloon kan het leven van een werkloze in een groepswoonproject op twee verschillende<br />
manieren georganiseerd zijn:<br />
• ofwel regelt hij de huishoudelijke aangelegenheden met de andere bewoners, zoals bij voorbeeld de<br />
betaling van de huur, de onderhoudskosten of de maaltijden. Net als bij het leefloon heeft hij in dit<br />
geval enkel recht op de laagste uitkering (het bedrag “samenwonende”). De financiële gevolgen van<br />
de degradatie tot het bedrag van “samenwonende” zijn zo groot dat de schaalvoordelen het verschil<br />
tussen het bedrag van de werkloosheidsuitkeringen voor samenwonenden en alleenstaanden niet<br />
kunnen compenseren;<br />
• ofwel deelt hij niets met de andere bewoners en beperkt hun samenwonen zich tot het leuke gezelschap,<br />
zonder dat er een gemeenschappelijk huishouden aan te pas komt. In dit geval heeft de<br />
werkloze recht op de uitkering voor een “alleenstaande”, maar loopt hij het risico dat de RVA dit<br />
betwist. De werkloze moet dan bewijzen dat de huishoudelijke kosten niet gedeeld worden. Het is<br />
echter bijzonder moeilijk – bijna onmogelijk - een dergelijk negatief bewijs te leveren. Hier stelt zich<br />
met andere woorden hetzelfde probleem als bij de toekenning van een leefloon.<br />
Bovendien verliest 68 de persoon die recht heeft op het verhoogde bedrag “werknemer met gezinslast”<br />
dit verhoogde bedrag als hij samenwoont met personen die over een beroeps- of vervangingsinkomen<br />
beschikken. Dit is een echt nadeel voor iedereen die in een solidaire woning wil gaan wonen.<br />
p 41<br />
68 Behalve wanneer het gaat om personen die met een echtgenoot samenwonen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
3. INKOMENSGARANTIE VOOR OUDEREN<br />
3.1. wettelijk kader<br />
De inkomensgarantie voor ouderen wordt geregeld door de wet van 22 maart 2001 69 .<br />
3.2. toekenningsvoorwaarden<br />
De aanvrager moet aan volgende voorwaarden voldoen:<br />
• ouder zijn dan 64 jaar 70 ;<br />
• tot één van de volgende categorieën behoren : Belg of onderdaan van een andere lidstaat van de EU<br />
zijn, vluchteling, staatloze of van onbepaalde nationaliteit zijn;<br />
• zijn hoofdverblijfplaats in België hebben.<br />
3.3. categorieën rechthebbenden<br />
p 42<br />
3.3.1. Algemeen<br />
In vergelijking met de reglementeringen in verband met het leefloon en de werkloosheidsuitkeringen,<br />
is de inkomensgarantie voor ouderen (“IGO”) eenvoudiger opgevat. De wetgever onderscheidt enkel<br />
twee categorieën van personen die recht hebben op twee verschillende bedragen:<br />
• een lager “basisbedrag” voor diegenen, die eenzelfde hoofdverblijfplaats delen;<br />
• een “verhoogd bedrag” voor een alleenstaande die zijn hoofdverblijfplaats niet met anderen deelt<br />
(de vaste kosten zijn voor de alleenstaande hoger dan de gedeelde kosten 71 ).<br />
Hier wordt samenwonen niet meer gedefinieerd in functie van het delen van huishoudelijke aangelegenheden,<br />
maar in functie van een gemeenschappelijke hoofdverblijfplaats.<br />
De wet 72 stelt: “worden geacht dezelfde hoofdverblijfplaats te delen, de aanvrager en elke andere persoon<br />
die gewoonlijk met hem op dezelfde plaats verblijft.”<br />
Het gewoonlijk verblijf blijkt hetzij uit de inschrijving in de bevolkingsregisters van de gemeente waar<br />
de verblijfplaats is gevestigd, hetzij uit ieder ambtelijk of administratief stuk dat op een werkelijk verblijf<br />
op eenzelfde adres duidt.<br />
69 Behalve wanneer het gaat om personen die met een echtgenoot samenwonen.<br />
70 Vanaf 1 januari 2009 moet de aanvrager 65 jaar oud zijn.<br />
71 Wetsontwerp tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2000-2001. 50-0934/001, p. 6.<br />
72 Artikel 6, § 1, 3de lid van de wet van 22 maart 2001<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
3.3.2. Het bedrag van de uitkeringen<br />
3.3.2.1. Lager “basisbedrag”<br />
Volgende personen komen in aanmerking voor het basisbedrag (maximum 466,64 € per maand 73 ):<br />
• de oudere die met één of meerdere personen samenwoont en met hen dezelfde hoofdverblijfplaats<br />
deelt. De bestaansmiddelen en pensioenen van de rechthebbende en van de samenwonende personen<br />
worden opgeteld; de som wordt, na aftrek van de vrijstellingen 74 , gedeeld door het aantal<br />
samenwonenden; dit cijfer wordt dan afgetrokken van het toe te kennen bedrag. Het gaat hier, net<br />
zoals bij het leefloon, om een aanvullende uitkering die aan de rechthebbende toegekend wordt<br />
indien die enkel over bestaansmiddelen beschikt die onder de wettelijke bedragen liggen.<br />
Onlangs werd een uitzondering goedgekeurd 75 : in geval van een lid van een klooster- of lekengemeenschap<br />
wordt enkel rekening gehouden met de persoonlijke bestaansmiddelen en pensioenen<br />
van de aanvrager.<br />
Het verslag aan de Koning dat aan het koninklijk besluit van 11 mei 2005 76 voorafging, verduidelijkt dit:<br />
“Vóór de inwerkingtreding van artikel 275 van de programmawet van 9 juli 2004, leidde het beginsel dat personen<br />
die in een klooster- of lekengemeenschap leven als samenwonenden moeten worden aanzien, ertoe dat<br />
er rekening moest gehouden worden met de bestaansmiddelen van alle overige leden van de gemeenschap. De<br />
aanvrager kon desgevallend aanspraak maken op het basisbedrag van de inkomensgarantie voor ouderen”.<br />
“Bij elke wijziging in de structuur van het samenwonen (adreswijziging, toetreding van nieuwe leden, overlijden,<br />
nalatenschappen en giften, enz.) moest, omwille van de mogelijke weerslag op de omvang van de in<br />
rekening te brengen bestaansmiddelen en dus van het toegekend voordeel, een nieuwe aangifte gebeuren,<br />
gevolgd door een nieuw onderzoek en mogelijks een verdaging van de beslissing.”<br />
“Aldus konden verschillende maanden verstrijken alvorens de beslissing over de toekenning van het recht op<br />
de inkomensgarantie voor ouderen kon betekend worden.”<br />
“Met het oog op administratieve vereenvoudiging en een coherente toepassing van de verschillende reglementeringen,<br />
stipuleert artikel 275 van de voornoemde Programmawet dat de principes geldend in het kader van<br />
het leefloon ook toepassing zullen vinden bij een aanvraag of ambtshalve onderzoek van de inkomensgarantie<br />
voor ouderen voor een persoon die in een gemeenschap leeft.”<br />
“In de toekomst zal bij de vaststelling van de inkomensgarantie voor ouderen enkel rekening gehouden worden<br />
met de bestaansmiddelen en de persoonlijke pensioenen van de aanvrager. Deze bestaansmiddelen worden<br />
niet meer gedeeld door het aantal personen die in de gemeenschap leven; de overige leden zijn niet meer<br />
gehouden een aangifte inzake hun bestaansmiddelen te doen. De aanvrager kan aanspraak maken op het<br />
basisbedrag.”<br />
p 43<br />
73 Op 1 december 2006 stijgt het basisbedrag van de IGO met 60 €.<br />
74 Artikels 8 tot 10 en 12 van de wet van 22 maart 2001.<br />
75 Artikel 7, § 1, 2de lid, van de wet van 22 maart 2001, gewijzigd door de wet van 9 juli 2004.<br />
76 K.B. 11 mei 2005 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen die in een gemeenschap leven” ter uitvoering van artikel 7, § 4 van de wet van 22 maart 2001, B.S., 20 mei 2005.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• een oudere die met een echtgenoot samenleeft;<br />
• een oudere die samenwoont met bloed- of aanverwanten (geen descendenten).<br />
In deze twee laatste gevallen worden de bestaansmiddelen en pensioenen van de rechthebbende en<br />
de samenwonende personen opgeteld en, na aftrek van de vrijgestelde bedragen en verminderingen,<br />
gedeeld door het aantal samenwonenden; de uitkomst wordt dan afgetrokken van het IGO-bedrag.<br />
p 44<br />
3.3.2.2. “verhoogd bedrag”<br />
Volgende personen genieten van een verhoging van 50% van het basisbedrag (d.w.z. maximum<br />
699,96 € per maand 77 ):<br />
• een oudere, die alleen woont;<br />
• een oudere persoon die opgenomen is in een rusthuis, een rust- en verzorgingstehuis of een psychiatrisch<br />
verzorgingstehuis. De memorie van toelichting van de wet tot instelling van een inkomensgarantie<br />
voor ouderen 78 zegt daarover het volgende: “Niettemin zou in beschermende maatregelen<br />
kunnen voorzien worden voor betrokkenen die om gezondheidsredenen in een rustoord, een rust- en<br />
verzorgingstehuis of een psychiatrische instelling worden geplaatst. Zij zouden - zoals de ‘zuivere’<br />
alleenstaanden – aanspraken kunnen laten gelden op een met 50 % verhoogd basisbedrag. Van deze<br />
categorieën is immers geweten dat de vaste kosten beduidend hoger liggen dan van personen die in<br />
normale omstandigheden gemeenschappelijke kosten kunnen delen”.<br />
• een oudere persoon die met zijn kinderen, schoonkinderen, kleinkinderen, schoonkleinkinderen<br />
samenwoont.<br />
In deze drie gevallen wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen en pensioenen van<br />
de rechthebbende. In de preambule van het koninklijk besluit van 5 juni 2004 79 wordt gesteld dat<br />
“de omstandigheid dat de inkomenstoetsing voor de inkomensgarantie voor ouderen thans een beletsel<br />
vormt voor de opvang van ouders door hun kinderen en dat hieraan dringend een einde moet<br />
worden gesteld.”<br />
77 Vanaf 1 december 2006 stijgt het verhoogd bedrag met 90 €<br />
78 Wetsontwerp tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2000-2001. 50-0934/001, p. 6, op.cit.<br />
79 Koninklijk besluit van 5 juni 2004 tot uitvoering van artikel 6, § 2, 3de lid en van artikel 7, § 1, 3de lid en § 2, 2de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling<br />
van de inkomensgarantie van ouderen, B.S., 21 juni 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
3.3.3. Gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
Ouderen die in een groepswoonproject wonen zullen dubbel bestraft worden: ze hebben enkel recht<br />
op het basisbedrag en verliezen op die manier 233 € per maand, dus het verschil tussen het verhoogde<br />
bedrag en het basisbedrag.<br />
Hun pensioenen en bestaansmiddelen zullen ook verrekend worden met de pensioenen en bestaansmiddelen<br />
van de andere bewoners. De som van deze bedragen wordt verminderd met de vrijstellingen<br />
en dan gedeeld door het aantal bewoners. Dat bedrag wordt dan afgetrokken van de uitkering. Op het<br />
einde zal er niet veel meer overblijven.<br />
Het koninklijk besluit van du 11 mei 2005 80 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen<br />
die in een gemeenschap leven” lijkt ook niet van toepassing te zijn voor solidaire huisvesting. Artikel<br />
1 van dit koninklijk besluit zegt: “Worden (...) geacht in gemeenschap te leven, de personen die, met<br />
het oog op het verwezenlijken van een godsdienstige of een filosofische doelstelling, dezelfde hoofdverblijfplaats<br />
en bestaansmiddelen delen …”<br />
Solidaire huisvesting lijkt te verschillen van een gemeenschap omdat daarbij de bestaansmiddelen<br />
niet noodzakelijk gedeeld worden.<br />
p 45<br />
80 Koninklijk besluit van 11 mei 2005 houdende nadere omschrijving van het begrip “personen die in een gemeenschap leven”, B.S., 20 mei 2005.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
4. TEGEMOETKOMING AAN GEHANDICAPTEN:<br />
INKOMENSVERVANGENDE TEGEMOETKOMING<br />
4.1. wettelijk kader<br />
De wet van 27 februari 1987 81 betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten werd verschillende<br />
keren gewijzigd (zoals bij voorbeeld door de programmawetten van 24 december 2002 82 , van 22<br />
december 2003 83 en van 9 juli 2004 84 ). Deze wet voert drie uitkeringen in: de inkomensvervangende<br />
tegemoetkoming, het leefloon en de tegemoetkoming voor hulp aan bejaarden.<br />
Hier wordt enkel de inkomensvervangende tegemoetkoming besproken. De hoogte van deze tegemoetkoming<br />
staat in functie van de wettelijke categorieën volgens het statuut van de gehandicapte<br />
persoon terwijl de twee andere uitkeringen bepaald worden door de graad van autonomie van de<br />
gehandicapte persoon.<br />
4.2. toekenningsvoorwaarden<br />
p 46<br />
Om te kunnen genieten van de inkomensvervangende tegemoetkoming voor gehandicapten moet de<br />
persoon “bij wie bewezen is dat ofwel zijn lichamelijke of geestelijke toestand zijn verdienvermogen<br />
heeft verminderd tot één derde of minder van wat een valide persoon door een of ander beroep op de<br />
algemene arbeidsmarkt kan verdienen”:<br />
• ouder dan 21 jaar en jonger dan 65 jaar zijn;<br />
• Belg zijn of tot één van de volgende categorieën behoren: onderdaan van een lidstaat van de Europese<br />
Unie, vluchteling of staatloze… zijn ;<br />
• werkelijk in België verblijven.<br />
4.3. categorieën rechthebbenden<br />
4.3.1. Algemeen<br />
De wetgever heeft de categorieën rechthebbenden gemoderniseerd en hen een abstracte titel gegeven:<br />
• een lager bedrag “categorie A”<br />
• een tussenbedrag “categorie B”<br />
• een verhoogd bedrag “categorie C”.<br />
81 Wet van 27 februari 1987 betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten, B.S., 1 april 1987, aangevuld door het besluit tot uitvoering van 6 juli 1987,<br />
gewijzigd door de koninklijke besluiten van 22 mei 2003 en 13 september 2004.<br />
82 Programmawet van 24 december 2002, B.S., 31 december 2002.<br />
83 Programmawet van 22 december 2003, B.S., 31 december 2003.<br />
84 Programmawet van 9 juli 2004, B.S., 15 juni 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
De memorie van toelichting van de programmawet van 24 december 2002 85 zegt: “De huidige samenlevingsvormen<br />
zijn immers niet meer die van 20 jaar geleden. Ook mensen met een handicap willen<br />
steeds vaker een actieve rol spelen in de maatschappij, hetgeen vereist dat de reglementeringen ten<br />
behoeve van deze mensen soepel en modern genoeg zijn om daar op in te spelen.”<br />
De huidige wet geeft geen definitie van het begrip samenwonen, maar gebruikt het begrip huishouden.<br />
Volgens de wet moet onder “huishouden” worden verstaan elk samenwonen van twee personen<br />
die geen bloed- of aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad.<br />
“Het bestaan van een huishouden wordt vermoed wanneer ten minste twee personen die geen bloedof<br />
aanverwant zijn in de eerste, tweede of derde graad, hun hoofdverblijfplaats op hetzelfde adres<br />
hebben. Het tegenbewijs kan met alle mogelijke middelen worden geleverd door de persoon met een<br />
handicap of door de bestuursdirectie van de uitkeringen aan personen met een handicap”.<br />
“Wanneer echter één van de leden van het huishouden opgesloten is in een gevangenis of opgenomen<br />
is in een instelling voor sociaal verweer, dan houdt het huishouden op te bestaan 86 ”.<br />
De memorie van toelichting van de programmawet van 24 december 2002 stelt : “Vermits de tegemoetkomingen<br />
aan personen met een handicap principieel een bijstandsstelsel zijn, is de koppeling<br />
aan het inkomen waarop de persoon met een handicap een beroep kan doen, essentieel. Dit zijn niet<br />
enkel zijn eigen inkomen, maar ook dat van de personen met wie hij een huishouden vormt. Het<br />
huishouden wordt in deze reglementering dan ook opgevat als een economisch geheel. In de meeste<br />
gevallen valt deze benadering samen met de bestaande benadering, maar in een aantal gevallen betekent<br />
dit een correctie, onder meer omdat er in de notie ‘huishouden’ geen onderscheid wordt gemaakt<br />
naargelang het geslacht van de betrokkenen. Daarmee wordt een discriminatie weggewerkt 87 .”<br />
p 47<br />
De memorie van toelichting van de eerder genoemde programmawet 88 geeft een lijst van “niet alledaagse<br />
woonvormen die niet als een ‘gewoon economisch huishouden’ kunnen beschouwd worden”:<br />
• diensten voor begeleid wonen die zogenaamde “gemeenschapshuizen” begeleiden waar meerdere<br />
volwassen personen met een handicap in zekere zin samen wonen (ze betalen huur, hebben een<br />
eigen huurcontract, een eigen bel en brievenbus, het ‘persoonlijke huurgedeelte’ is soms beperkt tot<br />
een eigen kamer, soms is dit een eigen studio of appartement, enkele gemeenschappelijke ruimtes)…<br />
Een genuanceerd onderzoek van de situatie toont dat het hierbij niet om een huishouden gaat;<br />
85 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, Kamer, zitt. 2002-2003, Doc. 50 2124/001 en 2125/001, p. 86.<br />
86 Artikel 7, § 3 van de wet van 27 februari 1987, gew ijzigd door de programmawet van 9 juli 2004.<br />
87 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, op.cit., p.88.<br />
88 Programmawet van 24 december 2002, Memorie van toelichting, op.cit., p. 93-94.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• sommige diensten voor pleegzorg werken met hetzelfde systeem van gemeenschapswoningen als<br />
hierboven beschreven<br />
• wonen met ondersteuning van een pleegouder;<br />
• diensten voor beschut wonen”.<br />
4.3.2. Het bedrag van de uitkeringen<br />
4.3.2.1. Lager bedrag “categorie A”<br />
Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie A” (max. 429,87 € per maand 89 ): de personen<br />
met een handicap die met één of meerdere personen samenwonen (die niet tot categorieën B of C behoren).<br />
Er wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de rechthebbende.<br />
p 48<br />
4.3.2.2. Tussenbedrag “categorie B”<br />
Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie B” (max. 644,80 € per maand 90 ):<br />
• de personen met een handicap die alleen wonen;<br />
• de personen met een handicap die sinds ten minste drie maanden dag en nacht in een verzorgingsinstelling<br />
verblijven en voorheen niet tot categorie C behoorden.<br />
Er wordt enkel rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de rechthebbende.<br />
4.3.2.3. Verhoogd bedrag “categorie C”<br />
Volgende personen hebben recht op het bedrag “categorie C” (max. 859,74 € per maand 91 ):<br />
• de persoon met een handicap die één of meer kinderen ten laste heeft 92 - zelfs al woont deze persoon<br />
samen met anderen 93 ;<br />
• de persoon met een handicap die deel uitmaakt van een huishouden 94 . Per huishouden kan maar<br />
één persoon de tegemoetkoming van “categorie C” ontvangen. Indien in hetzelfde huishouden<br />
twee personen recht hebben op de toekenning van een tegemoetkoming, ontvangt elke persoon<br />
een tegemoetkoming van “categorie B” 95 .<br />
Bovendien wordt de tegemoetkoming enkel toegekend als het bedrag van het inkomen van de persoon<br />
met een handicap en het inkomen van de persoon met wie ze een huishouden vormt het bedrag van<br />
de tegemoetkomingen niet overschrijdt 96 .<br />
89 Op 1 oktober 2006.<br />
90 Op 1 oktober 2006.<br />
91 Op 1 oktober 2006.<br />
92 Artikel 1er, 6° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming en de integratietegemoetkoming,<br />
gewijzigd door het koninklijk besluit van du 13 september 2004.<br />
93 M. DUMONT, N. MALMENDIER, les handicapés, Guide social permanent, deel III, boek II, titel II, hoofdstuk IV, 570, bijgewerkt 2005.<br />
94 Selon M.DUMONT et N. MALMENDIER, les handicapés, op.cit., in categorie C “is het begrip huishouden van toepassing op twee personen die samenleven als man<br />
en vrouw onafhankelijk van het geslacht van beiden.”<br />
95 Artikel 4 van het koninklijk besluit van 6 juli 1987.<br />
96 Artikel 7 van de wet van 27 februari 1987, gewijzigd door de programmawet van 9 juli 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
4.3.3. Gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
Ondanks de modernisatie van het systeem van de inkomensvervangende tegemoetkomingen bestaat<br />
er nog altijd het risico dat de gehandicapte persoon die in een groepswoonproject leeft, geconfronteerd<br />
wordt met het vermoeden van een huishouden volgens de wet als ten minste twee personen hun<br />
hoofdverblijfplaats op hetzelfde adres hebben.<br />
De gehandicapte kan dit vermijden door verschillende maatregelen te nemen: eigen woonruimtes,<br />
huurcontract, eigen bel en brievenbus.<br />
Bovendien benadeelt het verschil tussen de bedragen van categorieën A en B weer eens een persoon met<br />
een handicap die samenwoont met anderen in vergelijking met de gehandicapte die alleen woont (tenzij<br />
deze persoon in een instelling verblijft). Het verschil tussen beide categorieën bedraagt 215 € per maand.<br />
Wat de gehandicapte betreft die één of meerdere kinderen ten laste heeft: hij behoudt het recht op het<br />
verhoogde bedrag (categorie C), zelfs als hij samenwoont. Dit gegeven zou het wonen in een solidaire<br />
woning kunnen begunstigen.<br />
p 49<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen<br />
betreffende de gemeenschappelijke huisvesting<br />
van toepassing op solidaire woningen<br />
1. FEDERALE REGELGEVING<br />
1.1. wettelijk kader<br />
In het kader van de wet betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats<br />
97 heeft het koninklijk besluit van 8 juli 1997 98 de minimale voorwaarden vastgelegd waaraan<br />
een onroerend goed dat als hoofdverblijfplaats verhuurd wordt, moet voldoen om in overeenstemming<br />
te zijn met de elementaire vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid.<br />
1.2. definitie van gemeenschappelijke huisvesting<br />
p 50<br />
Het vermelde koninklijk besluit bevat geen definitie van gemeenschappelijke huisvesting, maar vermeldt<br />
meerdere keren de mogelijkheid van verschillende woningen in hetzelfde gebouw. Interessant hierbij is<br />
het volgende: “Wanneer een gebouw verscheidene woningen bevat, mogen één of meer gemeenschappelijke<br />
gedeelten van dat gebouw gebruikt worden voor andere activiteiten dan het wonen en slapen 99 .”<br />
1.3. Vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid van<br />
toepassing op solidaire woningen<br />
We sommen hier, zonder in detail te treden, enkele belangrijke vereisten op voor wie in een groepswoonproject<br />
leeft of een solidaire woning wil inrichten:<br />
• de volgende lokalen kunnen geen woonvertrek vormen: de voor- of inkomhallen, de gangen, de<br />
toiletten, de badkamers, de wasruimten, de bergplaatsen, de niet voor bewoning ingerichte kelders,<br />
zolders en bijgebouwen, de garages en de lokalen voor beroepsbezigheden 100 ;<br />
• de oppervlakte en het volume van de woning moeten voldoende ruim zijn om er te koken, te wonen<br />
en te slapen 101 ;<br />
• elke woning moet ten minste één vertrek bevatten bestemd als woon- en slaapkamer. Dit vertrek<br />
moet voor eigen gebruik zijn 102 ;<br />
97 Artikel 2 van de wet van 20 februari 1991 betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats, al eerder geciteerd.<br />
98 Koninklijk besluit van 8 juli 1997 tot vaststelling van de voorwaarden waaraan ten minste voldaan moet zijn wil een onroerend goed dat verhuurd wordt als<br />
hoofdverblijfplaats in overeenstemming zijn met de elementaire vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid, B.S., 21 augustus 1997<br />
99 Artikel 2, 3de lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
100 Artikel 2, 1ste lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
101 Artikel 2, 2de lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
102 Artikel 2, 2de lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• de aanwezigheid van een gemeenschappelijk tappunt voor drinkbaar water in de gemeenschappelijke<br />
delen volstaat 103 ;<br />
• verscheidene woningen gelegen in hetzelfde gebouw mogen het toilet gemeenschappelijk hebben 104 ;<br />
• de eigen woonvertrekken moeten steeds vrij toegankelijk zijn, rechtstreeks via de openbare weg<br />
of onrechtstreeks via een toegang die verscheidene woningen gemeenschappelijk hebben (...); Zij<br />
moeten kunnen worden afgesloten zodat enkel de bewoners toegang hebben 105 .<br />
Indien niet voldaan wordt aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid,<br />
heeft de huurder volgens de wet van 20 februari 1991 106 de volgende mogelijkheden:<br />
• hetzij de ontbinding van de huurovereenkomst te vragen met eventuele schadevergoeding;<br />
• hetzij de uitvoering van de werken te eisen die noodzakelijk zijn om het goed in overeenstemming<br />
te brengen met de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid. In afwachting<br />
van de uitvoering van de werken kan de rechter een vermindering van de huurprijs toestaan.<br />
2. WAALSE HUISVESTINGSCODE<br />
2.1. wettelijk kader<br />
De Waalse Huisvestingscode werd ingevoerd door het decreet van 29 oktober 1998 107 en verschillende<br />
keren gewijzigd 108 .<br />
p 51<br />
2.2. definitie van gemeenschappelijke woning<br />
De Waalse huisvestingscode definieert het begrip gemeenschappelijke woning als volgt: “gemeenschappelijke<br />
woning: woning waarvan ten minste één woonvertrek of één sanitaire ruimte door verscheidene<br />
gezinnen wordt gebruikt 109 ” .<br />
Het besluit van de Waalse regering betreffende de verhuurvergunning verduidelijkt deze definitie van<br />
de code als volgt: “in geval van een gemeenschappelijke woning beschikt de woning over één of meerdere<br />
ruimtes die bestemd zijn voor het gebruik van meerdere gezinnen 110 ” . We willen erop wijzen dat deze<br />
definitie niet zegt waarvoor de gemeenschappelijke ruimtes gebruikt moeten worden.<br />
103 Artikel 6, 1ste lid, 1° van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
104 Artikel 6, 1ste lid, 3° van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
105 Artikel 7, 1ste lid van het koninklijk besluit van 8 juli 1997.<br />
106 Artikel 2, 4de en 5de lid van de wet van 20 februari 1991 betreffende de huurovereenkomsten met betrekking tot de hoofdverblijfplaats.<br />
107 Decreet van 29 oktober 1998 ter instelling van de Waalse huisvestingscode, B.S., 4 december 1998 aangevuld door het besluit van de Waalse Regering van 3<br />
juni 2004 betreffende de verhuurvergunning, B.S., 16 september 2004 en het besluit van de Waalse Regering van 21 oktober 2004 betreffende de aanwezigheid<br />
van branddetectoren in de woningen, B.S., 10 november 2004.<br />
108 De Waalse huisvestingscode werd gewijzigd door de decreten van 18 mei 2000, 14 december 2000, het besluit van de Waalse Regering van 13 december 2001, de<br />
decreten van 20 december 2001, 4 juli 2002, 15 mei 2003, de programmadecreten van 18 december 2003, 3 februari 2005, het decreet van 20 juli 2005.<br />
109 Artikel 1, 6° van de Waalse huisvestingscode.<br />
110 Artikel 1, 9° van het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.3. definities van gezin / gezin in een precaire toestand<br />
De Waalse huisvestingscode definieert het begrip “gezin” 111 als volgt: “gezin: alleenstaande persoon of<br />
verscheidene al dan niet aanverwante personen die doorgaans samenwonen in de zin van artikel 3 van<br />
de wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten (...)”. Deze definitie<br />
is buitengewoon breed en kan zowel een alleenstaande als samenwonenden en al dan niet getrouwde<br />
koppels omvatten.<br />
De Waalse huisvestingscode geeft daarna ook nog een definitie van de term “gezin in een precaire<br />
toestand 112 ” (die als interessant aanknopingspunt voor ons onderzoek zou kunnen dienen):<br />
A. alleenstaande met een globaal belastbaar jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan 10 000 euro,<br />
verhoogd met 1 860 euro per kind ten laste;<br />
B. verscheidene al dan niet aanverwante personen die doorgaans samenwonen (...) met een globaal<br />
belastbaar jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan 13 650 euro, verhoogd met 1 860 euro per kind<br />
ten laste;<br />
p 52<br />
C. gezin dat begeleid wordt door een door de Regering erkende dienst voor schuldbemiddeling, en met<br />
een jaarinkomen dat niet meer bedraagt dan een maximumbedrag bepaald door de Regering.<br />
2.4. attest van de conformiteit van de te verhuren gemeenschappelijke<br />
woning<br />
Vóór de verhuurder een gemeenschappelijke woning (een kleine individuele woning), als hoofdverblijfplaats<br />
te huur aanbiedt, moet hij in het bezit zijn van een verhuurvergunning 113 .<br />
De verhuurvergunning is verplicht. Er wordt echter een uitzondering gemaakt voor de woningen die<br />
deel uitmaken van het gebouw waar de verhuurder zijn hoofdverblijfplaats heeft, en dat aan maximum<br />
twee gezinnen wordt verhuurd of te huur wordt aangeboden, voor zover de verhuurde goederen<br />
door ten hoogste vier personen worden bewoond 114 .<br />
De verhuurvergunning vermeldt of de woning gemeenschappelijk of individueel is en geeft, in geval<br />
van een gemeenschappelijke woning, “de juiste lokalisatie van elke ruimte die bestemd is voor gemeenschappelijk<br />
gebruik en van elke ruimte die bestemd is voor het gebruik van één enkel gezin 115 ”.<br />
111 Artikel 1, 28° van de Waalse huisvestingscode.<br />
112 Artikel 1, 29° van de Waalse huisvestingscode.<br />
113 Artikel 10 van de Waalse huisvestingscode.<br />
114 Artikel 9, 2de lid van de Waalse huisvestingscode.<br />
115 Artikel 12, § 1, 2° het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.5. bijzondere voorschriften voor gemeenschappelijke huisvesting,<br />
die solidaire woningen kunnen betreffen<br />
Gemeenschappelijke woningen (of kleine individuele woningen) moeten 116 :<br />
• voldoen aan gezondheidsvereisten opgelegd door de Regering, op basis van de huisvestingscode 117 ;<br />
• de gemeentelijke reglementeringen betreffende de gezondheid en de brandveiligheid respecteren;<br />
• de onschendbaarheid van de woning en het respect voor het privé-leven waarborgen, door ervoor<br />
te zorgen dat de ruimtes die bestemd zijn voor individueel gebruik en de brievenbussen met een<br />
sleutel afgesloten kunnen worden;<br />
• gebouwd, ingericht of opgetrokken zijn met respect voor de toepasselijke stedenbouwkundige verordeningen.<br />
Wat de brandveiligheid betreft, heeft de Waalse Regering 118 onlangs een besluit goedgekeurd betreffende<br />
de aanwezigheid van branddetectoren in de woningen: elke gemeenschappelijke of individuele<br />
woning moet uitgerust zijn met ten minste één branddetector per niveau (met ten minste één woonruimte)<br />
en met twee branddetectoren voor elk niveau (met ten minste één woonruimte) waarvan de<br />
nuttige oppervlakte groter is dan 80 m².<br />
De Waalse Regering 119 heeft de verhuurder verschillende plichten opgelegd in verband met de onschendbaarheid<br />
van de woning en het respect voor het privé-leven van de huurders die in een gemeenschappelijke<br />
woning (of in een kleine individuele woning) wonen:<br />
1° de toegang tot het gebouw en tot elke wooneenheid (…) moeten voorzien zijn van slotvaste deuren.<br />
De huurder moet de sleutels die hij nodig heeft om toegang te krijgen tot het gebouw en de ruimtes<br />
waarover hij alleen beschikt in tweevoud ontvangen;<br />
2° de toegang tot elke ruimte voor individueel gebruik door een gezin moet mogelijk zijn zonder een<br />
individuele ruimte van een ander gezin te moeten betreden;<br />
3° elke W.C., wasruimte, badkamer moet slotvast zijn, behalve indien het een individuele woning<br />
betreft en, indien het een gebouw met meerdere woningen betreft, de ruimtes die (…) enkel toegankelijk<br />
zijn voor het gezin dat in deze woning leeft;<br />
4° aan de hoofdingang van het gebouw moeten individuele bellen aangebracht zijn opdat elk gezin<br />
direct opgeroepen kan worden;<br />
5° elk gezin moet over een eigen slotvaste brievenbus beschikken”.<br />
p 53<br />
116 Artikel 10 van de Waalse huisvestingscode.<br />
117 Artikel 3 van de Waalse huisvestingscode.<br />
118 Besluit van de Waalse Regering van 21 oktober 2004 betreffende de aanwezigheid van branddetectoren in de woningen, B.S., 10 november 2004.<br />
119 Artikel 2, § 1 van het besluit van de Waalse Regering van 3 juni 2004 betreffende de verhuurvergunning.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
In fine kunnen we besluiten:<br />
• dat onze definitie solidaire huisvesting 120 onder het toepassingsgebied valt van collectieve huisvesting<br />
volgens de definitie van de Waalse Regering 121 ;<br />
• en dat solidaire huisvesting in het Waals Gewest moet voldoen aan de Waalse en federale regelgeving<br />
die we hier besproken hebben.<br />
3. DE BRUSSELSE HUISVESTINGSCODE<br />
3.1. wettelijk kader<br />
De Brusselse huisvestingscode werd ingevoerd door ordonnantie van 17 juli 2003 122 .<br />
3.2. definitie van collectieve huisvesting<br />
p 54<br />
Volgens het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering tot bepaling van de elementaire verplichtingen<br />
inzake veiligheid, gezondheid en uitrusting van de woningen, verstaat men onder “collectieve<br />
woning, de woning die gelegen is in een gebouw of deel van een gebouw dat bestemd is voor de<br />
gelijktijdige huisvesting van meerdere gezinnen die er elk beschikken over één of meerdere exclusief door<br />
hen gebruikte privé-ruimten die minstens een slaapvertrek omvatten en over één of meerdere gemeenschappelijke<br />
ruimten bestemd om er maaltijden te bereiden, te verblijven of zich te wassen, met uitsluiting<br />
van de woningen van dit type waarvoor de normen met betrekking tot de gebouwen door een andere<br />
bijzondere wetgeving geregeld worden 123 ”.<br />
3.3. definities van gezin / gezin in een precaire toestand<br />
De Brusselse huisvestingscode verstaat onder: “gezin 124 : de persoon die alleen woont of de personen die<br />
al dan niet familiale banden hebben en gewoonlijk in dezelfde woning samenwonen”. Deze definitie ligt<br />
in de lijn van de Waalse huisvestingscode.<br />
De Brusselse huisvestingscode geeft echter, in tegenstelling tot de Waalse huisvestingscode geen definitie<br />
van een gezin in precaire toestand. Dit kan verklaard worden door het feit dat er in de Brusselse<br />
huisvestingscode geen specifieke hulp aan een gezin in precaire toestand voorzien is.<br />
120 Zie voorwoord.<br />
121 Een wooneenheid met één of meerdere ruimtes voor het gebruik van meerdere personen: zie hierboven.<br />
122 Ordonnantie van 17 juli 2003 houdende de Brusselse huisvestingscode, B.S., 9 september 2003, aangevuld door het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke<br />
Regering van 4 september 2003 tot bepaling van de elementaire verplichtingen inzake veiligheid, gezondheid en uitrusting van de woningen, B.S., 19 september<br />
2003, gewijzigd door het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 9 maart 2006, B.S., 3 april 2006.<br />
123 Artikel 1er, 5° van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering, gewijzigd op 9 maart 2006.<br />
124 Artikel 2, 6° van de Brusselse huisvestingscode.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
3.4. attest van de conformiteit van de te verhuren gemeenschappelijke<br />
woning<br />
Volgens de Brusselse huisvestingcode kan iedere persoon die een woning verhuurt of wenst te verhuren<br />
een conformiteitsbewijs bij de gewestelijke inspectiedienst aanvragen om aan te tonen dat de<br />
te huren woning voldoet aan de vereisten van veiligheid, gezondheid en uitrusting zoals voorzien in<br />
de Brusselse huisvestingscode. De aanvraag van een conformiteitsbewijs is facultatief. De verhuurder<br />
heeft er echter belang bij een dergelijk bewijs aan te vragen om zich zo van de goede toestand van zijn<br />
onroerend goed te verzekeren.<br />
Bovendien mogen gemeubileerde en kleine woningen pas verhuurd worden als er een conformiteitsattest<br />
uitgereikt werd door de gewestelijke inspectiedienst. Net zoals het conformiteitsbewijs toont het<br />
conformiteitsattest aan dat de genoemde woning voldoet aan de vereisten van veiligheid, gezondheid<br />
en uitrusting zoals voorzien in de Brusselse huisvestingscode. In tegenstelling tot het conformiteitsbewijs<br />
is de aanvraag van een conformiteitsattest voor gemeubileerde en kleine woningen verplicht.<br />
3.5. bijzondere voorschriften voor – collectieve –<br />
woningen die de solidaire huisvesting kunnen betreffen<br />
Alle woningen – en dus ook collectieve woningen – moeten:<br />
• voldoen aan de elementaire veiligheidsverplichtingen opgelegd door de Brusselse huisvestingscode,<br />
die de minimale normen vastlegt met betrekking tot de stabiliteit van het gebouw, de elektriciteit,<br />
het gas, de verwarming en de riolering 125 ;<br />
• voldoen aan de elementaire gezondheidsverplichtingen opgelegd door de Brusselse huisvestingscode,<br />
die de minimale normen vastlegt met betrekking tot, enerzijds, de vochtigheid, de parasieten,<br />
de verlichting en de verluchting 126 en, anderzijds, met betrekking tot de bouwvormen van de<br />
woning (minimale oppervlakte, de hoogte van de vertrekken en de toegankelijkheid) 127 .<br />
Voor collectieve woningen worden de gemeenschappelijke ruimten meegeteld voor het berekenen<br />
van de oppervlakte van de woning, pro rata het aantal permanent in de woning verblijvende bewoners<br />
bij het sluiten van de oorspronkelijke huurovereenkomst van iedere huurder. Bovendien<br />
moeten de gemeenschappelijke vertrekken van de collectieve woningen van buiten uit, via een<br />
trappenhuis of een gemeenschappelijke gang bereikbaar zijn;<br />
p 55<br />
125 Artikel 2 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 4 september 2003.<br />
126 Artikel 3 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 4 september 2003.<br />
127 Artikel 4 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 4 september 2003.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
• beschikken over de verplichte elementaire uitrusting opgelegd door de Brusselse huisvestingscode,<br />
die de minimale normen met betrekking tot het koud water, het warm water, de sanitaire installaties,<br />
de elektrische installatie, de verwarming en de verplichte vooruitrusting voor het aansluiten<br />
van kooktoestellen vastlegt 128 .<br />
p 56<br />
Wat de vereisten inzake sanitaire installaties, water, de elektrische installatie en de uitrusting voor het<br />
aansluiten van kooktoestellen betreft, zijn de normen minder streng – de collectieve woning moet<br />
beschikken over:<br />
• een gemeenschappelijk tappunt voor drinkwater (…) dat in een gemeenschappelijke, permanent<br />
toegankelijke keuken aangesloten is (…) en voorbehouden voor het gebruik door ten hoogste 10<br />
personen, die reeds in de woning verbleven op het ogenblik waarop met elke huurder de oorspronkelijke<br />
overeenkomst gesloten werd;<br />
• een eigen tappunt voor sanitair warm water in een gemeenschappelijke badkamer (…) dat permanent<br />
toegankelijk (…) en voor het gebruik door ten hoogste 6 personen, die reeds in de woning verbleven<br />
op het ogenblik waarop met elke huurder de oorspronkelijke overeenkomst gesloten werd;<br />
• een gemeenschappelijke W.C., permanent toegankelijk (…) en voorbehouden voor het gebruik<br />
door ten hoogste 6 personen, die reeds in de woning verbleven op het ogenblik waarop met elke<br />
huurder de oorspronkelijke overeenkomst gesloten werd;<br />
• een gemeenschappelijke teller voor elektriciteit voor de uitrusting die door verschillende huurders<br />
gedeeld wordt. In elk geval moet de permanente toegang tot de tel- en beschermingsvoorzieningen<br />
van de elektrische installatie verzekerd blijven;<br />
• een gemeenschappelijke uitrusting waarmee gekookt kan worden. In elk geval moet er in de permanent<br />
toegankelijke gemeenschappelijke keuken een geschikt en goed werkend huishoudtoestel staan.<br />
In fine kunnen besluiten we:<br />
• dat onze definitie solidaire huisvesting 129 onder het toepassingsgebied valt van collectieve huisvesting<br />
volgens de definitie van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering 130 ;<br />
• en dat solidaire huisvesting in het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest moet voldoen aan de Brusselse<br />
en federale regelgeving die we hier besproken hebben.<br />
128 Artikel 5 van het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 4 september 2003.<br />
129 Zie voorwoord.<br />
130 Een wooneenheid met één of meerdere ruimtes voor het gebruik van meerdere personen: zie hierboven.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
4. DE VLAAMSE WOONCODE<br />
4.1. wettelijk kader<br />
De Vlaamse wooncode werd ingevoerd door het decreet van 15 juli 1997 131 en werd verschillende keren<br />
gewijzigd.<br />
4.2. definitie van collectieve huisvesting<br />
De Vlaamse wooncode bevat geen definitie van collectieve huisvesting, maar legt wel volgend begrip<br />
vast: “gemeenschapsvoorzieningen: de installaties of gebouwen van collectieve aard en van sociaal of<br />
cultureel belang, met inbegrip van voorzieningen die bijdragen tot een verwevenheid van functies op<br />
buurtniveau 132 ” .<br />
Deze redelijk brede definitie lijkt onze opvatting van solidaire huisvesting 133 te kunnen omvatten,<br />
hoewel de autoriteiten er goed aan zouden doen een definitie vast te leggen.<br />
4.3. definitie van gezin / gezin in een precaire toestand<br />
Volgens de Vlaamse wooncode verstaat men onder: “gezin: meerdere personen die op duurzame wijze<br />
in dezelfde woning samenwonen en daar hun hoofdverblijfplaats hebben 134 ” .<br />
p 57<br />
Deze definitie is restrictiever dan de definities van de Waalse en Brusselse huisvestingscodes, die ook<br />
een alleenstaande als gezin beschouwen.<br />
In plaats van een definitie te geven voor een gezin in een precaire situatie legt de Vlaamse wooncode<br />
het begrip “woonbehoeftig” als volgt vast: “verkerend in een feitelijke economische en maatschappelijke<br />
situatie waarin een behoorlijke huisvesting slechts kan worden verworven of behouden met extra of<br />
omvattende steun 135 ”<br />
4.4. attest van de conformiteit van de te verhuren woning<br />
Volgens de Vlaamse wooncode vraagt de natuurlijke persoon of rechtspersoon die als eigenaar (…) of onderverhuurder<br />
een woning als hoofdverblijfplaats verhuurt schriftelijk een conformiteitsattest aan bij het college van<br />
burgemeester en schepenen van de gemeente waar de woning gelegen is 136 . Dit attest is niet wettelijk verplicht.<br />
131 Decreet van 15 juli 1997 houdende de Vlaamse wooncode, B.S., 19 augustus 1997.<br />
132 Artikel 2, 5° van de Vlaamse wooncode.<br />
133 Zie voorwoord.<br />
134 Artikel 2, 8° van de Vlaamse wooncode.<br />
135 Artikel 2, 6° van de Vlaamse wooncode.<br />
136 Artikel 8 van de Vlaamse wooncode.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Net als het Brusselse conformiteitsbewijs stelt het conformiteitsattest vast dat de woning voldoet aan de<br />
normen opgelegd door de Vlaams wooncode. Bovendien vermeldt het de maximaal toegestane woningbezetting<br />
137 .<br />
4.5. Vereisten inzake veiligheid, gezondheid en bewoonbaarheid<br />
van toepassing op solidaire woningen<br />
De Vlaamse wooncode 138 bepaalt dat elke woning moet voldoen aan de veiligheids-, gezondheidskwaliteitseisen<br />
van de Vlaamse Regering met betrekking tot:<br />
1° de oppervlakte van de woongedeelten;<br />
2° de sanitaire voorzieningen (…);<br />
3° de verwarmingsmogelijkheden (…);<br />
4° de verlichtingsmogelijkheden (…);<br />
p 58<br />
5° de aanwezigheid van elektrische installaties (…);<br />
6° de gasinstallaties (…);<br />
7° de stabiliteit (…);<br />
8° de toegankelijkheid (…).<br />
De woning moet voldoen aan alle vereisten van brandveiligheid, met inbegrip van de specifieke en<br />
aanvullende veiligheidsnormen die door de Vlaamse regering worden vastgesteld.<br />
De omvang van de woning moet ten minste beantwoorden aan de woningbezetting. De Vlaamse<br />
regering stelt de normen inzake de vereiste minimale omvang van de woning vast in relatie tot de<br />
gezinssamenstelling.<br />
Tot slot kunnen we stellen dat de solidaire huisvesting 139 in Vlaanderen, zoals elke huisvesting, moet<br />
voldoen aan de Vlaamse en federale regelgeving, die we hier besproken hebben.<br />
137 Artikel 7 van de Vlaamse wooncode.<br />
138 Artikel 5 van de Vlaamse wooncode.<br />
139 Zie voorwoord.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
Analyse van de verschillende reglementeringen<br />
met betrekking tot de hoofdverblijfplaats voor personen<br />
die solidair wonen<br />
1. DE WET BETREFFENDE DE BEVOLKINGSREGISTERS EN<br />
DE IDENTITEITSKAARTEN<br />
1.1. wettelijk kader<br />
De wet van 19 juli 1991 140 definieert het begrip hoofdverblijfplaats.<br />
1.2. definitie van hoofdverblijfplaats<br />
De verblijfplaats is “die plaats van het grondgebied waar een persoon op een niet toevallige manier verblijft,<br />
de plaats waar hij voor een bepaalde tijd woont. Alhoewel ze eerder vaag is, drukt deze definitie wel de<br />
vrijheid uit om te komen en te gaan. (…) De verblijfplaats wordt niet bepaald door intentie, het is mogelijk<br />
meerdere verblijfplaatsen te hebben en zodra men een verblijfplaats verlaat, verdwijnt hij ” 141 .<br />
Het is belangrijk de verblijfplaats van een persoon te kennen omdat de verblijfplaats een essentieel<br />
element van verschillende reglementeringen is, zoals bijvoorbeeld:<br />
• de wet betreffende de hoofdverblijfplaats 142 ;<br />
• de wet betreffende het ten laste nemen van de steun verleend door de OCMW’s 143 ;<br />
• de werkloosheidsreglementering 144 ;<br />
• de wet tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen 145 ;<br />
• de wet betreffende de tegemoetkomingen aan gehandicapten 146 ;<br />
• de Waalse huisvestingscode en de Vlaamse wooncode 147 .<br />
p 59<br />
140 Wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, B.S., 3 september 1991, gewijzigd door de wet van 24 januari 1997, B.S., 6 maart<br />
1997, aangevuld door het koninklijk besluit van 16 juli 1992 (I) betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, B.S., 15 augustus 1992<br />
141 Zie Y.-H. LELEU, «Droit des personnes et des familles, Collection de la Faculté de droit de Liège», Larcier 2005, p. 91.<br />
142 Wet van 20 februari 1991: zie verder<br />
143 Wet van 2 april 1965 betreffende het ten laste nemen van de steun verleend door de OCMW’s.<br />
144 Koninklijk besluit van 25 november 1991 houdende de werkloosheidsreglementering: zie hierboven.<br />
145 Wet van 22 maart 2001 tot instelling van een inkomensgarantie voor ouderen: zie hierboven<br />
146 Wet van 27 februari 1987 betreffende de personen met een handicap: op.cit.<br />
147 Op.cit.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
De wet van 19 juli 1991 148 , geeft volgende definitie : “De hoofdverblijfplaats is de plaats waar de leden van een<br />
huishouden dat uit verschillende personen is samengesteld gewoonlijk leven, ongeacht of die personen al dan<br />
niet door verwantschap verbonden zijn, of de plaats waar een alleenstaande gewoonlijk leeft 149 .<br />
Het koninklijk besluit van 16 juli 1992 150 legt bijkomende regels vast, die helpen de hoofdverblijfplaats<br />
te bepalen :<br />
• de vaststelling van de hoofdverblijfplaats berust echter op een feitelijke toestand en men moet dus vaststellen<br />
dat de persoon inderdaad gedurende het grootste deel van het jaar in de gemeente verblijft;<br />
• deze vaststelling gebeurt op basis van verschillende elementen, met name de plaats waarheen de<br />
betrokkene gaat na zijn beroepsbezigheden, de plaats waar de kinderen naar school gaan, de arbeidsplaats,<br />
het energieverbruik en de telefoonkosten, het gewone verblijf van de echtgenoot of van<br />
andere leden van het huishouden;<br />
• het idee opperen om ergens zijn hoofdverblijfplaats te vestigen is op zich onvoldoende. (…).<br />
1.3. gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
p 60<br />
Het leven in een groepswoonproject lijkt ons een feitelijk element dat volstaat om de hoofdverblijfplaats<br />
van een persoon vast te leggen voor zover de persoon er regelmatig en voor de grootste tijd van<br />
het jaar verblijft.<br />
2. 2. DE WET VAN 20 FEBRUARI 1991 : BEPALINGEN VOOR DE HUUROVEREENKOMST<br />
MET BETREKKING TOT DE HOOFDVERBLIJFPLAATS VAN DE HUURDER<br />
2.1. wettelijk kader<br />
De wet van 20 februari 1991 151 voorziet bepalingen voor huurovereenkomsten met betrekking tot<br />
de hoofdverblijfplaats van de huurder. In het burgerlijk wetboek is ook een hoofdstuk gewijd aan de<br />
huurovereenkomst voor een hoofdverblijfplaats<br />
148 Wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters en de identiteitskaarten, op.cit..<br />
149 Artikel 3 van de wet van 19 juli 1991.<br />
150 Artikel 16 van het koninklijk besluit van 16 juli 1992 (I)..<br />
151 Wet van 20 februari 1991, B.S., 22 februari 1991, aangevuld door de wet van 13 april 1997 tot wijziging van sommige bepalingen betreffende de huurovereenkomsten,<br />
B.S., 21 mei 1997.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.2. bijzondere bepalingen die de solidaire huisvesting kunnen betreffen<br />
2.2.1. toepassingsgebied van de wet<br />
De wet van 20 februari 1991 152 is van toepassing als drie cumulatieve voorwaarden vervuld zijn:<br />
1° het moet gaan om een huurovereenkomst ; dit betekent dat de overeenkomst voor precaire bewoning<br />
niet onder het toepassingsgebied van de wet valt.<br />
Volgens het Hof van Cassatie 153 , is een overeenkomst voor precaire bewoning rechtmatig indien de<br />
partijen kunnen aantonen:<br />
• dat objectieve omstandigheden het ontbreken van een huurovereenkomst rechtvaardigen<br />
(daartoe behoren bijvoorbeeld een wachtperiode of voorbijgaande en tijdelijke problemen) en<br />
• dat beiden de intentie hadden een overeenkomst voor precair samenwonen af te sluiten, zonder de<br />
wet daarbij te willen overtreden.<br />
Kan het wonen in een solidaire woning als een objectieve omstandigheid gezien worden die de niettoepassing<br />
van de bepalingen ter bescherming van de huurder, bijvoorbeeld in geval van tijdelijke of<br />
sporadische noodopvang, rechtvaardigt? Dit is een erg complexe vraag die hier onderzocht wordt.<br />
Bovendien zou er in het handvest van de solidaire woning vastgelegd moeten worden tot welke doelgroep<br />
het project zich richt. Wordt elke persoon die zich in een precaire situatie bevindt toegelaten? Worden personen<br />
met een verslaving (drugs, alcohol, …) toegelaten? Indien ja, onder welke voorwaarden?<br />
p 61<br />
2° het moet gaan om een huurovereenkomst betreffende een woning die de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats<br />
bestemt.<br />
De rechtspraak 154 heeft echter aangegeven dat personen die in een rusthuis verblijven – dat woongelegenheid<br />
en verschillende diensten zoals maaltijden en verzorging aanbiedt – niet onder deze wet<br />
vallen alhoewel ze er het grootste deel van het jaar verblijven<br />
3° de verhuurder moet zijn uitdrukkelijk of stilzwijgend akkoord geven dat het verhuurde goed tot<br />
hoofdverblijfplaats van de huurder wordt bestemd.<br />
In het kader van een groepswoonproject is het mogelijk dat er verschillende verhuurders zijn, die allen<br />
hun toestemming moeten geven dat de woning waarvan ze de eigenaar zijn, tot hoofdverblijfplaats<br />
van de huurder bestemd wordt.<br />
152 S. LEBEAU, “Le régime du bail de logement”, Memento du Logement, Région Bruxelles-Capitale, 2005, p. 48 e.v.<br />
B. LOUVEAUX, Le droit au bail de résidence principale, De Boeck, 1995, n° 15 e.v.<br />
153 Cass. 29 mei 1980, Pas. 1196, Cass. 25 mei 1979, Pas. 1108..<br />
154 Burg. Neufchâteau, 16 oktober 1996, J.L.M.B., 1997, p. 68 geciteerd door S. LEBEAU.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.2.2. onderverhuring<br />
De wet 155 laat onderverhuring onder bepaalde voorwaarden toe: “Indien de huurder echter een gemeente<br />
is, een openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn, een vereniging zonder winstoogmerk of een<br />
instelling van openbaar nut (…) of een vennootschap met sociaal oogmerk, kan deze het goed aan één of<br />
meer natuurlijke personen geheel onderverhuren, op voorwaarde dat :<br />
• deze personen minder gegoed zijn of zich in een behartenswaardige sociale situatie bevinden;<br />
• zij het goed uitsluitend tot hun hoofdverblijfplaats bestemmen;<br />
• en voor zover de verhuurder ingestemd heeft met de mogelijkheid om het goed te dien einde onder te<br />
verhuren 156 ”.<br />
Deze mogelijkheid tot onderverhuring vergemakkelijkt de organisatie van solidaire huisvesting, voor<br />
zover de hierboven beschreven wettelijke voorwaarden vervuld zijn.<br />
2.2.3. duur van de huurovereenkomst<br />
Volgens de wet 157 , wordt de huurovereenkomst betreffende de woning die de huurder tot zijn hoofdverblijfplaats<br />
bestemt, voor een duur van negen jaar afgesloten.<br />
p 62<br />
Volgende uitzonderingen zijn mogelijk :<br />
• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor een duur van niet meer dan drie<br />
jaar. Dergelijke contracten kunnen echter slechts één maal, schriftelijk, en onder dezelfde voorwaarden<br />
worden verlengd en de totale duur mag drie jaar niet overschrijden;<br />
• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor een duur van meer dan negen jaar;<br />
• het is mogelijk een - schriftelijke - overeenkomst te sluiten voor het leven van de huurder.<br />
In het handvest van de solidaire woning moet de duur van de huur vermeld worden: overeenkomst van korte of<br />
lange duur, overeenkomst voor het leven.<br />
155 Artikel 4, § 2 bis van de wet van 20 februari 1991, zoals ingevoegd door de wet van 13 april 1997<br />
156 Artikel 1717, al.2, 2de zin van het Burgerlijk Wetboek.<br />
157 Artikel 3 van de wet van 20 februari 1991.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.2.4. plichten van de verhuurder<br />
Behalve de verplichting het verhuurde goed conform aan de elementaire vereisten van veiligheid, gezondheid<br />
en bewoonbaarheid aan de huurder te leveren, is de verhuurder verplicht het normale en rustige<br />
genot van het verhuurde goed te vrijwaren.<br />
Volgens de rechtsleer 158 , moet de verhuurder niet instaan voor problemen die veroorzaakt worden door<br />
een derde of een andere huurder (bijvoorbeeld een diefstal, problemen met de buren, …). In een dergelijk<br />
geval moet de huurder diegene vervolgen die het probleem veroorzaakt heeft, tenzij het feit opgenomen<br />
is in het huurcontract (bijvoorbeeld of het al dan niet toegelaten is huisdieren te houden).<br />
Om in een solidaire woning met één of meerdere personen in een precaire situatie een “project van<br />
solidariteit” te kunnen verwezenlijken, is het belangrijk in het handvest enkele regels op te nemen<br />
betreffende :<br />
• de rust in de solidaire woning, ook in de gemeenschappelijke ruimten ;<br />
• de aanwezigheid van huisdieren ;<br />
• de parkeerplaatsen voor de wagens, ... etc<br />
2.2.5. plichten van de huurder<br />
De huurder moet een huurwaarborg stellen, de huur en de huurlasten zoals overeengekomen betalen, het<br />
goed gebruiken overeenkomstig zijn oorspronkelijke bestemming en er als een goede huisvader zorg voor<br />
dragen, de huurherstellingen uitvoeren en het goed op het einde van de huurovereenkomst teruggeven<br />
p 63<br />
Het handvest voor een solidaire woning zou enkele bijzonderheden kunnen omvatten zoals:<br />
• de participatie van de bewoners bij de beslissingen in verband met het gebruik, het onderhoud, de<br />
inrichting van de gemeenschappelijke ruimtes en de gemeenschappelijke uitrusting;<br />
• een bemiddelingsprocedure waarmee conflicten die ontstaan door het samenleven in de solidaire<br />
woning of door de plichten en rechten die vastgelegd zijn in de huurovereenkomst,… op te lossen;<br />
• een sociale begeleiding voor de personen die dit wensen, …<br />
158 S. LEBEAU, op.cit., p. 69..<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk III - Juridisch overzicht<br />
2.3. gevolgen voor groepswoonprojecten<br />
De fundamentele doelstelling van de wet van 20 februari 1991 was de bescherming van de huurder die<br />
een goed als zijn hoofdverblijfplaats huurt. Deze bescherming is gebaseerd 159 op het idee dat er in het<br />
recht op huisvesting een specifiek en fundamenteel recht omvat zit dat een tegengewicht vormt voor<br />
het eigendomsrecht van de verhuurder.<br />
Inzake de solidaire huisvesting dreigen de regels die de huurder beschermen een erge beperking dreigen<br />
te worden voor de ontwikkeling van het “project van solidariteit” te beperken.<br />
Dit overzicht over de problematiek vanuit juridisch standpunt moet aangevuld worden met een sociologisch<br />
standpunt, dat de solidaire huisvesting in een sociale context plaatst.<br />
We verwijzen daarvoor naar HOOFDSTUK 4.<br />
p 64<br />
159 M. FONTAINE, “La loi du 20 février 1991 sur les baux à loyer : historique, philosophie, réflexions critiques”, La nouvelle réglementation des baux à loyer.<br />
Loi du 20 februari 1991, Patrimoine XIII, Academia Bruylant, 1991, p.16..<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk iv<br />
-<br />
Solidair wonen:<br />
definities<br />
p 65<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Overzicht van de woonvormen<br />
Voor we omschrijven wat we verstaan onder ‘solidair wonen’, moeten we aangeven welke plaats dit<br />
bekleedt in de brede waaier van woonvormen. Deze gaat van wijzen van wonen waar zo goed als alles<br />
(maaltijden en zo) gemeenschappelijk verloopt (en waar de slaapkamer soms de enige privéruimte is)<br />
tot vormen van wonen in groep waarbij de leefruimten duidelijk gescheiden zijn van de collectieve<br />
ruimte(n).<br />
We wijzen er ook op dat er vormen van groepswonen bestaan waar sociale bekommernissen geen enkele<br />
rol spelen en die dus hooguit per toeval mensen in bestaansonzekerheid onder hun bewoners tellen.<br />
woonvorm<br />
p 66<br />
Gemeenschappelijk<br />
?<br />
Statutaire<br />
Bestaansonzekerheid<br />
Collectief<br />
in groep<br />
collectief<br />
gemeenschappelijk<br />
Mensen in<br />
bestaansonzekerheid<br />
?<br />
solidair<br />
noch coll. noch gem.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Solidair wonen en de dimensies<br />
Voor een definitie van ‘solidair wonen’ als sociologisch gegeven moeten we het begrip uiteenzetten in<br />
drie componenten:<br />
Wonen in groep, solidariteit en maatschappelijke kwetsbaarheid<br />
Groepswonen (of wonen in groep) is een manier van wonen waarbij een beperkt aantal mensen<br />
waartussen niet noodzakelijk familiale banden bestaan, zowel over collectieve als over privéruimten<br />
beschikken en grotendeels gezamenlijk instaan voor het beheer van de woning.<br />
Het onderscheid met gemeenschapswonen ligt in de omvang en in het feit dat iedere bewoner beschikt<br />
over een privéruimte die hij naar eigen goeddunken inricht, rekening houdend met een aantal basisregels<br />
die hij vrijwillig heeft onderschreven. Meestal bepalen de bewoners zelf, eventueel met behulp<br />
van begeleiders, hoe de gemeenschappelijke ruimten worden ingericht en gebruikt.<br />
Aan groepswonen ligt altijd een gemeenschappelijk leefproject ten grondslag dat de bewoners aanzet<br />
om onderlinge contacten uit te bouwen, terwijl tegelijk de ontwikkeling van hun zelfstandigheid alle<br />
aandacht krijgt.<br />
p 67<br />
Er is ook maar sprake van groepswonen als de bewoners een aantal materiële, maar ook sociale en<br />
culturele rijkdommen met elkaar kunnen delen.<br />
Tot slot – en per definitie – is er in deze manier van wonen een groot respect voor de verscheidenheid<br />
van de bewoners, ook al zal men in sommige gevallen een zekere homogeniteit nastreven.<br />
Vier constanten moeten aanwezig zijn om van groepswonen te kunnen spreken :<br />
• in groep gaan wonen is een vrijwillige daad (de betrokkene kiest zelf voor die manier van wonen<br />
en komt daar niet toevallig in terecht);<br />
• deze woonvorm heeft een gemeenschapsdimensie die verder reikt dan het traditionele familiale<br />
kader;<br />
• hij is ruimtelijk verankerd (vertrekken – woning – gemeenschappelijke ruimten);<br />
• hij is tijdelijk verankerd (wat bepaald wordt door de organisatie van de groep, het coöpteren van<br />
nieuwe leden, interne leefregels, de structurering van de ruimten en het leefproject).<br />
Als het gaat om een solidaire woonvorm komt daar soms nog een extra dimensie bij: de sociale begeleiding<br />
van de bewoners.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
p 68<br />
Bij wonen in groep zijn bijna altijd drie zeer brede interesseen<br />
actiesferen in het geding:<br />
• huisvesting en ruimtelijke ordening: groepswonen is in de eerste plaats een andere manier om<br />
tegen huisvesting aan te kijken. Bij een individuele woning kan iedereen voor eigen gebruik over<br />
de verschillende vertrekken van de woning beschikken, bij groepswonen zijn sommige delen van<br />
de woning helemaal privé terwijl andere gemeenschappelijk benut worden. Hoeveel gemeenschapsruimte<br />
er is, verschilt sterk van het ene project tot het andere. Die ruimte kan zelfs geheel of<br />
gedeeltelijk buiten de muren van de woning liggen;<br />
• de economische sfeer: groepswonen werkt kostenverlagend doordat de bewoners een aantal uitgaven<br />
in groep doen (samen inkopen doen bijvoorbeeld), de mensen kunnen gebruik maken van<br />
gemeenschappelijke ruimten en diensten waarvoor een individueel of gezinsbudget ontoereikend<br />
zou zijn (feestzaal, knutselruimte, een lokaaltje voor kinebeurten...), het wordt makkelijker om<br />
eventueel samen een woning te kopen, enzovoort;<br />
• de maatschappelijke sfeer: mensen die al een hele tijd niet meer in een individuele woning verblijven,<br />
kunnen in groepswonen een tijdelijk of blijvend antwoord vinden op hun woonbehoeften.<br />
Er bestaan in dit verband concrete voorbeelden van mensen die uit opvanghuizen komen of die<br />
aan één of andere vorm van verslaving leiden en van jongeren die hun kinderjaren in instellingen<br />
hebben doorgebracht. Daarnaast komt het ook voor dat bejaarden of lichamelijk gehandicapten in<br />
groep gaan wonen. Al die projecten hebben één constante: als individuele zelfstandigheid onmogelijk<br />
of ongewenst is, waarom zouden mensen dan niet in groep zelfstandig proberen te zijn?<br />
Groepswonen heeft altijd vier dimensies<br />
Ruimtelijke inrichting: zoals gezegd zijn er telkens privéruimten en daarnaast één of meer gemeenschappelijke<br />
ruimten. Uit verschillende studies blijkt dat die structurering van de ruimte sommige<br />
mensen die met bestaansonzekerheid kampen de gelegenheid biedt om ook innerlijk weer enige structuur<br />
te vinden.<br />
Structurering van het leven in groep: omdat er bij groepswonen een voortdurend heen en weer is<br />
tussen het persoonlijke domein en dat van de groep, kunnen mensen die met bestaansonzekerheid<br />
kampen hier, zonder hun privéruimte te moeten opgeven, opnieuw leren dat samenleven met anderen<br />
aan regels gebonden is maar ook een aantal voordelen oplevert. Spijtig genoeg blijken sommigen hun<br />
behoefte aan groepsvorming dan echter te beperken tot de medebewoners. Als mensen van buiten<br />
binnenkomen in het persoonlijke domein of dat van de groep, moet dat gebeuren volgens regels die in<br />
samenspraak met de bewoners worden opgesteld.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Vrijwilligheid: in groep wonen heeft gevolgen voor wie eraan deelneemt: het maakt een aantal dingen<br />
gemakkelijker, maar brengt ook verplichtingen mee (tegenover de groep als georganiseerd geheel).<br />
Het is dan ook van wezenlijk belang dat de betrokkenen (mensen in bestaansonzekerheid net zo goed<br />
als anderen) vrijwillig aan het project deelnemen. Als het project al bestond en was uitgewerkt voor zij<br />
van de betreffende groep deel gaan uitmaken, moeten zij minstens op de hoogte gebracht worden van<br />
alle zeden en gewoonten van de groep, van de regels die er gelden en van de voordelen en verplichtingen<br />
van leven in gemeenschap.<br />
Gestructureerde duur: als nieuweling aankomen in een vorm van groepswonen of in groep een dergelijke<br />
vorm uitbouwen is altijd een hele gebeurtenis. De betrokkene heeft tijd nodig om zich er goed te<br />
voelen, zijn plaats in de groep te vinden en het geheel op zijn eigen, persoonlijke manier te beleven. Of het<br />
groepswonen nu al dan niet bedoeld is voor mensen die met bestaansonzekerheid kampen, altijd moet je<br />
er lang genoeg kunnen verblijven om je een aantal gewoonten eigen te maken en er je eigen weg te vinden.<br />
Als het om mensen in bestaansonzekerheid gaat, kan de oplossing nu eens van tijdelijke en dan weer van<br />
definitieve aard zijn, maar altijd, ook in het eerste geval, moet men ermee rekening houden dat de betrokkene<br />
én de groep zich maar kunnen structureren als de mensen er lang genoeg verblijven. Dat neemt niet<br />
weg dat sommige projecten expliciet willen inspelen op noodsituaties.<br />
p 69<br />
Voorlopig of definitief?<br />
Het is absoluut onmogelijk om op die vraag een sluitend antwoord te geven. Op dit vlak is het met groepswonen<br />
niet anders dan met klassieke woonvormen. Het hangt van het woonproject zelf af hoe lang mensen<br />
er zullen wonen. Bepalende factoren daarbij zijn: de aard van het doelpubliek en zijn noden, de inzichten<br />
en de visie van de begeleiding, haar kijk op maatschappelijk werk en de structurele middelen van het<br />
project (zijn financiering).<br />
Solidariteit<br />
Solidariteit kan omschreven worden als een relatie tussen mensen met gemeenschappelijke belangen<br />
die de morele verplichting insluit om de anderen niet te benadelen en hen bijstand te verlenen.<br />
Het zal duidelijk zijn dat wij hier het begrip ‘relatie’ op de voorgrond plaatsen. De mensen in kwestie<br />
wonen niet alleen samen op een plaats die zij met elkaar delen en die zij gezamenlijk zo besturen en<br />
organiseren dat ieder er makkelijker dan elders zichzelf en zijn capaciteiten kan ontplooien. Zij moeten<br />
ook samen hun schouders zetten onder een leefproject van bepaalde of onbepaalde duur.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Sociaal-economische bestaansonzekerheid<br />
“Er is sprake van bestaansonzekerheid wanneer één of meer van de zekerheden ontbreken die mensen en<br />
hun gezin in staat stellen om hun elementaire verantwoordelijkheden op te nemen en gebruik te maken van<br />
hun grondrechten. Die onzekerheid kan zich uitstrekken van een deelgebied van het bestaan tot het hele<br />
leven van mensen en kan zowel lichte als ernstige, tijdelijke als blijvende gevolgen hebben.<br />
Als zij verschillende domeinen van het bestaan treft, zich uitstrekt over langere perioden en almaar blijft<br />
aanhouden, en als zij ernstig de kansen van de betrokkenen in gevaar brengt om binnen afzienbare tijd<br />
weer over hun rechten te beschikken en zelf hun verantwoordelijkheden op te nemen, leidt zij meestal tot<br />
grote armoede.”<br />
Zo omschrijft J. Wrésinski het begrip ‘bestaansonzekerheid’ 160 Gebrek aan zekerheid, elementaire verantwoordelijkheden,<br />
grondrechten,… daar gaat het om.<br />
De bestaansonzekerheid kan van sociaal-economische of culturele aard zijn, de gezondheid of het beroepsleven<br />
betreffen... en meestal werken al die vormen op elkaar in en versterken ze elkaar wederzijds.<br />
p 70<br />
Het Algemeen verslag over de armoede omschrijft sociaal-economische bestaansonzekerheid als het<br />
ontbreken van één of meer zekerheden, als geen toegang hebben tot een aantal “goederen”:<br />
• lichamelijke en/of psychische gezondheid;<br />
• tewerkstelling en opleiding (werkloosheid, laag inkomen);<br />
• huisvesting;<br />
• maatschappelijk isolement en problemen in verband met mobiliteit.<br />
Voor het Nationaal plan voor sociale insluiting en de OESO leeft een huishouden in bestaansonzekerheid<br />
(uitgesloten) als zijn totale inkomen niet hoger ligt dan 60% van de nationale mediaan van de<br />
inkomens van huishoudens.<br />
Aan die definities voegen wij nog toe dat ook sociale, administratieve en/of juridische banden verbroken<br />
worden op grond van godsdienst, ras, nationaliteit, sociaal statuut, leeftijd, voorkomen, geslacht, inkomensniveau<br />
of opleidingsniveau of op grond van meerdere van die elementen samen. Uitgesloten is hij die<br />
niet meer erkend wordt als behorend bij één of meerdere van die groepen waar hij de facto in thuishoort.<br />
160 Wrésinski J., «Grande pauvreté et précarité économique et sociale, Journal Officiel», Parijs, 1987,<br />
p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Soorten criteria voor bestaansonzekerheid<br />
Op grond van bovenstaande definities kunnen wij samen met de OESO drie soorten criteria voor<br />
bestaansonzekerheid onderscheiden:<br />
1. Economische criteria, al dan niet samenhangend met het juridische statuut van de betrokkene<br />
2. Psychosociale criteria<br />
3. Statuten en structuur van de huisvesting<br />
Elk criterium kan verder worden onderverdeeld<br />
Economische criteria Statuut Inkomen<br />
Leefloon<br />
Werkloos<br />
IGO<br />
Ziekte/invaliditeit<br />
Illegalen<br />
Minder dan 60% van het mediaan<br />
inkomen<br />
Onregelmatig inkomen<br />
Klein pensioen<br />
Zware schuldenlast<br />
Geen inkomen<br />
Psychosociale criteria Lichamelijk Sociaal<br />
Niet volledig zelfstandig kunnen<br />
zijn<br />
De last en de verplichtingen van<br />
groepsleven niet aankunnen<br />
Lichamelijke handicap<br />
Mentale handicap<br />
Leeftijd + ander criterium<br />
Isolement<br />
Mensen in gevaar<br />
Pre/post-verslaving<br />
Huiselijk geweld<br />
p 71<br />
Huisvestingscriteria<br />
Structuur<br />
van de woning<br />
Permanente campingbewoners<br />
Onbewoonbaar<br />
Niet aangepast aan het aantal<br />
bewoners<br />
Zonder woning<br />
Daklozen; uitdrijvingen<br />
Permanente campingbewoners<br />
Mensen uit opvanghuizen/<br />
transitcentra/<br />
Het Algemeen Verslag over de Armoede stipt aan dat armoede optreedt zodra op de betrokkene, het<br />
gezin of de groep minstens twee van die criteria voor bestaansonzekerheid van toepassing zijn.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk IV - Solidair wonen: definities<br />
Samenvattend stellen wij volgende niet-juridische definitie van solidair wonen voor:<br />
Bij solidair wonen gaat het om een leefomgeving en een leefproject voor (met name) één of meerdere<br />
mensen waarvan er ten minste één maatschappelijk kwetsbaar is (in bestaansonzekerheid leeft) of<br />
dat dreigt te worden. Deze mensen schrijven zich formeel of informeel in tot deze woonvorm. Deze<br />
mensen zijn er zich op één of andere manier van bewust dat zij gemeenschappelijke belangen hebben<br />
en krijgen soms begeleiding of (specifieke of algemene) maatschappelijke bijstand. Solidair wonen vertaalt<br />
zich concreet in groepswonen, dat wil zeggen in een aantal autonome woningen die samenhoren<br />
en bewoond worden door meer dan twee volwassenen die met elkaar geen andere banden hebben dan<br />
deze woonwijze, en waarbij het geheel één of meerdere gemeenschappelijke ruimten bevat.<br />
Als dat de omschrijving is van solidair wonen, welk publiek kan hier dan tijdelijk of voor langere tijd<br />
verblijven? Die vraag proberen we in HOOFDSTUK 5. te beantwoorden.<br />
p 72<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk v<br />
-<br />
Typologie en<br />
kwantitatieve<br />
benadering van potentiële<br />
doelgroepen<br />
op basis van de resultaten<br />
van de vragenlijst<br />
p 73<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Typologie van de betrokken doelgroepen<br />
Op grond van de antwoorden op een vragenlijst die in 2004 werd voorgelegd aan een reeks experten<br />
die zich bij de problematiek betrokken voelden 161 , van ons bezoek aan een aantal projecten in Frankrijk<br />
en van de antwoorden op de vragenlijst die wij in het kader van dit onderzoek rondstuurden,<br />
hebben wij een typologie van potentiële doelgroepen opgesteld.<br />
Om te beginnen wijzen wij erop dat verscheidenheid troef is:<br />
• in leeftijd (van studenten die ‘op kot zijn’ tot mensen die een jaartje ouder worden);<br />
• qua geslacht (mannen en vrouwen);<br />
• op sociocultureel vlak (mensen in bestaansonzekerheid wonen samen met professoren);<br />
• wat psychische en lichamelijke gezondheid betreft (ex-verslaafden, mensen met een mentale handicap,<br />
162 , verlamden, moeders in nood, mishandelde vrouwen, enzovoort);<br />
• qua statuut (werklozen, gepensionneerden, mensen zonder vast werk, studenten, mensen met een<br />
handicap... wonen samen).<br />
p 74<br />
161 “Guide de l’Habitat groupé pour personnes en précarité sociale” (door Habitat et Participation).<br />
162 Voorbeelden zijn “Les Tropiques en Le Huitième Jour”<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
De typologische tabel ziet er dan als volgt uit: 163164<br />
Jongeren<br />
Ex-gevangenen<br />
DOELGROEP<br />
Daklozen na verblijf in een opvangcentrum of<br />
een andere plaats waar ze onderdak hebben<br />
gevonden, of rechtstreeks van de straat<br />
Na een ontwenningskuur<br />
Mensen met psychische problemen<br />
Bejaarden<br />
Mensen met een lichamelijke<br />
of mentale handicap<br />
Leden van eenzelfde gezin/familie levend met<br />
iemand in bestaansonzekerheid<br />
DE NOOD DIE OM EEN ANTWOORD VRAAGT<br />
Bij het verlaten van een instelling (verlangen<br />
naar vrijheid maar voelen zich nog niet klaar om<br />
volledig zelfstandig te leven).<br />
Bij het verlaten van de ouderlijke woning (alleen<br />
wonen is te duur).<br />
Bij het verlaten van de instelling: niet meer gewend<br />
om hun eigen leven in handen te nemen.<br />
Als overgangsoplossing, om zich los te maken<br />
van het institutionele ik.<br />
Of voor langere tijd, voor mensen die om sociale<br />
of psychische redenen niet in aanmerking komen<br />
voor gewone huisvesting (zie definitie van<br />
de Maisons Relais in Frankrijk).<br />
Sommigen zouden zonder de steun van een<br />
gemeenschap heel snel hervallen. Er is een dringende<br />
nood aan dergelijke voorzieningen 163<br />
Behoefte om niet alleen als een ‘psychisch geval’<br />
te worden beschouwd, maar ook als een ‘normale’<br />
bewoner, die zo nodig een beroep kan doen<br />
op de gemeenschap 164 .<br />
Als alternatief voor het bejaardentehuis, voor<br />
mensen voor wie samenwonen belangrijk is. De<br />
eenzaamheid bestrijden, bezig blijven.<br />
Als alternatief voor een leven in instellingen,<br />
voor mensen die ertoe in staat zijn, met hulp<br />
voor het dagelijkse leven.<br />
Nood aan gezinshereniging. Als leden van eenzelfde<br />
gezin willen samenwonen of als mensen<br />
bejaarden willen opvangen, wordt dat nu financieel<br />
afgestraft: groot probleem.<br />
p 75<br />
163 Zo zei F., een bewoner van de vzw Trempoline, toen we er met de Franstalige experten op bezoek waren.<br />
164 Zo zei R., een bewoner van Le Vivier, een vorm van groepswonen voor Peul (een Afrikaanse volksgroep) en mensen met psychische problemen,<br />
toen we er met de Franstalige experten op bezoek waren<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Op basis van de vragenlijst zoals opgestuurd naar de experten :165<br />
Andere categorieën, aangehaald door enkele<br />
experten 165 :<br />
Percentages die de betrokken deskundige(n)<br />
suggereren<br />
Alleenstaanden (moeders met kind(eren), alleenstaanden<br />
Gemiddelde: 23%<br />
tussen 40 en 60 jaar, eenoudergezinnen,<br />
…) = aangehaald door 6 experten<br />
Eenoudergezinnen = aangehaald door 3 experten Gemiddelde: 28%<br />
Jongeren (studenten, werklozen boven 18 jaar) =<br />
Gemiddelde: 60%<br />
aangehaald door 2 experten<br />
Bejaarden (als alternatief voor bejaardentehuizen,<br />
Gemiddelde: 47%<br />
met daghulp) = aangehaald door 2 experten<br />
(Mishandelde) vrouwen 20 %<br />
Gezinnen van verschillende culturele herkomst 10%<br />
Ex-bewoners van een permanente woonvorm 10%<br />
Intergenerationele groepen 15%<br />
Mensen die wegens hun lichamelijke of mentale problemen<br />
30 %<br />
keer op keer hun huisvesting kwijtspelen<br />
Jongeren met een mentale ziekte 25%<br />
Vanuit burgerlijke samenhorigheid 5%<br />
p 76<br />
Uit deze typologie blijkt dat de redenen waarom mensen voor groepswonen kiezen tot drie grote categorieën<br />
kunnen worden herleid :<br />
• een verlangen naar een andere manier van leven;<br />
• een behoefte van kortere of langere duur in een bepaalde situatie (jongeren die het ouderlijke huis<br />
verlaten, mensen die een dagje ouder worden, daklozen die van het ene naar het andere opvangcentrum<br />
gaan);<br />
• een overgangsoplossing in een crisissituatie.<br />
Onderstaande tabel geeft aan hoe groot per categorie het percentage mensen is dat volgens de experten<br />
de eerstkomende vijf jaar geïnteresseerd kunnen zijn in solidair wonen. De experten was gevraagd<br />
alleen maar een cijfer naar voor te schuiven voor de categorieën waarvoor zij meenden dat zij zich een<br />
mening konden vormen. Dat verklaart waarom niet op alle categorieën evenveel respondenten hebben<br />
gereageerd.<br />
165 Vragenlijst die hen werd gestuurd om hen het project ‘solidair wonen’ voor te leggen (juni-september 2006)<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
In de tabel zijn opgenomen: het algemeen gemiddelde, de mediaan, de modus en de standaardafwijking.<br />
Vanwege de grote ongelijkheid in de antwoorden (zie de standaardafwijkingen) leek de mediaan<br />
ons statistisch correcter dan het gemiddelde, omdat hij aangeeft rond welk percentage de meeste antwoorden<br />
te vinden zijn. In een tweede tabel worden die medianen per categorie overgenomen om dan<br />
te berekenen hoeveel mensen potentieel in aanmerking komen voor solidair wonen.<br />
N<br />
% jongeren<br />
in het<br />
algemeen<br />
% jongeren<br />
na instelling<br />
% ex-gevangenen<br />
% daklozen<br />
na opvanghuis<br />
% na<br />
ontwenningskuur<br />
% mensen<br />
met<br />
psychische<br />
problemen<br />
% bejaarden<br />
% lichamelijk<br />
gehandicapten<br />
% mentaal<br />
gehandicapten<br />
% leden van<br />
hetzelfde<br />
gezin<br />
1 5 0 0 25 25 35 20 25 10 50<br />
2 15 10 10 5 20 5 50 10 10 10<br />
3 35 50 10 25 10 10 30 10 25 50<br />
4 25 15 10 5 5 10 15 20 25 25<br />
5 5 5 10 5 10 10 25 5 10 25<br />
6 5 5 5 10 30 25 20 5 5 10<br />
7 5 25 5 30 25 10 5 20 60 5<br />
8 15 30 20 50 25 20 25 25 5 25<br />
9 20 5 5 5 5 20 8 20 25 10<br />
10 10 40 20 15 10 65 10 20 20 5<br />
11 15 15 5 30 15 5 5 30 15 5<br />
12a 5 20 10 20 5 25 5 5 10 5<br />
13 20 5 20 5 15 25 5 15 5 5<br />
14 5 5 20 15 20 10 15 25 5 5<br />
15 25 15 5 25 10 10 5 25 25<br />
16 15 0 0 15 10 10 15 25<br />
17 10 10 20 10 20 10 10<br />
18 35 15 5 15 15 25 15<br />
19 10 35 5 20 10 20 20<br />
20 10 15 15 10 15 10 5<br />
21 5 25 15 10 10 20 20<br />
22 5 5 20 10 20<br />
23 25 10 25<br />
24 10 20<br />
25 20<br />
26 20<br />
27 20<br />
28 25<br />
29 20<br />
30 15<br />
31 20<br />
p 77<br />
gemiddelde nl 14% 16% 12% 16% 13% 18% 13% 19% 17% 9%<br />
gemiddelde fr 15% 16% 8% 18% 19% 16% 22% 16% 18% 32%<br />
afwijking 9,34% 13,11% 7,12% 9,37% 6,98% 12,92% 10,51% 7,70% 13,80% 15,11%<br />
gemiddelde alg 14,05% 15,91% 10,63% 17,42% 14,76% 17,73% 16,22% 17,33% 17,50% 16,79%<br />
mediaan 10% 15% 10% 20% 15% 10% 15% 20% 12,5% 10%<br />
modus 5% 5% 5% 20% 10% 10% 5% 25% 25% 5%<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
166 167 168 169 170 171 172<br />
p 78<br />
DOELGROEP<br />
Het door de experten geschatte<br />
percentage = mediaan<br />
Schatting van het AANTAL<br />
MENSEN dat in aanmerking<br />
komt<br />
Jongeren in het algemeen (20<br />
tot 24 jaar)<br />
10 % 10 % de 641.765<br />
= 64.176 mensen 166<br />
Jongeren die uit een instelling<br />
15 % 15 % van X 167 =?<br />
komen<br />
Ex-gevangenen (bij het verlaten<br />
van de gevangenis)<br />
10% 10% van 14.960 mensen per<br />
jaar 168 = 1496 personnes<br />
Daklozen na verblijf in een<br />
opvangcentrum of een andere<br />
20 % 20 % van 12.000 mensen in<br />
2003 169 = 2400 mensen<br />
plaats waar ze onderdak hebben<br />
gevonden, of rechtstreeks van<br />
de straat<br />
Na een ontwenningskuur in een<br />
15 % 15 % van 2820 mensen 170<br />
Medisch-Sociaal Opvangcentrum<br />
= 423 mensen<br />
Mensen met psychische problemen<br />
(= met een ernstige psychische<br />
stoornis)<br />
10 % 10 % van 13% van de bevolking<br />
van België 171<br />
= 135.796 mensen<br />
Bejaarden (+65) 15% 15 % van 1.799.500 mensen<br />
= 269.925 mensen<br />
Mensen met een (lichamelijke<br />
of mentale) handicap<br />
12,5 à 20 % 12,5 tot 20 % van 12,9%<br />
van de bevolking van België 172<br />
= 168.439 tot 269.503 mensen<br />
Leden van één gezin die samenleven<br />
met iemand in bestaansonzekerheid<br />
10 % -<br />
166 Volgens de statistieken van het NIS 2005.<br />
167 Dit cijfer is confidentieel. Alleen het Ministerie van Justitie kan inschatten welk resultaat het voor onze studie zou geven..<br />
168 Volgens de internetsite statbel.fgov.be, gegevens van 2005 over het aantal invrijheidstellingen.<br />
169 Volgens Van Menxel G., Lescrauwaet D., Parys I., Verbinding Verbroken: thuisloosheid en algemeen welzijnswerk in Vlaanderen,<br />
Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Berchem, 2003<br />
170 Volgens drugsbeleid in cijfers: een studie naar betrokken actoren, overheidsuitgaven en bereikte doelgroepen, i uitgevoerd in opdracht van de Programmatorische<br />
Federale Overheidsdienst Wetenschapsbeleid door professoren van de UG, de ULB en de KUL<br />
171 Volgens de gezondheidsenquête die het NIS in 2004 uitvoerde aan de hand van interviews<br />
172 Volgens de Directie-generaal Personen met een Handicap van de Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid (statistiek van 1996).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Enkele uiterst belangrijke opmerkingen :<br />
• eigenlijk zouden we voor elke categorie de berekening moeten maken op basis van het aantal personen<br />
dat in staat is tot solidair wonen. Dus bijvoorbeeld niet 15% van het totale aantal bejaarden,<br />
maar van het aantal bejaarden dat voldoende zelfredzaam is om aan solidair wonen te kunnen<br />
deelnemen. Het totale eindresultaat zou daardoor heel wat lager liggen;<br />
• bovenstaande tabellen geven het statistische resultaat van 14 tot 31 vragenlijsten (afhankelijk van<br />
de categorie). De statistische hypothesen zijn slechts afkomstig van enkele mensen. Omzichtigheid<br />
is dus geboden. We wijzen er nogmaals op dat het gaat om mensen die in aanmerking komen voor<br />
solidair wonen over een periode van 5 jaar;<br />
• we wijzen er ook op dat deze resultaten niet kunnen worden samengeteld – in tegenstelling tot<br />
de cijfers verderop – omdat de betrokkenen onder meerdere categorieën tegelijk kunnen vallen. Je<br />
kunt bijvoorbeeld jong zijn, verslaafd geweest en uit een instelling voor daklozen komen;<br />
• op grond van deze gegevens kan nog helemaal niet worden berekend wat solidair wonen aan de<br />
sociale zekerheid kan kosten. Zoals gezegd kunnen mensen immers tot meer dan één categorie<br />
tegelijk behoren, maar bovendien hadden we in dit stadium van het onderzoek nog niet gevraagd<br />
of deze mensen al dan niet over een vervangingsinkomen beschikten. Dat komt pas aan het eind<br />
van dit hoofdstuk aan bod;<br />
• bij alle gelijkenis tussen de resultaten van de Franstalige en de Nederlandstalige experten springen<br />
twee categorieën uit de band: die van de bejaarden (13% bij de Nederlandstaligen tegen 22% bij<br />
de Franstaligen) en die van de leden van één gezin (9% bij de Nederlandstaligen tegen 32% bij de<br />
Franstaligen).<br />
p 79<br />
Deze cijfers geven vooral een algemeen idee van de typologie van de doelgroepen.<br />
De bezoeken die we aan een aantal projecten brachten, leveren preciezere informatie over de onderscheiden<br />
doelgroepen. Onderstaand schema biedt meer inzicht in de band tussen het doelpubliek, het<br />
soort huisvesting, de verblijfsduur, het opzet en het percentage mensen in bestaansonzekerheid.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
De typologie van mensen die in groep wonen zoals ze naar voor komt uit<br />
onze bezoeken aan projecten<br />
Bestaande projecten<br />
aanpassen/bevorderen<br />
Manier van leven<br />
Type: collectief of in gemeenschap<br />
Verblijfsduur: lang of zelfs voor het leven<br />
Vanuit religieuze, filosofische of ideologische<br />
overtuigingen<br />
Mensen in bestaansonzekerheid:<br />
ongeveer 5%<br />
Projecten legaliseren/<br />
bevorderen<br />
Fase in het leven<br />
Type: groepswonen/samen huren<br />
Verblijfsduur: middellang (maanden/jaren)<br />
Jongeren, alleenstaande vrouwen, bejaarden, alleenstaanden<br />
Mensen in bestaansonzekerheid: ongeveer 50%<br />
p 80<br />
Projecten legaliseren<br />
zo nodig institutioneel<br />
Overgangssituatie<br />
Institutioneel<br />
Huisvesting: integratie of overgang<br />
Verblijfsduur: in het Waalse Gewest beperkt tot<br />
2 x 6 maanden<br />
Ex-gevangenen, bijna-afgekickten, slachtoffers, daklozen<br />
Mensen in bestaansonzekerheid: 100%<br />
We hebben aan dit schema geen cijfers over de bezochte projecten willen koppelen, onder meer omdat<br />
er naast degene die duidelijk als zodanig herkenbaar zijn (omdat ze gedragen worden door erkende<br />
instellingen of gemeenschappen), heel veel andere bestaan die niet als zodanig identificeerbaar zijn<br />
(jongeren die samen een woning huren bijvoorbeeld, een fenomeen dat heel erg ‘in’ is).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Analyse van de vragenlijst<br />
Methodologie<br />
De experten :<br />
Wij hebben voor onze studie een reeks experten geselecteerd die ons hebben geholpen om een antwoord<br />
te vinden op een aantal vragen die wij ons stelden. Sommige daarvan hebben deelgenomen<br />
aan een door ons georganiseerde studiedag (één aan Nederlandstalige en één aan Franstalige kant)<br />
en hebben samen met ons twee projecten van solidair wonen bezocht: Trempoline (Charleroi), een<br />
project voor mensen die een ontwenningskuur hebben gevolgd, en Le Vivier (Brussel), waar Peul (een<br />
volksgroep uit Afrika) samenleeft met mensen met psychische problemen.<br />
De vragenlijst :<br />
Deze experten hebben dan een vragenlijst ontvangen die bestond uit gesloten vragen, onderbouwd<br />
met open vragen die hen toelieten de vinger te leggen op een aantal positieve en/of negatieve externaliteiten.<br />
De 53 vragenlijsten die werden ingevuld, kwamen uit heel België. De betrokken experten zijn<br />
uiterst representatief en vormen een staalkaart van wie in zijn beroepsleven met deze problematiek<br />
kan te maken krijgen: mensen uit de politiek en de rechtspraak, maar ook vertegenwoordigers van<br />
verenigingen en privépersonen.<br />
p 81<br />
Check<br />
We hebben de vragenlijst gecheckt door hem aan een aantal mensen voor te leggen. We hebben hem<br />
bijgestuurd en aangevuld op basis van hun opmerkingen.<br />
De wegingen van de resultaten die we moesten doorvoeren<br />
Statistische weging<br />
Gezien de omvang van de representatieve steekproef – een 200 tal experten voor een totaal van 60<br />
ontvangen en verwerkte enquêtes – hebben wij de cijfers van de experten onderworpen aan de wetenschappelijk<br />
verplichte weging. Dit impliceert dus geenszins een kritiek op de cijfers die de respondenten<br />
naar voor hebben geschoven. Zonder die statistische weging, de zogeheten betrouwbaarheidsinterval,<br />
is de steekproef niet geldig.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
De betrokken afwijking of marge is gelijk aan – 2,5% en +2,5% op de resultaten.<br />
Volgens Madeleine Grawit 173 beantwoordt aan een betrouwbaarheidsinterval van – en + 0,67% een<br />
waarschijnlijkheid van 50%, aan een interval van – en + 1,96% een waarschijnlijkheid van 95% (dus<br />
een foutmarge van 5%) en is de foutmarge bij + of – 2,5% zo goed als onbestaande.<br />
Wegingen in verband met de analyse<br />
Het behandelde onderwerp en zijn beperkingen noopten ons ertoe om behalve die statistische weging<br />
een aantal wegingen door te voeren die verband houden met de analyse van de gegevens.<br />
Weging die berust op uitsluiting<br />
Zo voegen we een weging toe in verband met de uitsluiting van mensen die tot de doelgroepen behoren,<br />
maar niet onder de juridische definitie van solidair wonen vallen – bijvoorbeeld koppels die met<br />
hun kinderen onder één dak wonen.<br />
Weging wat betreft de geraamde kosten<br />
p 82<br />
De geraamde kosten zijn gebaseerd op de gegevens die beschikbaar waren op het moment dat deze<br />
tekst werd samengesteld (oktober 2006): het merendeel op geactualiseerde cijfers van 2006, de rest op<br />
cijfers van eind 2005.<br />
De aangehaalde cijfers geven de marge aan waarbinnen de kosten vallen die de staat zal moeten dragen,<br />
en bieden een schatting van het aantal mensen dat over een periode van vijf jaar voor solidair<br />
wonen in aanmerking komt. Ze geven dus een idee van een situatie die op dit ogenblik geen realiteit<br />
is, maar het op termijn kan worden als alle betrokkenen voor die woonvorm kiezen. Dat zou betekenen<br />
dat die voorziening bijzonder succesrijk is, maar het lijkt redelijk te veronderstellen dat slechts<br />
een deel van de betrokkenen voor die mogelijkheid zal kiezen, al was het maar omdat die nogal wat<br />
verplichtingen meebrengt. In het raam van deze studie kunnen wij die projectie echter onmogelijk<br />
doorvoeren. Ze hangt immers af van factoren die buiten onze analyse vallen, zoals de motivatie van<br />
de maatschappelijke actoren om solidair wonen te benutten, bekend te maken en te organiseren.<br />
Wegingen van macro-economische aard<br />
Ook de reële kosten voor de staat moeten worden gewogen. Laten we aannemen dat de residenten<br />
van solidaire woonvormen in de uit te werken voorziening een vervangingsinkomen krijgen als alleenstaande<br />
en niet als samenwonende. Dan gaat hun inkomen weliswaar omhoog, maar omdat het al<br />
173 In Grawitz M., “Méthode des sciences sociales”, Dalloz, Parijs, 19898<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
bij al nog vrij laag blijft in vergelijking met de huidige levensduurte, zal het meeste geld onmiddellijk<br />
weer in het consumptiecircuit terechtkomen en niet opzijgezet worden om te sparen. Op het vlak van<br />
de belastingen en van de toegevoegde waarde levert dat voor de staat een licht voordeel op.<br />
Wegingen van maatschappelijke aard<br />
Alle ondervraagde experten hebben gewezen op het fenomeen van het ‘recidivisme’: behoorlijk wat mensen<br />
die met bestaansonzekerheid kampen, komen telkens opnieuw bij hen terecht. De huisvestingsproblematiek<br />
blijkt voor dat verschijnsel mee verantwoordelijk te zijn. De experten zijn van mening dat<br />
solidair wonen voor die recidives een niet onbelangrijke weging zou betekenen. Die recidives kosten<br />
namelijk niet alleen flink wat werkuren, maar zorgen onder meer ook voor een psychische belasting (‘het<br />
is weer eens niet gelukt’).<br />
Diezelfde experten – vooral die uit de sector van de opvangcentra – blijven anderzijds vrij voorzichtig<br />
als ze op die recidives cijfers moeten plakken. We vermelden terloops dat Minister Vienne in haar vragenlijst<br />
zegt dat 20% van opnames in opvangcentra heropnames zijn. Zij baseert zich daarvoor op een<br />
recente studie over de opvangsector in Wallonië. De andere experten, zowel in Vlaanderen als in Brussel,<br />
zijn dezelfde mening toegedaan. Het gaat hierna dus om naakte cijfers die weliswaar wetenschappelijk<br />
juist zijn, maar die moeten geïnterpreteerd worden in functie van de duur en van wat naar voor zal komen<br />
uit het dagelijkse reilen en zeilen van de te realiseren projecten.<br />
p 83<br />
Hierna volgt een analyse van de trends die naar voor komen uit de antwoorden van de experten op vragen<br />
als ‘solidair wonen: voor wie, waarom, hoe...?’<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Solidair wonen: waarom ?<br />
In welke situatie(s) is solidair wonen een oplossing en welk(e) doel(en) moet men dan nastreven?<br />
We beginnen met een uiterst belangrijk cijfer dat ons geruststelt wat het opzet van onze studie betreft:<br />
98% van de ondervraagde experten is van mening dat solidair wonen een tijdelijke oplossing of een<br />
levenskeuze kan zijn voor mensen in bestaansonzekerheid.<br />
82% van de experten meent dat solidair wonen een antwoord moet bieden op overgangscrisissen voor<br />
mensen in bestaansonzekerheid, op chronische crisissituaties (herval) en op noodsituaties (grafiek 1).<br />
Dat cijfer ligt hoger als het gaat om solidair wonen als levenskeuze (93%) of als eventueel preventieve<br />
factor (88%).<br />
Grafiek 1<br />
Solidair wonen als oplossing voor<br />
p 84<br />
94%<br />
92%<br />
90%<br />
88%<br />
86%<br />
84%<br />
82%<br />
80%<br />
78%<br />
76%<br />
82% 82%<br />
tijdelijke<br />
crisissen<br />
chronische<br />
crisissen<br />
93%<br />
88%<br />
82%<br />
levenskeuze preventief sociale<br />
noodzaak<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Solidair wonen: voor wie?<br />
Voor de meeste experten (83%) moet solidair wonen kunnen voor iedere persoon die dat wenst. Enkele<br />
experten denken echter dat je voorrang moet geven aan mensen die met maatschappelijke bestaansonzekerheid<br />
kampen (de eerste doelgroep) en die huisvesting aan doorsneeprijzen niet aan kunnen.<br />
Eén deskundige zei ook dat die mensen sociale begeleiding moesten aanvaarden.<br />
13 van de 53 experten hebben het aangedurfd om cijfers naar voor te schuiven over het aantal mensen<br />
dat na het verlaten van hun instelling zes maanden later opnieuw in een opvangcentrum terechtkwam.<br />
Het blijkt dan om 29% te gaan. Op dat cijfer moeten evenwel wegingen worden toegepast<br />
omdat slechts 13 respondenten zich hebben uitgesproken en omdat hun respectieve antwoorden uiteenlopen<br />
van 4 tot 80%.<br />
We verwijzen opnieuw, en niet zonder reden, naar het cijfer dat de Waalse minister van Gezondheid,<br />
Sociale Actie en Gelijke Kansen, mevrouw Christiane Vienne, aanhaalde – 20% – op grond van de<br />
statistieken in het Activiteitenrapport 2004 van de opvangcentra. De “Relais Social” van Charleroi<br />
geeft voor de lange termijn (meer dan zes maanden) een recidivepercentage van om en bij de 80%!<br />
“La Goélette”, een opvangcentrum voor volwassenen, denkt dat 10% van zijn publiek van het ene<br />
opvangcentrum naar het andere gaat omdat de mensen elke keer de maximum verblijfsduur van 280<br />
dagen hebben bereikt.<br />
p 85<br />
Veel experten vinden het moeilijk om zich uit te spreken omdat er geen objectieve gegevens voorhanden<br />
zijn en omdat de betrokkenen van instelling naar instelling verhuizen en hun parcours verre van<br />
rechtlijnig verloopt. Voor die recidives worden allerlei redenen aangehaald: er is te weinig begeleide<br />
huisvesting, de betrokkenen worden te weinig opgevolgd, leven de regels niet na of hebben de maximum<br />
verblijfsduur bereikt, het opvangcentrum is niet aangepast aan de noden...<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Solidair wonen: nagestreefd(e) doel(en)<br />
We legden de experten drie doelen voor die solidair wonen zou moeten nastreven: sociale banden<br />
creëren of onderhouden, de kosten voor huisvesting doen dalen, de betrokkenen nauwer betrekken<br />
bij het beheer van de woning. 56% van de experten vond de eerste doelstelling belangrijk, 32% zette<br />
de tweede op de eerste plaats en 12% hield het bij de derde (zie grafiek 2).<br />
Grafiek 2<br />
32%<br />
sociale band<br />
beheer van de woning<br />
woonkosten<br />
p 86<br />
12%<br />
56%<br />
De experten zeiden verder dat solidair wonen ook zou moeten bijdragen tot een vlottere integratie in<br />
de maatschappij, meer wederzijds hulpbetoon, meer onderlinge solidariteit en meer uitwisseling, dat<br />
het het gevoel van stabiliteit en geborgenheid zou moeten versterken, enzovoort.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Voor welk soort gezinshereniging?<br />
De vraag die hier aan de orde is, luidt: hoever moet de gezinshereniging via solidair wonen gaan, als<br />
ze al überhaupt moet plaatsvinden?<br />
De experten staan daar grotendeels gunstig tegenover, maar zien toch enkele gevaren, vooral omdat<br />
maatschappelijke integratie niet in de eerste plaats via gezinshereniging moet gebeuren.<br />
“La Goélette”, een opvangcentrum voor volwassenen, zei in verband met gezinshereniging: ‘Over die<br />
kwestie is nagedacht bij de stemming van het decreet over de opvangcentra in het Waalse Gewest. Opvanghuizen<br />
van het familiale type mogen geen mensen in maatschappelijke bestaansonzekerheid opnemen<br />
die te nauw verwant zijn aan mensen die er al verblijven. Daar zit natuurlijk een bepaalde filosofie<br />
in verband met familiale solidariteit achter (gebrek aan consistentie van de elementen in onze juridische<br />
teksten – ocmw – alimentatie en huisvesting zoals ze voorkomen in onze wetteksten).’<br />
Bovendien zijn sociale huisvesting en appartementen met begeleid wonen veel meer aangewezen voor<br />
gezinshereniging. Dat is een van de functies van die woonvormen, terwijl solidair wonen eerder individuele<br />
oplossingen moet bieden en hooguit tijdelijk een rol moet spelen voor gezinnen (anders ontstaan<br />
er misbruiken). Het gevaar is ook niet denkbeeldig dat gezinnen die in solidaire woonvormen<br />
terechtkomen, zich te veel op zichzelf terugplooien en zo een negatieve invloed uitoefenen op de doelstellingen<br />
van solidair wonen (vooral op de sociale banden en de maatschappelijke gemengdheid).<br />
p 87<br />
De deur moet op een kier blijven staan voor gezinshereniging, maar de maatschappelijke integratie<br />
mag daar niet onder lijden. De andere bewoners moeten even veel voordeel hebben bij de aanwezigheid<br />
van een gezin als de gezinsleden zelf.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Voor- en nadelen van solidair wonen<br />
De experten kregen een lijst voordelen (grafiek 3) en nadelen (grafiek 4) van solidair wonen te lezen en<br />
moesten aangeven hoe belangrijk ze elk van deze items vonden. Dat gaf volgend resultaat.<br />
Voordelen<br />
Grafiek 3<br />
Voordelen van solidair wonen<br />
Potentieel voordeel<br />
Belangrijk voordeel<br />
Groter voordeel<br />
120%<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
40%<br />
20%<br />
p 88<br />
0%<br />
Sociale band<br />
Hervallen<br />
Integratie<br />
Samenleven<br />
Economische<br />
solidariteit<br />
Problemen van<br />
de huisvestingsmarkt<br />
transv compét<br />
squats=HS<br />
Versterking van de sociale banden was het voordeel dat van de experten de hoogste score kreeg: 96%.<br />
Onmiddellijk daarop volgde, met een score van 94%, solidair wonen als veiligheidsklep voor mensen<br />
die dreigen te hervallen als ze alleen blijven. Nog altijd dicht in de buurt van die cijfers liggen het<br />
bevorderen van de sociale integratie via zeer open voorzieningen (87%) en het feit dat solidair wonen<br />
tegemoetkomt aan een nood aan gemeenschapsvorming en samenleven in onze maatschappij (85%).<br />
Met weinig verschil volgen dan economische solidariteit (81%) en het terugschroeven van problemen<br />
van de huisvestingsmarkt als gemeubeld huren, leegstand... (79%). Het laatste cijfer moet gewogen<br />
worden, want 33% van de experten is van mening dat dit een zeer belangrijk voordeel is. Het creëren<br />
van dwarsverbindingen tussen sectoren/competenties die nu te sterk gescheiden zijn, was een item<br />
dat door 68% van de respondenten werd aangevinkt. De meest in het oog springende vaststelling is<br />
dat slecht 38% van de ondervraagden de mogelijke erkenning van kraakpanden via het systeem van<br />
solidair wonen een echt voordeel vond.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Andere voordelen die de experten naar voor schoven, zijn :<br />
• mensen kunnen een filosofische keuze maken;<br />
• ze kunnen elkaar helpen;<br />
• ze worden betrokken in het project;<br />
• ze vinden er zekerheid en geborgenheid;<br />
• hun isolement en eenzaamheid worden doorbroken;<br />
• ze worden in hun waarde erkend;<br />
• de druk op opvangcentra en andere instellingen vermindert (wachtlijsten);<br />
• de betrokkenen zijn zeker van een kwaliteitsvolle huisvesting (althans als de gewaarborgde kwaliteit<br />
ook in daden wordt omgezet);<br />
• mensen die niet alleen kunnen leven en die uitgesloten worden, vinden hier een ultiem vangnet.<br />
Nu speelt de sociale huisvesting die rol (die ze eigenlijk niet zou moeten spelen).<br />
Nadelen<br />
Grafiek 4<br />
Nadelen van solidair wonen<br />
Potentieel nadeel<br />
p 89<br />
Belangrijk nadeel<br />
Groter nadeel<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
Uit de hand<br />
lopen<br />
Klein deel van<br />
maatschappelijk<br />
kwetsbare<br />
mensen<br />
Bevoegde<br />
instantie<br />
Reglementen<br />
omzeilen<br />
Administratief<br />
wordt moelijk te<br />
hanteren<br />
Woonnormen<br />
Geen financiële<br />
winst<br />
SW = niet meer<br />
alleen kunnen<br />
wonen<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Grafiek 4 geeft een beeld van de mogelijke nadelen van solidair wonen. De nadelen die de experten<br />
het meest vermelden, zijn het risico dat de zaak uit de hand loopt (58%) en het feit dat solidair wonen<br />
slechts geschikt is voor een klein deel van de maatschappelijk kwetsbare mensen (56%). De bevoegde<br />
instantie vinden om een project van solidair wonen goed te keuren is voor 54% van de ondervraagden<br />
een ongemak en wordt het vaakst als ‘zeer belangrijk nadeel’ aangehaald (27%).<br />
Dicht bij elkaar (qua score) liggen het gevaar dat de bestaande reglementen worden omzeild (40%), het<br />
feit dat het administratief allemaal erg omslachtig wordt terwijl de institutionele context al zo ingewikkeld<br />
is (38%), het risico dat solidariteitscriteria de bovenhand halen op woonnormen (37%) en de<br />
onzekerheid over het financiële voordeel (37%). Als laatste nadeel in de rij vermelden de experten het<br />
risico dat de betrokkenen uiteindelijk niet meer in staat zouden zijn om alleen te wonen (33%).<br />
p 90<br />
Andere nadelen die de experten naar voor schoven, zijn :<br />
• zonder begeleiding kunnen de bewoners niet leren onderhandelen of pleiten;<br />
• het gevaar dat solidair wonen wordt geïnstitutionaliseerd is niet denkbeeldig; het is niet de bedoeling<br />
mini-instellingen te creëren;<br />
• mensen bijeenbrengen die niet allemaal hetzelfde soort problemen hebben, kan hun situatie verergeren<br />
en/of tot gettovorming leiden. Samenwonen kan tot andere problemen leiden.<br />
Criteria om solidair wonen te erkennen<br />
Als solidair wonen er komt, zijn criteria nodig om een woonvorm als zodanig te erkennen. Criteria kunnen<br />
zijn: het solidair-samenleven-project van de bewoners, de structuur van het gebouw, het statuut van de mensen<br />
die er wonen en het feit dat daar minstens één persoon bij is die in sociale bestaansonzekerheid verkeert.<br />
Uit grafiek 5 blijkt dat 92% van de respondenten het leefproject als criterium naar voor schuift. 78% denkt<br />
aan de structuur van het gebouw en aan de aanwezigheid van minstens één persoon in bestaansonzekerheid.<br />
Dat laatste criterium wordt echter belangrijker als het erom gaat prioriteiten op te stellen (zie grafiek 6). Het<br />
statuut van de betrokkenen wordt het minst vaak als criterium naar voor geschoven.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Grafiek 5<br />
Erkenningscriteria<br />
100%<br />
80%<br />
60%<br />
92%<br />
78%<br />
59%<br />
78%<br />
40%<br />
20%<br />
0%<br />
Project solidair<br />
wonen<br />
Structuur van<br />
de gebouwen<br />
Statuut van<br />
de mensen<br />
Minstens één<br />
maatschappelijk<br />
kwetsbare persoon<br />
Grafiek 6<br />
Criteria om een project van solidair wonen te starten<br />
Eerst<br />
Vervolgens<br />
p 91<br />
40%<br />
35%<br />
36%<br />
30%<br />
25%<br />
20%<br />
15%<br />
19%<br />
17%<br />
28%<br />
21%<br />
26%<br />
15%<br />
10%<br />
6%<br />
5%<br />
0%<br />
Project solidair wonen<br />
Structuur van<br />
de gebouwen<br />
Statuut van de mensen<br />
Minstens één<br />
maatschappelijk<br />
kwestbare persoon<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Wie neemt het initiatief om een project van solidair wonen op te starten en wie beslist over de erkenning<br />
ervan? Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië vindt meer dan 90% van de experten het een<br />
goed idee dat de instellingen daartoe het initiatief nemen. In Vlaanderen is evenwel slechts 59% ervoor<br />
te vinden dat particulieren dergelijke initiatieven nemen. Een verklaring daarvoor kan zijn dat<br />
de publieke actoren daar sterk vertegenwoordigd zijn en dat men er graag heeft dat zulke projecten<br />
sociaal begeleid worden, wat minder makkelijk realiseerbaar is als particulieren het initiatief nemen.<br />
Moet voor solidair wonen een wettelijk kader worden uitgewerkt?<br />
Grafiek 7 geeft duidelijk aan dat een wettelijk kader belangrijk is. 90% van de experten is er voorstander van.<br />
Twee belangrijke opmerkingen :<br />
• men moet blijvend een grote soepelheid aan de dag leggen, zodat nog altijd nieuwe projecten van onderuit<br />
(vanuit particuliere hoek) kunnen ontstaan; men mag de dynamiek niet institutionaliseren;<br />
• het is best nog even te wachten met een wettelijk kader; de ervaring leert dat een pilootfase van vijf<br />
jaar absoluut nodig is; originele, creatieve initiatieven mogen niet in de kiem worden gesmoord; dat<br />
is één van de positieve kanten van onze Belgische manier van werken<br />
p 92<br />
Grafiek 7<br />
Wettelijk kader<br />
6%<br />
4% 11%<br />
Weet ik niet<br />
Helemaal niet<br />
Gedeeltelijk<br />
Grotendeels<br />
Absoluut<br />
41%<br />
38%<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Eén of twee modellen?<br />
Op de bijeenkomsten met experten werden twee modellen van solidair wonen voorgesteld, een open<br />
en een meer gesloten model. Uit grafiek 8 blijkt dat 80% van de experten het eens was met het voorstel<br />
om twee modellen naast elkaar te hebben, één voor particulieren en één voor instellingen. Slechts 28%<br />
vond dat geen goede oplossing.<br />
Grafiek 8<br />
Twee modellen<br />
9%<br />
11%<br />
Weet ik niet<br />
Helemaal niet<br />
Gedeeltelijk<br />
Grotendeels<br />
Absoluut<br />
37%<br />
p 93<br />
28%<br />
15%<br />
Enkele interessante opmerkingen :<br />
• het particuliere model leidt tot een veralgemeende individualisering van het recht op een vervangingsinkomen;<br />
dat is geen slechte zaak, maar het is niet het hoofddoel van dit project;<br />
• voor het particuliere model kan een richtinggevend ‘label’ worden uitgewerkt: een soort minimumverklaring<br />
waarin de hoofdlijnen van het project worden vastgelegd; de erkenningsnormen<br />
moeten niet zo strikt zijn als bij bejaardentehuizen of opvangcentra;<br />
• opgelet! sommige mensen in bestaansonzekerheid zullen het opstellen van een handvest ervaren<br />
als iets wat hun capaciteiten te boven gaat; is dat niet discriminerend?<br />
• het model voor particulieren kan de deur openzetten voor huisjesmelkers;<br />
• het grote potentieel aan kandidaten voor de particuliere projecten zou op verschillende vlakken<br />
(financiën, controle, administratie...) tot moeilijkheden kunnen leiden;<br />
• over het algemeen lijkt men dus te stellen dat beide modellen best naast elkaar bestaan, maar stelt<br />
men enkele aanpassingen voor, vooral op het vlak van verblijfsduur en sociale begeleiding.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Is er een bevoegde instantie nodig?<br />
Zo ja, wie moet dan die rol vervullen?<br />
Dit is een vrij delicate kwestie. De spreiding van de bevoegdheden en de verdeling van de macht over<br />
verschillende niveaus zorgen ervoor dat je in België goed moet nadenken op welk niveau de desgevallende<br />
bevoegde instantie moet worden gesitueerd en welke rol die kan/moet spelen.<br />
Bijna alle experten (92%) vinden het nodig dat er een bevoegde instantie is, maar over de vorm die ze<br />
moet aannemen, verschillen ze van mening (grafiek 9). 45% van de ondervraagden geeft de voorkeur<br />
aan een bevoegde instantie op het federale niveau. Het gemeentelijke niveau krijgt de voorkeur van<br />
30% van hen: 16% voor het gemeentebestuur en 14% voor het OCMW. 16% van de experten kiest voor<br />
de Gewesten. De RVA en een onafhankelijk studiebureau dragen elk de voorkeur weg van 4% van de<br />
ondervraagden.<br />
Grafiek 9<br />
Bevoegde instantie met wettelijke criteria<br />
p 94<br />
23%<br />
2% 6%<br />
19%<br />
Weet ik niet<br />
Helemaal niet<br />
Gedeeltelijk<br />
Grotendeels<br />
Absoluut<br />
50%<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Erkenningsvoorwaarden<br />
Elementen die een voorwaarde kunnen vormen om als project van solidair wonen te worden erkend,<br />
zijn: verblijfsduur, sociale begeleiding, soort solidariteit, evenwicht tussen gemeenschappelijke en privéruimten,<br />
gemeenschappelijk dak, het verblijf vastleggen in een geschreven document, het aantal<br />
bewoners beperken en sociale gemengdheid. Uit grafiek 10 blijkt dat het geschreven document, de<br />
sociale begeleiding en de aanwezigheid van minstens één gemeenschappelijke ruimte de voorwaarden<br />
zijn waaraan ‘kandidaatprojecten’ moeten voldoen. Het gemeenschappelijke dak wordt door de experten<br />
het minst vaak als erkenningsvoorwaarde aangehaald.<br />
Grafiek 10<br />
Bepaalde,<br />
verlengbare<br />
verblijfsduur<br />
Sociale<br />
begeleiding<br />
Het soort<br />
solidariteit<br />
specificeren<br />
Minstens<br />
één gemeenschappelijke<br />
ruimte<br />
Een<br />
gemeenschappelijk<br />
dak<br />
Geschreven<br />
document<br />
Beperkt<br />
aantal<br />
Sociale mix<br />
82% 92% 84% 90% 63% 96% 73% 80%<br />
Over de verblijfsduur lopen de meningen uiteen. Volgens sommigen mag daar geen limiet aan worden<br />
gesteld. Zo zijn de betrokkenen zeker dat ze niet opnieuw op straat zullen worden gezet en is men ook<br />
p 95<br />
zeker dat het project zelf kan blijven lopen. Als er toch een limiet wordt gesteld, mag die niet te dichtbij<br />
liggen en moeten de criteria duidelijk worden omschreven.<br />
De sociale begeleiding moet ‘à la carte’ kunnen gebeuren. Voor particuliere projecten zou ze niet verplicht<br />
mogen worden (referentiepersoon), bij institutionele projecten zou zowel de gezamenlijke als<br />
de individuele sociale begeleiding moeten gebeuren in functie van de betrokkenen (volgens de meeste<br />
experten via een conventie). De experten benadrukken ook dat men moet werken met de bestaande<br />
middelen, anders ontstaat er een vorm van concurrentie en dreigen de krachten versnipperd te worden.<br />
De bewoners zouden ook op informele wijze zelf voor begeleiding kunnen zorgen.<br />
Als gemeenschappelijke ruimten vermelden de experten vooral het salon, de keuken, de eetkamer of een<br />
polyvalente zaal. Een gemeenschappelijke tuin volstaat niet om van solidair wonen te kunnen spreken.<br />
Een gemeenschappelijk dak blijkt geen belangrijke voorwaarde voor erkenning, want ook een reeks<br />
huizen of appartementen met minstens één gemeenschappelijke ruimte kan een solidaire wooneenheid<br />
zijn (hoewel die dan natuurlijk nog aan andere voorwaarden moet voldoen).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
96% van de experten hecht veel belang aan het feit dat de inwoning wordt vastgelegd in een geschreven<br />
document. Hun voorkeur gaat naar een specifiek contract ‘solidair wonen’ (47%). 30% kiest voor een<br />
gewoon huurcontract, 23% voor een handvest (steeds op basis van de ‘eerste keuze’ in grafiek 13).<br />
De respondenten leverden heel wat commentaar bij de idee van sociale mix.<br />
Als elementen pro halen zij aan :<br />
• dit vermijdt gettovorming; stabiele persoonlijkheden hebben een gunstig effect op mensen in crisis;<br />
• kennis wordt beter uitgewisseld;<br />
• het voorkomt de stigmatisering van deze wooneenheden.<br />
p 96<br />
Argumenten contra zijn volgens hen:<br />
• mensen in dezelfde situatie (ex-gevangenen, bejaarden...) gaan groepen vormen (ze herkennen immers<br />
elkaars moeilijkheden en verwachtingen);<br />
• vanuit het standpunt van de ‘burgerzin’ is het goed dat mensen die het beter hebben, samen optrekken<br />
met mensen in bestaansonzekerheid en hen zo steun bieden;<br />
• als mensen met dezelfde problematiek samenwonen vergroot dat de kans op hervallen.<br />
De experten zijn het er over het algemeen over eens dat het aantal bewoners van een solidaire wooneenheid<br />
best beperkt blijft. 8 tot 12 lijkt hen ideaal. Wij vermoeden dat zij daarbij uitgaan van geslaagde<br />
experimenten van groepswonen en niet van projecten waarbij 3 tot 4 mensen samen een woning<br />
huren, zoals dat in andere omstandigheden gebeurt.<br />
Enkele juridische vragen<br />
Bij solidair wonen zijn drie soorten huurcontract mogelijk: (1) iedere bewoner is medeondertekenaar<br />
van het huurcontract; (2) iedere bewoner tekent zijn eigen (individuele) contract; (3) men werkt met<br />
een gemeenschappelijk huurcontract. De experten opteren duidelijk voor een individueel huurcontract<br />
van onbepaalde duur (grafiek 11).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Grafiek 11<br />
Soort huurcontract<br />
100%<br />
80%<br />
84%<br />
69%<br />
60%<br />
40%<br />
35%<br />
31%<br />
20%<br />
0%<br />
Medeondertekenaar<br />
Individuele<br />
huurcontract<br />
Gemeenschappelijk<br />
huurcontract<br />
Onbeperkde<br />
duur<br />
Voor de experten is het duidelijk dat de bevoegde instantie geen akte moet nemen (op eenvoudige<br />
verklaring van de bewoners) van de totstandkoming van een nieuwe solidaire wooneenheid, maar er<br />
een oordeel over moet vellen (criteria + controle). Uit grafiek 12 blijkt dat zij een specifiek contract<br />
‘solidair wonen’ verkiezen boven andere vormen van contract.<br />
p 97<br />
Grafiek 12<br />
Soort huurcontract voor solidair wonen<br />
Tweede keus<br />
Eerste keus<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
30%<br />
32%<br />
15%<br />
47%<br />
23%<br />
30%<br />
Gezamenlijk handvest Huurcontract Een specifiek contract<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Gevolgen van de erkenning van solidaire wooneenheden<br />
Wat zouden de gevolgen zijn als solidair wonen in België erkend werd?<br />
Over de impact op de huurprijzen houden de experts zich wat op de vlakte. Velen zijn van mening dat<br />
deze projecten zo marginaal zijn, dat hun impact op de markt niet bijster groot is. Toch vermoeden de respondenten<br />
dat de huurprijzen wat zullen dalen, vooral als de overheid dit soort initiatieven subsidieert.<br />
Over de impact op de vernieuwing van het stedelijke weefsel zijn ze veel duidelijker. Er zal alleszins<br />
een impact zijn: gebouwen krijgen een nieuwe bestemming en hele wijken een nieuw leven, de bewoners<br />
zullen hun woning beter onderhouden, (te) grote huizen zullen beter benut worden, enzovoort.<br />
p 98<br />
Over de gevolgen voor de huisjesmelkerij doen de experten geen grootse uitspraken, maar in hun<br />
antwoorden is toch een licht positieve trend merkbaar. Een van hen zei: ‘Het kan op zich geen strategie<br />
voor de strijd tegen de huisjesmelkerij zijn, maar het kan wel impact hebben als solidair wonen een<br />
alternatief wordt voor de meest marginale groep binnen de sociale huisvesting en nieuwe huisvestingsmogelijkheden<br />
biedt voor mensen in bestaansonzekerheid.’ Daartegenover staat de uitspraak van een<br />
andere expert dat ‘de meeste klanten van huisjesmelkers geen statuut hebben (illegalen) en [dat zij] er<br />
dus geen belang bij hebben om in dit soort projecten te stappen’.<br />
Het statuut van de mensen in een solidaire wooneenheid<br />
In verband met het statuut van de mensen in een solidaire wooneenheid hebben we de experten twee<br />
mogelijkheden voorgesteld: ofwel krijgen die mensen het statuut van alleenstaande, ofwel krijgen zij<br />
een specifiek statuut, verschillend van dat van alleenstaande en dat van samenwonende. Ze kozen<br />
massaal voor de eerste mogelijkheid. Elementen die verklaren waarom ze de tweede afwezen, zijn :<br />
• dan verandert de werking van de sociale zekerheid (individualisering van de rechten);<br />
• dat heeft een te grote impact op de bestaande teksten;<br />
• dan kun je beter het statuut van samenwonende in zijn geheel hervormen;<br />
• dan wordt solidair wonen een instrument in handen van de overheid en van verenigingen.<br />
Welke gevolgen zal solidair wonen hebben?<br />
Voor de betalende organisaties zal solidair wonen heel wat veranderingen meebrengen op het vlak van<br />
kostprijs, administratieve complexiteit, enzovoort.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Uit grafiek 13 komen in dit verband enkele trends naar voor: de experten vermoeden dat solidair<br />
wonen voor de betalende organisaties geen grote meerkosten zal inhouden (61%) en dat eventuele<br />
meerkosten van het begin gecompenseerd zullen worden door een return via sociale winst. Het aantal<br />
mensen dat ervoor in aanmerking komt, is trouwens te klein om de kosten van deze organisaties<br />
merkbaar te beïnvloeden.<br />
Grafiek 13<br />
Gevolgen van solidair wonen<br />
80%<br />
70%<br />
60%<br />
50%<br />
40%<br />
30%<br />
20%<br />
10%<br />
0%<br />
61%<br />
Geen grote<br />
meerkost<br />
29%<br />
Supplementaire<br />
kosten gecompenseerd<br />
Kost van de<br />
maatschappelijke<br />
begeleiding<br />
71% 71%<br />
Wettelijke<br />
erkenning<br />
37%<br />
Sociale kostprijs<br />
18%<br />
Administratieve<br />
complexiteit<br />
p 99<br />
De wettelijke erkenning en de sociale begeleiding zouden daarentegen wel supplementaire kosten<br />
meebrengen (71%).<br />
Eventuele supplementaire kosten voor de sociale zekerheid zouden gecompenseerd worden door besparingen<br />
bij het administratieve beheer (29%).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Als solidair wonen voor onbepaalde duur kan, zullen de sociale kosten lager liggen. Het leven in een<br />
solidaire wooneenheid zou inderdaad een gunstige invloed moeten hebben op de gezondheid en op<br />
het sociale en culturele leven van de betrokkenen. De toegekende steun zou de sociale kosten (hospitalisatie,<br />
uitsluiting, sociale noodsituaties, verhuis...) omlaag moeten halen. Veel mensen die in grote<br />
bestaansonzekerheid verkeren, gaan van opvangcentrum naar transitcentrum naar ziekenhuis naar...<br />
en richten zich tot een hele rist sociale diensten. Dat nomadisme kost handenvol geld en voor de betrokkenen<br />
zelf heeft een stabieler leven heel positieve gevolgen. En omdat men de huisvestingkosten<br />
beter onder controle heeft, zal men niet zo snel meer geconfronteerd worden met vragen om de huurwaarborg<br />
voor te schieten of met hotel- of plaatsingskosten bij noodopvang.<br />
Volgens de experten zou de administratieve complexiteit niet toenemen als solidair wonen wettelijk<br />
erkend werd. Toegegeven, als er een procedure voor officiële erkenning komt, maakt dat de administratie<br />
weer wat ingewikkelder, maar dat wordt dan gecompenseerd door het feit dat de statuten<br />
duidelijker zijn, zodat de subjectiviteit daalt en er minder bezwaren worden aangetekend als men<br />
vermoedt dat iets is fout gelopen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Kwantitatieve benadering<br />
Tot slot komen we dan bij de vraag hoeveel mensen in aanmerking komen voor solidair groepswonen<br />
en wat dat de federale staat zal kosten.<br />
We verwijzen eerst naar een artikel in “Echos du Logement” (van het Waalse Gewest) dat op zijn<br />
beurt refereerde aan een artikel in “Le Monde Diplomatique” van november 2004: ‘Volgens een enquête<br />
zou 38% van de huurders bereid zijn een gezamenlijk huurcontract te ondertekenen. De wetgever<br />
doet echter of zijn neus bloedt: er is nog altijd geen wettelijk kader voor dat soort huurcontracten – niet<br />
voor de verhouding tussen de afzonderlijke huurders en de verhuurder, niet voor mensen die desgevallend<br />
borg staan en niet voor de verhouding tussen de huurders onderling.’ Hoewel de Franse enquête<br />
niet in verband met ‘solidair wonen’ werd uitgevoerd, lijdt het geen twijfel dat het resultaat aangeeft<br />
dat mensen – wellicht om financiële redenen – echt wel bereid zijn om gezamenlijk te huren.<br />
Dan nu eerst het deel over de schattingen van het aantal mensen dat in aanmerking komt voor solidair<br />
wonen (daarna iets over wat dit initiatief de staat zou kunnen kosten). De schattingen van de ondervraagde<br />
experten betreffen de vier categorieën van vervangingsinkomens die ook in het juridische<br />
hoofdstuk aan bod kwamen:<br />
• werkloosheidsuitkering;<br />
• leefloon;<br />
• IGO;<br />
• gehandicaptenuitkering.<br />
p 101<br />
Voor deze kwantitatieve benadering hebben wij bij betrouwbare bronnen (voornamelijk bij ministeries)<br />
een aantal basisgegevens verzameld en ze vervolgens geactualiseerd en gewogen om ze zo representatief<br />
mogelijk te maken. In bijlage vindt u een schematische voorstelling van de manier waarop<br />
wij deze cijfers hebben bekomen en gewogen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Eerst volgen de globale cijfers (op nationaal niveau) voor 2005 van het aantal mensen dat recht had op<br />
een uitkering in één van de vier grote groepen vervangingsinkomens :<br />
500.165 uitkeringsgerechtigde werklozen (RVA, statistisch jaarboek 2005)<br />
70.292 IGO-gerechtigden (Rijksdienst voor Pensioenen, 2005)<br />
73.445 leefloontrekkers (POD Maatschappelijke Integratie, Statistieken 2005)<br />
133.672 tegemoetkomingen aan personen met een handicap<br />
(Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid, Directie-generaal<br />
Personen met een handicap, Verslag van de activiteiten 2005)<br />
-----------------------------------<br />
Samen 777.574 gerechtigden<br />
p 102<br />
Eerste weging<br />
De eerste weging is ingegeven door de schattingen van de experten in de vragenlijst. We hadden hun<br />
deze vraag gesteld: ‘Welke doelgroep denkt u, uitgaande van uw beroepservaring, zou geïnteresseerd<br />
zijn door ‘solidair wonen’ als ‘nieuwe formule’, als daarvoor een kader werd gecreëerd? En hoe groot<br />
zou die groep procentueel gesproken zijn?’ Dat gaf als resultaat:<br />
Werklozen leefloon IGO Gehandicapten<br />
Gemiddelde 13,7% 17,3% 17,1% 18,8%<br />
Mediaan 10,0% 15,0% 15,0% 15,0%<br />
Modus 10,0% 10,0% 15,0% 5,0%<br />
Standaardafwijking 7,5% 11,1% 12,3% 17,5%<br />
De mediaan lijkt ons de meest aangewezen berekeningswijze wat betreft de antwoordverdeling. Als bovenstaande<br />
percentages worden toegepast op het aantal leden van de respectieve groepen, geeft dat:<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
50.016 uitkeringsgerechtigde werklozen<br />
10.544 IGO-gerechtigden<br />
11.017 leefloontrekkers<br />
20.051 tegemoetkomingen aan personen met een handicap<br />
------------------------------------------------------------------------<br />
Total de 91.628 gerechtigden<br />
Toepassing van het betrouwbaarheidsinterval (+ en – 2.5%) geeft als marge:<br />
Van - 2.5% = 72.187 gerechtigden<br />
tot + 2. 5% = 111.065 gerechtigden<br />
Tweede weging<br />
Binnen dat geheel komen allerlei categorieën voor: gehuwde koppels, alleenstaanden... Ons interesseren<br />
alleen de samenwonenden, die in het huidige systeem nog financieel gestraft worden. Uitgaande<br />
van de verhouding van hun aantal tot het totale aantal leden van de betrokken groep, komen we tot<br />
volgende percentages samenwonenden:<br />
• 42,98 % bij de werklozen in 2005;<br />
• 30,52 % bij de IGO-gerechtigden;<br />
• 28,70 % bij de leefloontrekkers;<br />
• 45,40 % bij de tegemoetkomingen voor personen met een handicap.<br />
p 103<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Als we die percentages toepassen op de net gevonden cijfers, geeft dat:<br />
42,98 % van 50.016 = 21.497 mensen<br />
30,52 % van 10.544 = 3.218 mensen<br />
28,70 % van 11.017 = 3.161 mensen<br />
45,40 % van 20.051 = 9.103 mensen<br />
-----------------------------------------------------------<br />
Samen 36.979 gerechtigden<br />
Toepassing van het betrouwbaarheidsinterval (+ en – 2.5%) geeft als marge:<br />
Van -2.5% = 29.022 mensen<br />
tot + 2.5% = 44.936 mensen<br />
p 104<br />
Derde weging<br />
De derde weging is wat ingewikkelder. Binnen de net vermelde groep van 29.022 tot 44.936 uitkeringsgerechtigde<br />
samenwonenden komt een hele reeks mensen niet in aanmerking voor solidair wonen zoals<br />
wij het omschreven hebben: gehuwde koppels zonder kinderen, gehuwde koppels met ongehuwde<br />
kinderen en huishoudens met meer dan één gezinskern dienen uitgesloten. Op grond van cijfers van<br />
het Nationaal Instituut voor de Statistiek (2005) hebben wij kunnen berekenen dat die groepen 48,4%<br />
van de bevolking van België uitmaken. Dus houden wij maar 51,6% van onze steekproef over. Als we<br />
ervan uitgaan dat op de bevolkingsgroep die ons aanbelangt, dezelfde verhoudingen van toepassing<br />
zijn als op het geheel van de Belgische bevolking, komen 14.974 tot 23.186 mensen in aanmerking<br />
voor de verandering van hun statuut (van samenwonende naar alleenstaande).<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Schatting van de kosten (als richtsnoer)<br />
Om te schatten hoeveel dit alles de staat zou kosten, moesten we een schatting per persoon en per<br />
groep doorvoeren. Daarvoor hebben we voor elk van de vier groepen het verschil berekend tussen<br />
het tarief van alleenstaande en dat van samenwonende. We moeten wel preciseren hoe we te werk<br />
zijn gegaan voor de groep werklozen, want de tarieven variëren daar vrij sterk: hoe langer iemand<br />
werkloos is, des te kleiner wordt zijn uitkering. We moesten die tarieven dan ook wegen in functie<br />
van het belang van elk van die categorieën. Het gewogen tarief van alleenstaande bedraagt 832 euro,<br />
dat van samenwonende 478 euro. We bekwamen de gemiddelde kosten door het verschil tussen beide<br />
tarieven te berekenen: 354 euro.<br />
Gewogen gemiddelde volgens de duur van de werkloosheid<br />
Type werklozen Gemiddelde (in euro’s) Aantal werklozen<br />
Eerste jaar samenwonende 776,5 3509<br />
Tweede jaar samenwonende 643,5 6095<br />
Langer dan twee jaar<br />
468 20.5373<br />
samenwonende<br />
Eerste jaar alleenstaande 917 5367<br />
Tweede jaar alleenstaande 828 104.779<br />
p 105<br />
Gemiddeld uitkeringssupplement voor wie van het tarief van samenwonende overgaat naar dat<br />
van alleenstaande<br />
IGO leefloon gehandicapte werkloos<br />
Alleenstaande 686 625 835 832<br />
Samenwonende 466,64 429,66 417 478<br />
Gemiddelde kosten 219,36 195,34 418 354<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Als we nu die gemiddelde maandelijkse kosten toepassen op de marges van het aantal gerechtigden<br />
dat in aanmerking komt voor solidair wonen, kennen we de meerkosten per categorie sociaal uitkeringsgerechtigden:<br />
• 2.944.522 tot 4.908.210 euro voor de werklozen<br />
• 302.877 tot 424.222 euro voor de IGO-gerechtigden<br />
• 265.005 tot 371.085 euro voor de leefloontrekkers<br />
• 1.636.052 tot 2.290.640 euro voor de tegemoetkomingen<br />
aan personen met een handicap<br />
---------------------------------------------------------------------<br />
Samen 5.148.506 tot 7.994.357 euro per maand<br />
Of 61.782.072 tot 95.932.284 euro per jaar<br />
Gemiddeld zouden de meerkosten dus ongeveer<br />
80.000.000 euro per jaar bedragen<br />
p 106<br />
• uit een vergelijking van het aantal potentiële gerechtigden (14.974 tot 23.186) met het huidige aantal<br />
sociaal uitkeringsgerechtigden (777.574) blijkt dat de eerste groep 1,93% tot 2,98% van de<br />
tweede vertegenwoordigt;<br />
• leggen we nu de meerkosten als gevolg van het behouden van het tarief van alleenstaande (namelijk<br />
80.000 in duizend euro per jaar, de zonet berekende mediaan) naast het totaal van de jaarlijkse uitgaven<br />
van de sociale zekerheid (namelijk 55.256.504 in duizend euro – volgens Federale Overheidsdienst<br />
Sociale Zekerheid), dan blijkt dat zij 0,14% van het huidige budget van de sociale zekerheid<br />
vertegenwoordigen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk V - Typologie en kwantitatieve benadering van potentiële doelgroepen op basis van de resultaten van de vragenlijst<br />
Tot slot moeten we ook nog de positieve externaliteiten op een rijtje zetten, ook al kunnen we in dit<br />
stadium van het onderzoek op die positieve gevolgen nog geen cijfers plakken. (cfr begin van het<br />
hoofdstuk 5).<br />
Werklozen IGO Leefloontrekkers<br />
Gehandicapten<br />
Totaal<br />
Aantal<br />
gerechtigden<br />
Eerste weging<br />
(Experten)<br />
500.165 70.292 73.445 133.672 777.574<br />
7,5 tot<br />
12,5%<br />
12,5 tot<br />
17,5%<br />
12,5 tot<br />
17,5%<br />
12,5 tot<br />
17,5%<br />
Van 37.512<br />
tot 62.520<br />
Van 8.786<br />
tot 12.301<br />
Van 9.180<br />
tot12.852<br />
Van 16.709<br />
tot 23.392<br />
Tweede weging<br />
verhouding<br />
samenwonenden<br />
Van 16.122<br />
tot 26.871<br />
42,98% 30,52% 28,70% 45,40%<br />
Van 2.681<br />
tot 3.757<br />
Van 2.634<br />
tot 3.688<br />
Van 7.585<br />
tot 10.620<br />
Derde weging<br />
doelgroep<br />
Van 8.318<br />
tot13.865<br />
51,6% 51,6% 51,6% 51,6%<br />
Van 1.383<br />
tot 1.938<br />
Van 1.359<br />
tot 1.903<br />
Van 3.914<br />
tot 5.480<br />
p 107<br />
Schatting van<br />
de kosten<br />
Van<br />
2.944.472<br />
tot<br />
4.908.210<br />
Gemiddelde<br />
354<br />
Van<br />
302.877<br />
tot<br />
424.422<br />
Gemiddelde<br />
219<br />
Van<br />
265.005<br />
tot<br />
371.085<br />
Gemiddelde<br />
195<br />
Van<br />
1.636.052<br />
tot<br />
2.290.640<br />
Gemiddelde<br />
418<br />
van 5.148.506<br />
tot 7.994.357 €<br />
per maand<br />
van 61.782.072<br />
tot 95.932.284 €<br />
per jaar<br />
Op grond van een aantal definities, van een analyse van de huidige toestand, van de typologie van<br />
de doelgroepen en van de verschillende soorten bestaansonzekerheid hebben wij twee modellen van<br />
solidair wonen uitgewerkt die wij dan hebben voorgelegd aan een aantal experten inzake huisvesting<br />
en sociale bestaansonzekerheid. Hun kritische bedenkingen komen aan bod in HOOFDSTUK 6.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
p 108<br />
Hoofdstuk vi<br />
-<br />
Haalbaarheid<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Modellen en scenario’s<br />
In dit hoofdstuk overschouwen we de modellen van solidair wonen, de juridische voorzieningen die<br />
daarvoor dienen getroffen te worden en de resultaten van de kwantitatieve en kwalitatieve vragenlijst.<br />
Na de kritische opmerkingen van de experten bleken twee scenario’s mogelijk. Het eerste omvat twee<br />
modellen (een open en een gesloten model), aan het tweede beantwoordt slechts één model, dat in alle<br />
denkbeeldige situaties kan gelden en dat we het ‘topmodel’ hebben genoemd.<br />
SCENARIO I :<br />
• het OPEN MODEL zou mensen de mogelijkheid moeten bieden om makkelijk en snel een solidaire<br />
wooneenheid op te richten. Het zou geen administratieve lasten en/of intense controles<br />
meebrengen en de lichte verplichtingen die het de betrokkenen zou opleggen, zouden alleen maar<br />
dienen om eventuele negatieve gevolgen zo veel mogelijk te beperken;<br />
• het GESLOTEN MODEL is bedoeld voor de institutionele actoren binnen het strikte kader waarin<br />
zij werken. Het zou mensen kunnen opvangen waarvan de bestaansonzekerheid schrijnender<br />
vormen aanneemt en die meer begeleiding nodig hebben. Hier zou meer controle worden uitgeoefend<br />
en deze wooneenheden zouden door de overheid slechts als vormen van solidair wonen worden<br />
erkend na een grondige evaluatie van hun werkwijze, het beheer van de ruimte, de kwaliteit<br />
van het leefproject, enzovoort.<br />
p 109<br />
SCENARIO II :<br />
• het TOPMODEL is bedoeld voor alle doelgroepen. Veel experten vonden het open model té open<br />
en te riskant om mee te werken. Zo kwamen we tot het idee van een topmodel, dat iedereen toelaat<br />
een project van solidair wonen op te starten op voorwaarde dat het ‘label solidair wonen’ van de<br />
bevoegde instantie bekomen wordt.<br />
Wij hebben de juridische definitie van solidair wonen dan ook opgedeeld in hypothesen en de vooren<br />
nadelen van elke hypothese geëvalueerd.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Solidair wonen is…<br />
EERSTE HYPOTHESE<br />
§ 1. Een geheel van privéwoningen die tegelijk zelfstandig zijn en samen horen, en waar meerdere<br />
mensen wonen, van wie ten minste één in bestaansonzekerheid verkeert of dreigt terecht te komen.<br />
(Zie inkomens gelijk aan of lager dan 60% van de nationale mediaan).<br />
p 110<br />
Thematiek Criteria waaraan is voldaan Potentiële nadelen<br />
Huisvesting Zeer toegankelijk Groter risico voor negatieve<br />
gevolgen<br />
Economie Ruim toepassingsgebied Meer kosten voor de sociale<br />
zekerheid<br />
Economie Schaaleconomie Mogelijk verkeerd aanwenden<br />
van de middelen<br />
Solidariteit Solidariteit Uitbuiting<br />
Juridisch en administratief<br />
Gemakkelijk administratief<br />
beheer (gedaan met controles<br />
en evaluaties)<br />
Gemakkelijk administratief<br />
beheer (gedaan met controles<br />
en evaluaties)<br />
Structuur van de woning Vrij georganiseerd Eventueel zijn er geen gemeenschappelijke<br />
ruimten<br />
Deze criteria leiden tot een heel open model, waardoor snel en makkelijk solidaire wooneenheden<br />
kunnen worden opgezet, vooral voor privépersonen. Het kan uit de hand lopen en de bescherming<br />
kan worden misbruikt.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Eerste model<br />
Structuur van de wooneenheid<br />
Structuur van de wooneenheid<br />
Statuut van de bewoners<br />
Controle<br />
Solidariteit<br />
Sociale begeleiding<br />
Doelgroep<br />
Verblijfsduur<br />
Leefproject/handvest<br />
Minstens één gemeenschappelijk dak of<br />
levensruimte<br />
Vrije keuze van de bewoners<br />
Alleenstaande op eenvoudige verklaring van de<br />
betrokkenen<br />
Geen. Er wordt alleen nagegaan of niet met het<br />
domicilie is gesjoemeld<br />
Ligt vervat in het feit dat men samenwoont met<br />
mensen in statutaire bestaansonzekerheid<br />
Wordt niet opgelegd vanuit het project van<br />
solidair wonen. Kan wel om andere redenen<br />
opgelegd of gekozen zijn<br />
Iedereen, maar er moet minstens één iemand in<br />
bestaansonzekerheid aanwezig zijn (zie criteria)<br />
Onbeperkt<br />
Vrije keuze van de bewoners<br />
De Nederlandstalige experten vermelden dat dit model een hulpmiddel moet kunnen zijn om de familiale<br />
solidariteit te versterken, zodat grootouders bijvoorbeeld één van hun volwassen kinderen of<br />
hun kleinkinderen kunnen opvangen als het betrokken gezin door relatie- of andere problemen in de<br />
rats zit. Bovendien geven ze eigenlijk de voorkeur aan één overkoepelend model, een ‘topmodel’, dat<br />
een samensmelting is van de beide modellen die wij hadden voorgesteld. Dat zou de administratieve<br />
procedures vereenvoudigen en eventuele verwarring uitsluiten. Verder geven ze aan dat het niet zo<br />
makkelijk is om precies te omschrijven wat dient te worden verstaan onder ‘structuur van de wooneenheid’.<br />
Een uitdrukking als ‘gemeenschappelijke leefruimte’ lijkt hen beter, omdat de betrokkenen<br />
op die manier vrij zijn het geheel in te richten zoals zij zelf willen, terwijl tegelijk vermeden wordt<br />
dat een wooneenheid met als enige gemeenschappelijke ruimte een garage ook onder de definitie van<br />
solidair wonen valt. De overheidscontrole mag niet te ingewikkeld zijn en gebeurt liefst met veel realiteitszin.<br />
Wellicht is het OCMW daarvoor de meest geschikte instantie. De Nederlandstalige experten<br />
vinden dat het eerste model te open is en te veel aanleiding kan geven tot misbruiken. Daarom kiezen<br />
ze voor het tweede model, dat veel strikter is.<br />
p 111<br />
De Franstalige experten vinden dat dit eerste model goed kan dienen voor particulieren die een solidaire<br />
wooneenheid willen opstarten, op voorwaarde althans dat die door een bevoegde instantie<br />
wordt erkend en opgevolgd.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Voor- en nadelen van het eerste model (open type) volgens de experten<br />
p 112<br />
VOORDELEN<br />
Als er geen regels zijn, zullen spontaniteit en<br />
‘er zin in hebben’ op de eerste plaats komen en<br />
voorafgaan aan een eventuele regelgeving.<br />
Kraakpanden kunnen worden erkend als vormen<br />
van solidair wonen (via het vorderingsrecht of<br />
precaire huur)<br />
Dankzij dit model, dat beantwoordt aan de grote<br />
verscheidenheid op het terrein, kan de rijkdom<br />
van die diversiteit behouden blijven.<br />
Zo hoeft niemand buiten deze voorziening te vallen.<br />
Het integratie-effect speelt hier maximaal. In<br />
het andere geval zou de voorziening zelf marginaliserend<br />
gaan werken.<br />
Soms zal economische solidariteit de enige vorm<br />
van solidariteit zijn, maar dat is dan toch al mooi<br />
meegenomen.<br />
Dit model bevordert echt de creatie en het behoud<br />
van sociale banden.<br />
NADELEN<br />
Administratieve willekeur: als er geen regels zijn,<br />
is er ook geen objectieve zekerheid.<br />
Wie bepaalt – en volgens welke criteria – wie<br />
de persoon in bestaansonzekerheid zal zijn op<br />
grond van wiens aanwezigheid het pand als<br />
solidaire wooneenheid wordt erkend? Zal<br />
iemand gedoemd zijn om ‘de bestaansonzekere<br />
van dienst’ te zijn (en te blijven omdat het pand<br />
anders zijn statuut verliest)?<br />
Er zullen zich talrijke misbruiken voordoen: te<br />
hoge bezettingsgraad van de vertrekken, overbevolking,<br />
huisjesmelkers...<br />
Het gevaar is niet denkbeeldig dat men de normen<br />
voor huisvesting en hygiëne aan zijn laars<br />
lapt en dat de menselijke factor zo veel aandacht<br />
krijgt, dat men de woondimensie uit het oog verliest.<br />
Sommigen zouden dit kunnen aangrijpen om de<br />
bestaande regelgeving te omzeilen. Voorbeeld:<br />
een bejaardentehuis probeert zich als solidaire<br />
wooneenheid te laten erkennen zonder te moeten<br />
voldoen aan alle voorwaarden van een rusthuis<br />
of rust- en verzorgingstehuis.<br />
Met dit model zal de geloofwaardigheid van het<br />
concept van solidair wonen verminderen. Het zal<br />
immers gebruikt worden door de institutionele<br />
structuren en dat zal op termijn de basisidee gewoon<br />
kapotmaken.<br />
Aanvullende opmerkingen:<br />
• men zou een onderscheid moeten maken tussen ‘woonplaats’ en ‘domicilie’. Sommige mensen zouden<br />
wel eens hun domicilie kunnen nemen in een solidaire wooneenheid om zo de voordelen van<br />
het statuut van alleenstaande te genieten terwijl ze eigenlijk elders wonen. Dus spreken we beter<br />
van ‘woonplaats’ dan van ‘domicilie’;<br />
• het project beperken tot meerderjarigen is te eng: er zijn ook andere situaties waarmee rekening<br />
dient gehouden.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
TWEEDE HYPOTHESE<br />
§ 1. Een geheel van privéwoningen die tegelijk zelfstandig zijn en samen horen, en waar meerdere<br />
mensen wonen, van wie ten minste één in bestaansonzekerheid verkeert of dreigt terecht te komen.<br />
§ 2. Mensen die in een solidaire wooneenheid wonen (de bewoners), uitkeringsgerechtigd zijn en een<br />
inkomen hebben dat lager is dan 60% van de Belgische mediaan, worden beschouwd als bewoners van<br />
een individuele woning, ook al hebben ze toegang tot de gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen<br />
van de wooneenheid.<br />
§ 3. In die wooneenheid wonen meerdere meerderjarigen en/of huishoudens, nooit slechts één wettelijk<br />
of feitelijk gezin.<br />
§ 4. De bewoners zijn elkaar solidariteit verschuldigd, zijn zich ervan bewust dat ze gemeenschappelijke<br />
belangen hebben en weten zich met elkaar verbonden door de rechten en de plichten die daarop<br />
betrekking hebben.<br />
§ 5. Naast privévertrekken bevat de wooneenheid ook gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen<br />
die toegankelijk zijn voor alle bewoners van de eenheid.<br />
p 113<br />
§ 6. De rechten en plichten van de bewoners van de solidaire wooneenheid met betrekking tot de<br />
organisatie van de eenheid, de erkenning van de privéruimten en van hun onschendbaarheid, het<br />
onderhoud van de gemeenschappelijke ruimten en voorzieningen, de duur van de huurcontracten,<br />
de huurprijzen en de eventuele gemeenschappelijke kosten worden vastgelegd in een reglement van<br />
interne orde, het handvest van het betrokken project van solidair wonen.<br />
Via dit handvest wordt ook het gemeenschapsleven van de bewoners georganiseerd. Hierin wordt ook<br />
vastgelegd welke vormen van solidariteit ze elkaar verplicht zijn.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Aan welke criteria wordt hiermee voldaan?<br />
Thematiek<br />
Criteria waaraan is Potentiële nadelen<br />
voldaan<br />
Huisvesting Zeer toegankelijk Beperking van mogelijke negatieve<br />
gevolgen<br />
Economisch Ruim gebied Beperking van de kosten voor<br />
de sociale zekerheid<br />
Economisch Schaaleconomie Betere aanwending van de middelen<br />
Solidariteit<br />
Intrinsieke vormen van solidariteit<br />
Minder mogelijkheid tot uitbuiting<br />
(door interne regelgeving)<br />
Juridisch en administratief Makkelijk administratief beheer Onrechtvaardig (gedeeltelijk)<br />
(gedaan met controles en evaluaties)<br />
tegenover anderen<br />
Structuur van de woning Er zijn regels wat betreft de gemeenschappelijke<br />
ruimten<br />
p 114<br />
Het model dat uit deze hypothese voortkomt, is geslotener dan het eerste en is vooral bedoeld voor projecten<br />
met een groter aantal bewoners en ernstiger vormen van bestaansonzekerheid. Het handvest van<br />
zulke projecten moet door een overheidsinstantie worden goedgekeurd. Dit tweede model zou vooral<br />
professionele actoren in de gelegenheid moeten stellen om de waaier van mogelijkheden te verruimen<br />
waarvan zij al gebruik maken (opvangcentra, appartementen met begeleiding, enzovoort).<br />
Tweede model<br />
Structuur van de wooneenheid<br />
Inrichting van de woning<br />
Statuut van de bewoners<br />
Controle<br />
Solidariteit<br />
Sociale begeleiding<br />
Doelgroep<br />
Verblijfsduur<br />
Leefproject/contract<br />
Leefproject/contract<br />
Vrije keuze van de bewoners, rekening houdend<br />
met de erkenningscriteria voor solidair wonen<br />
Alleenstaanden op grond van hun domiciliëring<br />
in een erkende solidaire wooneenheid<br />
Controle van de criteria voor solidair wonen door<br />
de bevoegde instantie<br />
Erkend door het charter van solidair wonen<br />
Opgelegd wanneer iemand in de eenheid komt<br />
wonen en daarna nog herhaaldelijk<br />
Gelijk wie, maar minstens één persoon in bestaansonzekerheid<br />
(zie criteria)<br />
Beperkt, maar contractueel verlengbaar<br />
Vrije keuze van de bewoners, rekening houdend<br />
met de erkenningscriteria<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Voor- en nadelen van het tweede model (gesloten type) volgens de experten.<br />
VOORDELEN<br />
Grotere zekerheid voor de bewoners, vooral<br />
dankzij het handvest met rechten en verplichtingen.<br />
Op deze manier kan men criteria uitwerken die<br />
de verbrokkeling tussen de verschillende kabinetten<br />
doorbreken, erkenningsvoorwaarden dus die<br />
door alle overheidsinstanties worden aanvaard.<br />
Die algemene erkenning kan dan worden voorgelegd<br />
aan elk instantie die een vervangingsinkomen<br />
moet toekennen.<br />
Misschien is dat de prijs die moet worden betaald<br />
om de geloofwaardigheid van de voorziening<br />
hoog te houden.<br />
Het biedt een referentiekader voor wie op dit vlak<br />
initiatieven wil nemen.<br />
Sociale begeleiding is een pluspunt... als ze niet<br />
verplicht is.<br />
Dat er minstens één iemand in bestaansonzekerheid<br />
in de eenheid moet wonen om van solidair<br />
wonen te kunnen spreken (met welomschreven<br />
criteria voor die bestaansonzekerheid) is heel belangrijk.<br />
NADELEN<br />
Deze voorziening zal voorbehouden zijn aan een<br />
elite (zij die er administratief mee overweg kunnen).<br />
Die anti-versnippering-criteria zullen natuurlijk<br />
in botsing komen met de verschillende bevoegdheden<br />
van Gewesten en Gemeenschappen.<br />
Als we met een of andere vorm van erkenning<br />
werken, zal het probleem van de moratoria opduiken:<br />
nieuwe projecten zullen (vooral om financiële<br />
redenen) administratief worden afgeremd.<br />
Dit model breekt de spontaniteit van nieuwe projecten.<br />
Als sociale begeleiding verplicht wordt, ervaart<br />
men ze als iets negatiefs, want dan wordt ze een<br />
machtsinstrument.<br />
Als de aanwezigheid van één iemand in bestaansonzekerheid<br />
bepalend is voor de erkenning van<br />
een wooneenheid als project van solidair wonen,<br />
kan dat leiden tot stigmatisering van de betrokkene<br />
en kan de groep de nood voelen hem te ‘behouden’<br />
(in die staat te houden) om zijn eigen<br />
voortbestaan te garanderen.<br />
p 115<br />
De experten hebben niet alleen op voor- en nadelen gewezen, ze hebben ook een aantal aanbevelingen<br />
gedaan in verband met de structuur en de inrichting van de wooneenheid:<br />
• die moet ofwel minstens één gemeenschappelijk dak hebben ofwel bestaan uit een reeks gebouwen<br />
die allemaal eigendom zijn van dezelfde juridische persoon;<br />
• ze moet beantwoorden aan de criteria voor hygiëne die zijn vastgelegd in het federale KB van 1997;<br />
• de bewoners zijn vrij wat betreft de inrichting van het geheel, maar er moet minstens één gemeenschappelijke<br />
leefruimte zijn: de woonkamer, de eetkamer of de keuken.<br />
Verder hebben de experten ons erop gewezen dat dit tweede model een wettelijk kader zou scheppen voor<br />
sociaal werk dat nu al gebeurt, en veel onduidelijkheid over de erkenning ervan zou wegnemen, maar ze<br />
vragen zich af of de maatschappelijke begeleiding van de bewoners wel verplicht moet worden gesteld.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Ze stellen voor te werken met een label solidair wonen dat zou worden toegekend door een neutraal<br />
organisme – dus niet door het OCMW, de VDAB of de mutualiteiten – zodat de functies van rechter<br />
en financierder netjes gescheiden blijven. Het lijkt hun een goed idee om een Federaal Agentschap<br />
voor Solidair Wonen op te richten. Dat agentschap, dat even goed een openbare als een privé-instelling<br />
kan zijn, zou nieuw op te richten solidaire wooneenheden niet alleen moeten screenen, maar ook<br />
ondersteunen. Concreet betekent dit volgens de experten dat het agentschap<br />
p 116<br />
• het label solidair wonen toekent voor een bepaalde periode (vb drie jaar) en verlengbaar;<br />
• voor die toekenning of verlenging komt luisteren naar de voorstelling van het project door de<br />
bewoners. In de voorgaande zin ligt de nadruk op luisteren, de bewoners moeten dus geen geschreven<br />
document voorleggen. Het handvest is inderdaad slechts de formalisering van de solidariteit<br />
die inherent is aan het project;<br />
• over een leesrooster beschikt waarmee het criteria als doelgroep / werkbaarheid van het project /<br />
soort gemeenschappelijke vertrekken hun juiste plaats kan geven;<br />
• (via een lijst) externe referenten voorstelt die de ‘natuurlijke helpers’ op het vlak van maatschappelijke<br />
begeleiding kunnen bijstaan (elk project zou een externe referent moeten hebben);<br />
• hulp biedt bij het opzetten van nieuwe projecten (bijvoorbeeld door een minimum-handvest van solidair<br />
wonen te verspreiden, dat elke groep/project dan naar eigen noden en wensen verder kan uitwerken).<br />
Om nog even in te gaan op het laatste punt: solidariteit en zelfstandigheid moeten volgens de experten<br />
in dat handvest centraal staan. Het handvest is de ethische waarborg van het project. Al wie deelneemt<br />
aan het project onderschrijft de filosofie van het handvest.<br />
Uit al de bedenkingen die de experten naar voor hebben gebracht, hebben we een uniek model gedistilleerd<br />
dat de voordelen van beide oorspronkelijke modellen in zich verenigt. Dit ‘topmodel’ is zowel<br />
op de betrokken mensen als op de betrokken instellingen van toepassing.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Het topmodel<br />
Structuur van de wooneenheid<br />
Inrichting van de woning<br />
Statuut van de bewoners<br />
Controle<br />
Solidariteit<br />
Sociale begeleiding<br />
Doelgroep<br />
Verblijfsduur<br />
Leefproject/contract<br />
Minstens één<br />
gemeenschappelijke leefruimte<br />
Vrije keuze van de bewoners, rekening houdend<br />
met de erkenningscriteria voor solidair wonen en<br />
met de heersende normen voor hygiëne.<br />
Alleenstaanden op grond van hun domiciliëring<br />
in een erkende solidaire wooneenheid<br />
Controle van de criteria voor solidair wonen door<br />
de bevoegde federale instantie (label solidair wonen).<br />
Minstens één externe referent.<br />
Erkend door het handvest van solidair wonen<br />
Door de daartoe gemachtigde instanties (OCMW,<br />
RVA, enzovoort) opgelegd aan mensen in statutaire<br />
bestaansonzekerheid wanneer ze in de eenheid<br />
komen wonen en daarna nog herhaaldelijk.<br />
Gelijk wie, maar minstens één persoon in bestaansonzekerheid<br />
(zie criteria)<br />
Beperkt, maar contractueel verlengbaar (bijvoorbeeld<br />
drie jaar).<br />
Vrije keuze van de bewoners, rekening houdend<br />
met de erkenningscriteria<br />
p 117<br />
Er moeten een aantal wettelijke schikkingen worden veranderd. Zie verder juridische regeling voor<br />
Top model met varianten.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Juridische regeling<br />
Betreffende het recht op maatschappelijke integratie:<br />
Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot uitvoering van artikel 14,<br />
§ 1, 1ste lid, 2° en 3° van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie:<br />
Artikel 1 : Voor toepassing van dit besluit, verstaan we onder:<br />
1° “instelling”: een door de bevoegde overheid erkende voorziening of inrichting voor de opvang van<br />
personen in nood.<br />
2° “gezin”: het al dan niet gehuwde paar of de persoon die met aanverwanten in dezelfde lijn samenleeft.<br />
3° “persoon in een precaire toestand” : persoon die twee criteria voor bestaansonzekerheid verenigt,<br />
zoals ze werden vastgesteld in het Algemeen verslag over de armoede uit 1994 (geactualiseerd in 2005)<br />
dat opgesteld werd in opdracht van de minister en in samenwerking met de doelgroepen.<br />
p 118<br />
4° “gemeenschappelijke leefruimte”: een keuken, een eetkamer, een woonkamer of een andere ruimte<br />
die de personen die in de solidaire woning verblijven desgewenst als ontmoetings- en ontspanningsruimte<br />
kunnen gebruiken.<br />
5° “hoofdverblijfplaats” : zoals gedefinieerd in artikel 3 van de wet van 19 juli 1991 betreffende de bevolkingsregisters<br />
en de identiteitskaarten en in artikel 16 van het koninklijk besluit van 16 juli 1992.<br />
6° “opvangtehuizen, gemeenschapshuizen, nachtopvang voor daklozen, gemeenschappelijke logementhuizen”<br />
: de instellingen geregeld door het decreet van het Waalse Gewest van de 12 februari<br />
2004 betreffende de opvang van, het verschaffen van een onderkomen aan en de begeleiding van in<br />
sociale moeilijkheden verkerende personen.<br />
Artikel 2. § 1. De solidaire huisvesting is een project voor solidair leven, al dan niet op initiatief<br />
van een instelling, waar meerdere personen en/of gezinnen met ten minste één persoon in precaire<br />
toestand verblijven, en die allen over één of meerdere exclusief door hen gebruikte privé-ruimten en<br />
tenminste één gemeenschappelijke leefruimte beschikken.<br />
Uitgesloten zijn huizen of appartementen waar één enkel gezin verblijft, opvangtehuizen, gemeenschapshuizen,<br />
nachtopvang voor daklozen, gemeenschappelijke logementhuizen en elk ander type<br />
van collectieve huisvesting die door specifieke wetgeving geregeld worden.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
§ 2. De personen die in een solidaire woning verblijven zijn de personen die zowel het streven naar<br />
solidariteit en het bewustzijn van een belangengemeenschap alsook de rechten en plichten met elkaar<br />
delen zoals bepaald in het “handvest van de solidaire woning”, dat het solidair project en de concrete<br />
organisatie van de solidaire woning vastlegt.<br />
§ 3. Een federaal agentschap (FEDASOL) controleert de elementen en het handvest van de solidaire woning 174 .<br />
Variante : Een gewestelijk agentschap ( in Wallonië : AWASOL) controleert de elementen en het handvest<br />
van de solidaire woning 175 .<br />
Artikel 3 : Om aanspraak te kunnen maken op het leefloon vastgesteld in artikel 14, § 1, eerste lid,<br />
2° van de wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op sociale integratie 176 , moet de persoon zonder<br />
gezinslast die in een erkende solidaire woning verblijft er zijn hoofdverblijfplaats gevestigd hebben en<br />
het handvest van de solidaire woning ondertekend hebben.<br />
Artikel 4: Dit besluit heeft uitwerking met ingang van…<br />
Betreffende de IGO:<br />
p 119<br />
Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van de solidaire huisvesting en tot uitvoering van artikel<br />
6, § 2, 3de lid en artikel 7, § 1, 3de lid en § 2, 2de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling<br />
van een inkomensgarantie voor ouderen.<br />
Artikel 1: hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
Artikel 2 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
Artikel 3: Voor toepassing van artikel 6, § 2, 3de lid van de wet van 22 maart 2001 tot instelling van<br />
een inkomensgarantie voor ouderen, worden de personen die in een erkende solidaire woning verblijven,<br />
niet meer geacht dezelfde hoofdverblijfplaats te hebben als de aanvrager, voor zover hij er zijn<br />
hoofdverblijfplaats gevestigd heeft en het handvest van de solidaire woning ondertekend heeft.<br />
174 Een nieuwe wet is nodig.<br />
175 Een nieuw decreet is nodig.<br />
176 Bedrag “alleenstaande”<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Artikel 4:. Voor toepassing van artikel 7, § 1 van de wet van 22 maart 2001 tot instelling van een<br />
inkomensgarantie voor ouderen, wordt geen rekening gehouden met de bestaansmiddelen van de<br />
personen bedoeld in artikel 3 van dit besluit.<br />
Artikel 5: Dit besluit heeft uitwerking met ingang van…<br />
Betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming<br />
Koninklijk besluit van ... houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot wijziging van artikel 4, §<br />
1, 2° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende tegemoetkoming<br />
Artikel 1 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
Artikel 2 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
Artikel 3 : Artikel 4, § 1, 2° van het koninklijk besluit van 6 juli 1987 betreffende de inkomensvervangende<br />
tegemoetkoming wordt als volgt gewijzigd:<br />
p 120<br />
Behoren tot categorie B: de personen met een handicap die:<br />
• ofwel alleen wonen 177 ;<br />
• ofwel sinds ten minste drie maanden dag en nacht in een verzorgingsinstelling verblijven en eerder<br />
niet tot categorie C behoorden 178 ;<br />
• ofwel in een erkende solidaire woning verblijven en er hun hoofdverblijfplaats gevestigd hebben, het<br />
handvest van de solidaire woning ondertekend hebben en eerder niet tot categorie C behoorden.<br />
Artikel 4. Dit besluit heeft uitwerking met ingang van …<br />
Betreffende de werkloosheidsuitkering<br />
Ministerieel besluit van ...houdende erkenning van solidaire huisvesting en tot wijziging van artikel<br />
59, 2de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991<br />
Artikel 1 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
177 Artikel 3, 1°, van het koninklijk besluit van de 13 september 2004.<br />
178 Artikel 3, 1°, van het koninklijk besluit van de 13 september 2004.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VI - Haalbaarheid<br />
Artikel 2 : hetzelfde als voor het recht op maatschappelijke integratie.<br />
Artikel 3 : Artikel 59, 2 de lid van het ministerieel besluit van 26 november 1991 wordt als volgt gewijzigd:<br />
Worden niet geacht samen te wonen de personen die in een erkende solidaire woning wonen, er hun<br />
hoofdverblijfplaats gevestigd hebben, het handvest van de solidaire woning ondertekend hebben en<br />
eerder niet tot de categorie “werknemer met gezinslast” behoorden.<br />
Artikel 4. Dit besluit heeft uitwerking met ingang van…<br />
Dankzij die veranderingen moeten verschillende vormen van groepswonen tot ontplooiing kunnen<br />
komen, of het nu gaat om institutionele dan wel om privé-initiatieven. Hoe kan dat concreet in zijn<br />
werk gaan? Op die vraag proberen we in het volgende hoofdstuk 7 een antwoord te formuleren.<br />
p 121<br />
Eindverslag Solidair Wonen
p 122<br />
Hoofdstuk vii<br />
-<br />
Boordtabel en<br />
aanbevelingen<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
Een pilootfase<br />
Het zou niet goed zijn een voorziening die op een aantal vlakken nieuw en vernieuwend is, onmiddellijk<br />
op grote schaal in te voeren. Op dit ogenblik kunnen we immers slechts bij benadering inschatten<br />
wat er de positieve en eventueel ook de negatieve gevolgen van zullen zijn. Daarom stellen zowel de<br />
experten als de onderzoekers voor dat er eerst een pilootfase komt.<br />
Door het initiatief een eerste keer na één jaar en een tweede keer na drie jaar te evalueren kan duidelijk<br />
worden wat positief is en gesmeerd loopt en waar desgevallend moet worden bijgestuurd om de voorziening<br />
echt aan haar doel te doen beantwoorden. Het is heus niet onze bedoeling de administratieve<br />
procedures nog ingewikkelder te maken, maar het lijkt ons gewoon een vorm van ‘goed beheer’ om<br />
het initiatief pas na een pilootfase te veralgemenen.<br />
Alles bij elkaar onderscheiden wij vier fasen en vijftien etappes:<br />
Fase 1. Juridische veranderingen<br />
Fase 2. Opstarten van de pilootprojecten<br />
Fase 3. Evalueren en bijsturen<br />
Fase 4. De voorziening uitbreiden<br />
p 123<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
p 124<br />
Vijftien etappes<br />
Etappe 1<br />
Overhandiging van het eindrapport<br />
Lasthebbers van de studie<br />
Etappe 2 Juridische veranderingen in Federale overheid<br />
verband met het statuut van samenwonende<br />
Etappe 3<br />
Aanduiden van de dienst die Federale overheid<br />
verantwoordelijk zal zijn voor<br />
de erkenning van de projecten<br />
Etappe 4<br />
Aanduiden van de instelling die Federale overheid<br />
de projectoproep zal doen<br />
Etappe 5 Projectoproep Aangeduide instelling<br />
Etappe 6<br />
Selectie van de projecten; evaluatie<br />
en haalbaarheid<br />
Aangeduide instelling<br />
Etappe 7<br />
Aanduiden van het bureau en<br />
van de experten die de projecten<br />
zullen begeleiden<br />
Aangeduide instelling + federale<br />
overheid<br />
Etappe 8 Opstarten van de projecten Actoren op het terrein<br />
Etappe 9<br />
Identificatie van de mensen die Actoren op het terrein<br />
in aanmerking komen<br />
Etappe 10<br />
Uitwerken van het eerste diagnose-proces<br />
Bureau + experten + actoren op<br />
het terrein<br />
Etappe 11 Diagnose Bureau + experten + federale<br />
overheid<br />
Etappe 12<br />
Toepassing van de verbeteringen<br />
Actoren op het terrein<br />
Etappe 13<br />
Evaluatie na drie jaar en aanbevelingen<br />
Bureau<br />
Etappe 14<br />
Beslissing om verder te gaan of Federale overheid<br />
te stoppen<br />
Etappe 15 Verspreiding van de resultaten Federale overheid<br />
Hoe die etappes een continu, lineair proces kunnen vormen, ziet u op de volgende bladzijde.<br />
Dit schema is uiteraard niet meer dan een voorstel, maar het houdt wel rekening met iets waar een<br />
aantal experten ons hebben op gewezen: dat we een minimum aan begeleiding moesten voorzien voor<br />
de projecten van solidair wonen, vooral voor de privé-initiatieven. Daarnaast zie je in één oogopslag<br />
dat de federale overheid in dit schema een zeer belangrijke plaats inneemt, vooral waar het op evalueren<br />
en beslissen aankomt.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
Fase 1<br />
Overhandiging<br />
van het<br />
eindrapport<br />
Juridische<br />
veranderingen<br />
in verband<br />
met het statuut<br />
van samenwonende<br />
Aanduiden van<br />
de overheid en diensten die<br />
verantwoordelijk zullen<br />
zijn voor de erkenning<br />
van de projecten van SW<br />
Aanduiden van de<br />
instelling die de<br />
projectoproep zal doen<br />
Projectoproep in<br />
de drie Gewesten<br />
3 institutionele projecten<br />
3 privéprojecten<br />
Selectie van<br />
de projecten<br />
Fase 2<br />
Aanduiden van het bureau<br />
dat de projecten zal<br />
begeleiden en van<br />
de eventuele referenten<br />
Opstarten<br />
van de projecten<br />
Identificatie<br />
van de mensen die<br />
in aanmerking<br />
komen<br />
Fase 3<br />
p 125<br />
Uitwerken van het<br />
eerste<br />
diagnoseproces<br />
Diagnose na 1 jaar en<br />
aanbevelingen aan de<br />
betrokken overheden<br />
Toepassing<br />
van de<br />
verbeteringen<br />
Fase 4<br />
Evaluatie<br />
na 3 jaar<br />
en aanbevelingen<br />
Het<br />
experiment<br />
verder- of<br />
stopzetten<br />
Doorgeven<br />
van de resultaten<br />
aan de actoren<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
Aanbevelingen<br />
voor de opdrachtgevers van het onderzoek<br />
Een problematiek die om een antwoord schreeuwt<br />
In het eerste hoofdstuk hebben we gezien dat niemand nog om het enorme maatschappelijke probleem<br />
van de huisvesting heen kan. De moeilijkheden op dit vlak leiden tot bestaansonzekerheid<br />
en groeiende armoede. Eén cijfer slechts: over het hele land gezien zijn de huurprijzen – vooral van<br />
kleinere woningen – tussen 1998 en 2002 objectief met 16,5% gestegen. Het probleem is niet in een<br />
handomdraai op te lossen, laat staan dat één enkele maatregel zou volstaan: de sociale huisvesting<br />
moet worden aangezwengeld, de voorwaarden waaronder mensen daar aanspraak op kunnen maken<br />
en daar kunnen blijven, moeten wellicht strenger worden gecontroleerd en de SVK’s moeten hun activiteiten<br />
beter kunnen ontplooien (de Sociale Verhuur Kantoren blijken inderdaad goed werk te leveren<br />
wat betreft de begeleiding van mensen in bestaansonzekerheid terwijl ze tegelijkertijd waarborgen<br />
bieden aan de eigenaars).<br />
p 126<br />
Om die problemen het hoofd te bieden zoeken gezinnen en alleenstaanden alternatieve oplossingen:<br />
ze worden permanente campingbewoners of proberen nieuwe vormen van samenwonen uit. Huisjesmelkers<br />
maken van de situatie gebruik om schandalige winsten op te strijken. Om te ontsnappen aan<br />
het financieel nadelige statuut van samenwonende, kiezen sommige mensen voor de clandestiniteit<br />
(het probleem van de valse domicilies), wat dan weer in de kaart speelt van ‘verhuurders van deurbellen’<br />
of de betrokkenen gedeeltelijk scheidt van hun partners, soms met een echte breuk tot gevolg.<br />
Sommige experten wijzen er ook op dat mensen die uit de bestaansonzekerheid komen en over een individuele<br />
woning beschikken, niet zelden de eenzaamheid van de nacht ontvluchten door in een nachtopvangcentrum<br />
te komen slapen, wat vragen oproept bij de manier van wonen die hen wordt voorgesteld.<br />
Solidariteit niet meer bestraffen<br />
Deze nieuwe manier van leven – meer in gemeenschap – dewelke wij als Solidair Wonen hebben beschreven<br />
is voor een deel een antwoord op de geschetste problematiek. Als mensen gaan samenwonen<br />
kan dat economisch voordeliger zijn, terwijl ze niet alleen hun middelen, maar ook hun verantwoordelijkheden<br />
en een deel van hun leven met elkaar delen en onderling solidair zijn over de grenzen<br />
van de generaties en van sociale groepen heen. Deze manier van wonen verliest echter een groot deel<br />
van haar financiële aantrekkelijkheid en doeltreffendheid als de betrokkenen van een vervangings-<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
inkomen leven. De mensen die in dat geval zijn, krijgen immers het statuut van samenwonende, wat<br />
betekent dat hun inkomen daalt.<br />
Eigenlijk wordt solidariteit zo afgestraft. Moet dan het onderscheid tussen de verschillende statuten<br />
maar gewoon worden afgeschaft? Sommige experten zijn daar hevige voorstanders van, maar wij nemen<br />
een andere optie: er moeten andere wegen te vinden zijn, solidariteit moet tot ontstaan en tot bloei<br />
kunnen komen zonder dat wetten of administratieve beslommeringen stokken in de wielen steken.<br />
Solidair wonen: een derde weg die niet echt nieuw is<br />
Solidair wonen bestaat al heel lang. De hedendaagse vormen ervan hebben op één of andere manier<br />
hun wortels in projecten die na de Tweede Wereldoorlog vooral in de ergst geteisterde gebieden werden<br />
opgezet en zich meestal op het vlak van de macrofamilie situeerden. Recentere initiatieven hadden<br />
soms uitdrukkelijk maatschappelijke, ecologische, spirituele of nog andere bedoelingen.<br />
Dat mensen zonder familiebanden gaan samenwonen en onderling solidair zijn, is dus niet nieuw (zie<br />
bijvoorbeeld verslagen terreinbezoeken). Uit de projecten die we hebben bezocht, bleek dat zoiets best<br />
haalbaar is en een aantal voordelen biedt, maar dat er ook beperkingen zijn. De bewoners komen soms<br />
terecht in een ingewikkelde en soms ronduit onsamenhangende administratieve situatie die hen voor<br />
niet geringe moeilijkheden stelt.<br />
p 127<br />
In die context houdt het wettig maken van solidair wonen meer in dan de loutere erkenning van<br />
het bestaan van die ‘nieuwigheden’: dat proces moet er ook voor zorgen dat die projecten, of het nu<br />
om institutionele dan wel om privé-initiatieven gaat, zich harmonieuzer kunnen ontwikkelen en<br />
makkelijker toegankelijk zijn.<br />
De innoverende oplossingen van professionele actoren (begeleid wonen, opvangcentra, transitwoningen,<br />
enzovoort) ten dienste van de groepen die met de grootste bestaansonzekerheid kampen, stoten<br />
vaak op het probleem van de follow-up. Als de betrokkenen weer de gelegenheid krijgen om een meer<br />
zelfstandig bestaan te leiden, blijken hun mogelijkheden vaak nog ontoereikend om in het dagelijkse<br />
leven op eigen benen te staan. Een behoorlijk aantal onder hen ‘hervalt’ dan ook. De experten spreken<br />
van een gemiddelde van om en bij de 20%.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
Langetermijn solidariteit<br />
We moeten dus aanvaarden dat sommigen – mensen die mentaal, fysisch of psychisch zo diep gekwetst<br />
zijn dat bestaansonzekerheid hun levenslot wordt – nooit het soort autonomie zullen hervinden<br />
dat wij wensen en dat zij hun hele leven hulp en begeleiding zullen nodig hebben. Anderen kiezen<br />
bewust voor solidair wonen omdat ze hun niet gekozen eenzaamheid willen doorbreken of omdat<br />
ze hun middelen en een deel van hun leven willen delen met minder gegoeden. Solidair wonen is dus<br />
hoe dan ook een alternatieve vorm van leven en wonen, maar omdat mensen er vanuit verschillende<br />
achtergronden in terechtkomen, is het goed hem zo nauwkeurig mogelijk te omschrijven.<br />
p 128<br />
Juridische complexiteit van de statuten<br />
Zodra we ons op het juridische vlak begeven, stoten we op een enorme complexiteit. Die betreft zowel<br />
de middelen van de betrokkenen als de gezinssamenstelling, het statuut van de bewoners en het begrip<br />
‘woonplaats’. Alleen al voor de werkloosheidsuitkeringen en het statuut van samenwonende zijn<br />
er niet minder dan 21 verschillende inkomenscategorieën! Wij vragen geen vereenvoudiging – daarvoor<br />
zou een macro-economisch onderzoek nodig zijn, met meer tijd en mensen dan voor onderhavige<br />
studie – maar stellen voor dat voor solidair wonen een juridisch kader wordt geschapen<br />
(zie hoofdstuk 3 en de ‘juridische regeling’ in het vorige hoofdstuk) dat financieel gesproken voor de<br />
betrokkenen niet meer solidariteit-bestraffend maar solidariteit-bevorderend werkt. Wij vragen niet<br />
dat een derde statuut in het leven wordt geroepen, naast dat van alleenstaande en dat van samenwonende,<br />
maar dat een welbepaalde woonvorm structureel wordt beschermd, met andere woorden: dat<br />
een label solidair wonen wordt uitgewerkt.<br />
Erkenningsvoorwaarden<br />
Wij stellen voor om twee soorten solidair wonen te implementeren, elk met eigen normen, één voor<br />
individuele initiatieven en één voor institutionele actoren. Het eerste model moet heel soepel zijn<br />
en administratief gesproken mag de toegang ertoe niet te ingewikkeld zijn. Het moet beantwoorden<br />
aan een aantal minimum normen: het gaat uit van een leefproject dat door de bevoegde instantie<br />
is geëvalueerd, in de wooneenheid is een gemeenschappelijke leefruimte aanwezig (een lééfruimte,<br />
geen garage of bergplaats), de heersende normen in verband met hygiëne worden er gerespecteerd<br />
en er is een minimum aan begeleiding (de bewoners kunnen een beroep doen op iemand die beroepshalve<br />
bezig is met maatschappelijke problemen) en een minimum aan sociale gemengdheid, met<br />
minstens in het begin één persoon die voldoet aan de voorwaarden voor bestaansonzekerheid zoals<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
wij die eerder hebben geformuleerd. De erkenning geldt best voor een periode van drie jaar (wat<br />
overeenkomt met de klassieke duur van een huurcontract); na die periode kan ze worden verlengd.<br />
Het tweede model is veel strikter. Het is bedoeld om het werk van institutionele actoren met mensen<br />
waarvan de bestaansonzekerheid dramatischer vormen aanneemt, vlotter te laten verlopen. Bij de erkenningsvoorwaarden<br />
voor het vorige model komen er nog andere, waaronder die van een verplichte<br />
begeleiding van de betrokkenen beslist niet de minste is.<br />
Om elke vorm van misbruik en alle negatieve gevolgen te vermijden, moeten beide modellen de juridische<br />
erkenningsvoorwaarden respecteren (zie ‘juridische regeling’ in het vorige hoofdstuk).<br />
Wie evalueert de erkenningsvoorwaarden?<br />
Volgens ons gebeurt dat best door een bestaande of nog op te richten federale dienst. Die moet nagaan<br />
of het project beantwoordt aan het opzet van solidair wonen, of de juridische normen voor solidair<br />
wonen worden gerespecteerd, het project op gestelde tijden evalueren, enzovoort. Voor de mensen in<br />
bestaansonzekerheid die door maatschappelijke of andere diensten worden gevolgd, zou er niets mogen<br />
veranderen, met uitzondering van het statuut (ze worden voortaan erkend als alleenstaanden en<br />
vallen dus niet meer onder de categorie ‘samenwonenden’).<br />
p 129<br />
Omschrijving van het begrip ‘bestaansonzekerheid’<br />
Wij stellen voor te werken met de omschrijving van bestaansonzekerheid die te vinden is in het bekende<br />
rapport van J. Wrésinski 179 en ook door de OESO wordt gehanteerd. Financieel gesproken ligt<br />
de drempel voor bestaansonzekerheid bij een inkomen dat overeenstemt met 60% van de nationale<br />
inkomensmediaan. Die factor wordt gecombineerd met andere, die de betrokkene nog kwetsbaarder<br />
maken, zoals een handicap van lichamelijke, psychische of mentale aard. Een te strikte definitie, die<br />
alleen zou rekening houden met het inkomen, lijkt ons niet aangewezen (zie de definitie van sociaaleconomische<br />
bestaansonzekerheid in hoofdstuk 4).<br />
179 Wrésinski J., “Grande pauvreté et précarité économique et sociale, Journal Officiel”, Parijs, 1987, p. 14. Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische<br />
bestaansonzekerheid, ATD Vierde Wereld België, Brussel, 1989.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
Over hoeveel mensen en om hoeveel geld gaat het ?<br />
Om te berekenen hoeveel mensen potentieel voor solidair wonen in aanmerking komen hebben wij<br />
gebruik gemaakt van bestaande statistieken over verschillende statuten (werklozen, IGO-gerechtigden,<br />
enzovoort) en van de schattingen van de geraadpleegde experten (zie hoofdstuk 5). Voor een<br />
periode van vijf jaar en uitgaande van de veronderstelling dat de voorziening aan de verwachtingen<br />
beantwoordt (dat ze dus ruim bijval vindt), komen we op die manier aan een marge van 19.000 à<br />
23.000 mensen en een kostenplaatje van 5.148.506 à 7.994.357 euro per maand, wat overeenkomt met<br />
een jaargemiddelde van om en bij de 80.000.000 euro (zie vragenlijst experten).<br />
Bij het schatten van de kosten hebben we rekening gehouden met de verschillen tussen onderscheiden<br />
soorten vervangingsinkomens. Natuurlijk achten wij het wenselijk dat het tarief van alleenstaande<br />
kan gelden voor iedere bewoner van een solidaire wooneenheid, maar men kan op dit vlak ook prioriteit<br />
verlenen aan de meest kwetsbaren, bijvoorbeeld aan leefloontrekkers en IGO-gerechtigden.<br />
p 130<br />
Pilootprojecten<br />
Het verdient aanbeveling, zo zeiden we al aan het begin van dit hoofdstuk, om eerst voor een duur<br />
van drie jaar enkele pilootprojecten op te starten die worden begeleid en geëvalueerd door experten<br />
die geen banden hebben met de betrokken administraties (het laatste om de nodige objectiviteit<br />
te garanderen). Voor die projecten zou een projectoproep moeten worden gedaan door een daartoe<br />
aangeduide instelling (de Koning Boudewijn Stichting bijvoorbeeld). De betrokken projecten zouden<br />
ook geregeld moeten worden bijgestuurd.<br />
Timing<br />
Alle geraadpleegde experten hebben ons erop gewezen dat de nood hoog is en dat de tijd dringt.<br />
Enerzijds hebben de minst gegoeden het almaar moeilijker om goede huisvesting te vinden, anderzijds<br />
kunnen de institutionele actoren maar opvang blijven garanderen als ze een niet onaanzienlijk<br />
deel van hun tijd besteden aan onderhandelingen met verschillende administraties.<br />
Steeds meer jongeren hebben het moeilijk om een plaats te vinden op de arbeidsmarkt en zoeken daarom<br />
een woonst die minder kost dan wat op de huisvestingsmarkt wordt aangeboden. Daarnaast zoeken ook<br />
veel ouderen – om financiële redenen en om zolang mogelijk zelfstandig thuis te kunnen wonen – naar<br />
vormen van gemeenschapswonen als alternatief voor bejaardentehuizen en andere instellingen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Hoofdstuk VII - Boordtabel en aanbevelingen<br />
We moeten niet overhaast te werk gaan, maar enige spoed is wel geboden – en dat is nog zacht<br />
uitgedrukt. Maar zoals de regels van het democratische spel het vereisen: de onderzoeker wikt en de<br />
bewindsman beschikt.<br />
Besluit<br />
Toen we aan dit onderzoek begonnen, wisten we dat het alom complexiteit troef zou zijn.<br />
Paradoxaal genoeg waren er geen merkelijke verschillen tussen het noorden, het centrum en het zuiden<br />
van het land. Op enkele nuances na is de sociaal-economische bestaansonzekerheid blijkbaar<br />
overal dezelfde, los van de cultuur of de streek waar ze zich voordoet.<br />
Anderzijds hebben onze bezoeken ons geleerd dat bestaansonzekerheid heel verschillende gezichten<br />
kan aannemen en dat er dus niet zoiets bestaat als één wondermiddel om ze uit te roeien. Ze kan wel<br />
worden ingedijkt, maar daarvoor moet dan een hele waaier aan initiatieven worden ontplooid. Uit de<br />
projecten die we bezochten bleek dat creativiteit en zin voor initiatief het enige afdoende antwoord<br />
zijn op de complexiteit van de problematiek.<br />
Voorwaarde daarvoor is dan wel dat er een wettelijk kader komt waarin die initiatieven zich kunnen<br />
ontplooien en waarbinnen solidair wonen één van de mogelijke antwoorden zou zijn. Natuurlijk vinden<br />
duizenden gezinnen al een betaalbaar onderkomen via sociale huisvesting, maar we kunnen er<br />
niet omheen dat de voorzieningen op dit vlak vandaag de dag niet voldoen aan de enorme vraag. De<br />
huurmarkt geeft nu aanleiding tot zo veel speculatie, dat de huurprijzen uit de pan rijzen. In de sector<br />
van de nood- en andere opvang zijn er bedden te kort, vooral ’s winters.<br />
p 131<br />
Wellicht is het om al die redenen samen dat de interministeriële conferentie de huisvestingsproblematiek<br />
tot één van haar prioriteiten heeft gemaakt. Wij kregen de opdracht om met deze studie uit<br />
te zoeken of solidair wonen als alternatieve manier van wonen haalbaar is. Wij denken dat wij aan<br />
die verwachting hebben beantwoord en daarbij rekening hebben gehouden met alle modaliteiten en<br />
nuances die eigen zijn aan een domein waar een aantal elementen soms ronduit met elkaar in tegenspraak<br />
zijn of waar de aanpak verspreid zit over een aantal beleidsdomeinen.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Algemene bibliografie<br />
Algemene bibliografie<br />
p 132<br />
Internet<br />
• Statistiques du Gouvernement Fédéral http://www.statbel.fgov.be<br />
• Statistiques du Ministère de l’Economie (fédéral), http://ecodata.mineco.fgov.be/<br />
• Site du Portail Sécurité Sociale, https://www.socialsecurity.be/site_fr/home_default.htm<br />
• Site de la Sécurité sociale, http://socialsecurity.fgov.be/FR/index.htm<br />
• Site de l’ONEM, http://www.rva.fgov.be/<br />
• Site de l’office National des Pensions, http://www.onprvp.fgov.be/onprvp2004/FR/intro asp<br />
• Roland Kums, Tussen individualiteit & collectiviteit, Leuven, 1998 site :<br />
• http://www.homestead.com/RolandKums/info.html<br />
• Site d’Ecotopie consacré aux réalisations écologiques exemplaires harmonisant les relations de<br />
l’homme avec son environnement naturel, social et culturel :<br />
• http://www.inti.be/ecotopie/habigrou.html#menu<br />
• Site d habiter autrement, lieu d’échange d information et de projet : http://www.habiterautrement.org<br />
• Site de Samenhuizen, Vereniging voor woongemeenschappen, vzw :<br />
• http://www.samenhuizen.homestead.com (ou samenhuizen.be) 016/89.60.43<br />
• Site de Platform Wonen van ouderen dont le but est de contribuer à la fondation d’un habitat<br />
de qualité pour les personnes âgées : http://users.skynet.be/platform.wonen<br />
• Site de Logement pour Tous : http://www.logement.irisnet.be/partners/lptizw.htm<br />
• Site de Trempoline : http://www.trempoline.be<br />
• Site de la communauté de la Poudrière : http://users.skynet.be/lapoudriere.org<br />
• http://www.lvcw.nl/index1.html<br />
Specifieke Bibliografie<br />
• Eurobaromètre. La perception de la pauvreté en Europe, Pauvreté 3, Commission des Communautés<br />
Européennes, 1990.<br />
• Evaluation de la participation des personnes vivant dans la pauvreté au Rapport bruxellois sur l’état de<br />
la pauvreté, les dossiers de l’observatoire de la Santé et du Social de Bruxelles-Capitale. 2005.<br />
• Grande Pauvreté et Précarité économique et sociale, Wrésinski, Journal officiel, Paris 1987. P. 14 _<br />
Vertaald als Grote armoede en sociaal-economische bestaansonzekerheid, ATD Vierde België, Brussel,<br />
1989.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Algemene bibliografie<br />
• Guide de l’habitat groupé pour des personnes en précarité sociale, Habitat et Participation, 2004.<br />
• Habitat de personnes âgées aux Pays Bas woongroepen et centres de ressources, Habitat et Participation<br />
avec le soutien de la Fondation Roi Baudouin, pp 73, 2002.<br />
• J’habite donc je suis : Pour un nouveau rapport au logement, Nicolas Bernard, Editions Labor, 2005.<br />
• L’habitat groupé autogéré au Benelux et en Europe, Habitat et Participation-Fondation Roi Baudouin,<br />
Louvain-la-Neuve, 1984.<br />
• L’habitat groupé fait pour durer ? Essai d’un mode d’emploi, mémoire présenté par Catheline Giaux,<br />
Ecole ouvrière Sociale, 2006.<br />
• Le Logement, un droit à accompagner, Revue l’observatoire. n°47/2005.<br />
• La Pauvreté monétaire en Belgique, en Flandre et en Wallonie, A-C. Guio. 2004.<br />
• Le minimum de moyens d’existence en Région wallonne.1987-1996, J-C. Dupont,<br />
J. orenbuch., 1996.<br />
• Les Politiques de Logement en Europe occidentale. L’évolution récente des politiques publiques. L’aide<br />
aux constructeurs d utilité publique, 2006.<br />
• Les syndicats face à l’exclusion et aux précarités sociales. Bilan des actions de la Confédération Européenne<br />
des Syndicats et de ses organisations.<br />
• Op weg naar een Vlaamse huursubsidie ? Winters S., Heremans F., Elsinga M., Marchal A. Vandekerckhove<br />
B., Van Steen G, 2004.<br />
• Où vivre mieux ? Le choix de l’habitat groupé pour personnes âgées. Fondation Roi Baudouin,<br />
Editions namuroises, 2006<br />
• Projet consistant en une analyse d’un projet pilote relatif au logement de cohabitation de sans-abri,<br />
G. Hacourt, 2002.<br />
• Rapport général sur la pauvreté, Fondation Roi Baudouin, Bruxelles, 1994.<br />
• Repenser le droit au logement en fonction des plus démunis. Un essai d’évaluation législative, Nicolas<br />
Bernard, Editions Bruylant, 2006.<br />
• Sans-abri, SDF : L’errance aujourd’hui, Bruxelles Santé n°40 1ère partie, 2005.<br />
• Stratégie Européenne en matière de pauvreté et d’exclusion sociale, R. Pena-Casas, C. Degryse, P. Pochet,<br />
2002.<br />
• Terre Cuite et Construction : Habitat Groupé, n°109, 2004.<br />
• Vers l’éradication de la pauvreté et de l’exclusion sociale ? Rapport d’étape sur la stratégie européenne<br />
sur l’inclusion sociale. 2002.<br />
• Wonen in Vlaanderen in perspectief : evoluties 1976 1997.<br />
p 133<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Algemene bibliografie<br />
• Wonen aan de onderkant, De Decker, P., Goossens, L. en Pannecoucke, I. (Garant, Antwerpen Apeldoorn,<br />
2005.<br />
• Van Menxel, Verbinding Verbroken, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk<br />
• Woongemeenschappen in Vlaanderen. Een verkennend onderzoek, K. Matthijs, A. Martens. 2003-2004.<br />
p 134<br />
Juridisch Bibliografie<br />
• En France :<br />
• Circulaire n°2002/595 du 10 décembre 2002 lettre d’instruction aux services déconcentrés (DDASS<br />
et DDE) pour la mise en place du programme 2004 « Maisons Relais » - circulaire co-rédigée par le<br />
Ministère des Affaires sociales, du travail et de la Solidarité ainsi que par le Ministère de l’Equipement,<br />
des Transports, du Logement, du Tourisme et de la Mer.<br />
• En Belgique :<br />
• M. Dumont, N. Malmendier, Les handicapés, Guide social permanent, Partie III, Livre II, Titre II,<br />
Chapitre IV, 570, mise à jour 2005.<br />
• M. Fontaine, La loi du 20 février 1991 sur les baux à loyer : historique, philosophie, réflexions critiques.<br />
La nouvelle réglementation des baux à loyer. Loi du 20 février 1991, Patrimoine XIII, Academia<br />
Bruylant, 1991, p.16.<br />
• J. F Funck, Le Chômage, Guide social permanent, partie I, livre IV, Titre IV, chapitre I, 130, mise à<br />
jour 2002.<br />
• S. Lebeau, « le régime du bail du logement », Mémento du Logement, Région Bruxelles-Capitale,<br />
2005, p48 et ss.<br />
• Y-H. Leleu, Droit des personnes et des familles, Collection de la Faculté de droit de Liège, Larcier<br />
2005, p.91.<br />
• B. Louveaux, Le droit au bail de résidence principale, De Boeck Université, 1995, n°15 et ss.<br />
• Ph. Versailles, M. van Ruymbeke, Le minimum de moyens d’existence, Guide social permanent,<br />
Partie III, livre I, Titre II, chapitre I, 2, n°380.<br />
• Recherche relative au droit à l’intégration sociale à travers la jurisprudence de l’année 2003 :<br />
www.mi-is.be.<br />
• Recherche relative au minimum de moyens d’existence et à l’aide sociale à travers la jurisprudence de<br />
l’année 2002 : www.mi-is.be.<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Algemene bibliografie<br />
Boeken, artikels,… (bij Habitat et Participation)<br />
• Autogestion de l’habitat et grands systèmes, De Biolley I., Jouret P., Kespern A., Reynaud P, 1979.<br />
• Chants d’espoir Champ d’espérance, Communauté de La Poudrière, 1995.<br />
• Collaborative communities. A new concept of housing with shared services, Dorit Fromm,<br />
Etats-Unis, 1988.<br />
• Community design primer, HesterRandolph T., Ridge Time Press, Etats-Unis, 1990.<br />
• Des ateliers d’habitants, Mouvement de l’habitat groupé autogéré, Paris, sd.<br />
• Des habitants « baraqués ». Une expérience d’autogestion dans un quartier de Louvain-la-Neuve :<br />
La Baraque, Habitat et Participation, Louvain-la-Neuve, 1992.<br />
• Et si nous habitions autrement ?, 2001, éd. Feuilles familiales.<br />
• Faites comme chez vous ! La porte est ouverte dans les coopératives d’habitation populaire, Fédération<br />
des coopératives d’habitation populaire des cantons de l’Est, Québec, 1981.<br />
• Gemeinschatsorientiertes wohnen in der kleine gruppe, Faller Peter, Universtié de Stuttgart, 1983.<br />
• Habitats autogérés, Ed. Alternatives/Syros, Paris, 1983.<br />
• Habitat coopératif social, Rennes France, 1985.<br />
• Habitat des personnes âgées aux Pays-Bas. Woongroepen et centres de ressources,<br />
• Habitat et Participation, septembre 2002.<br />
• Habitat groupé. Journée de rencontres, Nivelles, 10 mai 1980.<br />
• Habitat groupé. Intimité, solidarité, ouverture, Krokaert Hervé, Mémoire, ISA Saint-Luc, Bruxelles, 1985.<br />
• Habitat groupé pour des personnes en précarité sociale, Habitat et Participation, novembre 2003.<br />
• Habiter autrement : l’habitat groupé participatif dans SLRB Info, nr 32, oct-déc 2002, p.12.<br />
• Le bonheur en communauté ?, dans PERI, mensuel d’information des jeunes, n°28, Bruxelles, 1972.<br />
• Le familistère de Guise ou les équivalents de la richesse, éd. des archives d’architecture moderne,<br />
Belgique, 1976.<br />
• Les biens collectifs, Alain Wolfelsperger, Presses universitaires de France, 1975.<br />
• Les coopératives de propriétaires, Institut National du Logement, Belgique, 1974.<br />
• Les espaces collectifs privés au-delà de la copropriété, Haumont Francis, Louvain, 1978.<br />
• Les habitats groupés : une expérience de vie associative, Scholler Muriel, Mémoire, UCL, 1984.<br />
• L’habitat groupé : une alternative, Fondation Roi Baudouin, Belgique, 1981.<br />
• L’habitat groupé, une alternative, ASPAN-So/IREC-EPFL, Suisse, 1984.<br />
• Maîtrise d’ouvrage et habitat collectif, Groupe SCIC, Ministère du Logement, France, 1994 ;<br />
p 135<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Algemene bibliografie<br />
• Projet consistant en une analyse d’un projet pilote relatif au logement de cohabitation de sans-abri,<br />
Gilles Hacourt, Source, Bruxelles, 2002. Projets collectifs de vie familiale. Etude dans la partie francophone<br />
de la Belgique, Colard-Dutry Guillemine, UCL, 1978.<br />
• Woongemeenschappelijk, Informatie over centraal wonen, LVCo, Pays-Bas.<br />
• Une conception d’habitation : du collectif au groupé, Evangelopoulos Jean, Mémoire, UCL ; 1983.<br />
• Vivre en habitat groupé. Analyse des motivations à travers le vécu quotidien, Smeets<br />
• Woongroepen in Nederland, Jansen Harrie, Knoope Rien, (2 volumes) Rotterdam, 1982.<br />
• Woongroepen in Nederland, Rien Knoope et Harrie Jansen, Data verzameling Deel I<br />
• publikatie nr 40 et Demografie en huisvesting Deel II publikatie nr 44, Inst. Preventieve en sociale<br />
psychiatrie, Rotterdam, 1981 et 1982.<br />
p 136<br />
Divers<br />
• Jacques Defourny, Les coopératives en Belgique : un mouvement d’avenir ?, Cera Foundation, 2002.<br />
• Décider son logement, l’habitat coopératif à Bruxelles, ULG, 1993<br />
• La Fédération des coopératives belges (Febecoop)<br />
• Le conseil national de la coopération (CNC) qui dépend du SPF Economie<br />
• La société coopérative Buls créée par Jacques Giel et Grace Faes (Fondateurs du Kaputt, occupation<br />
de nombreux lieux comme la rue des Drapiers l ex îlot Héron City et l’hôtel Tagawa), qui sert d’outil<br />
légal et d’intermédiaire entre le propriétaire et les occupants<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Een woord van dank<br />
Graag een woord van dank aan allen die zes maanden lang naar ons hebben geluisterd, ons raad hebben<br />
gegeven en ons zo nodig zelfs hebben gerustgesteld: experten, bewoners van solidaire wooneenheden<br />
en hun begeleiders, leden van het begeleidend comité en de mensen van de administratie die<br />
tijd voor ons hebben vrijgemaakt en samen met ons hebben nagedacht. Wij vermelden hier ook graag<br />
de vertalers, die ons met hun kritische vragen meer dan eens hebben geholpen om onze formulering<br />
bij te schaven. Tot slot gaan onze gedachten naar onze families, die het ‘cyclothyme gedrag’ van een<br />
onderzoeker die het einde van zijn onderzoek ziet naderen, geduldig hebben verdragen.<br />
Nee, wij zullen ze niet vergeten, de vele gezichten, en evenmin de vele plaatsen die we mochten bezoeken.<br />
En we drukken de hoop uit dat dit onderzoek mag bijdragen tot de bloei van het mooie, sterke en<br />
o zo menselijke concept dat ‘solidair wonen’ heet.<br />
p 137<br />
Van harte dank.<br />
Onderzoeksteam<br />
Habitat et Participation :<br />
Daniel Mignolet, Pascale Thys, Benoît Debuigne,<br />
Facultés Saint Louis :<br />
Nicolas Bernard, Martine Van Ruymbeke<br />
SUM Research :<br />
Raf Myncke, Brecht Vandekerckhove<br />
November 2006<br />
Eindverslag Solidair Wonen
Eindverslag Solidair Wonen
Eindverslag Solidair Wonen