Medicatieverificatie bij opname en ontslag - VMS
Medicatieverificatie bij opname en ontslag - VMS
Medicatieverificatie bij opname en ontslag - VMS
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Medicatieverificatie</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ontslag</strong>
Het Veiligheidsprogramma is bedoeld<br />
voor alle Nederlandse ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>.<br />
Door de deelname van maar liefst 74<br />
ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, belooft het Veiligheidsprogramma<br />
e<strong>en</strong> succesvolle stap<br />
richting de doelstelling ‘50% reductie<br />
van vermijdbare onbedoelde schade’<br />
te word<strong>en</strong>. Vakinhoudelijke k<strong>en</strong>nis wordt<br />
tijd<strong>en</strong>s confer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> in de vorm van<br />
tools op www.vmszorg.nl aangebod<strong>en</strong>.<br />
De combinatie van e<strong>en</strong> in de NTA 8009<br />
geborgd veiligheidsmanagem<strong>en</strong>tsysteem<br />
én ti<strong>en</strong> grot<strong>en</strong> deels evid<strong>en</strong>ce<br />
based medisch inhoudelijke thema’s,<br />
maakt het programma wereldwijd<br />
vooruitstrev<strong>en</strong>d.<br />
Tot december 2012 stell<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
zich t<strong>en</strong> doel 1 of meerdere risico’s in<br />
hun eig<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis beter te beheers<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> fout<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> mede door<br />
deelname aan 10 thema’s van het<br />
Veiligheidsprogramma. Per thema is<br />
vanuit het Veiligheidsprogramma<br />
e<strong>en</strong> expertteam geformeerd die<br />
bundels van interv<strong>en</strong>ties voor u heeft<br />
sam<strong>en</strong>gesteld in praktijkgids<strong>en</strong> zoals<br />
deze. Door het toepass<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>ties<br />
uit deze praktijkgids kunt u de<br />
vermijdbare onbedoelde schade direct<br />
reducer<strong>en</strong>!
Inhoud<br />
Inleiding 7<br />
1<br />
2<br />
3<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> 8<br />
1.1 Achtergrond 8<br />
1.2 Definitie 9<br />
1.3 Afbak<strong>en</strong>ing 9<br />
1.4 Doelstelling 10<br />
Interv<strong>en</strong>ties voor<br />
medicatieverificatie 12<br />
2.1 Bundel 1:<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> 15<br />
2.2 Bundel 2:<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> 20<br />
Doelstelling, indicator<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<strong>en</strong> 24<br />
3.1 Doelstelling 24<br />
3.2 Indicator<strong>en</strong> voor het<br />
Veiligheidsprogramma 24<br />
3.3 Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> registrer<strong>en</strong> 25<br />
3.4 Vertrouwelijke behandeling<br />
resultat<strong>en</strong> 25<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
Stapp<strong>en</strong>plan voor implem<strong>en</strong>tatie 26<br />
4.1 Implem<strong>en</strong>tatiestrategie 26<br />
4.2 Tips voor implem<strong>en</strong>tatie in<br />
de organisatie 27<br />
4.3 Tips voor implem<strong>en</strong>tatie van<br />
de interv<strong>en</strong>ties 28<br />
Literatuurlijst 30<br />
Definities 34<br />
Bijlag<strong>en</strong> 36<br />
Bijlage 1<br />
Onderbouwing 37<br />
Bijlage 2<br />
Wat is e<strong>en</strong> bundel? 40<br />
Bijlage 3<br />
Checklist <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>gesprek 41<br />
Bijlage 4<br />
Werkmodell<strong>en</strong> voor medicatieverificatie 42<br />
Bijlage 5<br />
Voorbeeld registratieformulier<br />
medicatieverificatie 46<br />
Bijlage 6<br />
Algem<strong>en</strong>e implem<strong>en</strong>tatietips 48<br />
5
Inleiding<br />
Voor u ligt de praktijkgids ‘<strong>Medicatieverificatie</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>’. Deze praktijkgids is<br />
e<strong>en</strong> uitwerking van de aan be veling<strong>en</strong> die in<br />
de Conceptrichtlijn ‘Overdracht van Medicatiegegev<strong>en</strong>s’<br />
(2008) zijn beschrev<strong>en</strong>.<br />
Rond dit thema hebb<strong>en</strong> experts nam<strong>en</strong>s het<br />
Veiligheidsprogramma aanbeveling<strong>en</strong> gedaan<br />
ter verbetering van de medicatieverificatie <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>. Deze adviez<strong>en</strong> zijn geformuleerd<br />
op basis van beschikbare literatuur,<br />
bestaande richtlijn<strong>en</strong>, nationale ‘good practices’<br />
<strong>en</strong> internationale veiligheidscampagnes als<br />
Safer Healthcare Now! (Canada), de 100.000<br />
Lives <strong>en</strong> 5 Million Lives van het Instituut of<br />
Healthcare Improvem<strong>en</strong>t (V.S.) <strong>en</strong> het High Five<br />
veiligheidsprogramma van de World Health<br />
Organization (WHO). Alle aanbeveling<strong>en</strong> vindt<br />
u in deze praktijkgids.<br />
De praktijkgids <strong>en</strong> <strong>bij</strong>behor<strong>en</strong>de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zijn bedoeld om u als professional op de werkvloer<br />
te ondersteun<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de realisatie van<br />
medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
Naast deze gids word<strong>en</strong> de aanbeveling<strong>en</strong> van<br />
de expertgroep verder gepres<strong>en</strong>teerd <strong>en</strong><br />
toegelicht tijd<strong>en</strong>s drie landelijke confer<strong>en</strong>ties.<br />
Alle beschikbare informatie <strong>en</strong> updates vindt u<br />
op de website www.vmszorg.nl.<br />
7
1 <strong>Medicatieverificatie</strong><br />
1.1 Achtergrond<br />
Uit onderzoek van het Nivel (Wagner 2008) blijkt<br />
dat veel incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de zorg gerelateerd zijn aan<br />
medicatie. Ondanks het feit dat e<strong>en</strong> medicatieincid<strong>en</strong>t<br />
niet altijd te vermijd<strong>en</strong> is, geeft de uitkomst<br />
van onderzoek (Van d<strong>en</strong> Bemt 2002) naar fout<strong>en</strong><br />
met g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Nederlandse ziek<strong>en</strong> <br />
huiz<strong>en</strong> aan dat verbetering zeker mogelijk is.<br />
Bij ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong> kom<strong>en</strong> regelmatig medicatiefout<strong>en</strong><br />
voor die schade kunn<strong>en</strong> veroorzak<strong>en</strong><br />
(Cornish 2005). Incomplete medicatieoverzicht<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong> zijn de oorzaak van <strong>bij</strong>na<br />
27% van alle voorschrijffout<strong>en</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis<br />
(Dobrzanski 2002).<br />
Iedere patiënt die wordt opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
ziek<strong>en</strong>huis loopt het risico om als gevolg van<br />
onjuiste registratie van gebruikte medicijn<strong>en</strong> de<br />
verkeerde medicatie te krijg<strong>en</strong>, meer of minder<br />
van het middel te krijg<strong>en</strong> óf medicatie die was<br />
voorgeschrev<strong>en</strong> niet te krijg<strong>en</strong>. Het risico op fout<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis, <strong>bij</strong> overplaatsing<br />
binn<strong>en</strong> het ziek<strong>en</strong>huis <strong>en</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis<br />
is groot, omdat op deze mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> overdracht<br />
van patiënt<strong>en</strong>informatie plaatsvindt (Concept richtlijn<br />
Overdracht van medicatiegegev<strong>en</strong>s 2008).<br />
Dit leidt tot veel herstelwerkzaamhed<strong>en</strong> door<br />
de zorgverl<strong>en</strong>ers, hogere kost<strong>en</strong> van de zorg <strong>en</strong><br />
niet op de laatste plaats tot extra lijd<strong>en</strong> door<br />
de patiënt (Sneller Beter Draaiboek Medicatieveiligheid<br />
2007). Daarom is er zowel internationaal<br />
als nationaal steeds meer aandacht voor het<br />
id<strong>en</strong>ti ficer<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> van medicatiefout<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong>, overplaatsing <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong> (zie <strong>bij</strong>lage 1).<br />
Om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> compleet medicatieoverzicht<br />
<strong>bij</strong> ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong> <strong>en</strong> -<strong>ontslag</strong> kunn<strong>en</strong> we het<br />
proces van medicatieverificatie toepass<strong>en</strong>.<br />
Uit literatuur blijkt dat verschill<strong>en</strong> in medicatieoverzicht<strong>en</strong><br />
niet ongewoon zijn. Deze verschill<strong>en</strong><br />
zijn echter wel van klinisch belang. Het proces<br />
van medicatieverificatie kan deze verschill<strong>en</strong> in<br />
medicatieoverzicht<strong>en</strong> detecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiermee<br />
schade voorkom<strong>en</strong>. Zo werd in e<strong>en</strong> kleine studie<br />
(N=60) <strong>bij</strong> 60% van de patiënt<strong>en</strong> minimaal één<br />
verschil gevond<strong>en</strong>. Bij 18% van de patiënt<strong>en</strong><br />
bleek minst<strong>en</strong>s één van deze verschill<strong>en</strong> klinisch<br />
relevant. Van de klinisch relevante verschill<strong>en</strong><br />
in medicatieoverzicht<strong>en</strong> werd door medicatieverificatie<br />
75% van deze verschill<strong>en</strong> ontdekt <strong>en</strong><br />
schade voorkom<strong>en</strong> (Vira 2006).<br />
8
1.2 Definitie<br />
Onder medicatieverificatie verstaan we:<br />
“Het vaststell<strong>en</strong> van de daadwerkelijk<br />
gebruikte medicatie om zodo<strong>en</strong>de<br />
tot e<strong>en</strong> actueel <strong>en</strong> waarheidsgetrouw<br />
medicatieoverzicht te kom<strong>en</strong>.”<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> wordt, ook door de Canadese<br />
Safer Healthcare Now! Campagne, gezi<strong>en</strong> als<br />
e<strong>en</strong> proces om pot<strong>en</strong>tiële schade als gevolg van<br />
verandering in of ontbrek<strong>en</strong> van medicatiegegev<strong>en</strong>s<br />
te reducer<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de overdracht van de<br />
<strong>en</strong>e naar de andere zorgsetting.<br />
Medicatiefout<strong>en</strong> die u door toepassing van het<br />
medicatieverificatieproces kunt voorkom<strong>en</strong>, zijn<br />
<strong>bij</strong>voorbeeld: onbedoeld stopp<strong>en</strong> van thuismedicatie,<br />
onbedoeld herstart<strong>en</strong> van thuismedicatie<br />
<strong>bij</strong> overplaatsing <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>, therapeutische dubbelmedicatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> (als gevolg van verschill<strong>en</strong><br />
in ziek<strong>en</strong>huisformulier<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorgeschrev<strong>en</strong><br />
thuismedicatie) <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> in dosering<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
doseringsvorm<strong>en</strong> (Getting Started Kit Medication<br />
Reconciliation SHN!).<br />
1.3 Afbak<strong>en</strong>ing<br />
Binn<strong>en</strong> het Veiligheidsprogramma richt de<br />
toepassing van medicatieverificatie zich op de<br />
transmurale overdracht van medicatiegegev<strong>en</strong>s<br />
van de patiënt:<br />
Bij <strong>opname</strong><br />
Het gaat hier (in eerste instantie) om<br />
geplande <strong>opname</strong>s.<br />
Bij <strong>ontslag</strong><br />
Hier<strong>bij</strong> gaat het om <strong>ontslag</strong><strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong><br />
die gepland zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarvan de<br />
medicatiegegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> overgedrag<strong>en</strong><br />
naar de huisarts, de op<strong>en</strong>bare apotheek <strong>en</strong><br />
andere zorginstelling<strong>en</strong>.<br />
9
Hoewel medicatieverificatie <strong>bij</strong> ongeplande<br />
<strong>opname</strong>s belangrijk is, is dit niet expliciet in<br />
de praktijkgids opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het invoer<strong>en</strong> van<br />
medicatieverificatie <strong>bij</strong> geplande <strong>opname</strong>s is<br />
e<strong>en</strong>voudiger. Zodra dit proces goed is geïmplem<strong>en</strong>teerd,<br />
is de aanbeveling van de expertgroep<br />
om dit zo snel mogelijk <strong>bij</strong> ongeplande <strong>opname</strong>s<br />
toe te pass<strong>en</strong>. Het ziek<strong>en</strong>huis kan echter anders<br />
besliss<strong>en</strong> over de volgorde van implem<strong>en</strong>tatie.<br />
Dit geldt ook voor medicatieverificatie <strong>bij</strong> overplaatsing<br />
tuss<strong>en</strong> afdeling<strong>en</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis.<br />
Nadat medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong><br />
goed is geïmplem<strong>en</strong>teerd, kunt u hiermee start<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> patiënt<strong>en</strong> die tuss<strong>en</strong>tijds word<strong>en</strong> overgeplaatst<br />
van de <strong>en</strong>e naar de andere afdeling in het<br />
ziek<strong>en</strong>huis. E<strong>en</strong> aanbeveling is dan te beginn<strong>en</strong><br />
met de hoog risicoafdeling<strong>en</strong> zoals de OK <strong>en</strong> IC.<br />
1.4 Doelstelling<br />
In het Veiligheidsprogramma is de volg<strong>en</strong>de<br />
doelstelling opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>:<br />
“Bij iedere patiënt vindt <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>ontslag</strong> medicatieverificatie plaats<br />
vanuit de gedachte dat dit leidt tot e<strong>en</strong><br />
optimaal medicatieoverzicht”.<br />
10
2 Interv<strong>en</strong>ties voor medicatieverificatie<br />
Nam<strong>en</strong>s het Veiligheidsprogramma heeft de expertgroep ‘<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>’ op basis van de conceptrichtlijn ‘Overdracht van Medicatiegegev<strong>en</strong>s’,<br />
literatuur <strong>en</strong> praktijkonderzoek<strong>en</strong> twee bundels met interv<strong>en</strong>ties<br />
vastgesteld voor e<strong>en</strong> betere medicatieverificatie in de ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>:<br />
2.1 Bundel <strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
• Opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> afleveroverzicht <strong>bij</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
• Voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek door e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
• Opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht<br />
2.2 Bundel <strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong><br />
• Opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht aan de hand van gegev<strong>en</strong>s<br />
van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek, het medisch- <strong>en</strong> verpleegkundig dossier<br />
• Uitschrijv<strong>en</strong> van <strong>ontslag</strong>receptuur <strong>en</strong> autorisatie door de hoofdbehandelaar<br />
• Voer<strong>en</strong> van medicatie-<strong>ontslag</strong>gesprek door e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
• Overdracht van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht, <strong>ontslag</strong>receptuur, ev<strong>en</strong>als<br />
informatie over gestaakte <strong>en</strong> gewijzigde medicatie <strong>en</strong> de red<strong>en</strong> daarvoor,<br />
naar de op<strong>en</strong>bare apotheek, huisarts <strong>en</strong> andere zorginstelling<strong>en</strong><br />
12
Bundel<br />
E<strong>en</strong> bundel is e<strong>en</strong> set van specifieke handeling<strong>en</strong><br />
(meestal 3 tot 5) op procesniveau, die u gelijktijdig<br />
moet inzett<strong>en</strong>. De kans op succes is het grootst,<br />
wanneer u deze handeling<strong>en</strong> in combinatie<br />
uitvoert.<br />
Het getuigt van optimale zorg als de bundel<br />
<strong>bij</strong> alle patiënt<strong>en</strong> volledig wordt toegepast (zie<br />
<strong>bij</strong>lage 2).<br />
Implem<strong>en</strong>tatie van de hiernaast g<strong>en</strong>oemde bundels<br />
biedt u ook de kans om met alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
gezam<strong>en</strong>lijk goede afsprak<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> over het<br />
proces van medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ontslag</strong>. We rad<strong>en</strong> aan de verschill<strong>en</strong>de bundelelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> lokaal gemaakte afsprak<strong>en</strong><br />
protocollair goed vast te legg<strong>en</strong>. Dit bevordert<br />
dat de naleving van de protocoll<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus de<br />
bundels, algeme<strong>en</strong> aanvaard is.<br />
13
2.1 Bundel 1: <strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
Interv<strong>en</strong>tie 1<br />
Opvrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> afleveroverzicht <strong>bij</strong><br />
de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
Om e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht te verkrijg<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ter voorbereiding op het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
verzamelt de ziek<strong>en</strong>huisapotheek<br />
gegev<strong>en</strong>s in de vorm van e<strong>en</strong> afleveroverzicht.<br />
Dit is e<strong>en</strong> overzicht van de door de op<strong>en</strong>bare<br />
apotheker aan de patiënt afgeleverde medicatie<br />
in e<strong>en</strong> periode van minimaal zes maand<strong>en</strong><br />
voorafgaand aan het mom<strong>en</strong>t van aanmaak <strong>en</strong><br />
gebruik van dat afleveroverzicht (Conceptrich t<br />
lijn Overdracht van medicatiegegev<strong>en</strong>s 2008).<br />
Het afleveroverzicht bevat de meest ess<strong>en</strong>tiële<br />
gegev<strong>en</strong>s over de medicatie die de patiënt zou<br />
moet<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het verled<strong>en</strong> heeft<br />
gebruikt, inclusief bek<strong>en</strong>de contra-indicaties.<br />
Deze gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> <strong>bij</strong> voorkeur binn<strong>en</strong> 24<br />
uur voorafgaand aan het <strong>opname</strong>gesprek (door<br />
e<strong>en</strong> medewerker van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek)<br />
opgevraagd <strong>bij</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek waarvan<br />
de patiënt zijn medicatie krijgt.<br />
De verkreg<strong>en</strong> informatie di<strong>en</strong>t als uitgangspunt<br />
<strong>bij</strong> het voer<strong>en</strong> van het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
met de patiënt.<br />
15
Interv<strong>en</strong>tie 2<br />
Voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
door e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
E<strong>en</strong> overzicht van de g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> die zijn<br />
voorgeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgeleverd is niet per definitie<br />
e<strong>en</strong> overzicht van datg<strong>en</strong>e wat de patiënt ook<br />
daadwerkelijk gebruikt. De aflevergegev<strong>en</strong>s van<br />
de apotheek moet<strong>en</strong> daarom altijd getoetst<br />
word<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de patiënt (De Graaf 2008).<br />
Op basis van literatuur <strong>en</strong> good practices blijkt<br />
dat e<strong>en</strong> medicatiegesprek <strong>bij</strong>draagt aan het<br />
verkrijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht<br />
(zie <strong>bij</strong>lage 1).<br />
Zo kort mogelijk voor of direct na <strong>opname</strong> van<br />
de patiënt in het ziek<strong>en</strong>huis voert e<strong>en</strong> geschoold<br />
medewerker (zie kader) e<strong>en</strong> medicatiegesprek<br />
met de patiënt. Voor <strong>opname</strong> van de patiënt op<br />
de afdeling moet het actuele medicatieoverzicht<br />
op de afdeling beschikbaar zijn. De geschoold<br />
medewerker gebruikt <strong>bij</strong> het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
e<strong>en</strong> gestandaardiseerde checklist (zie<br />
<strong>bij</strong>lage 3) <strong>en</strong> legt goed vast wat de verschill<strong>en</strong><br />
zijn tuss<strong>en</strong> theoretisch (volg<strong>en</strong>s gegev<strong>en</strong>s van<br />
de op<strong>en</strong>bare apotheek) <strong>en</strong> werkelijk medicatiegebruik<br />
(volg<strong>en</strong>s de patiënt) <strong>en</strong> wat de oorzaak<br />
is van deze verschill<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker voert de medicatiegesprekk<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
De expertgroep heeft voor de geschoold<br />
medewerker kernkwaliteit<strong>en</strong> geformuleerd.<br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker kan zijn:<br />
• apotheker<br />
• apothekersassist<strong>en</strong>te<br />
• verpleegkundige<br />
• farmaceutisch consul<strong>en</strong>t<br />
• pharmacy practitioner<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van training:<br />
• training in gespreksvaardighed<strong>en</strong><br />
• training in juiste uitvoering van de<br />
procedure<br />
• aangevuld met e<strong>en</strong> specifieke training<br />
voor het voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>opname</strong>/<br />
<strong>ontslag</strong>gesprek over de medicatie<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van scholing:<br />
• scholing in achtergrondk<strong>en</strong>nis (k<strong>en</strong>nis in<br />
medicatie, apotheeksystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘veel<br />
voorkom<strong>en</strong>de fout<strong>en</strong>’, gebruik van medicatie<br />
verkrijgbaar zonder recept, pijn<br />
stillers e.d., <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de toedi<strong>en</strong>ings<br />
vorm<strong>en</strong>, direct <strong>en</strong> slow release prepa -<br />
rat<strong>en</strong>).<br />
16
Interv<strong>en</strong>tie 3<br />
Opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht<br />
Het medicatieoverzicht is de registratie per patiënt<br />
van alle g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> (al dan niet op recept) <strong>en</strong><br />
relevante gegev<strong>en</strong>s over het gebruik daarvan, in<br />
e<strong>en</strong> periode van t<strong>en</strong>minste drie maand<strong>en</strong> voorafgaand<br />
aan het mom<strong>en</strong>t van aanmaak <strong>en</strong> gebruik<br />
van dit medicatieoverzicht of zolang als nodig is<br />
voor verantwoorde zorg (Conceptrichtlijn<br />
Overdracht van medicatiegegev<strong>en</strong>s 2008). Dit<br />
overzicht bevat ook de red<strong>en</strong> van voorschrijv<strong>en</strong>,<br />
inclusief allergieën, intoleranties <strong>en</strong> contraindicaties.<br />
Op basis van het afleveroverzicht <strong>en</strong><br />
de gegev<strong>en</strong>s die uit het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, wordt e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht<br />
sam<strong>en</strong>gesteld.<br />
E<strong>en</strong> medicatieoverzicht bevat volg<strong>en</strong>s de conceptrichtlijn<br />
‘Overdracht van medicatiegegev<strong>en</strong>s’ t<strong>en</strong><br />
minste de volg<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s:<br />
• Alle voorgeschrev<strong>en</strong>, ter hand gestelde,<br />
toegedi<strong>en</strong>de <strong>en</strong> gebruikte medicatie, met<br />
vermelding van de sterkte, de dosering, de<br />
toedi<strong>en</strong>ingsvorm van het g<strong>en</strong>eesmiddel <strong>en</strong> de<br />
gebruiksperiode, inclusief ev<strong>en</strong>tuele vermelding<br />
dat het gebruik van e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eesmiddel<br />
voortijdig is gestopt.<br />
• De red<strong>en</strong> van start<strong>en</strong>, stopp<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of wijzig<strong>en</strong><br />
van medicatie <strong>en</strong> de initiator hiervan.<br />
• De eerste <strong>en</strong> actuele voorschrijver van e<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>eesmiddel.<br />
• De apothek<strong>en</strong> die deze g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> verstrekt.<br />
• Basale patiëntk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, zoals Burger<br />
Service Nummer (BSN), naam, geboortedatum,<br />
geslacht <strong>en</strong> adres van de patiënt.<br />
• Ev<strong>en</strong>tuele contra-indicaties, zoals g<strong>en</strong>eesmiddelallergie<br />
of -intolerantie, ernstige<br />
<strong>bij</strong>werking<strong>en</strong> <strong>en</strong> comorbiditeit.<br />
• Gebruik van alcohol <strong>en</strong>/of drugs (aard <strong>en</strong> duur).<br />
• Op aanvraag kunn<strong>en</strong> laboratoriumgegev<strong>en</strong>s<br />
<strong>en</strong> indicatie (indi<strong>en</strong> nodig om de dosering te<br />
kunn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong>) word<strong>en</strong> verstrekt.<br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker maakt het actuele<br />
medicatieoverzicht na het medicatie<strong>opname</strong>gesprek.<br />
Wanneer dit gesprek plaatsvindt voorafgaand<br />
aan <strong>opname</strong> in het ziek<strong>en</strong>huis, stelt hij/zij<br />
dit zo kort mogelijk voor <strong>opname</strong> beschikbaar<br />
aan de afdeling <strong>en</strong> de hoofdbehandelaar. Vindt<br />
het gesprek op de dag van <strong>opname</strong> plaats dan<br />
gebeurt dit zo kort mogelijk erna. Het medicatieoverzicht<br />
is in ieder geval beschikbaar <strong>bij</strong> het<br />
eerste contact van de patiënt met de hoofdbehandelaar.<br />
(Bij e<strong>en</strong> ongeplande <strong>opname</strong> is er<br />
zo snel mogelijk, maar zeker binn<strong>en</strong> 24 uur, e<strong>en</strong><br />
actueel medicatieoverzicht beschikbaar.)<br />
In <strong>bij</strong>lage 4 vindt u twee voorbeeld werkmodell<strong>en</strong><br />
van het proces van medicatieverificatie <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong>. Deze verschill<strong>en</strong> in het mom<strong>en</strong>t van het<br />
medicatie<strong>opname</strong>gesprek.<br />
19
2.2 Bundel 2: <strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong><br />
Interv<strong>en</strong>tie 1<br />
Opstell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht<br />
aan de hand van gegev<strong>en</strong>s van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek,<br />
het medisch- <strong>en</strong> verpleegkundig<br />
dossier<br />
De hoofdbehandelaar actualiseert het medicatieoverzicht<br />
zonodig met gegev<strong>en</strong>s van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek<br />
<strong>en</strong> het medisch- <strong>en</strong> verpleegkundig<br />
dossier van de patiënt. Dit overzicht bevat ook<br />
gegev<strong>en</strong>s over (thuis)medicatie die bewust<br />
gewijzigd of gestaakt is vlak voor of tijd<strong>en</strong>s de<br />
<strong>opname</strong> inclusief de red<strong>en</strong> daarvoor.<br />
Interv<strong>en</strong>tie 2<br />
Uitschrijv<strong>en</strong> van <strong>ontslag</strong>receptuur <strong>en</strong> autorisatie<br />
door de hoofdbehandelaar<br />
Op basis van dit actuele medicatieoverzicht op<br />
de dag van <strong>ontslag</strong>, stelt de hoofdbehandelaar<br />
de <strong>ontslag</strong>receptuur vast. Het <strong>ontslag</strong>recept<br />
bevat het voorschrift voor de aflever<strong>en</strong>de apotheker.<br />
Daarin staat aangegev<strong>en</strong>:<br />
• Welke medicatie de patiënt moet gebruik<strong>en</strong>.<br />
• Wat de startdatum <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel de stopdatum<br />
van gebruik van deze medicatie is.<br />
• In welke frequ<strong>en</strong>tie de patiënt deze medicatie<br />
moet gebruik<strong>en</strong>.<br />
• Wie de voorschrijver is: de specialist in het<br />
ziek<strong>en</strong>huis of de huisarts.<br />
• De aantall<strong>en</strong> die afgeleverd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
• De naam <strong>en</strong> handtek<strong>en</strong>ing van de arts.<br />
• Welke g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> zijn gestaakt <strong>en</strong><br />
waarom.<br />
Het <strong>ontslag</strong>medicatieoverzicht di<strong>en</strong>t als basis<br />
voor het medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek. Ook vormt<br />
dit het startpunt voor de medicam<strong>en</strong>teuze<br />
behandeling na <strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis.<br />
20
Interv<strong>en</strong>tie 3<br />
Voer<strong>en</strong> van medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek door<br />
e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
Het afstemm<strong>en</strong> van informatie tuss<strong>en</strong> zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
<strong>en</strong> patiënt is ess<strong>en</strong>tieel. Patiëntgerichte<br />
informatie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met de patiënt<br />
zijn belangrijke uitgangspunt<strong>en</strong> voor farmaceutische<br />
patiënt<strong>en</strong>zorg die nog onvoldo<strong>en</strong>de<br />
word<strong>en</strong> toegepast om de kwaliteit van <strong>ontslag</strong>medicatie<br />
te bevorder<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> middel om dit te<br />
bevorder<strong>en</strong> is het voer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek<br />
met de patiënt door e<strong>en</strong><br />
geschoold medewerker, zo kort mogelijk voor<br />
<strong>ontslag</strong>. Het medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek wordt<br />
ondersteund door het medicatieoverzicht <strong>en</strong> het<br />
<strong>ontslag</strong>recept Op basis daarvan bespreekt e<strong>en</strong><br />
geschoold medewerker de volg<strong>en</strong>de onderwerp<strong>en</strong><br />
met de patiënt:<br />
• Alle actuele medicatie: alle g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong><br />
die de patiënt op dat mom<strong>en</strong>t gebruikt.<br />
• Alle g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> die de patiënt voor de<br />
ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong> gebruikte <strong>en</strong> na <strong>ontslag</strong><br />
uit het ziek<strong>en</strong>huis niet meer mag gebruik<strong>en</strong>.<br />
Communiceer wat de red<strong>en</strong> is van stak<strong>en</strong>/<br />
wijzig<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat de patiënt moet do<strong>en</strong> met<br />
restant<strong>en</strong> van medicijn<strong>en</strong> die voor <strong>opname</strong> wel,<br />
<strong>en</strong> na <strong>ontslag</strong> niet meer gebruikt word<strong>en</strong>.<br />
• Alle toekomstige medicatie: alle g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong><br />
die de patiënt na <strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis<br />
moet gaan gebruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> de duur van<br />
gebruik na <strong>ontslag</strong>.<br />
• De innamemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong>.<br />
• De dosering<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de<br />
g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong>.<br />
• De apotheek die na <strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis<br />
de medicatie aan de patiënt levert.<br />
Interv<strong>en</strong>tie 4<br />
Overdracht van e<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht,<br />
<strong>ontslag</strong>receptuur, ev<strong>en</strong>als informatie<br />
over gestaakte <strong>en</strong> gewijzigde medicatie <strong>en</strong> de<br />
red<strong>en</strong> daarvoor, naar de op<strong>en</strong>bare apotheek,<br />
huisarts <strong>en</strong> andere zorginstelling<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> groot deel van de patiënt<strong>en</strong> gaat na <strong>ontslag</strong><br />
uit het ziek<strong>en</strong>huis naar huis. Ook is het d<strong>en</strong>kbaar<br />
dat patiënt<strong>en</strong> na <strong>ontslag</strong> terechtkom<strong>en</strong> in<br />
andere zorginstelling<strong>en</strong>, zoals verpleeg- of<br />
verzorgingshuiz<strong>en</strong>.<br />
Bij <strong>ontslag</strong> van de patiënt uit het ziek<strong>en</strong>huis<br />
communiceert e<strong>en</strong> geschoold medewerker het<br />
actuele medicatieoverzicht <strong>en</strong> het <strong>ontslag</strong>recept<br />
in ieder geval naar de patiënt (hij/zij krijgt het<br />
innameschema <strong>en</strong> het medicatieoverzicht) <strong>en</strong><br />
via e<strong>en</strong> elektronisch systeem of per fax naar<br />
de op<strong>en</strong>bare apotheek die de medicatie aan<br />
de patiënt levert, de huisarts van de patiënt <strong>en</strong><br />
zonodig naar andere zorginstelling<strong>en</strong>.<br />
23
3 Doelstelling, indicator<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<strong>en</strong><br />
3.1 Doelstelling<br />
De doelstelling voor het thema ‘medicatieverificatie’<br />
luidt:<br />
“Bij iedere patiënt vindt <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>ontslag</strong> medicatieverificatie plaats<br />
vanuit de gedachte dat dit leidt tot e<strong>en</strong><br />
optimaal medicatieoverzicht”.<br />
3.2 Indicator<strong>en</strong> voor het Veiligheidsprogramma<br />
Door meting kunt u nagegaan in hoeverre de<br />
doelstelling is behaald. Meting<strong>en</strong> op procesniveau<br />
gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed beeld van de naleving van de<br />
verschill<strong>en</strong>de interv<strong>en</strong>ties in de dagelijkse praktijk<br />
<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> het mogelijk snel maatregel<strong>en</strong> te<br />
treff<strong>en</strong> als de naleving onvoldo<strong>en</strong>de is.<br />
Met onderstaande formules kunt u uw procesindicator<strong>en</strong><br />
berek<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />
Procesindicator <strong>opname</strong><br />
Alle patiënt<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
medicatieverificatie heeft plaatsgevond<strong>en</strong><br />
Alle gepland opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong><br />
x 100% = .....% patiënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> wie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
de medicatie is geverifieerd<br />
Procesindicator <strong>ontslag</strong><br />
Alle patiënt<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong><br />
medicatieverificatie heeft plaatsgevond<strong>en</strong><br />
Alle <strong>ontslag</strong><strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong> die gepland war<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
x 100% = .....% patiënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong> wie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
de medicatie is geverifieerd<br />
24
De medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> is<br />
compleet uitgevoerd als:<br />
• E<strong>en</strong> afleveroverzicht is opgevraagd <strong>bij</strong> de<br />
op<strong>en</strong>bare apotheek.<br />
• E<strong>en</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek heeft plaats<br />
gevond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> geschoold medewerker.<br />
• E<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht is opgesteld.<br />
De medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> is<br />
correct als:<br />
• E<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht is opgesteld aan<br />
de hand van gegev<strong>en</strong>s van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek<br />
<strong>en</strong> het medisch- <strong>en</strong> verpleegkundig dossier.<br />
• De <strong>ontslag</strong>receptuur is uitgeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
geautoriseerd door de hoofdbehandelaar.<br />
• E<strong>en</strong> medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek heeft plaats<br />
gevond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> geschoold medewerker.<br />
• De overdracht heeft plaatsgevond<strong>en</strong> van<br />
het actuele medicatieoverzicht, de <strong>ontslag</strong>receptuur,<br />
ev<strong>en</strong>als informatie over gestaakte<br />
<strong>en</strong> gewijzigde medicatie <strong>en</strong> de red<strong>en</strong> daar<br />
voor, naar de op<strong>en</strong>bare apotheek, huisarts <strong>en</strong><br />
andere relevante zorginstelling<strong>en</strong>.<br />
3.3 Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> registrer<strong>en</strong><br />
De naleving van de interv<strong>en</strong>ties wordt <strong>bij</strong><br />
voorkeur continu gemet<strong>en</strong> <strong>bij</strong> iedere patiënt die<br />
gepland is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Om dit stapsgewijs in<br />
te voer<strong>en</strong>, adviseert de expertgroep om in eerste<br />
instantie gedur<strong>en</strong>de elk kwartaal twee wek<strong>en</strong><br />
alle gepland opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong> te met<strong>en</strong>.<br />
In <strong>bij</strong>lage 5 vindt u e<strong>en</strong> voorbeeld van e<strong>en</strong><br />
registratieformulier.<br />
De meetgegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong> ieder kwartaal geleverd<br />
te word<strong>en</strong> aan het landelijke Veiligheidsprogramma.<br />
Meer informatie hierover kunt u lez<strong>en</strong> op de<br />
website www.vmszorg.nl.<br />
3.4 Vertrouwelijke behandeling resultat<strong>en</strong><br />
De gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het Veiligheidsprogramma<br />
vertrouwelijk behandeld <strong>en</strong> alle<strong>en</strong><br />
in geaggregeerde vorm (de resultat<strong>en</strong> van alle<br />
deelnem<strong>en</strong>de ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> tezam<strong>en</strong>) naar<br />
buit<strong>en</strong> gebracht. De gegev<strong>en</strong>s zull<strong>en</strong> op ge<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kele wijze herleidbaar zijn naar individuele<br />
ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>.<br />
Het proces van medicatieverificatie is e<strong>en</strong> goed<br />
middel om het aantal onbedoelde discrepanties<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> in e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis te verminder<strong>en</strong>.<br />
Wanneer u hierin in uw eig<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis meer<br />
inzicht wilt hebb<strong>en</strong>, verwijz<strong>en</strong> wij u naar de website<br />
www.vmszorg.nl. Daar vindt u meer informatie<br />
over de meetmethode.<br />
25
4 Stapp<strong>en</strong>plan voor implem<strong>en</strong>tatie<br />
Voor e<strong>en</strong> succesvolle implem<strong>en</strong>tatie<br />
van het thema ‘<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>’ biedt de expertgroep<br />
u graag de nodige praktische<br />
adviez<strong>en</strong> aan.<br />
4.1 Implem<strong>en</strong>tatiestrategie<br />
Het model dat binn<strong>en</strong> het Veiligheidsprogramma<br />
gebruikt wordt om verandering<strong>en</strong> in de zorg te<br />
implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> is het Nolan-verbetermodel. Dit<br />
model bestaat uit de Plan Do Study Act (PDSA)-<br />
cyclus <strong>en</strong> drie kernvrag<strong>en</strong>:<br />
• Wat will<strong>en</strong> we bereik<strong>en</strong>?<br />
• Hoe wet<strong>en</strong> we dat e<strong>en</strong> verandering e<strong>en</strong><br />
verbetering is?<br />
• Welke verandering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we invoer<strong>en</strong> die<br />
resulter<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verbetering?<br />
Meer informatie over dit onderwerp vindt u in<br />
de praktijkgids ‘Continu Verbeter<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> in de<br />
e-learningmodule op www.vmszorg.nl.<br />
26
4.2 Tips voor implem<strong>en</strong>tatie in de organisatie<br />
• Maak de ernst van het probleem duidelijk in<br />
de organisatie <strong>bij</strong> verpleegkundig<strong>en</strong>, medische<br />
staf <strong>en</strong> Raad van Bestuur. Er is vaak e<strong>en</strong> gebrek<br />
aan k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> begrip <strong>bij</strong> de staf met betrekking<br />
tot het belang van medicatieverificatie.<br />
• Zorg dat er draagvlak <strong>en</strong> stimulans is, zo<br />
hoog mogelijk in de organisatie.<br />
• Zorg in het ziek<strong>en</strong>huis voor e<strong>en</strong> kartrekker<br />
die zorgt dat dit thema van de grond komt <strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> bepaalde tijd toezicht houdt<br />
op de implem<strong>en</strong>tatie daarvan.<br />
• Voorkom dat medicatieverificatie gezi<strong>en</strong><br />
wordt als e<strong>en</strong> thema of probleem van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek.<br />
De opzet <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie<br />
van dit thema in het ziek<strong>en</strong>huis gebeurt met<br />
e<strong>en</strong> multidisciplinair team.<br />
• Borg dit thema in de bestaande structur<strong>en</strong><br />
van het ziek<strong>en</strong>huis door de indicator<strong>en</strong> in het<br />
ziek<strong>en</strong>huisinformatiesysteem in te voer<strong>en</strong>.<br />
• Leg process<strong>en</strong> <strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> met betrekking<br />
tot medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong><br />
protocollair vast.<br />
• Duidelijk moet zijn wie welke verantwoordelijkheid<br />
heeft in dit proces van medicatieverificatie.<br />
Het moet helder zijn wie de ‘eig<strong>en</strong>aar’<br />
van het proces van medicatieverificatie is <strong>en</strong><br />
er moet e<strong>en</strong> procesomschrijving van medicatieverificatie<br />
beschikbaar zijn.<br />
• De expertgroep adviseert om de regie van het<br />
medicatieverificatieproces <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ontslag</strong> neer te legg<strong>en</strong> <strong>bij</strong> de ziek<strong>en</strong>huisapotheker.<br />
Zoals vermeld in de handreiking<strong>en</strong>,<br />
behor<strong>en</strong>d <strong>bij</strong> de conceptrichtlijn ‘Overdracht<br />
van medicatiegegev<strong>en</strong>s’, ligt de eindverantwoordelijkheid<br />
voor medicatieverificatie <strong>bij</strong> de<br />
voorschrijver.<br />
• Begin met medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>.<br />
Wanneer dit goed geregeld <strong>en</strong> geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />
is, start dan met medicatieverificatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong>. Kies om te start<strong>en</strong> de afdeling<br />
die <strong>en</strong>thousiast <strong>en</strong> bereidwillig is.<br />
27
4.3 Tips <strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van de interv<strong>en</strong>ties<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
• Regel hoe nieuw op te nem<strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
de ziek<strong>en</strong>huisapotheek word<strong>en</strong> aangemeld,<br />
<strong>en</strong> hoe bek<strong>en</strong>d is wie de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
<strong>en</strong> huisarts van de patiënt zijn.<br />
Deze gegev<strong>en</strong>s zijn nodig om het proces van<br />
medicatieverificatie tijdig te start<strong>en</strong>.<br />
• Zorg voor e<strong>en</strong> actieve rol van patiënt<strong>en</strong> <strong>bij</strong><br />
medicatieverificatie. Patiënt<strong>en</strong> zijn zich niet<br />
altijd bewust van de noodzaak om van de<br />
g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> die zij gebruik<strong>en</strong> de naam,<br />
frequ<strong>en</strong>tie van inname, dosering <strong>en</strong> <strong>bij</strong>werking<strong>en</strong><br />
te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Het komt veel voor dat<br />
de patiënt ge<strong>en</strong> compleet overzicht kan over<br />
legg<strong>en</strong>. Uitsprak<strong>en</strong> als ‘ik slik e<strong>en</strong> blauwe pil’<br />
of ‘ik kan me de naam niet herinner<strong>en</strong>’<br />
kom<strong>en</strong> regelmatig voor.<br />
• Informeer de patiënt over de uitwisseling<br />
van gegev<strong>en</strong>s tuss<strong>en</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
<strong>en</strong> het ziek<strong>en</strong>huis <strong>en</strong> vice versa. E<strong>en</strong> patiënt<br />
mag dit weiger<strong>en</strong>. Neem deze informatie op<br />
in het <strong>opname</strong>boekje.<br />
• Begin met medicatieverificatie, ook als er nog<br />
ge<strong>en</strong> ICT-voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn. Laat u hierdoor<br />
niet weerhoud<strong>en</strong>.<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong><br />
• Start wanneer medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
goed geïmplem<strong>en</strong>teerd is. De invoerings -<br />
termijn van het proces van medicatieverificatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> kan hierdoor variër<strong>en</strong> per ziek<strong>en</strong>huis.<br />
• Regel ev<strong>en</strong>tuele logistieke aanpassing<strong>en</strong> voor<br />
het proces van medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>procedure zijn meerdere<br />
disciplines betrokk<strong>en</strong>, zoals verpleging, secretariaat,<br />
arts<strong>en</strong>, ziek<strong>en</strong>huisapotheek <strong>en</strong> de<br />
apotheek uit de eerste lijn. Deze disciplines<br />
moet<strong>en</strong> zich conformer<strong>en</strong> aan de nieuw vast<br />
te stell<strong>en</strong> procedure. De invoering hiervan kan<br />
alle<strong>en</strong> slag<strong>en</strong> als er volledig commitm<strong>en</strong>t is<br />
van alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>.<br />
In <strong>bij</strong>lage 6 vindt u meer informatie over tips<br />
<strong>bij</strong> implem<strong>en</strong>tatie van medicatieverificatie <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
28
5 Literatuurlijst<br />
Beers MH, Munekata M, Storrie M.<br />
The accuracy of medication histories in the<br />
hospital medical records of elderly persons.<br />
J Am Geriatr Soc. 1990;38:1183-1187<br />
Bemt, P.M.L.A. van d<strong>en</strong>.<br />
Drug Safety in Hospitalised Pati<strong>en</strong>ts (thesis).<br />
Groning<strong>en</strong> University, 2002<br />
Bond CA, Raehl Cl, Franke T.<br />
Clinical Pharmacy services. Hospital pharmacy<br />
staffing and medication errors in United Stated<br />
hospitals.<br />
Pharmacotherapy. 2002;22(2):134-147<br />
Conceptrichtlijn Overdracht van Medicatiegegev<strong>en</strong>s<br />
versie 2008,<br />
website www.medicatieoverdracht.nl bezocht<br />
d.d. 6 november 2008<br />
Cornish PL, Knowles SR, Marchesano R,<br />
Tam V, Shadowitz S, Juurlink DN, Etchells EE.<br />
Unint<strong>en</strong>ded medication dicrepancies at the<br />
time of hospital admission.<br />
Arch Intern Med. 2005;165(4):424-429<br />
Dobrzanski S, Hammond I, Khan G,<br />
Holdsworth H.<br />
The nature of hospital prescribing errors.<br />
Br J Clin Govern 2002;7(3):187-93<br />
Forster AJ, Murff HJ, Peterson JF, Gandhi TK,<br />
Bates DW.<br />
The incid<strong>en</strong>ce and severity of adverse ev<strong>en</strong>ts<br />
affecting pati<strong>en</strong>ts after discharge from hospital.<br />
Ann Intern Med. 2003;138(3):161-167<br />
Forster AJ, Clark HD, M<strong>en</strong>ard A, Dupuis N,<br />
Chernish R, Chandok N, et al.<br />
Adverse ev<strong>en</strong>ts among medical pati<strong>en</strong>ts after<br />
discharge from hospital.<br />
CMAJ. 2004;170:345-349<br />
Getting Started Kit Medication Reconciliation<br />
(Long Term Care) SHN! versie 1.0,<br />
website www.saferhealthcar<strong>en</strong>ow.ca bezocht<br />
d.d. 6 november 2008.<br />
30
Gleason KM, Groszek JM, Sullivan C,<br />
Rooney D, Barnard C, Noskin GA.<br />
Reconciliation of dicrepancies in medication<br />
histories and admission orders of newly<br />
hopitalized pati<strong>en</strong>ts.<br />
Am J Health-syst Pharm. 2004;61(16):1689-95<br />
De Graaf, L.<br />
Kwaliteit medicatieoverzicht moet beter -<br />
Actueel, volledig én steeds beschikbaar.<br />
Pharmaceutisch Weekblad 28 maart 2008,<br />
p. 17-20<br />
Jans<strong>en</strong> MEP, Van Zelst S, Van Eijkern E,<br />
Ramrattan MR, Lie-A-Hu<strong>en</strong> L, Lang<strong>en</strong>dijk PN.<br />
Bijdrage farmaceutisch <strong>opname</strong>gesprek door<br />
apothekers-assist<strong>en</strong>t aan prev<strong>en</strong>tie van transmurale<br />
medicatiefout<strong>en</strong>.<br />
Pharmaceutisch Weekblad 2008;2(6);127-131<br />
Lau HS, Florax C, Porsius AJ, De Boer A.<br />
The complet<strong>en</strong>ess of medication histories in<br />
hospital medical records of pati<strong>en</strong>ts admitted<br />
to g<strong>en</strong>eral internal medicine wards.<br />
Br J Clin Pharmacol. 2000;49(6):597-603<br />
Lizer MH, Brackbill ML.<br />
Medication history reconciliation <strong>bij</strong> pharmacists<br />
in an inpati<strong>en</strong>t behavioural health unit.<br />
Am J Healt-Syst Pharm. 2007;64(10):1087-91<br />
Mulder FP, Verweij SL, Boer<strong>en</strong> B,<br />
Van der Hoev<strong>en</strong> RTM.<br />
Invloed van opnamgesprek door e<strong>en</strong> apotheker<br />
op medicatiediscrepanties <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>.<br />
Pharmaceutisch Weekblad 2008;2(4):86-89<br />
Nester TM, Hale LS.<br />
Effectiv<strong>en</strong>ess of a pharmacist-acquired medication<br />
history in promoting pati<strong>en</strong>t safety.<br />
Am J Health Syst Pharm. 2002;59(22):2221-2225<br />
Rozich JD.<br />
Medication safety: one organization’s approach<br />
to the chall<strong>en</strong>ge.<br />
J Clin Outcome Manag. 2001:8(10):27-34<br />
Rozich JD, Howard RJ, Justeson JM,<br />
Mack<strong>en</strong> PD, Lindsay ME, Resar RK.<br />
Standardization as a mechanism to improve<br />
safety in health care.<br />
J Comm J Qual Saf. 2004; 30:5-14<br />
31
Sneller Beter Draaiboek Doorbraak Medicatieveiligheid<br />
publieksversie 0, december 2007,<br />
website www.snellerbeter.nl bezocht d.d. 6<br />
november 2008.<br />
Viktil KK, Blix HS, Moger TA, Reikvam A.<br />
Interview of pati<strong>en</strong>ts <strong>bij</strong> pharmacists contributes<br />
to the id<strong>en</strong>tification of drug-related problems (DRPs).<br />
Pharmacoepidemiol Drug Safe. 2006;15(9):667-74<br />
Tam VC, Knowles SR, Cornish PL, Fine N,<br />
Marchesano R, Etchells EE.<br />
Frequ<strong>en</strong>cy, type and clinical importance of<br />
medication history errors at admission to<br />
hospital: a systematic review.<br />
CMAJ 2005;173(5):510-515<br />
Wagner C, Smits M, Van Wagt<strong>en</strong>donk I,<br />
Zwaan L, Lubberding S, Mert<strong>en</strong> H,<br />
Timmermans DRM.<br />
Oorzak<strong>en</strong> van incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> onbedoelde<br />
schade in ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> systematische<br />
analyse met PRISMA, op afdeling<strong>en</strong><br />
Spoedeis<strong>en</strong>de Hulp (SEH), chirurgie <strong>en</strong> interne<br />
g<strong>en</strong>eeskunde.<br />
Utrecht, Amsterdam: NIVEL, EMGO instituut,<br />
2008, 122 p<br />
Wong JD, Bajcar JM, Wong GG, Alibhai SM,<br />
Huh JH, Cesta A, et al.<br />
Medication reconciliation at hospital discharge;<br />
evaluating discrepancies.<br />
Ann Pharmacother 2008;42(10):1373-1379<br />
Vira T, Colquhoun M, Etchells EE.<br />
Reconcilable differ<strong>en</strong>ces: correcting medication<br />
errors at hospital admission and discharge.<br />
Qual Saf Health Care 2006;15(2):122-126<br />
32
6 Definities<br />
Afleveroverzicht (= afleverhistorie)<br />
Overzicht van de door de apotheker aan de patiënt afgeleverde medicatie in e<strong>en</strong> periode van minimaal<br />
zes maand<strong>en</strong> voorafgaand aan het mom<strong>en</strong>t van aanmaak <strong>en</strong> gebruik van dat afleveroverzicht.<br />
Bundel<br />
E<strong>en</strong> bundel is e<strong>en</strong> set van specifieke handeling<strong>en</strong> op procesniveau, die gelijktijdig word<strong>en</strong> ingezet<br />
<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong> de naleving op het niveau van de individuele patiënt wordt gemet<strong>en</strong> (de combinatie van<br />
handeling<strong>en</strong> is wel of niet uitgevoerd). Het getuigt van optimale zorg indi<strong>en</strong> de bundel <strong>bij</strong> alle<br />
patiënt<strong>en</strong> volledig wordt toegepast.<br />
Daadwerkelijk gebruikte medicatie<br />
De medicatie die de patiënt volg<strong>en</strong>s eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>, of conform de door de zorgverl<strong>en</strong>er <strong>bij</strong>gehoud<strong>en</strong><br />
toedi<strong>en</strong>registratie, werkelijk heeft ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Geschoold medewerker<br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker kan zijn: apotheker, apothekersassist<strong>en</strong>te, verpleegkundige, farmaceutisch<br />
consul<strong>en</strong>t of e<strong>en</strong> pharmacy practitioner.<br />
Incid<strong>en</strong>t<br />
Onbedoelde gebeurt<strong>en</strong>is tijd<strong>en</strong>s het zorgproces die tot schade aan de patiënt heeft geleid, had<br />
kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> of (nog) kan leid<strong>en</strong>.<br />
Medicatieoverzicht<br />
Het medicatieoverzicht is de registratie per patiënt van alle g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong> (al dan niet op recept <strong>en</strong><br />
relevante gegev<strong>en</strong>s over het gebruik daarvan in e<strong>en</strong> periode van t<strong>en</strong>minste drie maand<strong>en</strong> voorafgaand<br />
aan het mom<strong>en</strong>t van aanmaak <strong>en</strong> gebruik van dat medicatieoverzicht of zolang als nodig is voor verantwoorde<br />
zorg. Inclusief de red<strong>en</strong> van voorschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> inclusief allergieën, intoleranties <strong>en</strong> contra-indicaties.<br />
34
<strong>Medicatieverificatie</strong><br />
Het vaststell<strong>en</strong> van de daadwerkelijk gebruikte medicatie om zodo<strong>en</strong>de tot e<strong>en</strong> actueel <strong>en</strong><br />
waarheidsgetrouw medicatieoverzicht te kom<strong>en</strong>.<br />
Ontslaggesprek<br />
Gesprek met de patiënt <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> uit e<strong>en</strong> instelling om ev<strong>en</strong>tuele wijziging<strong>en</strong> in de farmacotherapie<br />
toe te licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijke problem<strong>en</strong> met het g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong>gebruik of vrag<strong>en</strong> van de patiënt<br />
te behandel<strong>en</strong>. Dit gesprek vindt plaats aan de hand van het tot stand gekom<strong>en</strong> medicatieoverzicht<br />
<strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong>. De <strong>ontslag</strong>medicatie maakt onderdeel uit van het medicatieoverzicht.<br />
Ontslagmedicatie<br />
Overzicht van alle medicatie die de patiënt na <strong>ontslag</strong> moet gaan <strong>en</strong>/of blijv<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>.<br />
Ontslagrecept<br />
Het <strong>ontslag</strong>recept is het overdrachtsdocum<strong>en</strong>t van de zorginstelling na <strong>ontslag</strong> van de patiënt naar<br />
de volg<strong>en</strong>de zorgverl<strong>en</strong>er, <strong>en</strong> bevat het voorschrift voor de aflever<strong>en</strong>de apotheker, vaak inclusief<br />
informatie over gestopte/gewijzigde medicatie tijd<strong>en</strong>s verblijf of <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong>. Het wordt in combinatie<br />
met e<strong>en</strong> medicatieoverzicht verstrekt.<br />
Opnamegesprek<br />
Gesprek met de patiënt <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> in e<strong>en</strong> instelling om het actuele gebruik van de patiënt te<br />
verifiër<strong>en</strong> met de voorgeschrev<strong>en</strong> medicatie, ev<strong>en</strong>tuele wijziging<strong>en</strong> in de farmacotherapie toe te<br />
licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijke problem<strong>en</strong> met het g<strong>en</strong>eesmiddel<strong>en</strong>gebruik of vrag<strong>en</strong> van de patiënt te<br />
behandel<strong>en</strong>. Doel van het <strong>opname</strong>gesprek is vaststelling van e<strong>en</strong> medicatieoverzicht <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>.<br />
De <strong>opname</strong>medicatie maakt onderdeel uit van het medicatieoverzicht.<br />
35
7 Bijlag<strong>en</strong><br />
Bijlage 1 Onderbouwing<br />
Bijlage 2 Wat is e<strong>en</strong> bundel?<br />
Bijlage 3 Checklist <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>gesprek<br />
Bijlage 4 Werkmodell<strong>en</strong> voor<br />
medicatieverificatie<br />
Bijlage 5 Voorbeeld registratieformulier<br />
medicatieverificatie<br />
Bijlage 6 Algem<strong>en</strong>e implem<strong>en</strong>tatietips<br />
36
Bijlage 1<br />
Onderbouwing<br />
Bij meer dan de helft van de patiënt<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong><br />
ziek<strong>en</strong>huis wordt opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, tred<strong>en</strong> overdrachtof<br />
voorschrijffout<strong>en</strong> in de medicatie op (Cornish<br />
2005, Vira 2006, Gleason 2004). In de literatuur<br />
word<strong>en</strong> deze fout<strong>en</strong> ook wel aangeduid als<br />
(onbedoelde) discrepanties, discontinuïteit<strong>en</strong><br />
of inconsist<strong>en</strong>ties. Discrepanties in medicatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong> kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot medicatiefout<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Schade aan de patiënt is<br />
hiervan e<strong>en</strong> mogelijk gevolg (Tam 2005).<br />
Het proces van medicatieverificatie is e<strong>en</strong> goed<br />
middel om het aantal onbedoelde discrepanties<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> in e<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huis te verminder<strong>en</strong><br />
(Jans<strong>en</strong> 2008, Bond 2002, Mulder 2008). Er is<br />
gedocum<strong>en</strong>teerd dat e<strong>en</strong> succesvolle medicatieverificatie<br />
door specifiek geschoold<strong>en</strong> ook werk<br />
<strong>en</strong> herhaald werk vermindert. Wanneer de<br />
fout<strong>en</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis word<strong>en</strong><br />
voortgezet, kan dat resulter<strong>en</strong> in medicatieinteractie,<br />
therapeutische dubbelmedicatie,<br />
incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> extra kost<strong>en</strong> (Lau 2000, Beers 1990,<br />
Nester 2002). Eén studie (Gleason 2004) toonde<br />
aan dat 22% van de onbedoelde discrepanties<br />
tuss<strong>en</strong> de medicatie die vóór <strong>opname</strong> <strong>en</strong> die <strong>bij</strong><br />
aanvang van het verblijf in het ziek<strong>en</strong>huis zou<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt, had kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot<br />
schade <strong>bij</strong> de patiënt tijd<strong>en</strong>s het verblijf in het<br />
ziek<strong>en</strong>huis. 59% van de discrepanties had kunn<strong>en</strong><br />
leid<strong>en</strong> tot schade na <strong>ontslag</strong> als ze niet voor die<br />
tijd war<strong>en</strong> opgelost.<br />
Opname<br />
Uit onderzoek blijkt dat als e<strong>en</strong> compleet<br />
overzicht van de <strong>opname</strong>medicatie ontbreekt,<br />
<strong>bij</strong> 50 tot 60% van de patiënt<strong>en</strong> t<strong>en</strong> minste<br />
één discrepantie optreedt (Cornish 2005, Vira<br />
2006). Voor zo’n compleet overzicht geldt -<br />
onder meer in Engeland - e<strong>en</strong> farmaceutisch<br />
<strong>opname</strong>gesprek met de patiënt of met zijn<br />
verzorger als ‘goud<strong>en</strong> standaard’. Dit proces<br />
staat internationaal ook bek<strong>en</strong>d als medication<br />
reconciliation. Eerdere studies in het buit<strong>en</strong>land<br />
hebb<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat als e<strong>en</strong> apotheker dit<br />
proces uitvoert, het aantal transmurale fout<strong>en</strong><br />
in de <strong>opname</strong>medicatie afneemt (Gleason 2004,<br />
Lizer 2007, Viktel 2006). Gezi<strong>en</strong> opleidingsniveau,<br />
kost<strong>en</strong> <strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> apothekers in Nederlandse<br />
ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, is het niet doelmatig dit gesprek<br />
te lat<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> apotheker; e<strong>en</strong> <strong>opname</strong>gesprek<br />
door e<strong>en</strong> apothekersassist<strong>en</strong>t is dat wel<br />
(Jans<strong>en</strong> 2008).<br />
37
Uit Nederlands onderzoek (n=65) van Jans<strong>en</strong><br />
(2008) in het Academisch Medisch C<strong>en</strong>trum<br />
Amsterdam blijkt dat e<strong>en</strong> patiënt 72% kans<br />
had op e<strong>en</strong> transmurale fout indi<strong>en</strong> de arts de<br />
gegev<strong>en</strong>s haalde uit de medische status. Na<br />
invoering van het farmaceutisch <strong>opname</strong>gesprek<br />
door e<strong>en</strong> apothekersassist<strong>en</strong>t daalde de kans<br />
significant naar 19%. Het aantal patiënt<strong>en</strong> met<br />
minimaal één transmurale fout was in de uitgangssituatie<br />
42% <strong>en</strong> in de interv<strong>en</strong>tieperiode<br />
17%. Hiermee werd e<strong>en</strong> significante reductie<br />
van het aantal transmurale fout<strong>en</strong> met meer<br />
dan 50% bewerkstelligd.<br />
Kanttek<strong>en</strong>ing <strong>bij</strong> dit onderzoek is dat de arts<br />
e<strong>en</strong> voorstel kreeg aangereikt van de apotheek<br />
op basis waarvan de thuismedicatie door de<br />
arts zelf werd voorgeschrev<strong>en</strong>. Het aantal fout<strong>en</strong><br />
in de interv<strong>en</strong>tieperiode werd hoofdzakelijk<br />
verklaard door invoer- <strong>en</strong>/of overschrijffout<strong>en</strong>.<br />
Dit verklaart grot<strong>en</strong>deels het perc<strong>en</strong>tage van<br />
19% respectievelijk 17%.<br />
Mulder (2008) onderzocht<strong>en</strong> in de Haarlemse<br />
ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> ook de invloed van e<strong>en</strong> farmaceutisch<br />
<strong>opname</strong>gesprek door e<strong>en</strong> apotheker op<br />
het voorkóm<strong>en</strong> van medicatiediscrepanties <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong> van chirurgische patiënt<strong>en</strong>. Zij steld<strong>en</strong><br />
vast dat voor de invoering van het <strong>opname</strong><br />
gesprek <strong>bij</strong> 49% van de electieve chirurgische<br />
patiënt<strong>en</strong> (n=133) t<strong>en</strong>minste één discrepantie<br />
optrad. Na invoering van het <strong>opname</strong>gesprek<br />
was dit perc<strong>en</strong>tage gedaald tot 13%.<br />
In het Wilhelmina ziek<strong>en</strong>huis te Ass<strong>en</strong> (ongepubliceerd)<br />
werd met het FISPO-onderzoek<br />
vastgesteld dat dankzij de invoering van e<strong>en</strong><br />
<strong>opname</strong>gesprek <strong>bij</strong> spoed<strong>opname</strong>s <strong>bij</strong> 58% van<br />
de patiënt<strong>en</strong> (n=45) één of meerdere onbedoelde<br />
discrepanties kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>.<br />
38
Indi<strong>en</strong> het risico wordt gecorrigeerd voor alle<strong>en</strong><br />
de patiënt<strong>en</strong> die t<strong>en</strong>minste één g<strong>en</strong>eesmiddel<br />
gebruik<strong>en</strong>, bedroeg dat perc<strong>en</strong>tage 79%.<br />
De resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> review (Tam 2005 duid<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> behoefte aan e<strong>en</strong> nieuwe systematische<br />
aanpak om te kom<strong>en</strong> tot nauwkeurige medicatieoverzicht<strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong> ziek<strong>en</strong>huisopna me. Door e<strong>en</strong><br />
compleet medicatieoverzicht kunn<strong>en</strong> oorzak<strong>en</strong><br />
voor de ziekte van de patiënt zichtbaar word<strong>en</strong>,<br />
zoals incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met betrekking tot medicatie<br />
of therapieontrouw met betrekking tot inname<br />
van medicatie.<br />
Het doel van medicatieverificatie is het reducer<strong>en</strong><br />
van fout<strong>en</strong> die het gevolg kunn<strong>en</strong> zijn van<br />
onderbrok<strong>en</strong> of ongepaste medicatietherapie<br />
gedur<strong>en</strong>de ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong> <strong>en</strong> na ziek<strong>en</strong>huis<strong>ontslag</strong>.<br />
Ook kunn<strong>en</strong> digitale system<strong>en</strong> dit<br />
soort fout<strong>en</strong> over het hoofd zi<strong>en</strong> (Tam 2005).<br />
Ontslag<br />
Problem<strong>en</strong> met medicatieverificatie do<strong>en</strong> zich<br />
niet alle<strong>en</strong> voor <strong>bij</strong> ziek<strong>en</strong>huis<strong>opname</strong>, maar ook<br />
<strong>bij</strong> -<strong>ontslag</strong>. Twee studies (Forster 2003/2004)<br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot aantal incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aangetoond<br />
onder <strong>ontslag</strong><strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong>.<br />
Forster (2003) vond dat <strong>bij</strong>na 20% van de<br />
patiënt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t had ondervond<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s<br />
de overplaatsing van ziek<strong>en</strong>huis naar huis.<br />
Incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als gevolg van medicatie kom<strong>en</strong> het<br />
meest voor (66%), <strong>en</strong> de meeste daarvan zijn<br />
te voorkom<strong>en</strong> of verbeter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vervolgstudie<br />
(Forster 2004) laat vergelijkbare resultat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>.<br />
23% van de patiënt<strong>en</strong> ervaart e<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t <strong>bij</strong><br />
<strong>ontslag</strong> uit het ziek<strong>en</strong>huis.<br />
Opnieuw zijn incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met betrekking tot<br />
medicatie het meest voorkom<strong>en</strong>d (72%) <strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong>na de helft hiervan was te voorkom<strong>en</strong> of<br />
verbeter<strong>en</strong>.<br />
39
Bijlage 2<br />
Wat is e<strong>en</strong> bundel?<br />
E<strong>en</strong> bundel is e<strong>en</strong> set van specifieke handeling<strong>en</strong><br />
op procesniveau (meestal 3 tot 5), die gelijktijdig<br />
word<strong>en</strong> ingezet <strong>en</strong> waar<strong>bij</strong> de naleving op het<br />
niveau van de individuele patiënt wordt gemet<strong>en</strong><br />
(de combinatie van handeling<strong>en</strong> is wel of niet<br />
uitgevoerd). De meting van de naleving van de<br />
bundel is e<strong>en</strong> procesindicator.<br />
De expertgroep heeft interv<strong>en</strong>ties voor medicatieverificatie<br />
opgesteld <strong>en</strong> geclusterd op basis van<br />
de bundelmethode. De twee bundels (<strong>opname</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>) bestaan uit drie, respectievelijk vier<br />
onderdel<strong>en</strong>. Deze onderdel<strong>en</strong> zijn niet nieuw, ze<br />
zijn gebaseerd op literatuur <strong>en</strong> goede voorbeeld<strong>en</strong><br />
uit de praktijk (zie <strong>bij</strong>lage 1). Door de interv<strong>en</strong>ties<br />
van e<strong>en</strong> bundel als één geheel te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>,<br />
kan e<strong>en</strong> optimaal effect word<strong>en</strong> bereikt.<br />
De naleving van de medicatieverificatiebundels<br />
wordt gecontroleerd door te beoordel<strong>en</strong> of alle<br />
handeling<strong>en</strong> van de bundel <strong>bij</strong> e<strong>en</strong> patiënt<br />
word<strong>en</strong> toegepast (procesindicator, effectmeting<br />
op de korte termijn). Deze b<strong>en</strong>adering is het<br />
meest succesvol geblek<strong>en</strong> als alle handeling<strong>en</strong><br />
tegelijk word<strong>en</strong> toegepast - e<strong>en</strong> ‘alles of niets’<br />
strategie. De naleving van de bundels moet<br />
periodiek word<strong>en</strong> teruggekoppeld naar de<br />
betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> in de praktijk.<br />
Patiënt 1 Patiënt 2 Patiënt 3 Patiënt 4 Patiënt 5 Totaal<br />
Handeling 1 OK X OK OK OK 80%<br />
Handeling 2 X OK OK X OK 60%<br />
Handeling 3 OK OK X OK OK 80%<br />
Handeling 4 OK X OK X OK 60%<br />
Totaal X X X X OK 20%<br />
Tabel 1: Uitgevoerde handeling<strong>en</strong> per patiënt<br />
met daaronder de naleving van de totale bundel<br />
40
Bijlage 3<br />
Checklist <strong>bij</strong> <strong>opname</strong>gesprek<br />
Opnamegesprekk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aan de hand van<br />
e<strong>en</strong> gestandaardiseerde checklist word<strong>en</strong><br />
uitgevoerd. Onderwerp<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> dergelijke<br />
checklist zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zijn afhankelijk van<br />
het protocol dat wordt toegepast, <strong>bij</strong>voorbeeld<br />
wanneer het <strong>opname</strong>gesprek <strong>en</strong>/of e<strong>en</strong> evaluatie<br />
van het medicatiegebruik plaatsvindt.<br />
In het <strong>opname</strong>gesprek di<strong>en</strong><strong>en</strong> in ieder geval de<br />
gegev<strong>en</strong>s voor het medicatieoverzicht (zie paragraaf<br />
2.2, interv<strong>en</strong>tie 3) aan de orde te kom<strong>en</strong>.<br />
Onderwerp<strong>en</strong> die ook besprok<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zijn:<br />
• Vaststell<strong>en</strong> van de thuismedicatie (inclusief<br />
zelfzorgmedicatie) aan de hand van meegebrachte<br />
thuismedicatie door de patiënt <strong>en</strong><br />
het afleveroverzicht<br />
• Nagaan of adviser<strong>en</strong> om peri-operatieve<br />
risicomedicatie te stopp<strong>en</strong> (afhankelijk van<br />
het mom<strong>en</strong>t van medicatie<strong>opname</strong>gesprek)<br />
• Uitvoer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> anamnese naar contraindicaties<br />
(ernstige <strong>bij</strong>werking<strong>en</strong> <strong>en</strong> allergieën)<br />
• Nagaan of er e<strong>en</strong> verschil bestaat tuss<strong>en</strong> wat<br />
de patiënt zegt te gebruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat op het<br />
opgevraagde afleveroverzicht staat, <strong>en</strong> verklaar<br />
<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>teer hoe het verschil is ontstaan.<br />
Op de website vindt u voorbeeld<strong>en</strong> van checklist<strong>en</strong><br />
die gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>bij</strong> e<strong>en</strong><br />
<strong>opname</strong>gesprek.<br />
41
Bijlage 4<br />
Werkmodell<strong>en</strong> voor medicatieverificatie<br />
Werkmodel 1<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> op de dag van <strong>opname</strong><br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker:<br />
• vraagt <strong>bij</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek het<br />
afleveroverzicht op<br />
• voert het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
• stelt e<strong>en</strong> medicatieoverzicht <strong>en</strong> deellijst op<br />
42
Het actuele afleveroverzicht van de op<strong>en</strong>bare<br />
apotheek wordt opgevraagd, <strong>bij</strong> voorkeur binn<strong>en</strong><br />
24 uur voorafgaand aan het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
met de patiënt<br />
Wat is nodig:<br />
• <strong>opname</strong>planning van patiënt<strong>en</strong><br />
• k<strong>en</strong>nis over op<strong>en</strong>bare apotheek <strong>en</strong> huisarts<br />
van de patiënt<br />
E<strong>en</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek vindt plaats direct<br />
na <strong>opname</strong>, <strong>bij</strong>voorbeeld in de (poliklinische) apotheek<br />
of op de afdeling<br />
Direct na het <strong>opname</strong>gesprek wordt e<strong>en</strong> voorlopig<br />
medicatieoverzicht ter beschikking gesteld aan<br />
de hoofdbehandelaar <strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorlopige deellijst<br />
aan de verpleegafdeling:<br />
• elektronisch <strong>en</strong>/of op papier<br />
• via de apotheek <strong>en</strong>/of de patiënt<br />
E<strong>en</strong> definitief <strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht <strong>en</strong><br />
deellijst word<strong>en</strong> opgesteld na beoordeling van<br />
het voorlopige medicatieoverzicht. Het actuele<br />
medicatieoverzicht wordt ter beschikking gesteld<br />
aan de hoofdbehandelaar, de definitieve deellijst<br />
aan de verpleegafdeling:<br />
• elektronisch <strong>en</strong>/of op papier<br />
• via de apotheek<br />
Wat is nodig <strong>bij</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek:<br />
• afleveroverzicht van de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
• intakeformulier gebaseerd op e<strong>en</strong><br />
gestandaardiseerde checklist<br />
• medicatiegerelateerde afsprak<strong>en</strong> met de<br />
anesthesioloog (inclusief afsprak<strong>en</strong> over de<br />
preoperatief te stak<strong>en</strong> medicatie)<br />
Autorisatie door de hoofdbehandelaar van het<br />
voorlopige medicatieoverzicht<br />
43
Werkmodel 2<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> voorafgaand aan<br />
geplande <strong>opname</strong><br />
E<strong>en</strong> geschoold medewerker:<br />
• vraagt <strong>bij</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek het<br />
afleveroverzicht op<br />
• voert het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
• stelt e<strong>en</strong> medicatieoverzicht <strong>en</strong> deellijst op<br />
E<strong>en</strong> afdelingsverpleegkundige voert de check<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> uit.<br />
44
Het actuele afleveroverzicht van de op<strong>en</strong>bare<br />
apotheek wordt opgevraagd, <strong>bij</strong> voorkeur binn<strong>en</strong><br />
24 uur voorafgaand aan het medicatie<strong>opname</strong>gesprek<br />
met de patiënt<br />
Wat is nodig:<br />
• <strong>opname</strong>planning van patiënt<strong>en</strong><br />
• k<strong>en</strong>nis over op<strong>en</strong>bare apotheek <strong>en</strong> huisarts<br />
van de patiënt<br />
E<strong>en</strong> medicatie-<strong>opname</strong>gesprek vindt <strong>bij</strong> voorkeur<br />
plaats binn<strong>en</strong> twee wek<strong>en</strong> voorafgaand aan<br />
<strong>opname</strong>, <strong>bij</strong> voorkeur op het mom<strong>en</strong>t van preoperatieve<br />
scre<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> voorafgaand aan het<br />
gesprek met de anesthesioloog<br />
Wat is nodig <strong>bij</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek:<br />
• afleveroverzicht van de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
• intakeformulier gebaseerd op e<strong>en</strong><br />
gestandaardiseerde checklist<br />
Direct na het medicatie-<strong>opname</strong>gesprek wordt<br />
e<strong>en</strong> voorlopig medicatieoverzicht ter beschikking<br />
gesteld aan de anesthesioloog inclusief het<br />
advies over de preoperatief te stak<strong>en</strong> medicatie:<br />
• elektronisch <strong>en</strong>/of op papier<br />
• via de apotheek<br />
Op het mom<strong>en</strong>t van <strong>opname</strong> van de patiënt,<br />
wordt gecheckt of het voorlopige medicatieoverzicht<br />
nog actueel is<br />
E<strong>en</strong> definitief <strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht <strong>en</strong><br />
deellijst word<strong>en</strong> opgesteld na beoordeling van het<br />
voorlopige medicatieoverzicht <strong>en</strong> de check <strong>bij</strong><br />
<strong>opname</strong>. Het actuele medicatieoverzicht wordt<br />
ter beschikking gesteld aan de hoofdbehandelaar,<br />
de definitieve deellijst aan de verpleegafdeling:<br />
• elektronisch <strong>en</strong>/of op papier<br />
• via de apotheek<br />
Wat is nodig voor de check:<br />
• Voorlopige medicatieoverzicht<br />
• Medicatiegerelateerde afsprak<strong>en</strong> met de<br />
anesthesioloog<br />
• Actueel afleveroverzicht van de op<strong>en</strong>bare<br />
apotheek<br />
Autorisatie door de hoofdbehandelaar van het<br />
voorlopige medicatieoverzicht<br />
45
Bijlage 5<br />
Voorbeeld registratieformulier medicatieverificatie<br />
Patiëntgegev<strong>en</strong>s<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong><br />
De medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> is compleet uitgevoerd als:<br />
E<strong>en</strong> afleveroverzicht is opgevraagd <strong>bij</strong> de op<strong>en</strong>bare apotheek<br />
E<strong>en</strong> medicatie<strong>opname</strong>gesprek heeft plaatsgevond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
E<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht is opgesteld<br />
Vraag: Is de medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> compleet uitgevoerd?<br />
ja nee<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong><br />
De medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> is correct als:<br />
E<strong>en</strong> actueel medicatieoverzicht is opgesteld aan de hand van gegev<strong>en</strong>s van de ziek<strong>en</strong>huisapotheek<br />
<strong>en</strong> het medisch- <strong>en</strong> verpleegkundig dossier<br />
De <strong>ontslag</strong>receptuur is uitgeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> geautoriseerd door de hoofdbehandelaar<br />
E<strong>en</strong> medicatie<strong>ontslag</strong>gesprek heeft plaatsgevond<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> geschoold medewerker<br />
De overdracht heeft plaatsgevond<strong>en</strong> van het actuele medicatieoverzicht, <strong>ontslag</strong>receptuur,<br />
ev<strong>en</strong>als informatie over gestaakte <strong>en</strong> gewijzigde medicatie <strong>en</strong> de red<strong>en</strong> daarvoor, naar de<br />
op<strong>en</strong>bare apotheek, huisarts <strong>en</strong> andere zorginstelling<strong>en</strong><br />
Vraag: Is de medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>ontslag</strong> compleet uitgevoerd?<br />
ja nee<br />
46
Bijlage 6<br />
Algem<strong>en</strong>e implem<strong>en</strong>tatietips<br />
Er zijn verschill<strong>en</strong>de method<strong>en</strong> bruikbaar om e<strong>en</strong> verandering succesvol te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. In onderstaande<br />
krijgt u concrete tips, gebaseerd op ti<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong>. Deze vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘how-to-do-it’<br />
leidraad.<br />
1<br />
2<br />
3<br />
4<br />
5<br />
6<br />
7<br />
8<br />
9<br />
10<br />
Stel e<strong>en</strong> veranderteam sam<strong>en</strong><br />
Definieer het probleem, de uitdaging of de kans<br />
Stel de doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie vast<br />
Beschrijf de interv<strong>en</strong>tie in detail<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> plan om de effectiviteit van de interv<strong>en</strong>tie te test<strong>en</strong><br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieplan voor teamtraining <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> monitoringplan voor continue beoordeling van de<br />
effectiviteit van de interv<strong>en</strong>tie<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> communicatieplan<br />
Combineer het geheel van de eerste acht stapp<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> concreet<br />
plan van aanpak<br />
Bespreek het plan van aanpak met sleutelperson<strong>en</strong><br />
48
1<br />
Stel e<strong>en</strong> veranderteam sam<strong>en</strong><br />
Doel<br />
Formeer e<strong>en</strong> team met autoriteit, expertise,<br />
geloofwaardigheid <strong>en</strong> motivatie.<br />
Dit is noodzakelijk om de veranderkar te<br />
trekk<strong>en</strong>.<br />
Hoofdpunt<br />
Stel e<strong>en</strong> multidisciplinair veranderteam<br />
sam<strong>en</strong> met de juiste mix van vaardighed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis.<br />
Tips voor succes<br />
• Begin met professionals van de afdeling<br />
die als eerste start. De meest optimale<br />
sam<strong>en</strong>stelling van het veranderteam<br />
bestaat uit professionals van zowel de<br />
apotheek als de verpleegafdeling<strong>en</strong>; e<strong>en</strong><br />
mix van apothekers, -assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, medisch<br />
specialist<strong>en</strong> <strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>bij</strong>voorbeeld e<strong>en</strong> kwaliteitsmedewerker.<br />
• Verzeker je direct van commitm<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
steun van managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Raad van<br />
Bestuur <strong>en</strong> vraag direct formatieruimte<br />
om e<strong>en</strong> dergelijk team te former<strong>en</strong>.<br />
• Maak het team niet te groot: ongeveer<br />
5-6 person<strong>en</strong>.<br />
2<br />
Definieer het probleem,<br />
de uitdaging of de kans<br />
Doel<br />
Omschrijf specifiek het probleem, de<br />
uitdaging of de kans voor verbetering dat<br />
wordt aangepakt door de interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong><br />
id<strong>en</strong>tificeer het betrokk<strong>en</strong> proces.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Laat zi<strong>en</strong> dat ook in uw kliniek onbedoelde<br />
schade optreedt <strong>bij</strong> patiënt<strong>en</strong><br />
als gevolg van fout<strong>en</strong> in medicatie.<br />
• Laat de gevolg<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>: medicatiefout<strong>en</strong><br />
die mogelijk voorkom<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
• Omschrijf de uitdaging: juiste <strong>en</strong><br />
zorgvuldige verificatie van medicatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
Tips voor succes<br />
• Maak zo mogelijk gebruik van data uit<br />
de eig<strong>en</strong> kliniek. Laat u hier<strong>bij</strong> zo nodig<br />
ondersteun<strong>en</strong> door de afdeling kwaliteit.<br />
• Gebruik ter illustratie casuss<strong>en</strong> waar<strong>bij</strong><br />
het mis is gegaan.<br />
• Creëer e<strong>en</strong> ‘s<strong>en</strong>se of urg<strong>en</strong>cy’.<br />
• Wat is de visie van het ziek<strong>en</strong>huis op<br />
het thema patiëntveiligheid.<br />
• Wat wil het ziek<strong>en</strong>huis bereik<strong>en</strong>?<br />
49
3<br />
Stel de doel<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie<br />
vast<br />
Doel<br />
Verklaar in meetbare term<strong>en</strong> exact datg<strong>en</strong>e<br />
wat u hoopt te bereik<strong>en</strong> met de interv<strong>en</strong>tie.<br />
Hoofdpunt<br />
Kom tot het meest optimale medicatieoverzicht<br />
door verificatie van medicatie<br />
<strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
Tips voor succes<br />
• Maak de doel<strong>en</strong> uitdag<strong>en</strong>d.<br />
• Zorg dat resultat<strong>en</strong> op korte termijn<br />
aantoonbaar zijn.<br />
4<br />
Beschrijf de interv<strong>en</strong>tie in detail<br />
Doel<br />
Ontwerp e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie die uw probleem,<br />
uitdaging of kans aanpakt <strong>en</strong> waarmee u<br />
uw doel<strong>en</strong> zal hal<strong>en</strong>.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Introduceer de interv<strong>en</strong>ties van de<br />
bundel <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>.<br />
Leg afsprak<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong> protocol<br />
lair vast.<br />
• Leg het protocol in het ziek<strong>en</strong>huis zo<br />
snel mogelijk breed vast <strong>en</strong> laat dit<br />
accorder<strong>en</strong> door medische staf <strong>en</strong><br />
Raad van Bestuur.<br />
Tips voor succes<br />
• Houd de focus op het probleem, het<br />
einddoel <strong>en</strong> hoe u dit het beste kunt<br />
bereik<strong>en</strong>.<br />
• Probeer de interv<strong>en</strong>ties zo simpel<br />
mogelijk te houd<strong>en</strong>.<br />
• Ga na wat haalbaar is in uw ziek<strong>en</strong>huisorganisatie.<br />
Ga zoveel mogelijk uit van<br />
de mogelijkhed<strong>en</strong> van uw organisatie.<br />
• B<strong>en</strong>adruk de autonomie <strong>en</strong> de eig<strong>en</strong><br />
verantwoordelijkheid van de specialist.<br />
50
5<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> plan om de effectiviteit<br />
van de interv<strong>en</strong>tie te test<strong>en</strong><br />
Doel<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> methode waarmee u kunt<br />
bepal<strong>en</strong> of de interv<strong>en</strong>tie geleid heeft tot<br />
het hal<strong>en</strong> van de doel<strong>en</strong>.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Stel iemand aan die verantwoordelijk<br />
is voor dataverzameling <strong>en</strong> -analyse.<br />
• Verzeker u van steun van de afdeling<br />
kwaliteit.<br />
• Ga zo snel mogelijk na of <strong>en</strong> hoe het<br />
thema medicatieverificatie in uw ziek<strong>en</strong>huis<br />
geregistreerd wordt.<br />
Tip voor succes<br />
Meet de indicator<strong>en</strong>.<br />
6<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieplan<br />
voor teamtraining <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
Doel<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> plan voor teamtraining <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatieplan voor de interv<strong>en</strong>tie.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• School de teamled<strong>en</strong> over de bundels<br />
van medicatieverificatie <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>ontslag</strong>.<br />
• School verpleegkundige <strong>en</strong> medische<br />
staf in het protocol.<br />
• Maak gebruik van communicatietech<br />
niek<strong>en</strong> als SBAR.<br />
Tips voor succes<br />
• Start kleinschalig met e<strong>en</strong> pilotafdeling.<br />
• Pas aan de hand van evaluatie op de<br />
pilotafdeling zonodig het protocol aan.<br />
• Breidt vervolg<strong>en</strong>s uit naar andere<br />
verpleegafdeling<strong>en</strong>.<br />
51
7<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> monitoringplan<br />
voor continue beoordeling van de<br />
effectiviteit van de interv<strong>en</strong>tie<br />
Doel<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> plan voor continue procesverbetering<br />
met uw interv<strong>en</strong>tie.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Formuleer indicator<strong>en</strong>.<br />
• Maak registratieformulier<strong>en</strong> voor score<br />
van de bundel.<br />
• Maak evaluatieformulier<strong>en</strong> voor arts<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verpleegkundig<strong>en</strong>.<br />
Tip voor succes<br />
Toon de resultat<strong>en</strong>.<br />
8<br />
Ontwikkel e<strong>en</strong> communicatieplan<br />
Doel<br />
Creëer e<strong>en</strong> communicatieplan gericht op<br />
de belangrijkste stakeholders waarvan<br />
u verwacht dat ze het veranderinitiatief<br />
zull<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> promot<strong>en</strong>.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Wie zijn de belangrijkste stakeholders?<br />
• Maak e<strong>en</strong> communicatieplan: wat is<br />
het doel van de informatievoorzi<strong>en</strong>ing,<br />
welke informatie wilt u verstrekk<strong>en</strong>, hoe<br />
gaat u de informatie verstrekk<strong>en</strong>.<br />
• Stel e<strong>en</strong> persoon aan die verantwoordelijk<br />
is voor de informatieverstrekking.<br />
Tips voor succes<br />
• Houd de focus op het doel van de informatieverstrekking:<br />
wat wilt u ermee<br />
bereik<strong>en</strong>?<br />
• Communiceer veel <strong>en</strong> vaak over het team.<br />
Doe dit systematisch <strong>en</strong> grondig. Door<br />
regelmatige communicatie wordt e<strong>en</strong><br />
continue bewustwording met betrekking<br />
tot medicatieverificatie <strong>en</strong> de aanpak<br />
door middel van toepassing van de<br />
<strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>bundel gehandhaafd.<br />
• Maak gebruik van communicatiemiddel<strong>en</strong><br />
als nieuwsbriev<strong>en</strong>, posters, kaartjes.<br />
52
9<br />
Combineer de eerste acht stapp<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> concreet plan van aanpak<br />
Doel<br />
Stel e<strong>en</strong> concreet plan van aanpak sam<strong>en</strong><br />
met tijdslijn<strong>en</strong>.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Het plan van aanpak moet de <strong>bij</strong> punt<br />
1-8 g<strong>en</strong>oemde elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>.<br />
• Het plan van aanpak moet e<strong>en</strong> duidelijk<br />
tijdspad hebb<strong>en</strong>.<br />
• Het moet ook duidelijk beschrijv<strong>en</strong><br />
welke resources nodig zijn: material<strong>en</strong>.<br />
formatie <strong>bij</strong> de apotheek moet op peil<br />
zijn, formatie geschoolde medewerkers<br />
moet op peil zijn.<br />
10<br />
Bespreek het plan van aanpak met<br />
sleutelperson<strong>en</strong><br />
Doel<br />
G<strong>en</strong>ereer steun <strong>en</strong> ontlok ideeën van<br />
belangrijke stakeholders <strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificeer<br />
tegelijk barrières voor het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />
van het plan.<br />
Hoofdpunt<strong>en</strong><br />
• Id<strong>en</strong>tificeer de stakeholders die wez<strong>en</strong><br />
lijk kunn<strong>en</strong> <strong>bij</strong>drag<strong>en</strong> aan het plan.<br />
• Laat die stakeholders het plan<br />
beoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> input gev<strong>en</strong>.<br />
• Pas het plan van aanpak aan op<br />
geleide van hun adviez<strong>en</strong>.<br />
Tips voor succes<br />
• Blijf b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat het operationeel<br />
houd<strong>en</strong> van de <strong>opname</strong>- <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong><br />
bundel e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke inspanning is.<br />
• Geef zo snel mogelijk aan managem<strong>en</strong>t <strong>en</strong><br />
Raad van Bestuur aan welke resources<br />
nodig zijn.<br />
• Probeer zo snel mogelijk e<strong>en</strong> ‘kost<strong>en</strong>plaatje’<br />
te mak<strong>en</strong>. Het mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
‘business case’ is slechts gedeeltelijk<br />
mogelijk, omdat nog onduidelijk is waar<br />
<strong>en</strong> hoeveel winst er exact te behal<strong>en</strong> is.<br />
53
Colofon<br />
‘<strong>Medicatieverificatie</strong> <strong>bij</strong> <strong>opname</strong> <strong>en</strong> <strong>ontslag</strong>’<br />
is e<strong>en</strong> uitgave van het Veiligheidsprogramma.<br />
U kunt de praktijkgids download<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of<br />
bestell<strong>en</strong> via de website van het Veiligheidsprogramma<br />
www.vmszorg.nl<br />
Vormgeving<br />
SOGOOD, Haarlem.<br />
www.sogooddesign.nl<br />
Redactie<br />
Angelique Spaan Tekstproducties, D<strong>en</strong> Haag.<br />
www.angeliquespaan.nl<br />
Publicati<strong>en</strong>ummer<br />
2008.0101<br />
ISBN<br />
978-90-813619-2-7<br />
Aan deze uitgave werkte de expertgroep<br />
<strong>Medicatieverificatie</strong> mee:<br />
Drs. W.B. (Tim) Vreede,<br />
Voorzitter expertteam, Kinderarts FlevoZiek<strong>en</strong>huis,<br />
lid Commissie Patiëntveiligheid NVK<br />
A. (Anja) Bouwman,<br />
Coördinator Apothekers Thuiszorg Coördinatie<br />
C<strong>en</strong>trum Canisius Wilhelmina Ziek<strong>en</strong>huis<br />
Nijmeg<strong>en</strong><br />
Drs. I.M.M. (Ingrid) van Haelst,<br />
Ziek<strong>en</strong>huisapotheker Medisch C<strong>en</strong>trum Alkmaar<br />
Drs. B. Th. (Brigit) Heemskerk,<br />
Programmamanager Veiligheidsprogramma<br />
Drs. E. (Elsbeth) Helfrich<br />
Ziek<strong>en</strong>huisapotheker Wilhelmina Ziek<strong>en</strong>huis<br />
Ass<strong>en</strong><br />
Mr. Drs. M.M. (Maartje) Houtsma<br />
Programmamedewerker ti<strong>en</strong> thema’s Veiligheidsprogramma<br />
54
Dr. H. (Harrie) Kemna<br />
S<strong>en</strong>ior Beleidsadviseur Zorg NVZ-ver<strong>en</strong>iging van<br />
ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
J.L.M. (Ko) van de Klundert,<br />
Arts, S<strong>en</strong>ior adviseur Orde van Medisch<br />
Specialist<strong>en</strong><br />
Drs. K. (Kar<strong>en</strong>) de Leest<br />
Apotheker KNMP<br />
Drs. C.H.J. (Caroli<strong>en</strong>) van der Lind<strong>en</strong><br />
Klinisch Geriater, klinisch farmacoloog Catharina<br />
Ziek<strong>en</strong>huis Eindhov<strong>en</strong>, lid werkgroep klinische<br />
gerontofarmacologie <strong>en</strong> NVKG<br />
Drs. C.G.M. (Caroli<strong>en</strong>) Sino<br />
Verplegingswet<strong>en</strong>schapper Hogeschool Utrecht,<br />
Verpleegkundige<br />
Drs. R.M. (Roos) Trooster<br />
Projectleider ti<strong>en</strong> thema’s Veiligheidsprogramma<br />
Met medewerking van:<br />
A.M. (Anne) de Roos<br />
Beleidsadviseur Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging van<br />
Ziek<strong>en</strong>huisapothekers, Projectleider Overdracht<br />
van medicatiegegev<strong>en</strong>s in de ket<strong>en</strong><br />
Drs. R.K.L (Ralph) So<br />
Anesthesioloog-int<strong>en</strong>sivist Albert Schweitzer<br />
Ziek<strong>en</strong>huis Dordrecht, lid expertteam Herk<strong>en</strong>ning<br />
<strong>en</strong> behandeling van de vitaal bedreigde<br />
patiënt Veiligheidsprogramma<br />
Drs. P. L. (Peter) Tangkau<br />
Internist-Int<strong>en</strong>sivist Reinier de Graaf Groep<br />
Delft, Voorzitter expertteam Herk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong><br />
behandeling van de vitaal bedreigde patiënt<br />
Veiligheidsprogramma<br />
Drs. J. (Jolanda) Witt<strong>en</strong>berg<br />
Programmamedewerker ti<strong>en</strong> thema’s Veiligheidsprogramma<br />
Dr. A.J.J. (Ar<strong>en</strong>d Jan) Woittiez<br />
Internist, Int<strong>en</strong>sivist, Nefroloog, Ziek<strong>en</strong>huisgroep<br />
Tw<strong>en</strong>te – locatie Almelo<br />
55
Ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>:<br />
• Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum Verpleging &<br />
Verzorging<br />
• Nederlandse Internist<strong>en</strong> Ver<strong>en</strong>iging<br />
• Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Cardiologie<br />
• Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Kinderg<strong>en</strong>eeskunde<br />
• Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging voor Klinische Geriatrie<br />
• Nederlandse Ver<strong>en</strong>iging van Ziek<strong>en</strong>huisapothekers<br />
• Ver<strong>en</strong>iging Apothekersassist<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />
Ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />
• Verpleegkundig<strong>en</strong> & Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> Nederland<br />
Copyrights<br />
Aan de inhoud van deze uitgave kunn<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
recht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>d. Ondanks de uiterste<br />
zorgvuldigheid waarmee deze uitgave tot stand<br />
is gekom<strong>en</strong>, is het Veiligheidsprogramma niet<br />
aansprakelijk voor ev<strong>en</strong>tuele drukfout<strong>en</strong>. Noch<br />
voor het gebruik van de inhoud van de tekst<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de daaruit voortvloei<strong>en</strong>de feit<strong>en</strong>, omstandighed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> gevolg<strong>en</strong>.<br />
Overname van tekst<strong>en</strong> is uitsluit<strong>en</strong>d toegestaan<br />
na schriftelijke toestemming van de uitgever.<br />
56
Het Veiligheidsprogramma wordt<br />
geïnitieerd door:<br />
NVZ ver<strong>en</strong>iging van ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> (NVZ),<br />
Orde van Medische Specialist<strong>en</strong> (Orde),<br />
Landelijk Expertisec<strong>en</strong>trum<br />
Verpleging & Verzorging (LEVV) <strong>en</strong><br />
Verpleegkundig<strong>en</strong> & Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
Nederland (V&VN)
www.vmszorg.nl