Limburgs Milieu nr. 4 2003 - Milieufederatie Limburg

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Een uitgave van Stichting Milieufederatie Limburg / jaargang 17 / december 2003 / nummer 04
Bedrijventerreinen en golfbaan op Trade Port Noord

LIMBURGS MILIEU 03 / 04 KOMMENTAAR
Politieke mores
“ Het evenwicht tussen ecologie en economie is totaal zoek. Het voorbeeld van het
Roermondse Knoflookpadje is illustratief. Op een nog te realiseren industrieterrein
wordt door één persoon, na dagen zoeken, op een zomerse namiddag een babyknoflookpadje
gezien. Dit feit is voldoende om de aanleg van het industrieterrein tegen
te houden… Dat is tegenwoordig de bestaande praktijk!”
Aan het woord is Jos van Rey, wethouder te Roermond, in VNG Magazine van
5 december j.l. Bij zijn jihad tegen regelgeving en natuurbelangen zijn de karikatuur
en one-liners zijn geliefde wapens. Dat de Raad van State de gemeente Roermond,
dus ook wethouder van Rey, in bovenstaande kwestie duchtig de oren heeft gewassen
verzwijgt hij. Hij werd gedwongen de wet te respecteren, en dat steekt El Rey
nog steeds. Maar zelfs de Koning staat tegenwoordig niet meer boven de wet.
Het weer wordt ruwer onder het nieuwe politieke
firmament, niet alleen in sociaal opzicht
maar ook voor natuur en milieu. Werd in dit
land tot voor kort Kamer- en Statenbreed nog
gepoogd belangentegenstellingen te verzachten
door overleg, het zoeken van draagvlak en
in Limburg zoiets als het POL-driehoeksmodel,
na de verkiezingen begint het zoeken
naar consensus plaats te maken voor doordouwen
en terugdraaien. Dat gaat gepaard
met verruwing van de politieke zeden. Oneliners
vervangen argumenten, problemen
worden geschetst in karikaturen, regels zijn
er om af te schaffen, waarbij het gevaar op de
loer ligt met het badwater ook maar meteen
het kind weg te gooien. Onder andere dát
vreest de Milieufederatie als gemorreld gaat
worden aan de zogenaamde ‘rode contouren’.
Een paar voorbeelden.
Awacs-herrie: geen thema
Voor de kersverse minister van VROM,
S. Dekker, is de geluidsoverlast van Awacs
(met tienduizenden gehinderden) een Nimbyprobleem.
Nimbies zijn per definitie zeurpieten.
Dat er in 2003 wordt gevlogen volgens
het gebruiksplan van 1981 (klein aantal verkenningsvluchten,
80 gehinderden) en met
motoren die op geen enkele burgerluchthaven
zijn toegestaan, wordt door de minister genegeerd.
Zij omarmt kritiekloos de gegevens
van de vliegbasis. Tot in de Tweede Kamer
(Commissie voor VROM; 2 oktober 2003)
werd beweerd dat het slechts gaat om 3 oefen-
‘doorstarts’ per dag. De publieke tribune kon
slechts joelen om zoveel onkunde. Er zijn
dagen dat er sprake is van het tienvoudige.
Feiten zijn er ook om te verzwijgen. Dat lot is
het onderzoeksrapport van oud-staatssecretaris
van der Linden uit 1999 beschoren, opgesteld
in opdracht van de Minister van VROM
en de Staatssecretaris van Defensie. Van der
Linden onderzocht de bestuurlijke problemen
van de gevraagde bomenkap bij Schinveld.
Hij constateert dat objectief onderzoek noodzakelijk
is naar de leefmilieueffecten van deze
ingreep, en naar garanties om deze effecten te
beheersen. Het onderzoek is nooit uitgevoerd.
Het lijstje ontkenningen van het probleem is
daarmee niet ten einde. Het ‘welles’ van de
gemeente Onderbanken (bomenkap leidt tot
lager uitvliegen en daardoor tot meer herrie),
wordt door de basis beantwoord met ‘nietes’.
De gemeente heeft echter de logica aan haar
zijde. Door de basis wordt immers betoogd
dat het kappen nodig is om volgetankt te kunnen
starten. En zelfs een leek weet dat ‘vol’
leidt tot ‘zwaar’, tot minder snel hoogte winnen
en dus tot een toename van het nu al
ondraaglijke kabaal. “Nietes”, zei de minister
op haar beurt, en verwees het aangedragen
alternatief (drempelverplaatsing) naar de prullenbak.
Zij gaat de gemeente overrulen met
de eerste NIMBY-procedure in de Nederlandse
geschiedenis. Of dat besluit voor de rechter
zal stand houden is twijfelachtig. De wettelijk
verplichte inventarisatie van de eventuele
schade is niet uitgevoerd. Bovendien vertoont
de Nimbywet een gat. Onduidelijk is wie een
schadeclaim moet betalen, de overrulende
minister of de onwillige gemeente. De rechter
mag het uitmaken.
LNV-beleid: terugdraaien
Nieuwe heren, nieuwe wetten. Nú schoon
schip maken, denkt menig nieuwe machthebber.
De afgelopen vijftien jaar is er heel
voorzichtig een evenwichtig landbouw- en
natuurbeleid ontwikkeld dat door vier Kamerleden
van CDA, VVD en LPF in hoog tempo
wordt afgebroken. “Ger Koopmans en Annie
Schreijer (CDA), Gert Jan Oplaat (VVD) en
Wien van de Brink (LPF) hebben minister
Veerman, van wie ik een hoge pet op heb,
vleugellam gemaakt. Hij heeft geen bewegingsvrijheid
meer, want die vier vertegenwoordigen
een Kamermeerderheid”
(GroenLinks Tweede Kamerlid A. van den
Brand, De Volkskrant, 15 december 2003).
Natuurorganisaties: verdacht maken
Terug naar Jos van Rey. ‘Natuurclubs hebben
teveel macht”, “Limburgs Landschap is grootgrondbezitter”,
“Liever 1000 kleine rentmeesters
dan 1 grote” en “Evenwicht is zoek”. Zijn
boodschap: Economische activiteiten, o.a. in de
toeristische sector en het bouwbedrijfsleven,
worden gefrustreerd door een onevenredige
nadruk op de factor milieu. Natuurclubs dwarsbomen
ondernemersinitiatieven met een regelmatig
‘Njet’. Sterke one-liners, veel suggestie,
maar niet conform de feiten. In de Natuurbalans
2003 - officieel overheidsrapport - had
hij kunnen lezen hoe de natuur in Nederland er
werkelijk voor staat. Veel dieren en planten
gaan in aantal achteruit, de uitvoering van de
EHS blijft achter bij de doelstellingen, taakstellingen
voor verdroging en vermesting worden
bij lange na niet gehaald, de bodem raakt verder
verzadigd met fosfaat, natuurontwikkeling in de
EHS door boeren faalt (eind 2002 was pas 1%
van de doelstelling gerealiseerd), kortlopende
contracten voor agrarisch natuurbeheer (6 jaar)
werden door de helft van de deelnemende boeren
in Gelderland niet verlengd. En goedkoper
is dit soort natuurbeheer door boeren ook al
niet, zoals van Rey veronderstelt.
Wie een fair debat wil voeren begint bij de
feiten. Zo niet van Rey. Die heeft maling aan
natuur en aan regels die hem in de weg liggen,
zelfs als het om Europese verplichtingen uit de
Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn gaat. Hij
zal nog menigmaal zijn hoofd stoten.
Hub Bemelmans
2

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Dit is een uitgave van de
Stichting Milieufederatie Limburg.
Jaargang 17
Nummer 04 | December 2003
Redaktieadres
Stichting Milieufederatie Limburg
Godsweerderstraat 2
6041 GH Roermond
T (0475) 38 64 10 | F (0475) 38 64 29
sml@milieufederatielimburg.nl
www.milieufederatielimburg.nl
Aan dit nummer werkten mee
Hub Bemelmans, Esther de Boeye,
Bart Cobben, Hans Breukelman,
Els Derks, Pauline Goudsmit,
Jeroen van Haeren, Henk Heijligers,
Hans Heijnen, Ab Koppenol,
François Kroes, Wim Kuipers,
André Lemmens, Renate Meijers,
Liesbeth van Soest, Johan Wolsink
Advertenties
Limburgs Milieu verschijnt vier maal per
jaar om een oplage van 1000 exemplaren.
Het blad heeft een gemotiveerde
lezerskring bij de overheid, natuur- en
milieubeschermers en andere organisaties.
Advertenties in overleg.
Abonnement
Een abonnement op Limburgs Milieu
kost e12,50 per jaar, voor aangesloten
organisaties is het gratis.
De Stichting Milieufederatie Limburg is
een overkoepelende organisatie van
provinciale en lokale Limburgse natuuren
milieubeschermingsorganisaties.
De stichting is in 1971 opgericht met als
doel: “Bevordering van natuurbehoud,
landschapsbescherming en milieuzorg in
de ruimste zin.” Zij wil dit doel bereiken
door: “Het beoordelen, beïnvloeden en
begeleiden van diverse overheden en
andere instanties in de provincie.”
Medefinancier
van projecten
van de Milieufederatie
Limburg
LIMBURGS MILIEU 03 / 04
5
14
21
GELUKKIG NIEUWJAAR
15 UITVOERING RECONSTRUCTIEPLAN
SERIEUS PROBLEEM
Hans Heijnen
10 TRADE PORT NOORD EN NATUUR-
ONTWIKKELING
Jeroen van Haeren
12 MIJNSTEEN IN PARKSTAD LIMBURG
Esther de Boeye
21 WINDENERGIE EEN KWESTIE VAN OVERLEG
Ab Koppenol
27 TAAI ONKRUID
François Kroes
29 DUURZAME BOUWSTOFFEN MET
IMMOBILISATIE
Hans Breukelman
EN VERDER:
14 Leo, adieu
17 Oorlog over bomen duurt voort
18 Column Wim Kuipers
Bestuur en medewerkers wensen u een
gezond, natuurrijk en actief 2004. Wat dacht u
van een goed voornemen? Plant een boom, leg
een zonnepaneel op het dak of maak iemand
lid van een natuurbeschermingsorganisatie.
19 Plinthos in de prijzen
15 Mijnsteenberg moet blijven
20 Stiltegebieden in Nederland
23 Windenergie in Kerkrade dichterbij
24 Logistiek knooppunt Born in de lift
25 Langzaam rijden gaat sneller
31 Persoonlijke milieutest
NIEUWSBRIEF
In 2003 is de Milieufederatie gestart met een
digitale Nieuwsbrief. Alle organisaties die
met een e-mailadres in ons bestand zijn opgenomen
ontvangen deze automatisch.
Nieuwe aanmeldingen - ook voor individuele
personen - via www.milieufederatielimburg.nl
Het uitgeven van
Limburgs Milieu
wordt mede mogelijk
gemaakt door een
financiële bijdrage
van de Provincie
Limburg.
3

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
LEO, ADIEU
De verslagenheid was groot toen wij hoorden van de dood
van Leo Backbier. Tot troost waren de columns van Pedro
Rademacher en Guus Urlings in Dagblad De Limburger.
De twee journalisten-met-een-groen-hart kenden hem
beroepshalve en persoonlijk, en wisten zoals veel natuurbeschermers
in Limburg zijn brede kennis op waarde te
schatten.
Leo was geen gemakkelijke, zoals dat in Limburg heet.
Deskundigen betitelde hij regelmatig als “deskundigen”,
met name als ze door overheid of bedrijfsleven waren ingehuurd
voor advies. Dan sloeg soms het cynisme toe,
zoals hij dat ook wel had met “de politiek”. Leo was wars
van compromissen. Als hij door veel studie en contacten
door half Europa ervan overtuigd was dat hij het bij het
rechte eind had, dan was hij met geen tien paarden meer
van die overtuiging af te brengen. Compromissen, compensatie,
herintroductie van soorten zoals de otter, voor
hem hoefde het niet. Hij beschreef het in april van dit jaar
in Limburgs Milieu onder de titel ‘Het oeverloos gestuntel
met de otter’. Kort geleden nog stelde hij met genoegen
vast dat inmiddels een klacht bij de Europese Commissie is
gedeponeerd tegen herintroductie van de soort op de grens
van Friesland en Overijssel. Leo gaf de voorkeur aan het
bestrijden van de wezenlijke oorzaken van de teloorgang
van de natuur, van “tuinieren” moest hij niets hebben.
Regelmatig hing hij aan de lijn, met tips over publicabele
zaken of met uitgebreide antwoorden op een maanden
geleden gestelde vraag. Hij was, als je op wat persoonlijker
voet met hem verkeerde, gewoon een hartelijke vent, die
weliswaar in een boekenkast leefde maar bepaald geen
kamergeleerde was. Zijn natuurlijke habitat was het veld.
De natuur heeft met hem een bevlogen en deskundige
verdediger verloren.
Hub Bemelmans
4

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Wat doet Provincie Limburg met Rijkskritiek op Reconstructieplan?
UITVOERING RECONSTRUCTIE-
PLAN TOCH NOG PROBLEEM?
“ Het ontwerpplan is op veel punten verbeterd ten opzichte van het eerdere concept.
Dat geldt voor de toegankelijkheid, inzichtelijkheid en de onderbouwing. Het milieueffectrapport
is inmiddels opgenomen, de gevolgen ervan zijn in het plan verwerkt.
Tevens is de watertoets opgenomen. Het plan kan dus op veel punten onze waardering
wegdragen. Deze punten komen verder niet meer in deze reactie aan de orde.
Wat wel in onze reactie is opgenomen, zijn punten waarmee het rijk nog een serieus
probleem heeft. Die staan ons inziens de latere goedkeuring van het plan in de weg.”
(cursivering redactie).
Het ambtelijk commentaar van de ministeries
van LNV, VROM en V&W op het ontwerp
Reconstructieplan voor Noord- en Midden-
Limburg is opmerkelijk om meerdere redenen.
Het maakt duidelijk dat het afwijzend
oordeel over de oorspronkelijke versie allerminst
een ‘storm in een glas water’ was, zoals
de provinciale overheid het voorstelde. En dat
herziening ervan niet alleen noodzakelijk was
en tot wezenlijke aanpassingen heeft geleid,
maar dat ook de nieuwe versie mogelijk niet
voldoende is voor het verkrijgen van rijksgelden.
‘Van vijf min naar zes plus’ oordeelde
de Milieufederatie twee maanden geleden.
Wellicht zijn wij nog te optimistisch geweest.
Het Reconstructieplan is nog niet volledig, zo
signaleren de ministeries. Het plan - dat zich
uitstrekt over een periode van twaalf jaar - bevat
weliswaar een uitvoeringsschema voor de
komende vier jaar, maar dit kan niet worden
gezien als een uitvoeringsprogramma dat voldoet
aan de eisen van de Reconstructiewet. Daarnaast
zijn de gevolgen van het Nitraatarrest van het
Europese Hof in Luxemburg van 2 oktober 2003
nog niet in het plan verwerkt, evenmin als de
aanpak van het ammoniakprobleem. Het plan
zelf geeft aan dat de gewenste stikstofdepositieniveaus
voor kwetsbare en zeer kwetsbare natuur
niet worden gehaald. “Het trekken van conclusies
op dit punt… zullen wij in nader overleg
moeten doen”, aldus de ministeries.
Essentiële verbeterpunten
Geboden ruimte in extensiverings- en
verwevingszones
RECONSTRUCTIEPLAN
BECOMMENTARIEERD
In het vorige nummer van Limburgs
Milieu gaf de Provincie Limburg uitleg
over het ontwerp-Reconstructieplan
voor Noord- en Midden-Limburg. De
Milieufederatie liet de provinciale
voornemens vergezeld gaan van een
kritisch commentaar onder de titel
‘Van vijf min naar zes plus’. Op dat
moment was de mening van de
Rijksoverheid nog niet bekend. Op 6
november werd het ambtelijk commentaar
van de drie ministeries van
LNV, VROM en V&W bij de Provincie
Limburg bezorgd. Het is niet minder
kritisch dan de visie van de Milieufederatie
en de terreinbeheerders in
Limburg, eerder kritischer. Wat gaat
de Provincie Limburg ermee doen?
Terzijde leggen brengt de landelijke
bijdrage aan het plan in gevaar. De
Milieufederatie heeft inmiddels haar
medewerking aan de uitvoering van
het plan toegezegd.
De boeren krijgen teveel ruimte in de zogenaamde
extensiverings- en verwevingszones.
Een strakke zonering is bepalend voor het
sturen van de intensieve veehouderij in de
gewenste ontwikkelingsrichting. Bij onvoldoende
sturing komt die ontwikkeling niet of
te laat op gang en worden de rijksmiddelen
niet effectief ingezet. Met name het volledig
ongemoeid laten van de latente uitbreidingsruimte
in de extensiveringsgebieden én in de
toepassing van BOM+ bij verwevingsgebieden
geeft het risico van een “te ruime jas” voor de
boeren in deze gebieden. Gevolg: te weinig
rem op grootschalige ontwikkelingen op de
verkeerde plaats en te weinig “push” om
duurzame landbouw op de juiste locaties te
krijgen. Het plan moet dus worden bijgesteld,
“zodat dit resulteert in een strakkere en met
waarborgen omklede zonering”.
Stank
Het plan moet leiden tot vermindering van
het aantal stankgehinderden. Daarvoor moet
een “overtuigende aanpak” komen van de
30 bedrijven die het zwaarst bijdragen aan
de stankoverlast in de woonkernen. Kennelijk
ontbreekt die waarborg in het plan.
Herbegrenzing EHS
De herbegrenzing van de EHS, zoals die in het
plan wordt gehanteerd is strijdig met rijksbeleid
(de “10 punten van Pronk”). De eis was ‘natuurgebieden
kleiner dan 10 ha’. In de Limburgse
voorstellen zijn ook grotere gebieden uit de
EHS gehaald om aan veehouderijbedrijven ontwikkelingsmogelijkheden
te geven. Daarbij
komt dat de compensatie daarvoor zowel kwantitatief
als kwalitatief gelijkwaardig dient te zijn.
‘Het ontwerpplan voldoet aan de eis van kwantitatieve,
niet aan die van kwalitatieve compensatie’.
Wij vragen u om in het reconstructieplan
hieraan alsnog te voldoen, aldus het commentaar
van LNV, VROM en V&W.
Beleidslijn Ruimte voor de Rivier
Ook op dit punt wordt het rijksbeleid onvoldoende
gerespecteerd. Rond de Maas dient
er ruimte te zijn voor agrarisch natuurbeheer;
ook de positie van de (vee)bedrijven in het
waterbergend rivierbed dient overeen te
komen met de beleidslijn. Het plan moet
worden aangepast binnen het rijkskader.
5

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Verdroging
Het plan bevat weliswaar een aanpak om verdroogde
natuurkernen te vernatten maar mist
een perspectief op de aanpak van de verdroging
in de overige verdroogde delen van de
EHS. Die aanpak moet alsnog in het plan
worden opgenomen en bovendien moet duidelijk
worden gemaakt hoe de provincie ontwikkelingen
wil voorkomen die ongewenst
zijn in verband met het opheffen van de verdroging
in andere delen van de EHS.
Gevraagde financiële bijdrage
“Het valt ons op”, aldus de drie ministeries,
“dat de gevraagde financiële rijksbijdrage,
maar ook de bijdragen van andere partijen en
de EU, belangrijk afwijken van de verdeling
op basis van het Krokusakkoord van maart
2003. Het ook door u ondertekende Krokusakkoord
is en blijft voor ons uitgangspunt.
Wij vragen u om in het reconstructieplan, dan
wel in het uitvoeringsprogramma voor de
komende 4 jaar, een verdeling te presenteren
die aansluit bij de verdeling volgens het
Krokusakkoord.” Heeft de Provincie Limburg
zich rijk gerekend?
Aandachtspunten en
Punten van uitwerking
In een drietal ‘aandachtspunten’ doen de
ministeries van LNV, VROM en V&W suggesties
voor aanpassingen van het reconstructieplan
op de onderdelen ‘ecologische hoofdstructuur’,
‘waterberging’ en ‘glastuinbouw’.
De taakstelling voor de realisatie van de EHS
moet worden aangepast aan de rijkslijn (o.a.
verwerving afronden in 2012). Een wezenlijk
onderdeel van de EHS vormen de robuuste
verbindingszones, o.a. die van Schinveld naar
Mook. “Limburg heeft zich voorgenomen de
begrenzing van die zone in 2007 af te ronden:
die begrenzing zouden wij graag eerder gerealiseerd
zien. Wij vragen u ook om al in 2004 met
de realisatie te beginnen”, aldus de brief.
Daarnaast is het thema waterberging in het
plan niet concreet uitgewerkt. Het voorziet in
het aanwijzen van zoekgebieden voor waterberging
voor maximaal 2300 hectare. In de
eerste uitvoeringsperiode is slechts een pilot
van 50 hectare voorzien. Meer helderheid is
gewenst over de concrete behoefte en over de
waarborgen die de provincie Limburg geeft
om te verhinderen dat zich in de zoekgebieden
ongewenste ontwikkelingen voordoen.
Ook het Limburgse glastuinbouwbeleid kan
niet op veel bijval van de rijksoverheid rekenen.
Bedenkingen werden al ingebracht tegen
de voornemens in het POL. Financiële ondersteuning
van de glastuinbouw van het Rijk is
uitsluitend gericht op de nationale projectvestigingen,
waaronder Californië en Siberië,
zo waarschuwen de ministeries alvast.
Bij de Punten van uitwerking signaleert de
brief van de drie ministeries het risico dat het
reconstructieplan door treuzelige of onwillige
gemeenten kan worden gefrustreerd als zij
hun bestemmingsplannen niet tijdig aanpassen.
‘Dit risico wordt nog eens versterkt bij
een plan als het Limburgse, waarbij veel initiatieven
tot uitwerking en uitvoering van het
plan in handen van districten, gemeenten en
waterschappen worden gelegd’. De ministeries
adviseren daarom om voor cruciale punten
in het plan, met een groot afbreukrisico,
bij ongewenste ontwikkelingen dwingend op
te treden.
De brief besluit met nogmaals een verwijzing
naar de financiële risico’s. In elk geval moet
een concreet uitvoeringsprogramma voor de
komende 4 jaar worden opgesteld. Dat programma
moet duidelijk maken wat het plan
in de komende 4 jaar bijdraagt aan het realiseren
van rijksdoelen: waar, wanneer, door
wie en hoe? “Zolang er geen goedgekeurd
reconstructieplan is met een goedgekeurd
vierjarig uitvoeringsprogramma, zijn wij
genoodzaakt om te werken met jaarlijkse
urgenties en jaarlijkse programma’s van
intensiveringen….” “Centraal staat de verantwoording
van bestede rijksgelden… ten
opzichte van de afgesproken doelen. De vraag:
‘Wat heeft de inzet van rijksmiddelen opgeleverd?’
moet in de Tweede Kamer onomwonden
door de bewindslieden kunnen worden
beantwoord. Het in uw ontwerpplan opgenomen
uitvoeringsprogramma voldoet niet aan
deze eisen, een voortgezet overleg hierover is
zeker nodig,” aldus de waarnemend directeur
Zuid van het ministerie van LNV, mede
namens de Hoofdingenieur-directeur Rijkswaterstaat
in Limburg en de VROM-Inspecteur
Zuid en de Directeur Regionaal Beleid
van het ministerie van VROM.
Het ligt niet voor de hand dat de Provincie
Limburg de brief naast zich kan neerleggen.
Hans Heijnen
6

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Over David en Goliath
OORLOG OVER BOMEN
DUURT VOORT
En Schinveld haalde de voorpagina van de International Herald Tribune en de New
York Times. Onder de kop “ Schinveld journal: Deafening Din of the Awacs Rouses the
Folk Next Door” , werd de rest van de wereld kond gedaan van het conflict tussen de
Awacs-basis in het Duitse Geilenkirchen en de Nederlandse bevolking aan de andere
kant van de grens. Vervolgens ontdekte ook NOVA het proleem in deze absolute uithoek
van Nederland. Een sprankje hoop gloort voor de geplaagde omwonenden, nu
de kwestie het lokale niveau ontstijgt. Of dat voldoende is om de minister te alarmeren?
Vooralsnog lijkt ze stokdoof voor het kabaal.
Al jarenlang veroorzaken de Awacs-vliegtuigen
vooral met oefenvluchten een ondraaglijke overlast
boven het noordelijke deel van Zuid-Limburg,
één van de dichtst bevolkte delen van
Nederland. Volgens gegevens van het CBS ging
het in 2002 om 284.000 inwoners. Er wordt af
en aan gevlogen met verouderde toestellen, die
in de burgerluchtvaart al jaren verboden zijn
vanwege de uitzonderlijk hoge geluidsproductie.
10 Jaar geleden beloofde de basis beterschap
door het vervangen van de motoren of
zelfs van de vliegtuigen, maar het bleek een
loze belofte om de “buurbevolking” rustig te
houden.
Sinds ruim een jaar ligt er van de basis een verzoek
op tafel om in een groot deel van het
Schinveldse bos aan de Nederlandse kant van
de grens, bomen af te zagen. Volgens de militairen
is voor deze (verouderde) vliegtuigen een
grotere obstakelvrije ruimte nodig is.
Bijkomend voordeel is dat de vliegtuigen voller
getankt - en dus nog lager - uit kunnen vliegen
over het Nederlandse grondgebied. Ook zogenaamde
“doorstarts”, soms op 3 motoren, worden
daardoor beter mogelijk.
De gemeente Onderbanken houdt de poot stijf,
en weigert : “De bomen blijven staan. Dat is
ons enige middel om de overlast niet nog groter
te maken”. Minister Dekker bereidt nu een
“Nimbyprocedure” voor - de eerste in de
Nederlandse geschiedenis - om de gemeente
Onderbanken te overrulen. Zij wil, tot veler verbazing,
ruim baan maken voor de huidige
Awacs-vliegtuigen. Voor modernere vliegtuigen
zou de bestaande obstakelvrije ruimte ruim
voldoende zijn.
Uit een overleg met de Vaste Commissie voor
VROM op 2 oktober bleek, dat de minister te
voortvarend was, en ten onrechte voorbij wilde
gaan aan een aantal voorwaarden. Bovendien
bleek de Staatssecretaris van Defensie slecht op
de hoogte van het grote aantal lesvluchten en
doorstarts. Hij noemde het aantal van 3, terwijl
de publieke tribune verontwaardigd meldde dat
het vaak gaat om het 10-voudige.
De huidige dreiging van een toename van de
overlast heeft ertoe geleid, dat ook de medische
wereld momenteel van zich laat horen. Er is
een "brandbrief" gestuurd vanuit 10 verpleegen
verzorgingsinstellingen. Verder stelt een
Artsenwerkgroep vast, dat er tot nu toe onvoldoende
onderzoek is gedaan naar het effect van
deze belasting, maar dat een verdere toename
ervan ontoelaatbaar is. In 1999 is in opdracht
van de minister van VROM en van de staatssecretaris
van Defensie een rapport opgesteld
door voormalig Tweede Kamerlid en staatssecretaris
R. van der Linden, naar de noodzaak
van de bomenkap en de ervaren herrie.. Een
van de conclusies luidt, dat er een objectief
onderzoek naar de effecten nodig is, om verder
beleid te kunnen verantwoorden. Dit onderzoek
is nooit uitgevoerd. De minister heeft er kennelijk
geen boodschap aan.
Pauline Goudsmit
TREURIGE FEITEN
• Ten tijde van de ‘opstart’ van de basis beloofde
toenmalig staatssecretaris van
Defensie baron van Voorst tot Voorst (nu
onze gouverneur) plechtig dat het bos
nooit aangetast zou worden. Veiligheidsproblemen
waren niet te verwachten.
• De gemeente Onderbanken ziet een geheime
agenda: als de bomen zijn afgezaagd
kunnen gemakkelijker lesvluchten plaats
vinden: doorstarts op geringe hoogte.
Datzelfde effect volgt uit de Awacs-wens
om volgetankt te kunnen uitvliegen.
• Volgens informatie van de basis gaat het
om een uithoek van Europa waar maar 80
mensen overlast hebben. De werkelijkheid
is dat het gaat om 284.000 mensen, 2 ziekenhuizen,
een tiental verpleeg- en verzorgingstehuizen
en een revalidatiekliniek met
5 instellingen.
• Het NLR berekende dat de gebruikte oude
toestellen 15 maal meer lawaai maken dan
een gemiddeld vliegtuig, b.v. de B737-300.
Deze toestellen mogen op burgervliegvelden
niet landen.
• Staatssecretaris van der Knaap weet niet
hemaal waar het over gaat. Hij beweerde
tijdens het overleg met de Vaste Commissie
voor VROM (2 oktober 2003) dat het zou
gaan om 3 doorstarts per dag. Vanaf de
publieke tribune klonk gejoel. Er zijn dagen
het het gaat om het tienvoudige. Gegevens
uit de medische hoek bevestigen dit.
Verder meende de staatssecretaris dat de
vluchten te maken hebben met militaire
acties (Bosnië, Kosovo, Irak). Uit notulen
van een vergadering van de Awacscommissie
blijkt dat het pas na de acties -
die uitgevoerd worden vanaf bases in Oost-
Europa - druk wordt, omdat er dan oefenvluchten
moeten worden ingehaald.
• Zo'n tien jaar geleden beloofde de basis
om de Awacstoestellen te vernieuwen.
Nu wordt gezegd dat de prijs te hoog is.
• Gelet op deze feiten is de haast van de
nieuwe minister van VROM om aan de
Awacswens tegemoet te komen onverklaarbaar.
Is Nederland dan toch een provincie
van Amerika aan het worden?
7

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
COLUMN
ONZE JOS FLITST VERDER
Wie is de enig echte onze Jos, Verstappen of Van Rey? Ik hou het op de laatste, ook omdat de nog snellere Jos zich meestal in
Monaco verschuilt. Of over de wereld raast. Dan raak je wat los van je wortels. Zo niet Jos van Rey. Hij weet als zelfbenoemde
onderkoning van Limburg precies wat het volk van Limburg voelt en denkt. Bijvoorbeeld dat het belachelijk is om na middernacht
achter een bosje staan te loeren of de moe gewerkte manager op weg naar zijn aangenaam in het bos gelegen woonstee niet zes
kilometer te hard rijdt. Van Rey snierde: “ Limburg is inderdaad een flitsende provincie” , en daar is luid om gegrinnikt.
Aangemoedigd door dit succes ging Jos door. Want Limburg is helemaal
niet zo flitsend. De werkloosheid steeg er sneller dan in de rest
van Nederland. Niet zo vreemd. Brabant en Limburg zijn de provincies
met verreweg de meeste industrie - en dat betekent een kwetsbare
positie. Vandaag heb je een van bedrijvigheid zoemende fabriek, overmorgen
staat die in Polen of India. Je kunt beter van die vaste werkgelegenheid
hebben. Maar hoe doe je dat? De Randstad heeft meer dan
een half miljoen vaste banen, want ministeries kun je moeilijk naar
Tsjechië verplaatsen, en heel dat omroepgedoe ook niet echt.
We moeten hier dus nog andere werkgelegenheid creëren, en wel zelf,
want de kans dat MVV landskampioen wordt is groter dan dat de
Haagse overheden hier nog eens voor sinterklaas spelen: kijk eens hier
geachte uithoekers, een zak met 10.000 banen.
Allez: we kunnen zelf best wat. Heel wat, riep economische motor
Martin Eurlings. Hoogwaardige chips, bio-chemische vooruitgang,
levenswetenschappen… Woorden woorden woorden, zei Hamlet al.
Jos van Rey intussen, meer man van de kleine en middelgrote bedrijven,
was een stap verder. Hij had op een bierviltje opgeschreven wat
Limburg werkelijk uniek maakt. De ligging in Europa natuurlijk, het
beroemde Balkon van Europa van Sjeng Kremers. Streep erdoor: dat
heeft in twintig jaar nog niets opgeleverd. Bovendien: wat is ligging?
De Randstad ligt Europees gezien in een uithoek. Geen nood: voor een
miljardje of tien-twaalf-twintig heb je een TGV naar Brussel en Parijs,
plus een Betuwelijn. En die Limbo’s? Betalen we het hekwerk van de
brug in de spoorlijn Sabic-Genk.
Wat hebben we nog meer?, peinsde Jos verder. De meeste en beste
harmonieën, en hij had weer een schitterende buut gehoord. Ook
niets, zei hij hardop, noteerde mismoedig: cabaretiers, Concertgebouworkest
en wierp het viltje weg. Wat was dat? Op een belendend
tafeltje stond een bierflesje met het etiket Limburgs Land. Dát was het
natuurlijk! Ons landschap, de natuur: daar liggen kansen. Mensen
gaan niet meer naar Sarskië of andere tropische hemelen op vakantie,
Bemelen is ook mooi.
Maar helaas: Limburg heeft behalve wat vennen en mergel ook allerlei
zeldzame beestjes die in Holland al lang weggerookt zijn of onder het
asfalt verdwenen. Maar hier int groene dal int stille dal vind je ze nog,
de knoflookpad, de zeggekorfslak, de korenwolf. Helaas: die bedreigen
de vooruitgang van Jos, want waar zij zich ophouden, kan er geen concurrerend
innoverend renderend bedrijf komen. Hij werd al een beetje
boos. Wiens schuld was dat? Juist: die driemaal doorgedraaide kakelwormen
van milieufreaks. Ze hadden wel een voorsprong van jaren.
Allemaal ex-communisten die van het Kremlin afkeken hoe ze de
macht moesten grijpen. Neem zo’n club als Het Limburgs Landschap:
grootgrondbezitter nummer één. En de kleine ondernemer krijgt nog
geen bloempotje grond van die boskabouters.
Jos pakte nog een viltje en begon aan zijn statentirade. Voorpaginanieuws,
maar het debat bleek niet verhelderend. Daarom schreef Van
Rey een duidelijker stuk in de krant - meende hij. Duidelijk werd dat
de nieuwe natuurondernemer zo dicht mogelijk bij unieke natuur wil
ondernemen, liefst ERIN. Een terras midden in een eenzaam ven,
zodat de parelduikers begerig naar je glas goed gekoelde witte wijn
staren. Even nalezen: is dit geen onterechte karikatuur van liberaal
Limburgs ondernemen? Even dan de mening van de Amerikaanse
politicoloog en cultuurpessimist William Ophuls over het liberalisme
nalezen. Dat heeft “ons ongebreidelde hebzucht zonder enig moreel
tegenwicht” gebracht, meent hij. Ik bedoel maar: negen van de tien
Nederlanders denken allereerst aan hun eigen portemonnee, plezier,
voordeel en zo verder. Daar moeten idealisten rekening mee houden.
En eind juni vorig jaar bleek uit een onderzoek dat bijna eenderde van
de vaderlanders meent dat de milieubeweging minder actie dient te
voeren en meer moet zien te bereiken door overleg.
Overleg. Er moet dringend gepraat worden met Van Rey. Hem duidelijk
maken wat natuur precies is. Een stukje bos ter grootte van een
krant dichtte Bloem zestig jaar geleden al. Maar welk bos? In Middenen
Noord-Limburg vind je grote dennenbossen waarin nauwelijks
andere planten (kunnen) groeien, en dieren derhalve weinig meer te
zoeken hebben dan een schuilplaats. Natuur? Palenakkers noemen de
gewraakte natuurmannen die. Maar daar heb je wel vijf of zes bungalowparken
die tienduizenden toeristen trekken. Ze liggen temidden
van varkens, kippen en wat weien, een eind weg van de echte natuur.
Kennelijk geen bezwaar. Waarom moeten nieuwe ondernemers dan …
U ziet: er is veel te bepraten. Doen. En doorgaan. Wel even een waarschuwing.
Er is behalve de rijsnelheid nog een overeenkomst tussen de
spraakmakende politicus en Verstappen. Die heeft een flitsende start,
valt dan steeds terug en vaak helemaal stil. Is dat bij Van Rey anders?
We zullen zien.
Wim Kuipers
8

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Euregionale erkenning
PLINTHOS IN DE PRIJZEN
De Stichting Plinthos - oud-Grieks voor tegel of baksteen - mag zich de winnaar
noemen van de Euregionale Milieuprijs 2003, die jaarlijks wordt toegekend door de
Akense Stiftung Kathy Beys. De toekenning is niet gebeurd op lichtvaardige gronden.
Wie de veelheid van milieumaatregelen op een rij ziet die bij de restauratie van deze
voormalige steenfabriek - inmiddels Rijksmonument - zijn toegepast moet wel onder
de indruk komen van dit bijzondere staaltje van duurzaam bouwen.
Het gebouw is de laatste resterende ringoven
voor de fabricage van baksteen in Limburg.
Toen de steenbakkerij met de naam Sint Jozef
in 1974 zijn activiteiten stopte, zette het verval
is en nam de natuur langzaam bezit van terreinen
en gebouwen. Het is aan de Stichting
Plinthos, de gemeenten Schinnen en Sittard-
Geleen, DSM, Natuurmonumente, Landschapspark
De Graven, de Stichting Buitenkans
en natuur- en milieuverenigingen te
danken dat het gebouw in oude glorie werd
hersteld en een aangepaste bestemming
kreeg. Het gebouw is tegelijkertijd een cultuurhistorisch
gebouw van formaat en een
knooppunt van duurzame activiteiten in de
regio, zowel in ‘groen’ als in ‘sociaal’ opzicht.
Indrukwekkende lijst
Vanaf het begin van de restauratie werd op
behoedzame wijze rekening gehouden met de
nog aanwezige bouwmassa en de natuur die
de terreinen rondom de ringoven in bezit had
genomen. Daarnaast werd in de opdracht aan
de architect en de aannemer de nadruk gelegd
op toepassing van innovatieve technieken
en duurzame materialen. De basis van het
energiesysteem is de ringoven zelf. In de
zomer wordt de koele lucht uit de ringoven
gebruikt om de kantoor- en expositieruimten
te koelen. In de winter wordt de lucht eerst
voorverwarmd door de opgeslagen warmte in
de bouwmassa van de ringoven, een groot
bakstenen ovaal in het 100 meter lange
gebouw. Vervolgens wordt de lucht verder
opgewarmd door een warmtewisselaar, die
de warmte onttrekt uit de af te voeren ventilatielucht.
Via een warmtepomp maakt ook de
vloerverwarming gebruik van de opgewarmde
lucht uit de ringoven. Deze zorgt voor een
gelijkmatige temperatuurverdeling, minder
luchtbewegingen, geen stofschroei en minder
kans op huismijt. Een behaaglijk en gezond
binnenklimaat wordt bereikt door hoge isolatiewaarden,
kleine luchtstromen, goede
geluidwering en de toepassing van gezonde
materialen. Verdere energiebesparing wordt
bereikt door een aanwezigheidsdetectiesysteem
voor verlichting, ventilatie en verwarming.
De energie voor de buitenverlichting
zal komen uit zonnecellen.
Materialen
Bij de restauratie werd zoveel mogelijk
gebruik gemaakt van milieuvriendelijke materialen:
hout met FSC-keurmerk, dakisolatie
door middel van callulose op basis van oud
papier, puingranulaat in de betonnen vloeren
in plaats van nieuw zand en grind, pvc-vrije
materialen voor het leidingwerk. Water voor
toiletspoeling, reiniging van de gebouwen en
de tuin is afkomstig van de ondergrondse
regenwaterbuffer. Het overtollige water infiltreert
via een vijver in de bodem.
Gebouw en omgeving zijn ook in sociaal
opzicht bijzonder. De Stichting Buitenkans
biedt tientallen gehandicapten op deze locatie
een kans op zinvolle arbeid in de natuur.
In het gebouw zijn inmiddels het regionaal
werkende NME-centrum Westelijke
Mijnstreek en de Stichting Landschapspark
De Graven gehuisvest. Er wordt nog gezocht
naar meer gebruikers. Het gebouw leent zich
uitstekend voor studiedagen en congressen
voor gezelschappen tot 100 personen. Ook
een café biedt zou kunnen bijdragen aan een
sluitende exploitatie. Plinthos is een ideaal
start- en eindpunt voor wandelaars en fietsers
die de groene natuur, het Geleenbeekdal en
het hellingengebied van het zuidelijk deel van
de Westelijke Mijnstreek willen verkennen.
Op afspraak kunnen ook geleide wandelingen
en huifkartochten - de zogenaamde boerenparktochten
- worden geboekt.
Hub Bemelmans
9

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
TRADE PORT NOORD EN
NATUURONTWIKKELING
In 1999 wees de provincie het gebied Trade Port Noord bij Venlo aan voor economische
ontwikkeling. Het aanleggen van een industrieterrein zo vlak bij de ecologische
hoofdstructuur is per definitie een gevoelige zaak. Reden te meer om uiterst zorgvuldig
met het uitwerken van de plannen om te gaan. Want ook de natuur in het gebied
verdient een impuls. Er zijn goede mogelijkheden om tussen bedrijvigheid en natuur
win-win situaties te creëren. Die moeten wel worden verzilverd. Zie daar de opgave
waar gemeente Venlo het afgelopen jaar mee bezig is geweest.
Het gebied tussen de A73, het knooppunt
Zaarderheiken, de spoorlijn Eindhoven -
Venlo en de gemeentegrenzen van Venlo in
het westen en noorden wordt aangeduid als
Trade Port Noord. Het gebied is in totaal
ongeveer 750 ha groot. Binnen dit gebied ligt
onder ander een opgave voor een nieuw
industrieterrein, een bedrijvenpark, een railterminal
en nieuwe ecologische verbindingszones.
De natuurkern in het zuiden van het
gebied maakt deel uit van de ecologische
hoofdstructuur (EHS). De gemeente Venlo
ziet zich hiermee gesteld voor de uitdagende
opgave economische ontwikkeling op gang te
brengen en tegelijkertijd de ecologische waarden
van het gebied niet alleen te respecteren,
maar ook te versterken.
DE PLANNEN
Venlo heeft plannen in voorbereiding
voor bedrijventerreinen en een
golfbaan in het gebied. Trade Port
Noord. Ze zijn inmiddels met de
regionale achterban van de Milieufederatie
besproken.
Limburgs Milieu vroeg projectleider
Jeroen van Haeren de plannen toe
te lichten.
Ruimtelijke opzet
Het plangebied is opgedeeld in drie stukken
die zoveel mogelijk aansluiten bij de bestaande
landschapstypen. In het wat hoger gelegen
open gebied aan de westkant tegen het spoor
is het grootschalige bedrijventerrein Trade
Port Noord gepland, met ruimte voor industrie,
transport en logistiek. Hier moet ook de
railterminal komen en blijft ruimte gereserveerd
voor de zeer gewenste verplaatsing van
het spoorwegcomplex uit de binnenstad.
Het gebied aan de oostkant van het plangebied,
tegen de A73, is bestemd voor het kleinschalige
bedrijvenpark Trade Port Noord, met
faciliteiten voor schone technologie, onderzoek
en ontwikkeling. Bedoeling is om het
bestaande bos zoveel mogelijk te handhaven.
Bedrijven worden geplaatst in de open randen
langs het gebied. Daarnaast zal jonge aanplant
op enkele percelen worden verwijderd
waardoor er ruimte voor bedrijven ontstaat.
Deze jonge aanplant is aangelegd in het kader
van natuurcompensatie voor de A73. Nieuwe
compensatie is natuurlijk een voorwaarde.
Tussen het bedrijventerrein en het bedrijvenpark
en ten zuiden ervan wordt Park
Zaarderheiken gerealiseerd. Grote zorg bij de
ruimtelijke indeling van het gebied was de
vraag: hoe voorkom je in de toekomst dat
bedrijventerrein en bedrijvenpark langzaam
naar elkaar toe groeien. Tussen beide terreinen
ligt een zone die nu agrarisch gebruik
kent. Het gevaar is groot dat na verloop van
jaren ongewenste activiteiten beetje bij beetje
bezit nemen van dit middengebied en dat
bedrijvenpark en bedrijventerrein op een oneigenlijke
en ongewenste manier aan elkaar
doen smelten. Alleen de aanleg van bos of
heide is daarvoor naar verwachting onvoldoende.
Hier is een ingreep nodig die het
gebruik vastlegt en economisch stevig genoeg
is. In de ruimtelijke structuur voor het gebied
werd daarom gezocht naar een functie die én
ondersteunend is voor de nieuwe ecologische
verbindingszone én economisch stevig op de
benen staat. We denken dat we met een golfterrein
een goede invulling aan dat middengebied
kunnen geven. Voorwaarde daarbij is wel
dat die baan dan ruim van opzet is (70 tot 90
ha), zodat er voldoende ruimte overblijft voor
natuurontwikkeling. Ook de aanlegwerkzaamheden
zelf bieden mogelijkheden. Door het
grondverzet dat nodig is, kan de door landbouw
bemeste grond plaatsmaken voor de
armere grond die hier voorheen altijd gelegen
heeft. Dat geeft ruimte aan natuurontwikkeling
van voor het gebied kenmerkende soorten.
Bestaande en nieuwe bosjes op en rond
het golfterrein kunnen bijdragen aan het tot
stand brengen van de hiervoor genoemde ecologische
verbindingszone.
Verder willen we de bestaande natuurkern in
het zuiden van het gebied versterken. In het
plangebied komen diverse beschermde dieren
voor. Verschillende vleermuis-, vogel- en vissoorten
wonen er of vinden er hun voedsel.
Het leefgebied van deze soorten kunnen we
handhaven en versterken door de aanwezige
natuur de ruimte te geven zich te versterken.
Ook is het de bedoeling een droge ecologische
verbindingszone te creëren door het bedrijvenpark
en tussen bedrijventerrein en -park.
De Mierbeek die door het gebied loopt is nu
op veel plaatsen niet meer dan een greppel
die bovendien grote delen van het jaar droog
staat. Onderdeel van de plannen is om die
beek weer een stuk van zijn vitaliteit terug te
geven door er water in terug te brengen. De
aanleg van de golfbaan (en in het bijzonder
de te verrichten grondwerkzaamheden) biedt
daarvoor goede mogelijkheden.
Duurzame bedrijvigheid
Trade Port Noord bedrijventerrein en -park
vormen voor Venlo de laatste mogelijkheid
voor de ontwikkeling van nieuw bedrijven-
10

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
terrein. Reden te meer om uiterst zorgvuldig
met de schaarse grond om te gaan. De ambitie
voor deze terreinen ligt hoog; duurzaamheid
staat hoog in het vaandel. Ruimtegebruik,
energie, bereikbaarheid en beheer
van bedrijventerrein en -park zijn zaken die
duurzaam worden uitgewerkt. Op het bedrijventerrein
worden zeven clusters gerealiseerd
die elk als bedrijvenhof worden opgezet. De
term ‘hof’ is ontleend aan de bouwwijze van
de traditionele Limburgse boerenhoeve. De
bedrijvenhof is naar buiten gesloten, naar
binnen open en toegankelijk via één centrale
ingang. De hof huisvest een aantal bedrijven
die geheel of nagenoeg geheel tegen elkaar
aan gebouwd zijn. Dat voorkomt niet alleen
een rommelige uitstraling, maar leidt ook tot
efficiënt grondgebruik en werkt als een akoestische
buffer. Aan de binnenzijde liggen de
ingangen, laadperrons en zijn er mogelijkheden
voor gezamenlijke voorzieningen zoals
een wasstraat of gemeenschappelijk parkeerterrein.
De bedrijvenhoven worden door groene
stroken en nieuwe waterpartijen van elkaar
gescheiden. Het bedrijventerrein wordt begrensd
door een kastanjehaag, vier bomen
breed, die ook doorloopt langs Trade Port
West. Naast en onder deze kastanjes is ruimte
voor ruigtes met bijbehorende flora en fauna.
Bovendien maakt de kastanjehaag van het
bedrijventerrein een eenheid, zodat het ook
vanuit het omringende open buitengebied als
een geheel is te zien. Hemelwater in het hele
plangebied wordt niet afgevoerd door het
riool, maar wordt via waterplassen deels
teruggevoerd naar het grondwater en deels
afgevoerd naar de parkzone om als extra voeding
voor de Mierbeek te dienen. De Mierbeek
staat nu het meest van de tijd droog en
kan extra voeding goed gebruiken; dat biedt
nieuwe kansen op droognatte natuurontwikkeling
aan de oevers van de beek in Park
Zaarderheiken.
In het bedrijvenpark sluit de bebouwing zo
mogelijk aan op bestaande elementen als
landweggetjes, open plekken en bosranden.
Hier en daar wordt jonge aanplant gekapt om
ruimte te maken; dit wordt deels gecompenseerd
in het bedrijvenpark en deels in Park
Zaarderheiken. In het bedrijvenpark is plaats
voor bijzondere architectuur. De ene keer een
enkel bouwwerk omringd door bos, de andere
keer een groepje gebouwen aan een open
ruimte. In beide gevallen is het uitgangspunt
dat er inpandig of uit het zicht wordt geparkeerd.
MER GOLFBAAN: DUIDELIJKHEID GEVRAAGD
In haar reactie op de Startnotitie MER golfbaan vraagt de Milieufederatie
Limburg, mede in naam van een aantal lokale natuur- en milieuorganisaties, om
meer duidelijkheid over de wijze waarop de natuur op en rond de golfbaan aan
haar trekken komt. Het MER zal duidelijk moeten maken dat de golfbaan geen
wezenlijke natuurwaarden in het gebied aantast en de in dit gebied geplande
natuurontwikkeling niet frustreert.
Het plangebied Trade Port Noord herbergt een aantal belangrijke natuurwaarden,
met name bosgebied Zaarderheiken en het dal van de Mierbeek. Volgens de
Startnotitie wordt in dat laatste gebied ingezet op de ontwikkeling van watergebonden
natuur langs de beek. Bij de toetsing van de effecten van de golfbaan op
de natuur dient met name gekeken te worden naar de bijdrage die de golfbaan
kan leveren aan een zo robuust mogelijke en duurzaam mogelijke ecologische
verbindingszone en op de ontwikkeling van het Mierbeekdal. Gevraagd wordt in
het MER een variant uit te werken die maximaal op natuurontwikkeling is
gericht.
In het zoekgebied voor de golfbaan moet ook voorzien worden in compensatienatuur
voor het toekomstige naastgelegen bedrijventerrein en bedrijvenpark.
Het MER dient duidelijk te zijn over de mate waarin dit in het plan wordt verwerkt.
Bovendien moet aangegeven worden in hoeverre de inrichting van de
golfbaan bijdraagt aan bescherming van bedreigde diersoorten.
Tot slot wordt gewezen op mogelijk nadelige gevolgen van het gebruik van
mest, bestrijdingsmiddelen en beregening voor de kwaliteit van het grondwater.
Verkeer
Voor gemotoriseerd verkeer wordt Trade Port
Noord aangesloten op de snelwegen A67 en
A73 om de verkeersdruk zoveel mogelijk te
spreiden. In het geval van een calamiteit is
het zelfs noodzakelijk over meer ontsluitingen
te beschikken. Autosluipverkeer tussen
de beide snelwegen en tussen bedrijventerrein
en -park wordt nagenoeg onmogelijk
gemaakt. Daarnaast wordt het hele gebied
ontsloten door een netwerk van grote en kleine
fiets- en wandelroutes. Dat kunnen zowel
verharde als onverharde wegen zijn, voor
werkverkeer en recreatief gebruik. Hiervoor
worden zoveel mogelijk de bestaande landweggetjes
gebruikt. Drie doorgaande fietsroutes
maken het mogelijk naar Grubbenvorst,
Blerick en Horst te fietsen. Het moet
mogelijk zijn de auto te laten staan en veilig
en comfortabel op de fiets naar het werk te
gaan.
Ambitie
Met Trade Port Noord verwacht de gemeente
Venlo economische ontwikkeling op gang te
brengen en ecologische waarden te versterken.
Daarmee is de lat hoog gelegd en het zal
de nodige inspanning vergen om die ambitie
waar te maken. Ook financiële inspanningen.
Ik ben ervan overtuigd dat op termijn zal
blijken dat die inspanning alleszins de moeite
waard is.
drs. Jeroen van Haeren, projectleider a.i. Trade
Port Noord Gemeente Venlo
11

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Mijnsteenberg Oranje Nassau IV bij de wijk
Heksenberg
Mijnsteen in Parkstad Limburg
OUD PROBLEEM BLIJVEND
TOT LAST?
In Parkstad Limburg is na het sluiten van de mijnen naar schatting minimaal 150 miljoen
ton mijnsteen en mijnslik in en op de bodem achtergebleven. In mijnsteen kunnen
als bijmenging kool- en teerresten voorkomen die onder andere Polycyclische
Aromatische Koolwaterstoffen (PAK) bevatten. Om meer inzicht te krijgen in de effecten
hiervan is het project “ Interactieve risicobenadering bodemproblematiek voormalige
mijnstreek oostelijk Zuid-Limburg” gestart. Het project is een samenwerking
van zes van de acht 'Parkstad Limburg'-gemeenten, de provincie Limburg, Stichting
Kennisontwikkeling en kennisoverdracht Bodem, onderzoeksinstituut Alterra BV en
De Straat Milieu-adviseurs BV. Het samenwerkingsproject wil antwoord geven op
vragen als “ Waar zit die mijnsteen?” , “ Hoe moeten we omgaan met de grond waar
mijnsteen in zit?” en “ Wat gebeurt er als we er groenten op verbouwen?”
Doel en onderzoeksopzet
Het project wil op de eerste plaats betrouwbare
informatie verkrijgen over de risico’s van
de diffuse bodemverontreiniging in de regio
Parkstad Limburg. Hiervoor zijn de deelprojecten
“gewasonderzoek”, “bodemkwaliteitskaarten”
en “hergebruik” opgezet. Ook wil het
project technische onderzoeksresultaten vertalen
onder andere gezondheidsrisico’s voor
bewoners en andere belanghebbenden. Aan
de overheid worden adviezen gegeven over de
wijze van communiceren over de bodemproblematiek
met de bevolking. In dit artikel
worden de resultaten van de afzonderlijke
deelprojecten kort beschreven.
Bodemkwaliteit
De grond in de regio Parkstad Limburg is in
het algemeen schoon of licht verontreinigd
met PAK, zink en cadmium (bodemlaag tot
1 meter beneden maaiveld). Er is onderzoek
gedaan naar groente-/siertuinen en volkstuinen
in de regio. In geen van de 90 monsters
uit de tuinen wordt de interventiewaarde van
PAK-gehalten overschreden, in 1 monster de
tussenwaarde. De streefwaarde wordt wél
regelmatig overschreden, met name in sieren
groentetuinen in wijken die zijn gebouwd
vóór 1970. Dit is mogelijk het gevolg van het
veelvuldig gebruik van steenkoolproducten
door bewoners destijds. De PAK-gehalten in
deze tuinen zijn vergelijkbaar met die in
andere stedelijke gebieden (bijvoorbeeld
Haarlem en Nijmegen). Een overzichtelijk
beeld van de bodemkwaliteit in Parkstad
blijkt uit het kaartje op pagina 15.
Hergebruik
In de regio Parkstad Limburg komt vaak
grond gemengd met mijnsteen vrij bij activiteiten
zoals kleine en grote bouwwerken,
renovaties aan wegen en riool, etc. Deze
grond kan in veel gevallen worden hergebruikt
conform het Bouwstoffenbesluit. Een
groot deel (geschat op ruim 40%) van dit
12

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
soort activiteiten vindt plaats buiten het
gezichtsveld van het bevoegd gezag, de
gemeenten. Weinig vrijkomende grond
wordt hergebruikt binnen overeenkomstige
gebieden of op andere locatie’s (Actief
Bodembeheer). Een randvoorwaarde hiervoor
is dat de kwaliteit van de bodem die vrijkomt
hetzelfde of beter moet zijn dan de kwaliteit
van de ontvangende bodem. Belangrijke
knelpunten in de hergebruikketen zijn: onbekendheid
met de mogelijkheden van actief
bodembeheer, het ontbreken van handhavingcapaciteit
en verschillen tussen landelijk en
provinciaal beleid.
Het bodembeleid van Parkstad Limburg voor
het hergebruiken van grond bij bouwwerkzaamheden
of de reconstructie van wegen is
geformuleerd in het bodembeleidsplan. In de
bodem van Parkstad Limburg komen door de
historie van het mijnverleden bijmengingen
van mijnsteen voor in de bodem en ook pure
mijnsteen. Een probleem hierbij is dat in het
verleden, door deze bijmengingen, de grond
niet mocht worden hergebruikt en moest worden
afgevoerd tegen hoge kosten. Hergebruik
van pure mijnsteen was helemaal uitgesloten,
terwijl het gewoon gebiedseigen materiaal is.
Er was daarom in het bodembeleidsplan geen
specifiek beleid geformuleerd voor de omgang
met deze grond met bijmenging met mijnsteen
en mijn.
Gewassen
De eindconclusie van het gewasonderzoek is
dat er als gevolg van PAK in de bodem geen
bijzondere risico’s verbonden zijn aan het
eten van groenten uit eigen (moes)tuin in
Parkstad. Het gewasonderzoek is uitgevoerd
om te weten of en in welke mate groentegewassen
in de regio Parkstad Limburg met
PAK vervuild zijn en of daaraan gezondheidsrisico’s
verbonden zijn voor de bewoners.
Verder moest het onderzoek duidelijk maken
of de eventueel verhoogde aanwezigheid van
PAK in groenten, afkomstig van moestuinen
of volkstuinen in Parkstad Limburg, verband
houdt met de aanwezigheid van PAK in de
bodem of dat er daarvoor andere oorzaken
(bijvoorbeeld vanuit de lucht) zijn. Als zou
blijken dat er PAK voorkomt in de gewassen,
zou vastgesteld moeten worden welke maatregelen
door de bewoners zelf kunnen worden
genomen om de inname van PAK via voedingsgewassen
te verminderen. De betrokkenheid
van bewoners bij dit onderzoek was
daarom van groot belang.
Het onderzoek is in drie delen uitgevoerd.
Er is onderzoek gedaan in particuliere tuinen
en er zijn proeftuinen in de regio ingericht.
Bovendien zijn er door het wetenschappelijk
instituut potproeven gedaan. Via een oproep
in de krant is bewoners uit de regio gevraagd
mee te werken aan het gewassenonderzoek.
Zij hebben dat gedaan door de grond en de
groenten (boerenkool, wortelen en sla) uit
hun eigen moestuin te laten analyseren.
In Heerlen, Landgraaf en Kerkrade werden
proeftuinen aangelegd. In deze tuinen werden
grond en gewassen onderzocht. Bij dit
onderzoek zijn ook de PAK-gehalten bepaald
van groenten die groeiden op zwaar verontreinigde
grond - of beter gezegd op afvalmateriaal
- dat veel PAK bevatte. Om de experimenten
uit te voeren onder gecontroleerde en
wetenschappelijk verantwoorde omstandigheden
zijn potproeven in een kas uitgevoerd.
Hierbij zijn de PAK-gehalten in gewassen,
geteeld op schone grond, vergeleken met die
in gewassen geteeld op ernstig verontreinigde
grond.
De conclusies uit het gewasonderzoek luiden
als volgt:
• In Parkstad Limburg is de hoeveelheid
PAK in groenten die worden geteeld in
particuliere moestuinen niet erg hoog en
vergelijkbaar met die in andere verstedelijkte
gebieden. De bijdrage van gewassen aan
de opname van PAK door de mens in
DEFINITIES
Schone grond:
alles onder de streefwaarde, voor de
parameter PAK betekent dit kleiner dan
1 mg/kg d.s. standaardbodem
Licht verontreinigde grond:
alles boven de streefwaarde en onder
de tussenwaarde, voor de parameter PAK
betekent dit tussen de 1 mg/kg d.s. en
20,5 mg/kg d.s. standaardbodem
Matig verontreinigde grond:
alles boven de tussenwaarde en onder
de interventiewaarde, voor de parameter
PAK betekent dit tussen de 20,5 mg/kg
d.s. en 40 mg/kg. d.s. standaardbodem
Sterk verontreinigde grond:
alles boven de interventiewaarde, voor
de parameter PAK betekent dit boven
de 40 mg/kg. d.s. standaardbodem.
Streefwaarde, tussenwaarde en interventiewaarde
zijn de waarden die zijn vastgelegd
in de Wet bodembescherming.
Parkstad Limburg is dan ook vergelijkbaar
met die in andere verstedelijkte gebieden.
Zelfs bij de meest verontreinigde groenten
afkomstig uit de particuliere moestuinen
zijn de risico's als gevolg van de aangetroffen
PAK-gehalten laag. Om het zogenaamde
maximaal toelaatbaar risico (MTR) voor
PAK te overschrijden door het eten van
13

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
deze groenten, zou iemand 1,6 kg boerenkool,
6.5 kg wortelen of 3,4 kg sla per dag
moeten eten.
• De opname van PAK door de mens als
gevolg van directe inname van grond
(aanhangende grond aan slecht gewassen
groente maar ook het direct eten van
grond door kleine kinderen) is in Parkstad
Limburg hoger dan elders omdat de PAK
gehalten in de grond hoger zijn. Ook al
is de opname hoger: er wordt zeker niet
zoveel opgenomen via gronddeeltjes dat
het MTR zelfs maar wordt benaderd.
• Opname van PAK uit de bodem (en dus uit
mijnsteenresiduen) levert geen belangrijke
bijdrage aan de belasting van voedingsgewassen
met PAK in Parkstad Limburg.
Andere bronnen, m.n. aanvoer vanuit de
lucht (uitlaatgassen, rook) zijn belangrijker.
• Het inrichten van moestuinen op matig
tot zwaar verontreinigde grond levert geen
risico’s op als gevolg van consumptie van
daarop geteelde gewassen, maar wel als
gevolg van onbedoelde inname van bodemdeeltjes.
Voor normale moestuinen geldt
dat deze hogere PAK-gehalten niet worden
gevonden en er dus geen risico verbonden
is aan de consumptie van gewassen en de
onbedoelde ingestie van grond.
Goed wassen van groente is natuurlijk altijd
van belang maar in alle onderzochte tuinen
treden ook bij niet zo goed wassen geen
gezondheidsrisico’s als gevolg van PAK op.
Risicoperceptie
De ervaring leert dat bodemprojecten vaak als
een technische aangelegenheid behandeld
worden; maar het is méér. Uit onderzoek
blijkt dat de onrust bij bewoners niet zozeer
wordt veroorzaakt door de feitelijke gegevens
over de bodemverontreiniging maar vooral
door het communicatieproces. Het goede
nieuws hierbij is dat we het communicatieproces
- en dus de mate van onrust - voor een
belangrijk deel kunnen beheersen en in zekere
mate kunnen beïnvloeden, ondanks onzekerheden
op het technische vlak.
In het verleden is twijfel geuit over de vraag
of de normen voor PAK voldoende veilig zijn.
Het CSOIL-programma dat de risico’s berekent
ging ervan uit dat PAK werden opgenomen
door de verschillende gewassen. Uit de
praktijk blijkt nu dat dit niet zo is. Het programma
geeft dus niet de daadwerkelijke situatie
weer. Ook termen als verwaarloosbaar
risico en aanvaardbaar risico zijn voor de burger
zeer verwarrend en niet uit te leggen.
Aanbevelingen
De belangrijkste aanbevelingen uit de deelprojecten
zijn de volgende:
Communicatie
De projectgroep beveelt aan om de interne en
externe communicatie tussen alle betrokken
partijen bij een bodemverontreiniging structureel
vorm te geven. Hiervoor is de handleiding
‘communicatie bij bodemverontreiniging’
opgesteld. Het gaat onder meer over
het instellen van een klachtenprocedure,
zorgen voor correcte informatie en een goede
relatie met de pers. Elke gemeente dient zelf
hiervoor zorg te dragen, in samenwerking
met de afdeling communicatie in de gemeenten.
Voor een open communicatie is het van
groot belang dat de voorlichting in een vroeg
stadium ter hand wordt genomen en onderling
wordt afgestemd.
Om het communiceren over risico’s te vereenvoudigen,
verdient het aanbeveling om
onduidelijke begrippen als ‘verwaarloosbaar
risico niveau’ en ‘aanvaardbaar risico’ te vermijden.
Deze termen zijn voor burgers en
andere betrokkenen bij een bodemverontreiniging
zeer verwarrend en niet uit te leggen.
Het vertalen van normen in duidelijke en
begrijpbare taal is een ‘must’ bij de communicatie
over bodemproblemen.
Hergebruik van grond en mijnsteen
Het bodembeleidsplan van de regio Parkstad
Limburg en de bodembeheerplannen van de
betrokken gemeenten moeten worden aangepast
op de volgende punten:
• Maak hergebruik van vrijkomende mijnsteen/slik
mogelijk, niet alleen in werken
maar ook als bodem, volgens de regeling
van actief bodembeheer
• Formuleer gebiedsgericht beleid voor
mengsels van grond met meer dan 5%
mijnsteen of hergebruik van puur mijnsteen
of mijnslik. Een belangrijke aanvulling
ten opzichte van het huidige bodembeleid
is, dat grond met maximaal 10%
bodemvreemd materiaal vanuit de mijnindustrie
kan worden hergebruikt binnen de
huidige zones van de Bodemkwaliteitskaart,
mits ze voldoen aan de chemische en fysische
kwaliteitseisen. Deze zaken zullen
worden meegenomen als de nieuwe
bodemkwaliteitskaarten en beheerplannen
worden opgesteld (binnen circa 3 jaar).
In de praktijk zal dit nu al worden toegepast.
Door de provincie Limburg moet eenduidig
en helder beleid worden geformuleerd. Dit
beleid moet door iedereen gedragen worden
en bij hergebruik ook in de praktijk door
iedereen op dezelfde wijze worden toegepast.
De handhaving van het Bouwstoffenbesluit
(de grondstromen) moet door de verschillende
overheden (gemeenten, regio, inspectie,
provincie) structureel worden aangepakt. Met
het opzetten van een regionale samenwerking
op het gebied van handhaving is hiervoor een
start gemaakt. Met name de capaciteit voor
handhaving blijft hierbij een aandachtspunt.
Bodemkwaliteitskaart
Als een bodemkwaliteitskaart wordt gebruikt
voor het inschatten van de bodemkwaliteit in
een gebied dat aanzienlijk kleiner is dan de
bodemkwaliteitszone waarin dit gebied ligt
(bijvoorbeeld voor een woonperceel), moet
rekening worden gehouden met schattingsfouten.
Daarom verdient het aanbeveling
daarvoor niet alleen de bestaande (regionale)
bodemkwaliteitskaart te gebruiken om de
kwaliteit op perceelsniveau te bepalen, maar
ook aanvullend bodemonderzoek uit te voeren.
Hierbij kan volstaan worden met een
verkennend bodemonderzoek. Dit om zekerheidheid
te verkrijgen omtrent de bodemkwaliteit
voor dat specifiek perceel.
PAK-gewas
Uit de onderzoek is gebleken dat het CSOIL
programma, de PAK-gehaltes in gewassen
niet correct voorspelt in vergelijking met de
werkelijkheid. Dit zal onder de aandacht
worden gebracht bij het RIVM. Het zou best
kunnen zijn dat dit ook van invloed kan zijn
op de norm voor PAK in de bodem en dat
deze aanpassing verdient.
Esther de Boeye, Gemeente Heerlen
14

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
MIJNSTEENBERG ORANJE-
NASSAU IV MOET BLIJVEN!
Al geruime tijd loopt in de gemeente Heerlen een heftige discussie over de toekomst
van zandwinningsbedrijf Sigrano en daarmee samenhangend het behoud van de
mijnsteenberg van de voormalige Oranje-Nassaumijn IV, gelegen aan de rand van de
wijk Heksenberg. Op de hoorzitting van 6 december j.l. verklaarde de Milieufederatie
zich solidair met de tegenstanders van afgraving.
In de hoop de dreigende afgraving te keren
hebben de tegenstanders een creatief argument
uit de kast gehaald. Zij vragen om de
mijnsteenberg aan te wijzen als beschermd
monument in de zin van de Monumentenwet.
De berg is een relict van de mijnindustrie
en maakt al decennia lang deel uit van
het landschap. In zijn huidige verschijningsvorm
is het de laatste niet afgegraven mijnsteenberg
in Limburg. De berg is derhalve
van grote cultuurhistorische betekenis. De
Milieufederatie kan instemmen met het
toekennen van de monumentenstatus aan
de berg.
Naast de cultuurhistorische waarde van de
mijnsteenberg spelen het behoud van een
goed woon- en leefklimaat in de aangrenzende
wijken en de natuur- en landschapswaarden
van de berg in de discussie een prominente
rol. De regio Parkstad is een van de
dichtst bevolkte streken van ons land. Parkstad
bestaat uit een min of meer aaneengesloten
stedelijk gebied met circa 220.000
inwoners. De stedelijke delen worden van
elkaar gescheiden door kleinere en grotere
groengebieden. Voor een goed woon- en leefklimaat
in het zeer dicht bevolkte gebied is
behoud van de huidige waardevolle open
groene ruimten binnen Parkstad essentiëel.
De wijken rondom Sigrano ondervinden
momenteel in meer of mindere mate overlast
van de huidige ontgrondingsactiviteiten in de
vorm van geluid en stof. De mijnsteenberg
vormt een buffer tussen het bedrijf en de
omliggende woonwijken. Als gevolg van deze
ligging worden de negatieve gevolgen van de
activiteiten van Sigrano getemperd; de berg
fungeert immers als een grote natuurlijke
geluidswal en vangt een hoop stof af.
De Milieufederatie vreest dat het afgraven van
de berg en het winnen van zilverzand onder
de berg tot een aanzienlijke toename van de
overlast zal leiden. Onderzoek van de GGD
heeft uitgewezen dat op grond van huidige
gegevens niet kan worden uitgesloten dat er
kwartszand in de wijken terecht komt, met
mogelijk negatieve effecten op de volksgezondheid.
De Milieufederatie is er dus van
overtuigd dat behoud van de mijnsteenberg
bijdraagt aan een goed en gezond woon- en
leefklimaat in de omliggende woonwijken.
Het tweede punt, waarop de Milieufederatie
in haar stellingname wijst, zijn de natuur- en
landschapswaarden. De mijnsteenberg grenst
direct aan de Brunssummerheide, die vanwege
haar zeer hoge natuurwaarden onder de
strengste beschermingsregels valt. Ze is op
grond van Europese natuurbeschermingsregels
aangemeld als Habitatrichtlijngebied, is
volgens rijksregels aangewezen als beschermd
natuurmonument en maakt onderdeel uit van
de Rijks- en Provinciale Ecologische Hoofdstructuur.
Ruimtelijk is er geen grens tussen
de Brunssummerheide en de mijnsteenberg.
De mijnsteenberg is door de begroeiing geïntegreerd
in het landschap en maakt feitelijk
deel uit van de Brunssummerheide. Afgraven
van de mijnsteenberg betekent dus dat de
negatieve effecten zich niet alleen zullen
beperken tot de berg zelf, maar zich zullen
uitstrekken over een deel van de Brunssummerheide.
Daar betekent het verstoring door
geluid en mogelijk invloed op de waterhuishouding.
Dit laatste moet nog blijken uit
nader onderzoek. Maar ook de mijnsteenberg
zelf herbergt belangrijke natuurwaarden.
Sigranogroeve
Gedurende de laatste 30 jaar heeft zich ter
plaatse een waardevolle flora en fauna ontwikkeld,
die volgens opgave van het Ministerie
van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit
diverse soortgroepen betreft: planten, vogels,
reptielen, amfibieën en insecten. Het bos op
de mijnsteenberg is in het provinciaal beleid
aangewezen als bestaand bos- en/of natuurgebied
en maakt onderdeel uit van de EHS en
PES. Dit betekent een zware planologische
bescherming; ingrepen als de nu voorgestane
zijn niet toegestaan, tenzij mocht blijken dat
er zwaarwegende maatschappelijke belangen
mee gemoeid zijn en er geen alternatieven
zijn. Bij het zwaarwegend maatschappelijk
belang kunnen vraagtekens gezet worden.
Volgens de provincie wordt in de behoefte
aan zilverzand tot het jaar 2015 voorzien door
o.a.de bestaande Sigrano-vergunning.
Tenslotte voert de Milieufederatie aan dat het
streven van de provincie Limburg en de
gemeenten is erop gericht om van Parkstad
Limburg een echte kwaliteitsregio te maken.
Behoud en uitbreiding van stedelijk groen en
bos, zoals bij de mijnsteenberg Oranje-
Nassau IV het geval is, is daarvan een vitaal
onderdeel.
Bart Cobben
15

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
SML-NIEUWS
SITTARD-GELEEN ZET SUBSIDIE-
GELDEN OP HET SPEL
In een gezamenlijke brief hebben de groene organisaties in de Westelijke Mijnstreek
en de Milieufederatie Limburg een beroep gedaan op het groene geweten van de
gemeenteraad van Sittard-Geleen om de voorgenomen bezuiniging van 50% op de
gemeentelijke bijdrage aan Landschapspark De Graven ongedaan te maken. De voornemens
om in de komende jaren drastisch te snijden in de uitgaven voor het landschapspark
stellen de groene organisaties zeer teleur.
Aan bezuinigingen valt niet te ontkomen,
erkennen de groene organisaties. De gemeente
wordt zwaar getroffen door de regeringsmaatregelen
en het gemeentebestuur kan
slechts proberen de tekorten met zo min
mogelijk pijn door te vertalen naar de diverse
beleidsterreinen. Om die verdeling van de
pijn gaat het. Een bezuiniging van 50 procent
op het groen in het buitengebied, het gebied
van LDG, is niet evenwichtig en niet redelijk.
Met deze verdeling krijgen in het beleid van
de fusiestad de ‘rode’ (= stedelijke functies)
voorrang boven de ‘groene’ (natuur in de stad
en het buitengebied). Die ongelijke behandeling
is strijdig met algemeen aanvaard beleid
aangaande de gewenste duurzame ontwikkeling
van de samenleving. In het Provinciaal
Omgevingsplan Limburg (POL) is sprake van
de driehoek People-Planet-Profit. Alle factoren
dienen zich evenredig te ontwikkelen, wil
niet van scheefgroei sprake zijn. Die scheefgroei
dreigt met de aangekondigde bezuinigingen
op LDG. Niet langer is het zo dat rood
en groen zich gelijktijdig zullen ontwikkelen.
Groen blijft achter, aldus de natuur- en
milieuorganisaties.
LDG, onmisbaar voor duurzame
ecologische structuur
De realisering van Landschapspark De
Graven bevat een groot aantal voornemens
die essentieel zijn voor een samenhangende
groenstructuur in de gemeente en de wijdere
regio. Zo is een goed doordachte, groene aankleding
van het Middengebied het laatste redmiddel
voor de realisering van een ecologische
verbinding tussen het zuidelijk en het
noordelijk deel van De Graven. In het provinciaal
beleid wordt deze verbinding van groot
belang geacht, getuige het feit dat de verbinding
is opgenomen in de Provinciale
Ecologische Structuur (PES).
Ook de aanleg van bossen en landschapselementen,
de renaturering van de dalen van
de Geleenbeek en de Rode Beek, de anti-erosiemaatregelen
en de verbrede perspectieven
voor de landbouw in het gebied zullen fors
bijdragen aan verbetering van de leef- en
omgevingskwaliteit van de gemeente als
geheel. Als er dan al bezuinigd moet worden,
dan in elk geval niet op de meest kritische
onderdelen van De Graven, zoals het
Middengebied, de beekdalen en bosaanleg.
Schadelijk voor economie en imago
In de brief wordt met nadruk erop gewezen,
dat bezuinigingen die tot stilstand leiden niet
alleen schade toebrengen aan natuur en landschap
maar ook aan de mens (people) en aan
de economie (profit). Natuur en landschap
hebben immers grote betekenis voor de recreatie
van de stedelijke bevolking in deze dichtbevolkte
regio en brengen geld in het laatje
van bedrijven in de toeristische en recreatieve
sector. Landschap is kapitaal. Daarom moet
juist deze functie volgens allerlei nota’s (o.a.
de regiovisie) in deze streek worden uitgebouwd.
Ook in andere opzichten is het stopzetten van
de groene aankleding van de Westelijke
Mijnstreek een slechte zaak. Uit onderzoek is
gebleken dat wonen in of nabij groen en
natuur leidt tot een waardevermeerdering van
woningen tot 30 procent. Bovendien - en dat
is waarschijnlijk nog belangrijker - is een
WIJS BESLUIT
De gemeenteraad van Sittard-
Geleen heeft alsnog raadsbreed
steun betuigd aan een amendement
van de oppositie om de bijdrage aan
Landschapspark De Graven te handhaven
op het oude niveau (circa 8
ton Euro per jaar). Bravo!
groene en aangename woonomgeving voorwaarde
voor een goed vestigingsklimaat voor
bedrijven en werknemers. Juist deze ‘smidse
van Limburg’ is erbij gebaat dat er meer evenwicht
komt tussen het vele rood van bedrijventerreinen,
infrastructuur en woongebieden
enerzijds en het omringende landschap
anderzijds.
De ontwikkeling van Landschapspark De
Graven is juist bedoeld om die scheve verhoudingen
recht te trekken. Als in deze ontwikkeling
stagnatie optreedt komt deze regio
nooit van het negatieve imago af dat ooit in
een landelijke publikatie werd omschreven als
“Sittard? Dat is toch dat industriestadje bij
DSM?”
Uitgaven voor groen als hefboom
Niet op de laatste plaats betekent het lokaal
bezuinigen ook het laten wegvallen van subsidiegelden
van buiten (provincie en Rijk).
Ruwweg genereert elke euro van Sittard-
Geleen een euro van elders. Het gaat bij de
eigen uitgaven voor groen dus mede om een
hefboom waarmee subsidiegelden uit nietgemeentelijke
bronnen kunnen worden verworven.
Dit maakt dat gemeentelijke investeringen
een dubbel rendement opbrengen.
In dit verband wijzen de groene organisaties
ook op de samenwerking met de gemeente
Schinnen. Geleen-Sittard en Schinnen hebben
zich verplicht in een gezamenlijke
16

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
DE ACTIEVOERENDE
GROENE ORGANISATIES
IVN Born, IVN Geleen, IVN Sittard,
Milieugroep Sittard, Stichting Graetheidecomité,
Stichting Ontgrinden
Nooit, Stichting Middenbos, Federatief
Verband tegen Ontgrinden
Born, Milieufederatie Limburg
inspanning Landschapspark De Graven te realiseren
en hebben daartoe een financiële verdeelsleutel
afgesproken. Door eenzijdig optreden
van Sittard-Geleen dreigt dit unieke samenwerkingsverband
te worden geschaad. Sittard-
Geleen dreigt door Schinnen als onbetrouwbare
partner te worden beschouwd. Te vrezen valt,
dat Schinnen daaruit consequenties zal trekken
en haar bijdrage eveneens zal halveren.
“Wij vragen u om aan de ontwikkeling van
Landschapspark De Graven de prioriteit te
geven die u er in het verleden aan toekende.
De Sittardenaren, Geleendenaren en inwoners
van Born en Schinnen - en niet te vergeten
de toekomstige generaties - zullen dat
weten te waarderen”, aldus de natuur- en
milieuorganisaties in de Westelijke
Mijnstreek en de Milieufederatie Limburg.
Hub Bemelmans
bron artikel rechts: Dagblad De Limburger
17

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
SML-NIEUWS
MEERSSEN GOED OP WEG NAAR
DUURZAAMHEID
Dit jaar is het beleid van de gemeente Meerssen voor de vijfde keer beoordeeld op
diverse aspecten ten aanzien van duurzame ontwikkeling. Die beoordeling gebeurt
aan de hand van de zogenaamde Lokale Duurzaamheidsspiegel. De beleidsvelden die
daarin aan de orde komen zijn Mondiaal/Lokaal, Klimaat, Water, Groen & Ruimte en
Sociaal. De Duurzaamheidsspiegel is een instrument voor meting en stimulering van
duurzame ontwikkeling in de gemeente. Deze meetlat is ontwikkeld door NCDO, de
Nationale Commissie voor internationale samenwerking en duurzame ontwikkeling.
Dit jaar is voor het vijfde jaar de Duurzaamheidsspiegel ingevuld in Meerssen onder
verantwoordelijkheid van het Mondiaal Platform Meerssen en in goed overleg met
politieke partijen en met ambtelijke ondersteuning van de gemeente. Het Mondiaal
Platform Meerssen bestaat uit Amnesty International, IVN-Ulestraten, IVN-Meerssen,
Milieudefensie Meerssen, MOS, Wereldwinkel en de Stichting Vluchtelingenwerk
Groen Heuvelland.
onder andere betrekking op de uitdrukkelijke
plaats van duurzame ontwikkeling in het
beleid. Er gebeurd veel goeds op dit terrein,
maar neem het dan ook als algemeen uitgangspunt
voor het beleid. Dus: duurzaamheid
verankeren in het beleid. Het internationale
aspect is duidelijk onderbedeeld in het
beleid van de gemeente Meerssen. Dit uit
zich bijvoorbeeld in te weinig steun voor
mondiale bewustwording en geen of onvoldoende
gebruik van eerlijke producten (Max
Havelaar). Bij het aspect Mondiaal/Lokaal had
Meerssen maar 12 van de 40 punten.
Meerssen scoort hoog
Steeds meer gemeenten vullen de Duurzaamheidsspiegel
in. In het jaar 2003 waren er dat
429. Ten opzichte van die 429 gemeenten
scoort Meerssen bovengemiddeld. Van de 47
Limburgse hebben er 32 de spiegel gedeeltelijk
ingevuld. Van de 4 Limburgse gemeenten
die de spiegel geheel hebben ingevuld scoort
Meerssen het hoogste. Beschouwd per aspect
zit Meerssen landelijk bij Water en Klimaat
bij de bovenste 10%, bij Groen & Ruimte bij
de bovenste 25% en bij Mondiaal/Lokaal en
Sociaal rond het gemiddelde.
Vooruitgang
De Duurzaamheidsspiegel wordt jaarlijks nog
verbeterd en aangepast aan de veranderende
omstandigheden. Daardoor verandert ook het
aantal punten dat maximaal gehaald kan worden.
De verandering van jaar tot jaar kan
gevolgd worden aan de hand van het percentage
punten dat Meerssen scoort. De tendens
is stijgend. In 2002 bedroeg de score 52%, in
2003 stijgt zij naar 63%. Bovendien is de
positie van Meerssen ten opzichte van de
andere gemeenten verbeterd. Meerssen is dus
goed op weg naar duurzaamheid, maar …..
Verbeteringen
Stilstand is achteruitgang, zeker op de weg
naar duurzaamheid. Meerssen zal dus moeten
doorgaan met het behalen van meer punten
bij de Duurzaamheidsspiegel.
Duurzaamheid moet een herkenbaar onderdeel
worden van het algemeen gemeentelijk
beleid. Bij Water en Klimaat scoort Meerssen
al hoog, maar de stimulering van zonne-energie
moet nog meer aandacht krijgen. Ook
voorlichting over energiebesparing richting
bedrijven blijft achter. Bij Groen & Ruimte
verdient Meerssen een pluim voor het gifvrij
houden van de gemeente. Nu is het zaak om
andere organisaties, zoals woningbouwvereniging
en bedrijven, en de burgers ook te stimuleren
om minder gif te gebruiken. De aandacht
voor de bevordering van het gebruik
van biologisch geteelde producten ontbreekt
nog. In het kader van het thema Sociaal kan
Meerssen nog meer doen voor de sociale
minima. Het thema Mondiaal/Lokaal heeft
Goede samenwerking
Naast punten van kritiek benadrukt het Mondiaal
Platform echter de positieve ontwikkelingslijn.
De Samenwerking met de Gemeente,
zowel ambtelijk als politiek, wordt door het
Mondiaal Platform Meerssen als zeer constructief
en waardevol ervaren. Het Platform
pleit ervoor om met de Duurzaamheidsspiegel
te blijven meedoen. Inmiddels is in
Euregionaal verband een initiatief opgestart
de duurzaamheid van gemeenten ook grensoverschrijdend
te meten. In de komende
maanden zullen de bijna 200 gemeenten van
de Euregio Maas-Rijn een aangepaste meetlat
ontvangen, waarvan de initiatiefnemers
hopen dat zij door de gemeenten zal worden
ingevuld. Het Meerssense Platform is
benieuwd hoe de gemeente Euregionaal
scoort.
Nadere informatie over de Duurzaamheidsspiegel
vindt u op www.la21.nl
Els Derks
18

SML-NIEUWS
LIMBURGS MILIEU 03 / 04
30% wijzigingen niet verantwoord
AANPASSING GRENZEN ECOLOGISCHE HOOFD-
STRUCTUUR BESTREDEN
De Milieufederatie Limburg vindt 30 procent van de door Gedeputeerde Staten van
Limburg voorgestelde grenswijzigingen van de EHS niet verantwoord. Dat schrijft de
Milieufederatie is een brief aan Gedeputeerde Staten, mede namens de Stichting Limburgs
Landschap, Staatsbosbeheer Limburg-Oost-Brabant en de Vereniging Natuurmonumenten.
De brief is een reactie op de vaststelling door Gedeputeerde Staten van
het ontwerpbesluit EHS ten behoeve van de Wet Ammoniak en Veehouderij.
De voorstellen van Gedeputeerde Staten
hebben grote voordelen voor de intensieve
veehouderij, terwijl het milieu erop achteruit
gaat.. Door deze wijziging krijgen 80 bedrijven
meer ontwikkelingsruimte. Dit betekent
meer uitstoot van ammoniak in een toch al te
zwaar belast gebeid. Het gevolg is een verslechtering
van het milieu van de aangrenzende
natuurgebieden. Andere nadelen van de
grenswijzigingen zijn dat het vervallen van de
EHS-status als gevolg heeft dat gebieden niet
meer kunnen worden aangekocht en dat de
financieringsgrondslag voor inrichting en
beheer via Programma Beheer, komt te vervallen.
De maatregel zal verder een ongewenste
precedentwerking tot gevolg hebben.
De Milieufederatie vraagt om uitstel van de
herbegrenzing, ook omdat landelijke beleidswijzigingen
op komst zijn, die grote consequenties
zullen hebben voor de herbegrenzing
van de EHS en deze mogelijk geheel
overbodig maken. De Milieufederatie stelt
daarom voor om de herbegrenzing van de
EHS thans niet vast te stellen. Een eventuele
wijziging van de EHS - die in nauw overleg
met de natuurterreinbeheerders en de landbouwsector
overeen moet worden gekomen -
dient pas aan de orde te zijn als de landelijke
wetgeving voor de beoordeling van ammoniakemissies
van veehouderijbedrijven definitief
is geregeld.
Ook de voorgestelde begrenzing van de zogenaamde
‘voor verzuring gevoelige gebieden’
roept vragen op. Hoe kan het bijvoorbeeld
zijn dat de broek - en bronbossen in het habitatrichtlijngebied
Swalmdal ten westen van de
spoorlijn niet als voor verzuring gevoelig
worden aangemerkt, en die ten oosten van de
spoorlijn wel? Dit is onbegrijpelijk omdat de
bodemtypen aan weerszijden van de spoorlijn
nagenoeg identiek zijn. Een nadere onderbouwing
en motivering van de plannen voor
de voor verzuring gevoelige gebieden lijkt
dringend gewenst.
Hans Heijnen
Europese milieueisen voor intensieve veehouderij in de praktijk
BRUSSEL IN DE STAL
Op 3 december presenteerden de milieufederaties in de reconstructiegebieden - dus
ook de Milieufederatie Limburg - en de Stichting Natuur en Milieu een brochure over
de IPPC (Integrated Pollution and Prevention Control)-richtlijn en de MER (Milieu
Effect Rapportage) in relatie tot de intensieve veehouderij. De brochure is ook onder
de aandacht gebracht van alle betrokken gemeenten, reconstructiecommissies en
lokale milieugroepen.
De brochure “Brussel in de stal” - De IPPCrichtlijn
en de MER-toets bij vergunningverlening
voor de intensieve veehouderij“ gaat in
op het benodigde beleid om aan de Europese
eisen voor bescherming van voor verzuring
gevoelige natuur te voldoen. Voor de brochure
is gebruikt gemaakt van de richtlijnen zelf en
jurisprudentie over ammoniakwetgeving,
IPPC en MER. De brochure maakt duidelijk
dat de Europese richtlijnen een strikte
bescherming voorstaan van voor verzuring
gevoelige natuur.
Volgens de milieuorganisatie blijft in sommige
gevallen een individuele toets noodzakelijk.
Uitbreiding en nieuwvestinging van
bedrijven in de reconstructie is dan afhankelijk
van de te verwachten milieusituatie op
langere termijn. De toets hiervoor is eenvoudig
en zonder veel moeite door iedere
betrokkene uit te voeren. De brochure
“Brussel in de stal” maakt ook duidelijk aan
welke voorwaarden de zone-benadering die
door het kabinet is voorgesteld, moet voldoen
om “Europa-proof” te zijn.
De IPPC-richtlijn is van belang voor elk
individueel bedrijf met meer dan 2000 mestvarkens,
750 zeugen of 40.000 kippen. Ook
bedrijven met een combinatie van deze dieren
kunnen onder de richtlijn vallen. De MERrichtlijn
is van toepassing bij oprichtingen
van intensieve veehouderij bedrijven of bij
uitbreidingen van stallen. Het aantal dieren
bepaalt of sprake is van een verplichte MER
(bij 3000 mestvarkens, 900 zeugen, 85.000
mesthoenders of 60.000 hennen) of dat eerst
een beoordeling nodig is of een MER moet
worden opgesteld (bij 2200 mestvarkens,
350 zeugen 60.000 mesthoenders of 45.000
hennen).
Hans Heijnen
De brochure “Brussel in de stal“
is te downloaden via de internetsites
www.natuurenmilieunederland.nl
(onder publicaties)
en www.milieuhulp.nl
(onder landbouw).
19

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Oppervlak stiltegebied opnieuw kleiner
STILTE ALSTUBLIEFT
Als er altijd en overal lawaai is worden mensen en dieren langzaam gek. Stilte is dus
een levensbehoefte. De provincie Limburg heeft daarom ook een milieuverordening
waarin o.a. stiltegebieden staan aangegeven, 31 in totaal. Het beleid is dat de totale
oppervlakte minimaal gelijk moet blijven. Ook in het POL werd dit nog eens bevestigd.
Integendeel: in 2003 werd er weer een aanzienlijk
stuk afgeknabbeld. Liep vroeger het
stiltegebied Roerdal van de grens tot de Maas,
nu werd het smaller gemaakt en ingekort
zodat het van de grens tot de brug bij
Odiliënberg loopt. De reden hiervoor: het
nieuwe industriegebied Keulsebaan-zuid, de
nieuwe N293 (ringweg) en de AKZO. Bij het
besluit tot aanleg van wegen en bedrijventerreinen
werd de invloed ervan op het stiltegebied
Roerdal niet meegenomen in de MER,
zodat pas achteraf gezegd wordt: het is hier
niet meer stil. En vervolgens: dus heffen we
het stiltegebied op. Ook hier de omgekeerde
wereld. Waar blijft de rechtszekerheid, waar
het beleid? En van compensatie is inmiddels
ook geen sprake meer.
Stilte is in Nederland een schaars goed en dus
erg kostbaar. Maar de provincie Limburg
springt achteloos om met zijn schatten: op dit
kostbare goed wordt niet gepast en het wordt
weggegeven zodra iemand of iets daarom
vraagt. Alleen al in de laatste drie jaar gaat het
daarbij om een aanzienlijk oppervlak. In het
jaar 2000 werd het stiltegebied Tegelen-
Swalmen verkleind. De reden hiervoor was
dat de Rijksweg 73 op de oostoever van de
Maas moest komen en dan zou het er toch
niet meer stil zijn… een rare redenering. In
plaats van te zeggen: “Ons beleid is de stiltegebieden
te handhaven, dus ga maar ergens
anders heen met je weg”, werd er uitgegaan
van de weg en moest de stilte zich maar aanpassen.
Wel werd beloofd dat er zoveel mogelijk
maatregelen getroffen zouden worden om in
de overige stiltegebieden de situatie te handhaven
of te verbeteren.
Wat gebeurt echter? Een jaar later, in 2001,
wordt het stiltegebied Roerdal verkleind.
Dit om de tunnel van de A73 onder de Roer
mogelijk te maken. De redenering is: verklein
het stiltegebied alvast zodat aanleg van de A73
op de oostoever er even milieuvriendelijk uit
komt te zien als op de westoever. Bij de aanleg
van de A73 wordt dan immers geen stiltegebied
meer aangetast?!
Wel vond de provincie toen dat de grenzen
van de rest van de stiltegebieden als bindend
gezien moesten worden en dus rechtszekerheid
moesten bieden en zelfs dat het verkleinen
van een stiltegebied “in zekere zin” een
verlies aan natuurwaarden inhield en dus
gecompenseerd moest worden. Dat deed de
provincie toen door mee te denken over de
natuurvisie Roermond-Oost… maar ook al
werd beloofd naar de totale oppervlakte aan
stiltegebieden te kijken, er kwam niks in de
plaats van het verloren terrein.
Intussen vraagt men zich bij de provincie af
of de doelstelling van het beleid nog wel kan
worden gehaald. In 2004 zal er dan ook een
discussie gehouden worden, misschien over
nut en noodzaak van stiltegebieden, misschien
over het instrumentarium om ze te
handhaven. Te vrezen is dat er een heroverweging
van de 31 gebieden komt. Terwijl nut
en noodzaak voldoende aangetoond zijn en
dus eigenlijk niet ter discussie zouden hoeven
staan, staat de discussie wiens schuld het is
dàt de doelstellingen niet gehaald worden en
het beleid eigenlijk alleen op papier bestaat
nièt op het programma.
De coalitiepartijen van Provinciale Staten
vinden tot nog toe bij elke aanpassing van
de stiltegebieden dat het slechts “technische
aanpassingen” zijn waar niet eens over gepraat
hoeft te worden… en dat terwijl er nu al
weinig mogelijkheden meer zijn om in Limburg
van de stilte te genieten.
Liesbeth van Soest
20

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
DE STILSTE PLEK VAN NEDERLAND
De stilte in natuur- en recreatiegebieden wordt vooral verstoord door autoverkeer, vliegtuigen,
treinverkeer en de industrie. Maar met maatregelen per gebied kan veel worden
verbeterd. Dat blijkt uit onderzoek van de Stichting Natuur en Milieu en de 12 provinciale
milieufederaties in De Weerribben, De Wieden, Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug
en De Zak van Zuid-Beveland. De stilste plek van Nederland is te vinden op een heideterreintje
op de Utrechtse Heuvelrug.
Even ontsnappen aan de drukte en de herrie
van alledag blijkt niet gemakkelijk. Stilte is zeldzaam.
In 2001 startte Natuur en Milieu een
onderzoek om stilte in kaart te brengen. Deze
zomer zijn nieuwe geluidmetingen gedaan door
de Rijksuniversiteit Groningen in de boven
genoemde vier grote natuur- en recreatiegebieden.
Bewoners en bezoekers ervaren het wegverkeer
als het meest storend, zo blijkt uit
enquetes. De stilste plek is een heideveldje van
Natuurmonumenten bij Maarn, in het Nationaal
Park Utrechtse Heuvelrug. Om deze plek
te markeren onthulden de milieuorganisaties
ter plekke een stiltebankje, waar recreanten
rustig en ongestoord van de geluiden van de
natuur kunnen genieten.
De milieuorganisaties hebben per gebied met
bewoners, bezoekers, overheden en ondernemers
gezocht naar mogelijkheden om stilte
beter te beschermen. Per gebied zijn een
samenhangende aanpak en handhaving van
regels nodig. Maatregelen zijn het autoluw
maken van lokale wegen, beperking van maximumsnelheden,
aanpassing van vliegroutes en
vlieghoogte, de aanleg van natuurtransferia
(parkeerterreinen aan de rand van een gebied)
en het stimuleren van fiets- en wandelrecreatie.
Gedeelten van waterrijke gebieden zouden
alleen toegankelijk moeten zijn voor stille boten
(kano’s en fluisterboten). De betrokken beleidsmakers
en belangenorganisaties in de vier
onderzochte gebieden hebben toegezegd aan
deze maatregelen te gaan werken.
Informatie: www.natuurenmilieu.nl
of bij Jelka Both, 030-2331328.
De draagvlakmethode van Kemperman & Partners
WINDENERGIE, EEN KWESTIE
VAN OVERLEG
Stroom opgewekt uit windenergie is vooralsnog uit milieuoogpunt de meest belovende
vorm van groene stroom. In Limburg zijn diverse plannen in voorbereiding. In
Grathem, langs het kanaal van Wessem naar Nederweert, wil de firma Kemperman &
Partners uit Amersfoort een windpark realiseren, bestaande uit zes tot negen molens.
De molens worden zo’n 145 meter hoog en voorzien per stuk tussen 1500 en 2250
huishoudens van groene stroom, afhankelijk van de vraag of een molen met een vermogen
van 2 of 3 Megawatt wordt gebouwd.
Ab Koppenol van Kemperman & Partners legt uit hoe het bedrijf windparken van de
grond probeert te trekken. Een uitgekiende communicatie en participatie in de opzet
en de exploitatie van de projecten vormen de basis voor succes.
moment is al sprake van molens van 3 MW
per stuk. Deze moderne molens leveren in
Limburg per jaar per molen genoeg elektriciteit
voor circa 1600 gezinnen. Het grote
voordeel: de aanzienlijke besparing op de uitstoot
van schadelijke stoffen. Belangrijk
genoeg om op te schieten dus, maar in de
praktijk verloopt het plaatsen van windmolens
langzaam. Daarvoor zijn verschillende
redenen aan te wijzen.
Duurzame energie moet! Daarom is het van
belang, dat alle mogelijkheden gebruikt worden.
In Nederland is met name windenergie een
goede mogelijkheid. In 2001 is daarom tussen
het Rijk en de Provincies een bestuursovereenkomst
gesloten, waarin voor Limburg een taakstelling
is opgenomen voor het opstellen van
windturbines tot in totaal tenminste 30 Mw.
Kemperman en Partners Projecten BV uit
Amersfoort houdt zich al geruime tijd bezig
met de advisering over duurzame energie en
het ontwikkelen van windturbineparken.
Met name in Flevoland was het bedrijf betrokken
bij het plaatsen van een kleine 200
windmolens. Begon dat met naar huidige
maatstaven kleine molens van 50 kW, op dit
‘Verboden gebieden’
Nederland is erg ‘vol’ met allerlei met elkaar
conflicterende belangen en bestemmingen.
Door de ecologische en planologische indeling
van Nederland en de eisen, die aan de
plaatsing van windmolens worden gesteld,
is het lastig om geschikte locaties te vinden.
Door elke provincie zijn gebieden aangege-
21

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Wordt overeenstemming bereikt met de
grondeigenaren, dan volgt stap 3: overleg met
de omwonenden van het windmolenpark: zij
hebben recht zo snel mogelijk te weten wat er
gaat gebeuren, zij kunnen eventuele wensen
op tafel leggen, zodat al in een vroeg stadium
van de plantontwikkeling met hun belangen
rekening gehouden kan worden.
ven, waar geen windmolens geplaatst kunnen
worden. Denk hierbij aan vogelrichtlijngebieden,
habitatrichtlijngebieden, wetlands, kerngebieden
van de ecologische hoofdstructuur,
natuurmonumenten, stiltegebieden, laagvliegroutes.
Ook in de naaste omgeving hiervan
kunnen geen windmolens geplaatst worden.
Naast deze ‘verboden gebieden’ zijn er gebieden,
waar slechts onder zeer stringente voorwaarden
windturbines worden toegestaan,
zoals ecologische verbindingszones, weidevogelgebieden,
gebieden met cultuurhistorische
waarden, grondwaterbeschermingsgebieden,
woongebieden en gebieden met verblijfsrecreatie.
Na het wegstrepen van al deze niet-geschikte
locaties resteert een voorkeur voor het plaatsen
van windmolens bij of langs grote infrastructurele
werken zoals kanalen, snelwegen en
industrieterreinen. Een vaak voorkomende eis
om wildgroei in het buitengebied tegen te
gaan is dat molens in windparkjes worden
geclusterd. Solitaire windmolens zijn zelden
mogelijk. En dan zijn er nog de eisen van de
Wet Milieubeheer voor de maximale geluidbelasting
van woningen en bedrijven en optredende
slagschaduw. Bovendien moet de locatie
bereikbaar zijn met groot materieel.
Al deze eisen bij elkaar opgeteld, beperken
het aantal locaties aanzienlijk. En deze moeten
vervolgens dan ook nog zo liggen, dat er
molens geplaatst kunnen worden, zonder dat
ze elkaar in de weg staan. Want om wederzijdse
hinder door turbulentie te voorkomen,
moeten de molens 400 meter uit elkaar
staan.
Communicatie en participatie
Wanneer een mogelijke plek is gevonden start
Kemperman en Partners Projecten BV allereerst
het gesprek met de gemeente, op wiens
grondgebied de locatie ligt. Want deze zal
moeten meewerken aan de hele vergunningverlening.
Staat de gemeente positief tegenover
het ontwikkelen van een windmolenpark
op haar grondgebied (en dat is in lang niet
alle gemeenten het geval: ook hier speelt het
beruchte NIMBY-effect een grote rol) dan is
het van belang, dat met de grondeigenaren en
gebruikers van de grond gesproken wordt.
Uitgangspunt van Kemperman en Partners
Projecten BV is een gezamenlijke ontwikkeling
en exploitatie van het project samen met
de grondeigenaren. Kemperman werkt op
basis van no cure - no pay: de grondeigenaren
betalen Kemperman en Partners niet per uur,
maar Kemperman en Partners Projecten BV
wordt, net als de grondeigenaren, deelnemer
in het windmolenpark. In de praktijk blijkt dit
een werkwijze die het draagvlak en de betrokkenheid
van de partners vergroot, en daarmee
de slagingskans bevordert.
De meeste andere initiatiefnemers in de branche
streven ernaar eigenaar te worden van het
project, waarbij de grondeigenaar slechts een
vergoeding krijgt voor het opstalrecht. Hij
heeft verder niets te zeggen over het project,
de locatie, de verkaveling, etc.
Een belangrijk onderdeel van het voorlichtingsprogramma
is een excursie naar vergelijkbare,
moderne windmolenparken, zodat
iedereen kan zien en horen wat een modern
windmolenpark inhoudt. En de verrassing
voor bijna iedereen is, dat je een moderne
windmolen pas hoort, als je er vrijwel onder
staat! Gezien de grootte van de wieken en de
hoogte van de molens verbaast dat iedereen.
Datzelfde geldt voor het voorkomen van slagschaduw.
Bij lage zonnestand kan door de
draaiende wieken een storende flikkering
worden veroorzaakt. In dat geval kan de
molen, door een computer gestuurd, worden
stil gezet.
De veelvuldige communicatie bevordert een
sfeer waarin negatieve emoties - die er altijd
zijn - kunnen worden afgebouwd en serieuze
bezwaren kunnen worden opgelost.
Communicatie is in het gehele project het
sleutelwoord. Tussen de initiatiefnemers, met
de gemeente en de omwonenden, tussen
gemeente en inwoners, met de provincie,
maar ook met de leverancier van de molen, de
afnemer van de stroom en de netwerkbeheerder
die de elektriciteitskabels aanlegt. Pas als
alles in elkaar past, kan een windmolenpark
van de grond komen.
Ab Koppenol
22

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
WINDENERGIE IN KERKRADE
DICHTERBIJ
Indien alles volgens planning verloopt dan worden eind 2004 de windmolens in Kerkrade
in gebruik genomen. Langs de stadsautoweg N281, ter hoogte van de grensovergang
De Locht zullen twee windturbines verrijzen met een ashoogte en een
rotordiameter van 80 meter en elk een vermogen van 2MW. Deze twee windturbines
zullen voor ruim 2000 huishoudens groene stroom gaan leveren. De gemeente
Kerkrade en de ontwikkelende partijen Evelop uit Utrecht en Eneco Energie zijn
in ieder geval erg optimistisch. Wethouder Milieuzaken A. Brauers geeft aan dat het
project goed is voorbereid en voldoet aan alle wettelijke voorwaarden. Met de
eigenaren van de grond waarop de windturbines komen te staan is inmiddels een
pachtovereenkomst afgesloten
Een korte terugblik
Het initiatief voor het ontwikkelen van een
project windenergie stamt uit 1999. In opdracht
van het Centrum voor Duurzaam
Bouwen een quikscan windenergie in
Parkstad uitgevoerd. Een van de mogelijke
geschikte locaties was de Locht in Kerkrade.
Dit vormde de aanleiding voor de gemeente
Kerkrade om zelf met windenergie aan de
slag te gaan en op deze wijze een bijdrage te
leveren aan de landelijke en provinciale doelstellingen.
Niet onbelangrijk hierbij was de
gedachte dat windenergie de stad een duurzame
uitstraling kan geven.
Een intensieve samenwerking werd opgestart
met het Energiebureau Limburg, het Centrum
voor Duurzaam Bouwen, de Novem en
de Provincie Limburg. Inmiddels hadden
diverse marktpartijen kennis genomen van
het initiatief en boden zich aan om het
project te mogen ontwikkelen. De gemeente
Kerkrade had echter specifieke eisen met
betrekking tot de te kiezen ontwikkelaar.
Men wilde er zeker van zijn dat de projectontwikkelaar
slagvaardig te werk zou gaan
en hierbij veel aandacht zou schenken aan
het aspect communicatie. Ook moesten er
mogelijkheden zijn om de inwoners en de
bedrijven van de gemeente Kerkrade in het
project te laten participeren. Een zorgvuldige
selectie resulteerde uiteindelijk in de huidige
samenwerking met de bedrijven Evelop en
Eneco Energie.
Stand van zaken
Op dit moment loopt de bestemmingsplanprocedure
die het mogelijk moet maken dat
de windmolens straks gebouwd mogen worden.
Vervolgens zal de bouwvergunning
worden aangevraagd. Naast de formele
inspraakmomenten wil de gemeente de direct
omwonenden en andere belanghebbende
optimaal voorzien van informatie. Derhalve
heeft de gemeente mailings laten uitgaan en
is er een informatieavond en een excursie
georganiseerd. Daarnaast zal over de voorgang
van het project regelmatig in de plaatselijke
krant informatieartikelen worden
geplaatst. Ook zal de gemeente samen met
Evelop en Eneco de Kerkraadse scholen bij
het project gaan betrekken om zo het belang
van duurzame energie in relatie tot de CO 2
problematiek en de uitputting van de fossiele
brandstoffen over te brengen op de jeugdige
inwoners van Kerkrade.
Naast het project windenergie heeft de
gemeente Kerkrade de afgelopen jaren veel
aandacht geschonken aan het aspect energie
bij de ontwikkeling van de woningbouwprojecten.
Voor alle herstructureringsgebieden in
Kerkrade zijn in samenwerking met de
Novem en de belanghebbende woningbouwcorporaties
c.q projectontwikkelaars energievisies
opgesteld. De energievisies geven aan
welke besparingsmogelijkheden er zijn. Bij
het opstellen van deze visies heeft de gemeente
Kerkrade de realiteit nooit uit oog verloren.
Maatregelen moeten vooral economisch
haalbaar zijn. Na een moeizame start zijn in
Kerkrade de eerste woningbouwprojecten van
start gegaan waarbij extra energiebesparende
maatregelen worden toegepast.
Het vragen van extra prestaties van de marktpartijen
betekent voor de gemeente Kerkrade
wel dat zij zelf niet kan achterblijven. Bij de
grootschalige renovatie van het stadskantoor
heeft energiebesparing en duurzame energie
dan ook een voorname rol gekregen. Dit
heeft onder meer geleid tot de toepassing
van 200 m 2 zonnepanelen, warmteterugwinning
uit de ventilatielucht, een laag temperatuur
verwarmingssysteem en verhoogde
isolatiewaarde van de gebouwschil. Om het
energiegebruik ook voor de burgers inzichtelijk
te maken is in de hal van het stadskantoor
een Energiespiegel opgehangen. De aanzienlijke
besparing van energie plus deze maatregelen
leiden ertoe dat de gemeente Kerkrade
de Energy Award 2001 in ontvangst heeft
mogen nemen van het Energiebureau Limburg.
Daarnaast werd het stadskantoor als
voorbeeldproject gepresenteerd tijdens de
Nederlandse Duurzame Energie Conferentie
van 2002.
Voor de nabije toekomst wil Kerkrade het belang
van energiebesparing en de toepassing van
duurzame energie blijven accentueren. Ondanks
de mindere economische tijden en de
gewijzigde subsidieregelingen is Brauers ervan
overtuigd dat extra energiebesparing haalbaar
moet zijn. Door gebruik te maken van de voorhanden
zijnde kennis over technieken en financiële
regelingen kunnen er goede resultaten
worden geboekt. Volgens Kerkrade staan markpartijen
in principe niet afwijzend tegenover het
nemen van extra energiebesparende maatregelen
maar zal de gemeente het voortouw moeten
nemen.
André Lemmens
23

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
LOGISTIEK KNOOPPUNT
BORN IN DE LIFT
Logistiek knooppunt Born, bestaande uit de Barge Terminal Born en de Rail Terminal
Born, worden voor de economie van Zuid- en mogelijk ook van Midden-Limburg, van
steeds groter belang. De Barge Terminal Born (BTB) heeft vergevorderde plannen voor
uitbreiding van haar overslagcapaciteit. In 2007 moet de capaciteit zijn uitgebreid met
50 procent. Uiteindelijk zullen zo’n 300.000 containers, 50.000 personenauto’s en
25.000 trailers en andere voertuigen worden ‘omgezet’.
De uitbouw van BTB is echter primair economisch
gemotiveerd. Met name Nedcar, Sabic
en DSM en mogelijk bedrijven op de toekomstige
bedrijventerreinen bij Echt-Maasbracht,
hebben baat bij een grootschalige terminal.
Voldoende capaciteit wordt op de lange termijn
van belang geacht voor potentiële investeerders
en voor het binden van de chemieen
automotive-industrie aan de regio. Nu al is
het zo dat zo’n 800 bedrijven in Zuid-
Limburg zich direct bezig houden met het
vervoer van goederen en met dienstverlening
voor dit vervoer.
Voor het milieu heeft goederenvervoer over
water grote voordelen. In 2010 zullen, bij de
genoemde aantallen, circa 30 miljoen kilometers
minder over de weg worden gemaakt
en zal per jaar zo’n 8 miljoen liter brandstof
worden bespaard. Dat betekent minder stikstofoxiden,
minder kooldioxide en minder fijn
stof in de lucht evenals minder geluidsoverlast.
Goed voor het milieu dus, maar ook goed
voor de veiligheid op de weg en het verminderen
van files. Per dag zullen 650 ritten minder
worden gemaakt op de snelwegen naar de
Goederenspoor door Limbricht
zeehavens. Tenslotte wordt ook de kans op
calamiteiten als gevolg van het verplaatsen
van de goederen van de weg naar het water
kleiner.
Naast de Barge Terminal is ook de Rail Terminal
Born (RTB) van belang voor het bedrijfsleven.
Beide terminals garanderen een
goede bereikbaarheid en maken het voor het
bedrijfsleven mogelijk voor het vervoer van
goederen te kiezen tussen het schip, de trein
en de vrachtauto. Bij de keuze voor de trein
ligt echter ook het risico. Het gebruik van de
huidige spoorverbinding tussen Holtum en
Sittard wordt ernstig beperkt door het gegeven
dat het lijntje door de achtertuinen van
inwoners van Born en Limbricht loopt en
daar met zijn herrie en trillingen de woonkwaliteit
schaadt. De vooruitzichten van de
groei van het goederenvervoer langs deze lijn
in de komende jaren hebben de Milieufederatie
aanleiding gegeven in een brief aan de
leden van provinciale Staten erop te wijzen
dat het handhaven van deze lijn in de toekomst
geen duurzame oplossing voor het
vervoer van goederen is. Het vervoer per
spoor kan slechts uitgroeien als de spoorlijn
wordt verplaatst vanuit de woonbebouwing
naar buiten. Daar ziet het vooralsnog niet
naar uit. Het geld voor een dergelijke operatie
ontbreekt. Dat betekent dat de modaliteit
'spoor' niet optimaal kan worden benut, want
door de overheden (provincie en gemeenten)
is aan de omwonenden de toezegging gedaan
dat de overlast niet zal toenemen.
Het locale vrachtverkeer over de weg zal door
de groei van de Barge Terminal zeker niet
afnemen, zo is de verwachting.
Hub Bemelmans
24

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
LANGZAAM RIJDEN GAAT
SNELLER
Hoe kan een lagere snelheid leiden tot meer doorstroming? Door minder stilstaan.
Belangrijk daarvoor is dat auto’s niet kunnen inhalen. ‘Snelle jongens’ blijven achter
langzame auto's ‘hangen’ en zo ontstaan langzaam rijdende ‘pelotons’. Uit simulaties
blijkt dat de meeste wegen door deze ‘treintjesvorming’ meer verkeer kunnen verwerken
dan in de bestaande situatie met verkeerslichten of rotondes, waarbij het
vaak een zaak is van ‘hollen en stilstaan’.
Per saldo minder tijdverlies is niet het enige voordeel. Ook de verkeersveiligheid en
het milieu profiteren ervan. In tijden van groeiende mobiliteit, dichtslibbende binnensteden
en toenemende verkeersonveiligheid zijn deze nieuwe inzichten niet minder
dan een nieuw Ei van Columbus. Nu nog de brede toepassing.
CONCLUSIES HILVERSUM
Doorstroming
Zelfs bij een stijging van het verkeersaanbod
in 2015 met 40%
neemt de reistijd met circa een
kwart af. Verkeerslichten zijn verwijderd
en doseerlichten zorgen voor
minder stops.
Het idee van het nieuwe verkeersconcept
werd al in 1995 geboren. Rijkswaterstaat gaf
de opdracht een plan te bedenken voor een
grotere verkeersveiligheid in de Nederlandse
binnensteden. Hoe zou de stad er uitzien als
de snelheid van auto’s ‘vanzelf’ laag zou zijn?
De oplossing lag in het lef om onconventioneel
te denken. Op de hoofdassen worden
de met verkeerslichten beveiligde kruispunten
vervangen door eenvoudige voorrangskruispunten.
De verkeersveiligheid wordt gewaarborgd
met een wegontwerp waarover het
autoverkeer alleen maar langzaam kan rijden
(rond 40 km per uur). Omdat het verkeer op
de hoofdassen niet meer hoeft te stoppen,
doen de auto's er per saldo minder lang over
om van A naar B te rijden. Een gedurfd plan,
want aan verkeersdeelnemers vragen of ze
hun snelheid willen matigen is op het eerste
gezicht geen populair verzoek.
Niettemin, op zijn minst in theorie lijkt het
te werken. In de afgelopen 7 jaar zijn in
opdracht van Novem simulatiestudies verricht
in vier steden: Hilversum, Apeldoorn Utrecht
en Dordrecht. De resultaten zijn beschreven
in de publicatie ‘Langzaam rijden gaat sneller:
een integrale aanpak van verkeersassen’
(beeldvorming en casebeschrijving).
Te bestellen via www.ebit.novem.nl
of per mail: g.huismans@novem.nl
Oversteken
Langzaam verkeer kan gemakkelijker
oversteken. Door de pelotonvorming
ontstaan voldoende grote hiaten in
het autoverkeer waardoor fietsers
en voetgangers in twee fasen kunnen
oversteken. De wachttijd voor
fietsers om over
te steken daalt aanzienlijk.
Milieueffecten
Langzaam-Sneller heeft een positief
effect op het brandstofverbruik, dat
met 25% daalt. Zo neemt de uitstoot
van stikstofoxide (NOx) en
koolwaterstoffen (HC) met meer
dan de helft af. De uitstoot van
koolmonoxide (CO) neemt beperkt
af, maar nog altijd aanzienlijk ten
opzichte van de stijging als er geen
maatregelen waren genomen voor
2015.
Veiligheid
De verwachting is dat de verkeersveiligheid
toeneemt door eenvoudiger
kruispunten, een constantere
snelheid en meer en veiliger oversteekplaatsen
voor voetgangers en
fietsers.
25

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
SML-NIEUWS
Natuurhistorisch Maandblad:
ECOLOGISCH BEEKHERSTEL VERGT MEER AANDACHT
VOOR VISMIGRATIE
Er bestaat nog steeds geen totaaloverzicht van de knelpunten voor vismigratie in het
Nederlandse deel van het stroomgebied van de Maas. Voor Vlaanderen is dat wel het
geval. Een structurele samenwerking tussen de verschillende partners op het gebied
van vismigratie is wenselijk, willen de vele barrières die de vissen op hun weg door
beken en rivieren tegenkomen, met voortvarendheid worden opgeheven.
Dat is de belangrijkste conclusie die wordt getrokken in het oktobernummer van het
Natuurhistorisch Maandblad, het maandelijks tijdschrift van het Natuurhistorisch
Genootschap in Limburg. Het Genootschap bracht het themanummer over vismigratie
uit op verzoek van het Waterschap Roer en Overmaas en het RIZA, het Rijksinstituut
voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling.
Er is weliswaar een start gemaakt met het opheffen
van de barrières maar het aanpakken van het
grote aantal knelpunten vraagt om meer financiële
middelen, o.a. voor inrichting van de gewenste
leefomgeving en het bereiken van een goede
waterkwaliteit. Met zenders uitgeruste vissen
leveren veel nieuwe inzichten op over het trekgedrag,
het gebruik en de eisen van de leefomgeving.
En hoewel de waterkwaliteit sterk is verbeterd,
vergen diverse (vaak incidentele) verontreinigingen
nog steeds veel aandacht. Het themanummer
signaleert dat het nastreven van diverse
natuurbelangen onderling strijdig kan zijn. Zo is
opstuwing is een goede antiverdrogingsmaatregel,
maar strijdig met hermeandering en vrije afstroming
van beken en rivieren. Andere conclusies
zijn dat vooral beekmondingen, bijvoorbeeld die
van de Geul, geschikte paaiplaatsen vormen voor
Rode Lijst soorten zoals de Barbeel. Bij de herinrichting
van de Maas vraagt dit om extra aandacht
en voorzichtigheid. Landinrichtingsprojecten en
maatregelen op het vlak van ruimtelijke ordening
zijn belangrijk om ruimte te creëren voor hermeandering.
Henk Heijligers
Website brengt risico’s voor gezondheid omwonenden van industriegebieden in kaart
RECHTOMTEWETEN.NL
Hoe groot is de kans dat iemand kanker krijgt als gevolg van de uitstoot van schadelijke
stoffen van het nabijgelegen industriegebied? Welke bedrijven zitten er en welke stoffen
stoten ze uit? Op deze en andere vragen gaat de nieuwe website rechtomteweten.nl
antwoord geven. De website is een initiatief van de Gelderse Milieufederatie, Milieufederatie
Noord-Holland, Zuid-Hollandse Milieufederatie, Stichting Natuur en Milieu,
Milieufederatie Flevoland en Natuur en Milieu Overijssel. Zij vinden dat burgers het recht
hebben om te weten welke gezondheidsrisico's ze lopen en dat de overheid ze daarover
op dit moment onvoldoende informeert. Deskundigen van de Katholieke Universiteit
Nijmegen zorgen voor wetenschappelijk verantwoorde antwoorden.
De website zal eind januari 2004 voor drie proefregio’s
in de lucht zijn: Rijnmond, IJmond en
Nijmegen/Beuningen. Deze gebieden zijn gekozen
omdat er sprake is van een concentratie van
industrie vlakbij woonwijken. Op de site kan de
burger door zijn postcode in te typen in zoomen
op een kaart en kijken welke bedrijven het plaatselijk
leefmilieu vervuilen, met welke stoffen en
hoe groot het risico is om er kanker van te krijgen.
De website geeft geen oordeel over de aanvaardbaarheid
van deze risico’s. Dat oordeel moet
de burger zelf vellen. Wel wordt in een bijsluiter
uitgelegd wat de waarde is die aan de cijfers
gehecht kan worden. Daarin wordt ingegaan op
de actualiteit, representativiteit, onzekerheden en
volledigheid van de cijfers. Om praktische redenen
is het aantal milieubelastende bedrijven dat
per regio in kaart is gebracht beperkt tot tien.
Op basis van openbare gegevens zoals milieujaarverslagen,
meetrapporten, emissieregistratie,
wordt de uitstoot van kankerverwekkende stoffen
in kaart gebracht en via computermodellen vertaald
naar concentraties op leefniveau en daarbij
horende gezondheidsrisico’s.
Terwijl in het buitenland vergelijkbare sites al
jaren in de lucht zijn - onder andere sinds 1998
al in Amerika: www.scorecard.org - komt het in
Nederland niet echt van de grond. Naar aanleiding
van de ramp in Enschede zijn veel gemeenten
en provincies de kans op ongelukken en rampen
gaan inventariseren en in een aantal gevallen
zijn de ‘plofkansen’ ook al openbaar gemaakt via
een internetsite. Inzichtelijke informatie ontbreekt
echter over ‘chronische Enschedes’, de
risico’s die nìet samenhangen met incidenten
maar met langdurige blootstelling aan kankerverwekkende
stoffen. De informatie hierover is
gebrekkig en ligt verscholen in voor de burger
onbegrijpelijke dossiers van de verschillende overheden.
Dat is reden voor de milieuorganisaties
om samen met de Katholieke Universiteit
Nijmegen zelf een pilot-site te maken om zo te
laten zien dat het mogelijk is om de burger op
een begrijpelijke manier te informeren. Zij dringen
er bij de overheid op aan de site te adopteren
en Nederlanddekkend te maken. Dit zou goed
passen in de verplichtingen die voortvloeien uit
het Europese verdrag van Aarhus over de actieve
openbaarheid van milieu-informatie.
Projectleider Johan Wolsink benadrukt dat burgers
het recht hebben om te weten welke bedrijven
in de achtertuin staan en welke risico’s die
met zich meebrengen. Wolsink: “Het is eigenlijk
raar dat je daar nu zo moeilijk achter kunt
komen. Als op elk blik soep, op elke zak chips
precies staat wat er in zit en op een pakje sigaretten
zelfs dat je er dood aan gaat, waarom zou dat
voor fabrieken die de gezondheid aan kunnen tasten
dat dan niet gelden?”
Meer informatie: www.rechtomteweten.nl
Johan Wolsink, 026 - 351 50 69,
j.wolsink@gmf.milieu.net
26

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
Zeven Limburgse gemeenten stoppen met het gebruik van gif
TAAI ONKRUID
In Limburg is de laatste decennia veel succes geboekt met het verbeteren van de
waterkwaliteit. Dit is met name te danken aan een gestructureerde aanpak bij de
sanering van de puntbronnen. Uit waterkwaliteitsonderzoek blijkt dat de meeste
oppervlaktewateren echter (nog) niet voldoen aan de normen. Probleemstoffen in
oppervlaktewater zijn onder andere chemische onkruidbestrijdingsmiddelen. Deze
worden gebruikt in de landbouwsector, op openbare wegen en in openbaar groen
door zowel overheid als bedrijven en particulieren. Met name het gebruik van chemische
middelen door de gemeenten leidt tot hoge concentraties in oppervlaktewater
omdat bij regenval de middelen direct of via de riolering afspoelen naar het oppervlaktewater
of grondwater. Dit leidt tot negatieve effecten voor de in het water aanwezige
flora en fauna en tot de inzet van dure zuiveringstechnieken om van grondop
oppervlaktewater weer drinkwater te maken. Omschakeling naar niet-chemische
onkruidbestrijding is vanuit maatschappelijk, milieuhygiënisch en ecologisch oogpunt
wenselijk.
Unieke samenwerking
Om een impuls te geven aan het omschakelen
naar een gifvrij beheer van de openbare ruimte
in Limburg, hebben verschillende partijen
(Zuiveringschap Limburg, Provincie Limburg,
Rijkswaterstaat directie Limburg en de gemeenten
Echt-Susteren, Heerlen, Helden,
Horst aan de Maas, Maastricht, Roermond,
Roerdalen en Venlo) hun krachten gebundeld.
Gezamenlijk hebben deze partijen het
initiatief genomen om de omschakeling naar
gifvrije onkruidbestrijding door gemeenten
nadrukkelijk onder de aandacht brengen. In
een bestuurlijke bijeenkomst in maart 2001 is
het officiële startschot gegeven voor het project
‘Gifvrije onkruidbestrijding Limburg’. Het
project is één van de speerpuntprojecten van
het ‘Gemeenschappelijk Actieprogramma
Diffuse Bronnen Limburg’. De gemeenten
hebben deelgenomen aan het project om
tijdig voorbereid te zijn op een mogelijk verbod
van chemische onkruidbestrijding. Ten
tijde van de start van het project was het nog
onzeker of het gebruikte onkruidbestrijdingsmiddel
glyfosaat verboden zou worden.
Daarnaast vonden de gemeenten dat ze hun
maatschappelijke verantwoordelijkheid moesten
nemen om geen chemische bestrijdingsmiddelen
meer in het milieu te brengen.
Daarnaast hebben de deelnemende gemeenten
gebruik kunnen maken van deskundige
begeleiding van een consortium van adviesbureaus,
die het proces van omschakeling naar
niet-chemische onkruidbestrijding binnen de
gemeenten begeleid heeft van het opzetten en
uitvoeren van voorbeeldprojecten tot en met
de bestuurlijke besluitvorming. Door het
terugkoppelen van de resultaten, knelpunten
en succesfactoren in de begeleidingscommissie
hebben de gemeenten optimaal van elkaar
kunnen leren. De waterbeheerders hebben
met het afronden van het project een leidraad
voor de campagne richting de overige
Limburgse gemeenten. In dit artikel zijn de
belangrijkste succesfactoren, valkuilen en
conclusies op een rijtje gezet.
Doelstelling project
De deelnemende gemeenten hebben elk de
intentie uitgesproken vanaf 2006 geen chemische
onkruidbestrijdingsmiddelen meer
toe te passen. Met het project is beoogd de
deelnemende gemeenten een stap verder te
helpen in de benodigde bestuurlijke besluitvorming
en daarmee een voorbeeld te stellen
voor andere gemeenten in de regio.
Opzet project
Gedurende de periode augustus 2001 tot en
met maart 2003 hebben de deelnemende
gemeenten samen met de waterbeheerders
een stapsgewijze benadering gevolgd om te
komen tot een succesvolle omschakeling naar
een gifvrij beheer. De voorbereiding voor de
omschakeling bij gemeenten is op hoofdlijnen
dezelfde geweest, maar de definitieve
invulling per gemeente maatwerk. De projectonderdelen
die in de periode 2001-2003 zijn
uitgewerkt, staan hieronder kort toegelicht:
27

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
• Voorbeeldprojecten; bestuurders en als uitvoerende
medewerkers van de gemeenten
hebben gedurende de looptijd van het project
kennis en ervaring op gedaan van
geschikte (combinaties van) methoden en
technieken en de reacties van bewoners en
gebruikers.
• Opstellen van een handboek/maatwerkplan;
hiermee is de daadwerkelijke omschakeling
naar niet-chemische onkruidbestrijding
bestuurlijk en inhoudelijk voorbereid.
Het handboek is een leidraad voor de
opstelling van een maatwerkplan. Het
maatwerkplan vormt de uiteindelijke basis
voor de definitieve besluitvorming binnen
de gemeente.
• Projectcommunicatie; gedurende de looptijd
van het project is op een zorgvuldige
manier gecommuniceerd naar de verschillende
doelgroepen om de acceptatie van het
beleid bij de betrokken besturen, uitvoerders,
bewoners en gebruikers te bevorderen,
draagvlak op te bouwen voor de besluitvorming
over de maatwerk plannen,
en ook andere gemeenten te interesseren
voor de aanpak.
Succesfactoren en valkuilen
Succesfactoren
Heel belangrijk voor het creëren en behouden
van draagvlak bij het gemeentebestuur is de
intentieovereenkomst gebleken tussen gemeente
enerzijds en Zuiveringschap Limburg,
Rijkswaterstaat, Provincie Limburg en
Waterleiding Maatschappij Limburg anderzijds.
Gedurende de looptijd van het project is
de bestuurlijke begeleidingscommissie diverse
malen bij elkaar geweest om de voortgang
te evalueren, de ontwikkelde producten vast te
stellen en de knelpunten en succesfactoren te
belichten. In alle gemeenten is een enthousiaste
en gedreven (ambtelijke) trekker aangewezen.
Deze werd in alle gemeenten ondersteund
door een gemotiveerde ambtelijke projectgroep.
Goede interne communicatie zorgde
voor een breed draagvlak op de werkvloer.
De gemeentelijke werkgroep is binnen elke
gemeente goed opgezet en de voortgang en
resultaten van het project zijn breed gecommuniceerd.
Hoewel bij aanvang van het project
de uitvoerende medewerkers in eerste
instantie niet allemaal een positieve houding
hadden is hierin gedurende de looptijd een
ommezwaai gekomen.
De daadwerkelijke uitvoering van voorbeeldprojecten,
waarbij de resultaten van het nietchemisch
beheer ook voor de kritische buitenwacht
zichtbaar werden, leidde tot een breed
draagvlak bij alle betrokkenen, zowel intern
als extern. Een andere succesfactor is de integrale
aanpak. Niet-chemische onkruidbestrijding
wordt niet als afzonderlijk onderwerp
opgepakt, maar breed verankerd in het
gemeentelijk milieubeleid voor de openbare
ruimte. Hierbij is vooral gebruik gemaakt van
de gangbare gestandaardiseerde werkwijzen,
zoals (I)BOR en gemeentelijke ontwerp-standaarden.
Door aanpassing van deze routines
bij de afdelingen die verantwoordelijk zijn
voor het ontwerp van de openbare ruimte,
zijn weerstanden overwonnen.
Valkuilen
Na de gemeentelijke verkiezingen is in een
aantal gevallen gebleken dat door het nieuwe
college van B&W en de (nieuwe) verantwoordelijke
wethouders andere beleidsprioriteiten
worden gesteld. Het beheer van de openbare
ruimte is dan vaak een sluitpost bij het vaststellen
van de begroting. Dit heeft ten gevolge
dat er bezuinigd wordt bij het niet-chemische
onkruidbeheer. Een suboptimale invulling
van de projecttrekker, bijvoorbeeld door een
gebrek aan capaciteit - teveel andere projecten
- of tussentijdse functiewisselingen kan het
omschakelproces binnen een gemeente ernstig
vertragen. Het ontbreken van de juiste
interne communicatie leidt er in een aantal
gevallen toe dat het omschakelproces kan
stagneren. Gedurende de looptijd van het
project is gebleken dat afdelingen (bijvoorbeeld
de ontwerp-afdeling) zich onvoldoende
betrokken voelden bij het omschakelproces.
Leerpunten
De ervaringen van het project ‘Gifvrije
onkruidbestrijding Limburg’ hebben zien
dat vier voorwaarden absoluut noodzakelijk
zijn om het gebruik van chemische middelen
in een gemeente succesvol af te kunnen
bouwen.
1. Bij het omschakelen naar niet-chemische
onkruidbestrijding is bestuurlijk draagvlak
van cruciaal belang. De keuze voor het
afbouwen van het gebruik van chemische
bestrijdingsmiddelen kan namelijk gevolgen
hebben voor aanpalende beleidsterreinen
zoals de beeldkwaliteit van de openbare
ruimte en het benodigde onderhoudsbudget.
2. Omschakeling naar niet-chemische onkruidbestrijding
is voor een belangrijk deel
afhankelijk van een (enthousiaste) projectleider.
De projectleider is de spin in het
web en zorgt ervoor dat verschillende afdelingen
betrokken worden bij de omschakeling.
Ook is de projectleider aanspreekpunt
voor de bestuurders. De projectleider coördineert
dus het hele omschakelingsproces.
3. Intern (ambtelijk en bestuurlijk) en extern
(burgers, bedrijven) draagvlak en bewustwording
zijn belangrijk voor een succesvol
omschakelproces. Niet-chemische onkruidbestrijding
brengt in de meeste gevallen
veranderingen in het straatbeeld en in de
beleving van de openbare ruimte met zich
mee. Om voldoende draagvlak te creëren
en vooral ook te behouden, moeten interne
en externe actoren intensief worden betrokken
bij het gehele proces. Een (eenvoudig)
communicatieplan is hierbij een goed hulpmiddel.
4. Toegankelijke hulpmiddelen bijvoorbeeld
in de vorm van een handboek zijn belangrijk
om het omschakelproces goed te kunnen
doorlopen.
Hoe verder
Uit de resultaten van het project blijkt dat het
project en de gevolgde werkwijze een groot
succes zijn geweest. Er is veel ervaring opgedaan
met het omschakelproces van chemisch
naar niet-chemisch beheer van de openbare
ruimte. De belangrijkste succesfactoren, valkuilen
en randvoorwaarden zijn in een evaluatierapport
beschreven. Dit rapport ‘Taai
onkruid’ is verspreid onder alle Limburgse
gemeenten. Samen met het handboek
‘Gifvrije onkruidbestrijding door Limburgse
gemeenten’ hebben zij op die manier voldoende
aanknopingspunten om het omschakelproces
in hun eigen gemeente succesvol te
doorlopen. De deelnemende partijen gaan
door op de ingeslagen weg. Daarnaast hopen
zij ook andere gemeenten te kunnen inspireren
tot een soortgelijke aanpak. Middels een
actieve benadering van gemeenten zullen de
waterbeheerders het onderwerp onder de aandacht
brengen van de gemeenten als onderdeel
van de watertoets. In de brede discussie
rond de toelatingsprocedures, gebruiksvoorschriften
en het onder vergunning brengen
van het gebruik op verhardingen, kunnen de
resultaten van dit project zeker een goede rol
spelen.
ir. François Kroes, Zuiveringschap Limburg
(thans Waterschap Roer en Overmaas)
28

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
DUURZAME BOUWSTOFFEN
MET IMMOBILISATIE
Zand, grind, klei en mergel. Het zijn zo ongeveer de enige minerale grondstoffen die
Nederland rijk is. Jaarlijks verbruiken wij zo’n 150 miljoen ton van deze grondstoffen
in de bouw. Het overgrote deel wordt primair gewonnen middels afgraving; Limburg
is zoals bekend een belangrijke leverancier. Slechts 15% van de behoefte wordt
gedekt middels recycling van afvalstoffen tot secundaire bouwstoffen.
Dilemma
Het verhogen van het hergebruik door middel
van de inzet van secundaire bouwstoffen kan
worden beschouwd als één van de grote uitdagingen
van het milieubeleid. De bouwstoffensector
is bij uitstek de volume-markt waar
hergebruik serieus kan worden opgepakt.
Tegelijkertijd moet er voor worden gewaakt
dat niet, als gevolg van de toepassing van
secundaire bouwstoffen, een diffuse verspreiding
optreedt van verontreinigingen die nog
in lichte mate in deze bouwstoffen aanwezig
zijn.
Dat is een dilemma van veel afvalproblemen;
hoe kun je het hergebruik stimuleren zonder
de emissie van verontreinigingen te verhogen.
Een aantal jaren geleden heeft de Nederlandse
overheid geprobeerd dit probleem voor bouwstoffen
op te lossen middels het Bouwstoffenbesluit.
Dit besluit geeft aan wat er maximaal
aan verontreinigingen uit een bouwstof mag
uitlogen wil deze bouwstof toestemming krijgen
om te worden toegepast. Het uitgangspunt
is dat de toepassing van een bouwstof in
100 jaar tijd een verhoging van het gehalte
aan verontreinigingen in de bodem mag veroorzaken
die niet hoger is dan 1%.
Immobilisatie
Het Bouwstoffenbesluit heeft de basis
gevormd voor de ontwikkeling van immobilisatie.
Dit is een techniek waarbij verontreinigingen
zodanig worden vastgelegd in de afvalstof
dat zij er niet meer uit kunnen komen.
Het gaat hierbij meestal om zware metalen in
bijvoorbeeld grond en minerale reststoffen,
die middels toevoeging van cement en andere
toeslagstoffen fysisch en chemisch worden
vastgelegd. Wat ontstaat is een betonachtig
product dat geschikt is in tal van civieltechnische
toepassingen (zie foto’s). Het product
voldoet aan de categorie 1 eisen van het
Bouwstoffenbesluit en kan daardoor vrij worden
toegepast.
Immobilisatie stond vroeger niet in een goed
daglicht. Het werd gezien als een goedkope
techniek waarmee gevaarlijke afvalstoffen op
een goedkope manier konden worden gestort.
Er waren geen normen waaraan immobilisatie
kon worden getoetst en daardoor heeft de
ontwikkeling jarenlang stilgestaan.
In de afgelopen 10 jaar is de ontwikkeling
echter weer opgepakt met ondersteuning van
een groot aantal overheden en onderzoeksinstellingen.
Inmiddels is de techniek geëvolueerd
tot een hoogwaardige vorm van recycling
toegespitst op de bouwstoffensector.
Het gevolg daarvan is dat de waardering van
de techniek is omgeslagen en dat immobilisatie
momenteel wordt gezien als een mogelijke
sleuteltechnologie bij de verduurzaming van
de bouwstoffenkringloop omdat het:
• afvalstoffen geschikt maakt voor hergebruik
waardoor ze niet hoeven te worden gestort,
• voorkomt dat secundaire bouwstoffen tijdens
gebruik uitlogen,
• bouwstoffen na gebruik opnieuw geschikt
maakt voor inzet als bouwstof en
• daarmee de winning van primaire bouwstoffen
kan voorkomen.
Immobilisaat is zoals gezegd een soort beton;
niet zo sterk maar toch met een zodanige
kwaliteit dat diverse toepassingen als bouwstof
mogelijk zijn. Onderstaand worden de
belangrijkste mogelijkheden samengevat.
29

LIMBURGS MILIEU 03 / 04
AVI BODEMASSEN
De mogelijkheden van immobilisatie
kunnen bijvoorbeeld ook worden
ingezet bij de verwerking van AVIbodemassen.
Deze assen komen
jaarlijks in een hoeveelheid van een
miljoen ton vrij bij de verbranding
van huishoudelijk afval in afvalverbrandingsinstallaties.
De assen zijn
niet makkelijk af te zetten als
bouwstoffen omdat ze te veel uitlogen.
Er is onderzoek gedaan naar
de mogelijkheden voor de verwerking
van deze reststof middels
immobilisatie. Dat blijkt zeer goed
mogelijk. De assen kunnen op relatief
eenvoudige manier worden
opgewerkt tot een categorie 1
bouwstof. Dat kost wat meer maar
dan heb je ook een duurzame
oplossing.
Wegfundering
Het geproduceerde immobilisaat kan worden
ingezet als fundering onder wegen en bedrijventerreinen.
Het is zelfs zo sterk dat het bij
uitstek geschikt is voor wegen waarover veel
en zwaarbelast verkeer rijdt. De hoge sterkte
leidt er bovendien toe dat de asfaltlaag 25 %
dunner kan worden. Dat laatste is niet alleen
een extra winst voor het milieu maar ook voor
de portemonnee van de opdrachtgever.
Inmiddels zijn een groot aantal projecten
gerealiseerd.
Afdekking stortplaatsen
Immobilisaat kan dienen als bovenafdichting
voor stortplaatsen. Het is daarbij een zeer
goedkope vervanger van minerale en kunststofafdichtingen.
Op dit moment wordt bijvoorbeeld
een stortplaats in Stein afgewerkt
met deze methode. Ook de volgestorte grindgaten
in Zuid- en Midden-Limburg, zoals het
stort 'In de Roes' bij Ohé en Laak, zouden op
deze manier kunnen worden afgedicht.
Daarmee ontstaat een milieuhygiënisch betere
situatie dan met de oplossing die nu is
gekozen namelijk het afdekken met een laag
grond.
Viaducten en ecoducten
In combinatie met stalen mantelbuizen kan
immobilisaat worden ingezet voor de constructie
van goedkope viaducten en ecoducten
(zie tekening). Deze uitvoeringsvormen
onderscheiden zich door een zeer lage prijs
en een heel natuurlijke landschappelijke
inpassing. Het zou niet gek zijn om nog eens
te bezien of op deze manier, met het budget
voor de aanleg van de A73, een groter aantal
via/ecoducten kan worden gemaakt waardoor
de weg minder ingrijpt in het gebied en de
natuur.
Tot slot: nogmaals het dilemma
Inzet van secundaire bouwstoffen moet niet
leiden tot diffuse verspreiding van verontreinigingen.
In het geval van immobilisatie is
dat risico tot een minimum beperkt. Daarover
tot slot nog kort enkele opmerkingen.
1. De producten worden ingezet in concrete
infrastructuur projecten en zijn altijd als
zodanig te herkennen. Bij beëindiging van
de functie wordt de constructie afgebroken
en vallen de reststromen weer binnen de
kaders van de afvalwetgeving. De inzet van
reststoffen als bouwstof is daardoor veel
beter beheersbaar dan bijvoorbeeld de inzet
van reststofen als brandstof, meststof of
grond. Bij deze toepassingen weet men
namelijk zeker dat aanwezige lage restconcentraties
uiteindelijk in het milieu komen.
2. Immobilisaat dat vrijkomt bij het afbreken
van infrastructuur constructies is in het
algemeen nog steeds een categorie 1 bouwstof
die opnieuw kan worden ingezet; bijvoorbeeld
als funderingsmateriaal. Voldoet
het immobilisaat na afbraak niet dan kan
deze opnieuw, en nu tegen veel lager kosten,
worden geïmmobiliseerd. Het materiaal
kan in principe oneindig in roulatie
worden gehouden en elke keer opnieuw bijdragen
aan het voorkomen van de inzet van
primaire bouwstoffen.
3. Het bedrijf BAG heeft zelfs een terugnamegarantieregeling
opgezet waardoor het
terugnemen en opnieuw bewerken wordt
gegarandeerd.
Immobilisatie is al met al een techniek met
potentie in de markt van secundaire bouwstoffen.
Ir. Hans Breukelman, Directeur BAG B.V.
30