De-kracht-van-sociale-innovatie

nieuwe wegen. Kennisontwikkeling kan zich, mede via deze nieuwe werkwijzen, tevens
meer rechtstreeks richten op sociale doelen en maatschappelijke uitdagingen. De AWT
heeft hier uitgebreid bij stil gestaan in zijn briefadvies over sociale innovatie (2012).
Kennisontwikkeling vindt nu doorgaans plaats binnen afzonderlijke disciplines die weer zijn
onderverdeeld in categorieën als natuurwetenschappen, menswetenschappen, geesteswetenschappen
etcetera. Ook de financiering van onderzoek (eerste en tweede geldstroom)
komt langs disciplinegrenzen tot stand. Wetenschap via deze historisch gegroeide indeling
heeft in het verleden veel resultaten gebracht maar brengen de samenleving nu niet veel
verder als het gaat om complexe maatschappelijke uitdagingen. Transities, veranderingen
en het oplossen van problemen vragen om het denken in termen van (maatschappelijke)
systemen, om multidisciplinaire samenwerking en om nieuwe allianties. Complexe problemen
als klimaatverandering en schaarste vragen om systeeminnovaties, waarbij vanuit
meerdere disciplines en met meerdere stakeholders aan oplossingen wordt gewerkt.
Dit alles is in de huidige organisatievorm van het internationale wetenschapsveld bepaald
niet vanzelfsprekend. 33 Wel wordt er op diverse plekken gewerkt aan verandering.
Steeds vaker werken (jonge) onderzoekers samen vanuit allerlei specialismen in innovatieve
projecten over grenzen heen (zie kader), samenwerking die mogelijk gemaakt
wordt door internet, nieuwe media en vervoersmogelijkheden.
Earth System Science
Een voorbeeld van verregaande samenwerking tussen disciplines is het in ontwikkeling
zijnde vakgebied van de Earth System Science .34 Hierin wordt de aarde als één samenhangend
systeem gezien en in het perspectief geplaatst van zijn gehele geschiedenis
(Big History). Earth System Science benadrukt de interacties tussen veranderingen in de
natuur (atmosfeer, oceanen en land) en het leven, waaronder de mens. Uitgangspunt is
dat er een wisselwerking bestaat tussen de evolutie van het leven (in het bijzonder de
mens) en de evolutie van de aarde. Juist deze interacties vallen tussen wal en schip wanneer
er in traditionele wetenschappelijke disciplines gedacht wordt. Vanuit dit theoretisch
kader worden zaken als de huidige gevoelde klimaatproblemen in een breder
perspectief geplaatst dan gebruikelijk, wat tot nieuwe inzichten en kennis kan leiden.
Ook partijen in het Nederlandse wetenschapslandschap denken na over de gewenste
toekomstige ontwikkelingsrichting van de wetenschap. Zo benadrukt de KNAW in zijn
adviesrapport ‘Kwetsbaarheid en veerkracht van maatschappelijke systemen’ dat de sociale
wetenschappen een grotere bijdrage kunnen leveren aan de oplossing van urgente
maatschappelijke opgaven. De zorg, het onderwijs, de mobiliteit, het openbaar bestuur,
de ruimtelijke ordening, de rechtspraak, het financiële stelsel, het zijn allemaal systemen
met een eigen dynamiek, maar ook met gemeenschappelije kenmerken. Meer regelgeving
en meer toezicht dragen bij aan meer rigiditeit en niet noodzakelijk aan meer ver-
33
AWT 2012; Corbey 2012.
34
Ook wel Whole Earth Science of geobiologie of biogeologie genoemd. Zie ook Westbroek 2012.
26 De kracht van sociale innovatie