Lees de publicatie online - Zorgnet Vlaanderen

Kwaliteitsvolle zorg 

voor het kind in het 

ziekenhuis, nu en 

in de toekomst 

Ook morgen nog zeker van 

pediatrische zorgen

Colofon: 

Redactie: 

Dr. Johan Pauwels 

Met inhoudelijke bijdrage van: 

• De werkgroep pediatrie van Zorgnet Vlaanderen en ICURO 

onder voorzitterschap van Erwin Bormans 

• Het Vlaams Patiëntenplatform 

Eindredactie: 

Lieve Dhaene, Catherine Zenner 

Vormgeving: 

www.dotplus.be 

D/2011/12607/1 

ISBN 978-94-913-2300-3 

© Zorgnet Vlaanderen 

Guimardstraat 1 

1040 Brussel

Inhoud 

Woord vooraf 5 

Probleemverkenning 6 

1. Maatschappelijke evoluties 10 

1.1. Toename van het aantal kinderen 10 

1.2. Tendens tot meer subspecialisatie 11 

1.3. Sterke toename van armoede en onwetendheid 12 

1.4. Wijzigende pathologie en behandelingen 12 

1.5. Exponentiële toename van communicatie- en informatiemogelijkheden 13 

1.6. Meer dagopnames en minder overnachtingen op E-dienst 13 

1.7. Te weinig beleidsaandacht voor medische preventie 15 

1.8. Afbouw van het aantal en de grootte van de kinderdiensten 15 

2. Uitdagingen voor de kinderdiensten, nu en in de nabije toekomst 17 

2.1. SWOT-analyse vanuit het kind-perspectief inzake chronische zorg 17 

2.2. Analyse vanuit het kind-perspectief inzake acute zorg 20 

2.3. Analyse vanuit het perspectief van de kinderartsen 20 

2.4. Analyse vanuit het perspectief van de kinderartsen in opleiding 24 

2.5. SWOT-analyse vanuit de ziekenhuisdirecties 25 

3. Voorstel voor een toekomstgerichte zorg voor kinderen 2 

3.1. De ziekenhuispediatrie is veel meer dan de klassieke E-dienst 32 

3.2. Het zorgprogramma moet verder verfijnd worden vanuit 33 

kwalitatieve doelstellingen 

3.3. Meer samenwerking ten dienste van kwaliteitsoptimalisatie 36 

3.4. De ziekenhuiszorg voor het kind dient in zijn geheel te worden 

erkend en gefinancierd 40 

3.5. Nood aan innovatieve heroriëntering zowel in de basiszorg als 

in de hypergespecialiseerde zorg 41 

3.6. Pediater is beroep met toekomst, nieuwe expertises zijn nodig 44 

3.7. Oorzaken van het tekort aan ziekenhuispediaters aanpakken, 

niet de gevolgen 44 

3.8. Kwaliteit is niet gelijk aan kwantiteit 46 

4. Conclusies 49 

Bibliografie 52 

Kwaliteitsvolle zorg voor het kind in het ziekenhuis, nu en in de toekomst

Zorgnet Vlaanderen

Woord vooraf 

Het laatste decennium zat het aantal geboorten in Vlaanderen weer sterk in de lift. Verwacht 

wordt dat die trend zich ook de volgende jaren zal doorzetten. De groep kinderen die in de 

komende jaren zorg zal nodig hebben groeit niet alleen, er dienen zich ook stevige sociale 

uitdagingen aan. Steeds meer kinderen worden immers geboren in een gezin in armoede of 

hebben een moeder die geen Nederlands kent en niet vertrouwd is met de hedendaagse inzichten 

over zuigelingenzorg, vaccinaties en medische opvolging. 

Ook in de kindergeneeskunde grepen in de afgelopen decennia belangrijke ontwikkelingen 

plaats. Waar pediatrie vroeger voornamelijk gericht was op de behandeling van acute 

infectieziekten en ondervoeding, zien we nu meer neurologische en psychische problematiek, 

astma, obesitas, diabetes en kanker. Er is een belangrijke tendens tot subspecialistie, maar 

tegelijk blijft een goede pediatrische basiszorg heel belangrijk. Daarnaast is ziekenhuispediatrie 

al vele jaren een weinig aantrekkelijke discipline. Kinderartsen in het ziekenhuis hebben 

een hoge wachtbelasting en – in vergelijking met andere medische specialismen – een lage 

vergoeding. 

Als de overheid de regelgeving niet verandert, dan zal in de nabije toekomst één op de vier 

kinderafdelingen in de Belgische ziekenhuizen moeten sluiten. Vanaf 2012 moet elk zorgprogramma 

immers vier voltijdse kinderartsen tellen. Dit scenario kan grote gevolgen hebben. 

Willen we voldoende kwaliteitsvolle zorg blijven garanderen aan elk kind dat zich aanbiedt in 

een ziekenhuis, dan moeten dringend een aantal problemen ten gronde worden aangepakt. 

De werkgroep pediatrie van Zorgnet Vlaanderen, in samenwerking met ICURO, analyseerde 

de problematiek en reikt in dit cahier een aantal concrete voorstellen aan voor de hervorming 

van het zorgprogramma pediatrie. Differentiatie, horizontale en verticale samenwerking vormen 

de sleutelwoorden. Hiermee willen we een aanzet geven tot een breed gedragen en toekomstgericht 

langetermijnbeleid. Daarbij streven we naar een kwaliteitsniveau dat internationaal 

mee vooraan blijft staan en beoordeeld kan worden op basis van objectieve resultaten. 

Het ultieme doel bestaat erin om te zorgen dat, ook morgen nog, kwaliteitsvolle pediatrische 

zorg voor ieder ziek kind toegankelijk is. 

We danken de werkgroep voor zijn inzet, met in het bijzonder voorzitter Erwin Bormans 

en voormalig voorzitter Frank Lippens. Dank gaat eveneens uit naar het Vlaams Patiëntenplatform 

dat essentiële input gaf voor het perspectief van de patiënt. 

Nu is het aan het beleid. We doen dan ook een warme oproep aan de politieke verantwoordelijken 

om de zorg voor het zieke kind in de toekomst nu veilig te stellen. 

Brussel, juli 2011 

Peter Degadt 

gedelegeerd bestuurder 

Guido Van Oevelen 

voorzitter 


Probleemverkenning 

Vanuit het perspectief van het kind 

Kinderen worden best zo kort mogelijk onttrokken aan hun vertrouwde omgeving. In het belang 

van het kind werken de ziekenhuizen en kinderartsen daarom de laatste jaren zo veel 

mogelijk met daghospitalisatie of korte opnames. In haar regelgeving vertrekt de overheid 

momenteel echter nog te weinig vanuit de patiëntjes. Ze blijft het zorgprogramma voor kinderen 

te veel vereenzelvigen met overnachtingen op de pediatrische afdeling. Indien er geen 

actualisatie komt van de regelgeving, dan is de ziekenhuispediatrie – en daarmee de gespecialiseerde 

zorg voor het kind in het ziekenhuis – ernstig bedreigd. De meerwaarde voor het 

kind van een pediatrische ondersteuning aan de spoedgevallendienst, de materniteit en tal 

van andere diensten en disciplines is momenteel immers amper of niet meegenomen in de 

federale erkennings- en financieringslogica. 

Daarnaast variëren de noden van elk kind. Dat kan gaan van het geruststellen of begeleiden 

van ouders wanneer een baby veel lijkt te huilen tot een zeer intensieve verzorging voor hartlongtransplantatie 

bij mucoviscidosepatiëntjes. Het is daarom logisch dat het zorgprogramma 

voor kinderen die brede waaier aan noden ook reflecteert. Tevens zijn de zorgmogelijkheden 

per ziekenhuis verschillend. Hoe meer supergespecialiseerde zorg nodig is, des te belangrijker 

het is om die te concentreren in specifieke kenniscentra. Daartegenover staat dat het 

merendeel van de ziekten bij kinderen geen gesofisticeerde behandeling of diagnose-apparatuur 

vergen. Zeer vaak volstaat een goed klinisch nazicht met aandacht voor het kind en zijn 

naaste omgeving. Omdat een kind niet los kan worden gezien van het gezin en de omgeving 

waarin het functioneert, is de nabijheid van de tweedelijnszorg en een goede samenwerking 

met de eerstelijn dan weer heel belangrijk. 

Vanuit de sociale diversiteit tussen arm en rijk 

Als de overheid haar regelgeving niet actualiseert, dan zal in de nabije toekomst één op de 

vier kinderafdelingen moeten sluiten. Dat zal de gezondheidskloof tussen rijk en arm verder 

vergroten. , Dat staat haaks op de inspanningen die internationaal geleverd worden om deze 

gezondheidskloof te dichten. Het recht op gepaste gezondheidszorg voor elk kind is immers 

opgenomen in art. 24 van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Een dergelijk grootschalig 

sluitingsscenario heeft forse consequenties voor de toegankelijkheid van zorg voor 

kinderen. 

Onder meer Buchmueller toonde duidelijk het negatieve effect aan van het sluiten van zowel 

stedelijke als rurale ziekenhuizen op de zorg voor mensen met lage inkomens. Een spoedgevallendienst 

is vaak de enige medische (uit)weg die armen kennen of nemen. Ook de toegankelijkheid 

van spoedeisende zorg in het algemeen komt hierdoor in het gedrang. Het uitbaten 

van een gespecialiseerde functie spoed en van een MUG is immers gekoppeld aan de voorwaarde 

dat men ten allen tijde een beroep moet kunnen doen op een geneesheer-specialist in 

de pediatrie. Door die impact op de spoeddienst kan het negatieve effect op de gezondheidskloof 

verder uitbreiden tot en met de geriatrische patiënten. , 

Currie J. 2003. 

Flores G. et al. 2009. 

CSDH (Commission on Social Determinants of Health) 2008. 

Buchmueller T. 2006. 

Halfon N. et al. 1996. 

Art. 10 5° KB van 27 april 1998. 

Xu K. et. al. 2009. 

Vigdor E. 1999. 

 


Er zijn ook repercussies te verwachten op de materniteitswerking en de zuigelingenoverleving. 

Een scenario waarin men noodgedwongen een beroep gaat doen op de eerstelijn voor 

problemen die tweedelijnszorg vereisen, is immers niet gewenst. Zo toonde een Nederlandse 

studie aan dat de kans op babysterfte bij laagrisicobevallingen uitgevoerd door vroedvrouwen 

buiten het ziekenhuis 2,3 keer hoger ligt dan bij de hoogrisicobevallingen die gebeurden 

door een gynaecoloog in het ziekenhuis. Men kan dus zeker de expertise en de omkadering 

van de tweedelijnsopvang niet zomaar ongestraft vervangen door “alternatieven”. 

Vanuit de tegenstelling tussen beleid en realiteit 

In het KB van 13 juli 2006 (art. 25 §2) is voorzien dat er per zorgprogramma vier voltijdse equivalenten 

(VTE) pediaters nodig zijn in plaats van de huidige drie. Het KB treedt in werking op 

1 januari 2012. De verplichting zal onvermijdelijk leiden tot de sluiting van een kwart van de 

kinderafdelingen in de Belgische ziekenhuizen. 10 Aangezien het aantal beschikbare pediaters 

dat in een ziekenhuis wil werken zeer beperkt is, is deze verplichting daarenboven steeds 

minder evident om in de praktijk te realiseren. 11 

Bijkomend probleem is het grote negatieve saldo tussen vacatures en afstuderende kinderartsen, 

nu maar ook de volgende jaren. Bovendien voltooien niet alle pediaters in opleiding hun 

opleiding. Het aantal pediaters dat wel afstudeert, is bovendien niet het aantal dat effectief 

begint in een ziekenhuis. De correcte naleving in Vlaanderen van de federale beperking (contingentering) 

van artsen zorgt mee voor een nog nijpender tekort aan ziekenhuispediaters. 

Het totaal aantal kinderartsen in opleiding in België daalde over de laatste jaren en het aantal 

beschikbare specialisten is niet billijk verdeeld over het land. 12 Zo startten er in 2008 26 Nederlandstalige 

artsen hun opleiding pediatrie versus 31 Franstalige. 

De Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen (NRZV) adviseerde eind 2008 dan ook om 

de verplichting tot het optrekken van drie naar vier kinderartsen weg te laten. Dat is, gezien 

de huidige context van de arbeidsmarkt, de enige logische piste. De hoge belasting van de 

huidige medische permanentie zorgt er echter voor dat dit advies weinig steun vindt bij de 

meeste kinderartsen. De kinderartsen zijn immers niet langer bereid om dergelijke zware permanenties 

op te blijven nemen. We spreken dan over een wachtbelasting van één op de drie 

nachten en weekends, gecombineerd met toenemende aanmeldingen op spoed na de kantooruren 

en in de weekends, en de vaak vereiste aanwezigheid bij specifieke en bij moeilijke 

bevallingen. Dergelijke intense wachtbelastingen vormen een reëel knelpunt dat eveneens 

om een oplossing vraagt. 

De federale minister van Volksgezondheid nam recent al een aantal lovenswaardige maatregelen. 

Zo werd het College voor het Zorgprogramma voor Kinderen opgericht en geïnstalleerd. 

De mogelijkheid werd verkend om subspecialismen in de pediatrie te erkennen via 

een adviesvraag aan de Hoge Raad voor Geneesheren-specialisten en Huisartsen. Er werden 

verschillende initiatieven genomen voor een betere organisatie van de pediatrische hematooncologie 

in het kader van het Kankerplan. Er zijn plannen om derdelijns pediatrische intensieve 

zorgeenheden volwaardig uit te bouwen. Er werden maatregelen getroffen in het 

RIZIV-budget voor een forfaitair honorarium voor de permanentie pediatrie 13 en de FOD 

Volksgezondheid bestelde een studie naar de mogelijkheid voor het organiseren en financieren 

van een pediatrisch dagziekenhuis. 

Evers A. 2010. 

10 Bevraging Zorgnet Vlaanderen i.s.m. ICURO in mei 2009 (responsgraad 56%, 31/55 met zorgprogramma’s 

voor kinderen in Vlaanderen). Bevestigd door bevraging van FOD in juni 2009 op basis bevraging alle zorgprogramma’s 

België. 

11 Slechts 30% van kinderartsen in opleiding geeft aan in een ziekenhuis te willen werken. De Wever A et al. 2008. 

12 De Wever A. et al. 2008. 

13 Verzekeringscomité van 2 juli 2010 Akkoord 2009-2010; Nota CGV 2010/240. 

Functiedifferentiatie en functieclassificatie in de verpleegkundige beroepsbeoefening

Die maatregelen lossen het probleem evenwel niet structureel op. De ziekenhuispediatrie 

(net zoals de kinderpsychiatrie, spoedgeneeskunde, endocrinologie, geriatrie en andere belangrijke 

diensten/disciplines voor een algemeen ziekenhuis) is al jaren weinig aantrekkelijk. 

Belangrijkste oorzaak is de ernstige scheeftrekking van de verdeling van de honoraria over 

de verschillende medische disciplines door de relatieve onderwaardering van het klinische 

werk. De meeste disciplines – en parallel ook de aan hen gelinkte ziekenhuisdiensten – met 

een hoge verantwoordelijkheid en grote beschikbaarheidsvereisten verdienen merkwaardig 

genoeg veel minder dan ondersteunende, technische disciplines en hun diensten. De terugbetaling 

van een aantal toezichtshonoraria in de pediatrie is weliswaar de voorbije jaren 

verhoogd, maar dat compenseert amper het negatieve effect van de drastische terugval in 

klassieke hospitalisatie in het afgelopen decennium. 14 Het is een weinig doordachte steunmaatregel 

gebleken. 

In voorliggend cahier schetsen we eerst een aantal uitdagingen en evoluties in de bredere 

maatschappij en in de kindergeneeskunde. Vervolgens onderzoeken we hoe de pediatriediensten 

op die ontwikkelingen dienen in te spelen. We focussen achtereenvolgens op de 

verwachtingen van de patiënten, nadien geven we een aantal bevindingen mee vanuit het 

perspectief van de kinderartsen en de kinderartsen in opleiding, om dit deel te eindigen met 

een SWOT-analyse van de pediatriediensten door de Vlaamse ziekenhuisdirecties. In deel 

drie formuleert Zorgnet Vlaanderen concrete voorstellen voor aanpassingen aan het zorgprogramma 

pediatrie, dat diversificatie en horizontale en verticale netwerking moet mogelijk 

maken. 


 



1 

Maatschappelijke evoluties 

1.1. Toename van het aantal kinderen 

Het afgelopen decennium steeg het geboortecijfer in Vlaanderen aanzienlijk: van 60.790 in 

2001 naar 70.302 in 2008 (volgens de registraties van Kind en Gezin 15 ). Het verschil met de 

cijfers van de FOD Economie (68.394 officiële geboorten in Vlaanderen) valt te verklaren door 

het meerekenen van pasgeborenen van asielzoekers en illegale immigranten en door een 

administratieve vertraging op de bevoegde federale overheidsdienst voor de registratie van 

officiële immigranten. Uiteraard kunnen al deze kinderen effectief hulp nodig hebben. We 

dienen ze dus mee te tellen in de werkbelasting. 

Door de economische crisis zijn de cijfers voor 2009 atypisch en 0,9% lager dan in 2008. Het 

vruchtbaarheidscijfer steeg in 2008 tot 1,82 kinderen per vrouw, het hoogste peil sinds 1974. 16 

Daarnaast nam ook het aantal te vroeg geboren kinderen gestaag toe. Ook voor de eerstvolgende 

jaren verwacht men nog een verdere stijging van het aantal geboorten, alvorens te stabiliseren 

op dit hoge niveau. 17 Met 11,1 geboorten per 1.000 inwoners zat Vlaanderen in 2008 

boven het Europese gemiddelde van 10,9. Terwijl het Europese gemiddelde al jaren stabiel is, 

zien we in Vlaanderen een gestage stijging. In 1991 werden 94,7% van de kinderen à terme 

geboren, in 2008 zakte dat aantal tot 92,6%. 18 

Figuur 1. Evolutie van het geboortecijfer en prognoses Vlaanderen (Fod Economie 2008) 

75.000 

70.000 

65.000 

60.000 

55.000 

50.000 

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 

1.2. Tendens tot meer subspecialisatie 

De grote gezondheidswinst en de spectaculaire toename van de levensverwachting tijdens de 

afgelopen 100 jaar, zowel in België als in de andere Westerse landen, is voor een groot deel toe 

te schrijven aan de gradueel verbeterde zuigelingenzorg en de openbare hygiënemaatregelen. 

Op het vlak van voeding, hygiëne en de bestrijding van infectieziekten werden immense re- 

15 Buysse B. 2010. 

16 Buysse B. 2009. 

17 Fod Economie. 2008. 

18 Cammu H. et al. 2008. 

10 Zorgnet Vlaanderen

sultaten geboekt, die een belangrijke bijdrage leverden aan de stijging van de human development 

index. Voor België evolueerde die van 0,63 in 1910 naar 0,94 in 2000. 19 

De pediatrie was vroeger vooral gericht op de bestrijding van infecties en problemen inherent 

aan ondervoeding. Door de bijzondere gezondheidsresultaten die op dat vlak werden geboekt, 

is de focus zich gaandeweg gaan verleggen naar aandoeningen die voordien als onbehandelbaar 

werden beschouwd, onder meer aangeboren hartafwijkingen 20 , vroeggeboorte 21 

en kanker. De overlevingskans bij kinderen met kanker bedraagt nu globaal 85%, 50 jaar 

geleden was dat nog 0%. 22 

Om de recentste wetenschappelijke verworvenheden snel te kunnen implementeren, is een 

verdere subspecialisatie binnen de pediatrie nodig. Het is immers gemakkelijker om binnen 

een subdiscipline de meest actuele richtlijnen te volgen en de bijhorende diagnostische en 

behandeltechnieken te beheersen. Een (sub)discipline kan daardoor in al haar facetten worden 

uitgeoefend, waarbij ter zake opgeleide pediaters ook de technische aspecten (bronchoscopie, 

coloscopie, echografie…) kunnen uitvoeren. 

Aan subspecialisatie zijn echter ook nadelen verbonden. Zo wordt het een grote uitdaging 

om een holistisch antwoord te blijven bieden op de zorgvraag van kinderen. Gezins- en 

omgevingsfactoren spelen immers een erg belangrijke rol in het voorkomen, het ontstaan 

of het monitoren van gezondheidsproblemen bij kinderen. Het is dan ook essentieel om 

rekening te houden met het biopsychosociaal model van Engel. 23 We moeten vermijden dat 

de patiëntjes verloren lopen in een gefragmenteerde zorg die door drie krachten wordt voortgestuwd: 

meer professionalisering, meer specialisering en meer decentralisatie. 24 

Het is dus belangrijk voldoende dwarsverbindingen in te bouwen via zorgketens en zorgnetwerken. 

Ter illustratie: zuigelingen worden soms alleen behandeld voor een femurfractuur, 

zonder dat de betrokken zorgverstrekker voldoende stilstaat bij de oorzaak (zeer grote kans 

op kindermishandeling). Bij de opname van een huilbaby van wie alle onderzoeken negatief 

zijn, wordt dan weer vaak gedacht aan een ‘sociale’ of ‘onterechte’ opname. De ouders krijgen 

dan weleens enkel de boodschap dat er geen medische reden is tot ongerustheid. De indirecte 

vraag van oververmoeide, radeloze ouders met verminderde draagkracht wordt daarbij niet 

altijd herkend of beantwoord. 

Een ander belangrijk nadeel is dat deze subdisciplines alleen in zeer grote pediatrische diensten 

dag en nacht beoefend kunnen worden. Er zijn per subdiscipline immers minimaal twee 

pediaters nodig om de continuïteit van zorgen te kunnen borgen. In alle andere ziekenhuizen 

moeten de pediaters voldoende algemene kennis en vaardigheden behouden zodat ze tijdens 

hun wachten een goede eerste opvang kunnen bieden voor alle zich aandienende pathologie. 

Die brede kennisvereiste hypothekeert een zeer ver doorgedreven specialisatie. 

1.3. Opnieuw sterke toename van armoede en onwetendheid 

We moeten erover waken dat we de knappe historische realisaties van de pediatrie niet beschouwen 

als definitief verworven. Bijvoorbeeld in de achterstandswijken van Rotterdam worden 

opnieuw bijzonder slechte gezondheidsresultaten bij jonge kinderen behaald 25 , die voor- 

19 Devos I. 2005. 

20 Tchervenkov C. 2008. 

21 Veit-Sauca B. 2008. 

22 Askins M. 2008. 

23 Engel G. 1977. 

24 Ahgren B. 2003. 

25 Steegers E. 2008. 

Kwaliteitsvolle zorg voor het kind in het ziekenhuis, nu en in de toekomst 

11

al te wijten zijn aan inwijking, toename van armoede en onwetendheid. De (kans)armoede bij 

gezinnen met jonge kinderen is de laatste jaren jammer genoeg ook in Vlaanderen gestegen 

van 4,7% in 2000 naar 8,3% in 2009. 26 Daarnaast is er een forse stijging van het aantal moeders 

dat geen Nederlands kent en dat niet vertrouwd is met de moderne inzichten over optimale 

zuigelingenvoeding, de preventie van infectieziekten (vaccinatie), medische opvolging enz. 

Momenteel heeft 20% van de kinderen in Vlaanderen een moeder die buiten België geboren 

is, in de provincie Antwerpen bedraagt dat aantal zelfs ruim 28%. 27 Bovendien zorgen de minder 

sterke familieverbanden – denk aan de vele eenoudergezinnen waarvan sommigen erg 

geïsoleerd leven – ervoor dat praktische ervaring minder gemakkelijk wordt doorgegeven. 

1.4. Wijzigende pathologie en behandelingen 

Als we kijken naar de evolutie van de pathologie, dan zien we in Europa een toenemende 

problematiek bij kinderen van onder meer astma, neurologische ontwikkelingsstoornissen, 

mannelijke genitale malformaties en kanker. 28 Een Nederlandse studie geeft meer gedetailleerd 

de groeiende kinderpathologie weer 29 : 

• prematuriteit, intra-uteriene groeiretardatie 

• testiculair dysgenese syndroom 29 

• obesitas 

• diabetes type I en type II 

• astma, atopie en hooikoorts 

• autisme, attention deficit and hyperactivity disorder (ADHD), leerstoornissen, 

gehoorproblemen 

• kanker 

Deze pathologie wordt in verband gebracht met verschillende externe factoren zoals voeding, 

levensstijl (tabak- en alcoholgebruik) en gezondheid van de ouders, leefomgeving (stedelijk 

of landelijk) en de interactie tussen ouders en kinderen. Specifiek voor de kankers stellen we 

vast dat de prognose voor overleving sterk verbeterd is, maar dat daardoor nu ook een stijgend 

aantal secundaire kankers ten gevolge van chemotherapie wordt waargenomen. 30 

Ook voor een aantal andere – vaak congenitale – aandoeningen geldt dat de overlevingskans 

fors is gestegen, maar dat deze kinderen wel een blijvende specifieke opvolging nodig hebben, 

soms tot in de volwassenheid. Dat leverde een nieuwe term op, met name ‘pedogeriatrie’. 31 

Daarnaast vormen oude (terugkeer van extreem resistente tuberculose 32 ) en nieuwe (bv. Sars) 

infecties een sterk toenemende gezondheidsbedreiging, zeker voor zuigelingen en jonge kinderen. 

In de volgende jaren verwachten we op dat vlak ernstige problemen in Europa. 33 In 

de winter van 2009 konden we ons een voorstelling maken van hoe verregaand een grieppandemie 

zou kunnen toeslaan. Gelukkig bleef het bij een generale repetitie: als het Sars 

was geweest in plaats van influenza A/H1N1, dan zou gebleken zijn hoe beperkt onze buffercapaciteit 

is voor dergelijke rampen (te weinig opnamecapaciteit, te weinig isolatiemogelijkheden, 

te weinig capaciteit aan intensieve zorgen, tekorten aan aangepast pediatrisch (beademings)materiaal…). 

26 Buysse B. 2010. 

27 Buysse B. 2009. 

28 Pallapies D. 2006. 

29 Van den Hazel P. 2006. 

30 Pallapies D. 2006. 

31 Grünberg J. 2010. 

32 Whittaker E. 2008. 

33 WHO European Ministerial Forum. 2007. 


Verschillende publicaties stellen dat de geneeskunde zich de komende honderd jaar vooral 

zal moeten toeleggen op een correcte toepassing van de predictieve geneeskunde. 34,35 Daarbij 

staat de pediatrie opnieuw in ‘pole position’. Kindergeneeskunde is immers vertrouwd 

met genetische informatie en risicoprofielen inzake genetisch bepaalde aandoeningen. De 

pediatrie heeft m.a.w. het potentieel om de volksgezondheid opnieuw een forse duw in de 

rug te geven. We verwachten ook veel van de inspanningen die Europa al jaren doet om onderzoek 

te stimuleren naar de behandelingsmogelijkheden voor zeldzame aandoeningen. 

Daarin past ook de ontwikkeling van gepaste medicatie voor veeleer kleine doelgroepen zoals 

kinderen. Recent werd binnen het European Medicines Agency (EMEA) een pediatrisch comité 

opgericht, om de gezondheid van kinderen beter te beschermen. 36 Daarvoor werkt EMEA 

samen met de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) en de Europese koepel van 

patiëntenverenigingen voor zeldzame aandoeningen (Eurordis). 

Tot slot is er binnen het Europese beleidsniveau en in verschillende individuele landen (zoals 

Nederland, Frankrijk en Engeland) een evolutie bezig naar het poolen van uiterst gespecialiseerde 

zorg. Haast alle EU-landen hebben een duidelijk uitgebouwd kader voor pediatrische 

intensieve zorgeneenheden. Ons land heeft dat alleen nog maar voor neonati en niet voor 

kinderen. Ook de kinderen met de grootste zorgbehoefte (onder wie kinderen met multiorgaanproblematiek) 

moeten dag en nacht de gepaste zorgen kunnen krijgen. 

1.5. Exponentiële toename van communicatie- en informatiemogelijkheden 

Telemedicine en telemonitoring openen eveneens veel nieuwe mogelijkheden, ook voor de 

ziekenhuispediatrie. 37 Via telemedicine is het perfect mogelijk om in ‘real time’ bijkomende 

expertise of een tweede opinie in te roepen. Dat kan een belangrijke meerwaarde vormen om 

hooggespecialiseerde kennis beter te delen en om gerichter en efficiënter door te verwijzen. 

Telemonitoring laat toe de gespecialiseerde ziekenhuiszorg aan huis (zoals thuisbeademing, 

peritoneaal dialyse, totaalparenterale voeding) in de toekomst nog beter te monitoren. Daardoor 

kan sneller gereageerd worden bij een ontsporing van de aandoening en kan een aantal 

ziekenhuisopnames worden vermeden. Nu al zijn de resultaten van enkele proefprojecten 

met telemonitoring, bv. het opvolgen van hoogrisicozwangerschappen via cardiotocograaf 

(CTG) thuis, aanvaardbaar en kosteneffectief gebleken. 38 

1.6. Meer dagopnames en minder overnachtingen op E-dienst 

Hoewel het aantal kinderen in het afgelopen decennium significant toenam, daalde in diezelfde 

periode in Vlaanderen het aantal overnachtingen van kinderen in het ziekenhuis. Het 

aantal ligdagen op de pediatriediensten neemt overigens al vele jaren af en sinds 2000 zien we 

ook minder opnames voor overnachting. In tien jaar tijd is het aantal prestaties voor toezicht 

op opgenomen kinderen gedaald, variërend van 8% voor de kortere tot 61% voor de langere 

opnames. Alleen het toezicht in de bevallingskamer is vanaf 2000 met 8,3% gestegen. 39 Dat 

valt vooral te verklaren door het gestegen geboortecijfer en de hogere kwaliteitsvereisten. 

We formuleren hierbij enkele belangrijke kanttekeningen: 

• Vooreerst is er een uitgesproken verschuiving naar korte opnames, van één dag of min- 

34 Predictieve (ook wel voorspellende of gepersonaliseerde) geneeskunde: het voorspellen van de kans op een bepaalde 

ziekte vanaf of vóór de geboorte op basis van moderne genetica (DNA-analyse, genoombepaling…) zodat 

de nodige preventiemaatregelen tijdig kunnen worden genomen. 

35 Avard D. 2009. 

36 Cf. ‘Paediatric regulation’; Regulation EC no 1901/2006. 

37 Paré G. 2007. 

38 www.eurordis.org 



13

der. De sterke toename van die activiteiten is tot nu toe onvoldoende in kaart gebracht. 

Dat komt omdat activiteiten buiten het chirurgisch dagziekenhuis geen specifieke financiering 

hebben en dus ook geen eigen ‘identiteit’ in de facturatiegegevens. Momenteel 

loopt er een studie om die activiteiten toch te kunnen identificeren en honoreren. 40 

De evolutie naar korte en nu ook ultrakorte opnames is mogelijk geworden door betere 

medische inzichten en technieken. Denken we bijvoorbeeld aan de moderne richtlijnen 

voor de aanpak van acute gastro-enteritis met uitdrogingsverschijnselen. De oude 

gewoonten van langdurige opnames met permanente infusen en trage, opklimmende 

schema’s voor het herinvoeren van gewone voeding werden verlaten. 41 Kinderen mogen 

nu binnen de vier tot zes uur terug eten. Internationale studies toonden echter aan dat 

de implementatie van dergelijke richtlijnen moeizaam verloopt. 42 

• Een korte opname vereist tevens een goede en uitgebreide communicatie met de ouders, 

maar ook een voldoende opleidingsniveau en een gedegen discipline bij de ouders. 

Vaak moeten ze immers thuis verder de medicatie toedienen, het kind nog enkele dagen 

nauwkeurig observeren en de situatie regelmatig herevalueren. We zien in Vlaanderen 

al jaren een toename van de hoogste opleidingsniveaus bij de ouders, wat de korte opnames 

bespoedigt. Data van 2009 van het Studiecentrum voor Perinatale Epidemiologie 

(SPE) leren dat tegelijk met deze toename er ook een toename is van de laagst geschoolden 

van 3,6% naar 4,4% over de laatste 10 jaar. 

Figuur 2. Opleidingsniveau moeders in Vlaanderen (SPE 2009) 

Lager Lager Hoger A1 Universiteit Totaal 

onderwijs middelbaar middelbaar kort of A1 lang (N) 

1999 3,60 % 12,3 % 42,6 % 26,5 % 15 % 56 749 

2000 3,9 % 11,2 % 42,7 % 26,5 % 15,7 % 57 725 

2001 4 % 10,7 % 43 % 26,7 % 15,6 % 56 629 

2002 4,2 % 10,2 % 41,9 % 27,9 % 15,9 % 55 862 

2003 4 % 10,3 % 41,1 % 28 % 16,6 % 57 203 

2004 4,3 % 9,4 % 41,2 % 28,4 % 16,7 % 59 083 

2005 4,2 % 9 % 41,3 % 28,5 % 17 % 60 624 

2006 4,3 % 8,5 % 41,4 % 28,6 % 17,2 % 62 038 

2007 4,3 % 8,6 % 40,2 % 29,4 % 17,6 % 62 717 

2008 4,2 % 8 % 40,1 % 29,7 % 18 % 63 119 

2009 4,4 % 7,9 % 39,3 % 30,1 % 18,4 % 62 438 

Binnen- en buitenlandse voorbeelden leren ons echter dat het percentage ongeletterdheid bij 

moeders snel kan toenemen door immigratie en trage integratie. Dat kan leiden tot een catastrofale 

achteruitgang in de gezondheidstoestand van kinderen (cf. situatie in Rotterdam 43 ). Nederland 

heeft zijn oorspronkelijke toppositie, met een lage zuigelingensterfte en perinataal overlijden, 

40 BePassta (BElgian PAediatric Short STAy) studie onder leiding van Prof. A. Dewever (ULB), besteld door de FOD 

Volksgezondheid en bezorgd aan twaalf ziekenhuizen in het najaar van 2010. 

41 Guarino A. et al. 2008. 

42 Szajewska H. et al. 2000. 

43 Steegers E. 2008. 


ingeleverd voor een positie die onder het EU-gemiddelde ligt. 44 In Vlaanderen heeft momenteel 

20% van de kinderen een moeder die buiten België geboren is en dat aantal stijgt al jaren. 45 Voor 

de provincie Antwerpen is dat zelfs 28%. 

1.7. Te weinig beleidsaandacht voor medische preventie 

Preventieve zorgen zijn van bijzonder belang. De spectaculaire toename van het aantal beschikbare 

vaccins en een goede organisatie van de preventieve zorg in Vlaanderen tijdens de 

laatste 10 jaar hebben Vlaanderen in een Europese koppositie gebracht op vlak van preventie 

van infectieziekten. 46 Momenteel komt deze prachtprestatie echter sterk onder druk te staan. 

Steeds minder artsen zetten zich in voor de preventieve medische zorg zoals die bij Kind en 

Gezin wordt aangeboden, omdat hun werk niet naar waarde wordt vergoed. Er dreigt hierdoor 

een totale ineenstorting van onze opgebouwde Europese toppositie inzake vaccinatiegraad 

en de opsporing van ontwikkelingsproblemen en doofheid. Naarmate de preventieve medische 

zorg kampt met een toenemend artsentekort, zal de curatieve geneeskunde aan deze 

preventieve aspecten opnieuw systematisch meer aandacht en tijd moeten besteden. 

1.8. Afbouw van het aantal en de grootte van de kinderdiensten 

Samen met de sterke sanering van het ziekenhuislandschap is ook het aantal en de capaciteit 

van de pediatrische diensten al drastisch gedaald. In de periode 1987–2003 daalde het 

aantal E-diensten met 22% (33 eenheden) 47 en het totaal aantal erkende E-bedden met 42%. 

In diezelfde tijdsspanne nam de gemiddelde grootte van een E-dienst af van 32 naar 24 bedden. 

Momenteel zijn er nog 60 pediatrische diensten over in Vlaanderen met in totaal 1.939 

bedden. 48 De diensten variëren in grootte van 15 tot 128 E-bedden. Door de vele fusies in de 

afgelopen tien jaar is de grootte van het gemiddelde ziekenhuis fors gestegen. Slechts twee 

Europese landen doen het op dat vlak beter dan België. 

Figuur 3. Gemiddeld aantal bedden per algemeen ziekenhuis (WHO European Health for all 

database, 2007) 

600 

500 

478 

400 

409 

339 

300 

256 243 232 228 216 

200 

194 180 

161 145 141 

100 

0 

Nederland 

Hongarije 

België 

Zweden 

Duitsland 

Noorwegen 

Ierland 

Spanje 

Portugal 

Italië 

Griekenland 

Frankrijk 

Zwitserland 

44 www.nationaalkompas.nl 

45 Buysse B. 2009. 

46 Hoppenbrouwers K. 2009. 

47 Cannoodt L. et al. 2002. 

48 Cijfers informatiesteunpunt Zorg en Gezondheid. 


15


2 

Uitdagingen voor de kinderdiensten, 

nu en in de nabije toekomst 

2.1. SWOT-analyse vanuit het kind-perspectief inzake chronische zorg 

Toekomstige beleidsopties moeten beter aansluiten bij wat er leeft bij de patiënten. Daarom 

werd aan het Vlaams Patiëntenplatform vzw (VPP) gevraagd om vanuit het patiëntenperspectief 

een SWOT-analyse te maken. Het VPP is een onafhankelijk platform van meer dan 90 

patiëntenverenigingen uit Vlaanderen dat streeft naar een toegankelijke zorg op maat van de 

patiënt en zijn omgeving. In zijn analyse focuste het VPP enkel op chronisch zieke kinderen. 

Aan de hand van een bondige vragenlijst (naar analogie met een SWOT-analyse) peilden zij 

bij de ouders naar hun ervaringen in verband met de zorg voor hun kind: Wat loopt er goed in 

de zorg voor je kind? Waarover ben je niet tevreden? Wat kan er beter in de zorg voor je kind? 

Waar zie je nog nieuwe mogelijkheden in de zorg? Wat kan een gevaar zijn voor het zorgaanbod? 

Waarvoor vrees je als ouder? Hieronder volgen de vaststellingen die uit deze bevraging 

naar voren kwamen. 

Samenwerken binnen multidisciplinaire teams 

Ouders van chronisch zieke kinderen ervaren het werken met multidisciplinaire teams, al 

dan niet in gespecialiseerde centra, als zeer positief. Verschillende expertises die elkaar aanvullen 

en verder kijken dan alleen het louter medische aspect, zijn voor hen heel belangrijk. 

Er worden voorbeelden aangehaald van epidermolysis bullosa, spina bifida, mucoviscidose, 

diabetes, neurofibromatose… waar de uitwisseling van informatie tussen verschillende zorgverstrekkers 

zeer vlot gebeurt en de zorg naadloos op elkaar wordt afgestemd. 

De multidisciplinaire aanpak kan nog meer focussen op de noden en behoeften van het kind 

door rekening te houden met de ervaringen van de ouders. Ouders zouden bij een teamoverleg 

betrokken kunnen worden of zouden deel kunnen uitmaken van het behandelend team 

om hun inbreng te doen bij de gevolgen van behandelingen, geneesmiddelen… Tenslotte 

brengen zij de meeste tijd door met hun kind en kunnen hun ervaringen belangrijk zijn om de 

behandeling en de geneesmiddelen te evalueren. De betrokkenheid van ouders impliceert dat 

medische en paramedische staf en ouders respect hebben voor elkaars verantwoordelijkheid 

en expertise. 

Samenwerking tussen eerste-, tweedeen derdelijn 

Kinderen die chronisch ziek zijn komen zowel in contact met de huisarts als met de specialist 

en met het ziekenhuispersoneel. Een vlotte communicatie is dan ook onontbeerlijk om een 

goede en efficiënte zorg te kunnen leveren. In de praktijk blijkt dat echter niet altijd even goed 

te verlopen. Symptomen van chronische ziektes worden vaak niet tijdig herkend, de doorverwijzing 

gebeurt te laat en problematische spoedopnames door gebrek aan kennis over het 

ziektebeeld, behoren ook tot de realiteit. 

Al die elementen zorgen ervoor dat bij het begin van de klachten de patiëntjes niet steeds 

de juiste zorgen worden toegediend, wat gevolgen kan hebben voor de ontwikkeling van de 

ziekte en het welzijn van het kind. Daarnaast signaleren ouders dat de communicatie tussen 

verschillende personen/diensten niet altijd vlot verloopt waardoor bijvoorbeeld onderzoeken 

dubbel gebeuren, er onnodige onderzoeken worden uitgevoerd of dezelfde vragen worden 

gesteld voor de opmaak van verschillende dossiers. 


17

Wachttijden tot het minimum beperken 

Ouders van chronisch zieke kinderen komen vaak in het ziekenhuis en ervaren dat veel tijd 

verloren gaat in de wachtzaal. Lange wachttijden in ziekenhuizen zijn geen uitzondering en 

het is geen sinecure om met kinderen lang stil te zitten. Ouders verwachten stiptere consultaties, 

zeker wanneer het gaat om een geplande consultatie. 

Flexibele aanvraag rooming-in 

In de meeste ziekenhuizen kunnen ouders bij hun kinderen overnachten. Ouders blijven dat 

een belangrijk aandachtspunt vinden omdat ze zo hun kind kunnen steunen en helpen in de 

dagelijkse verzorging. De mogelijkheid om te overnachten moet zeer soepel te regelen zijn 

zodat ouders hiervan gebruik kunnen maken indien nodig. 

Communicatie met alle betrokken partijen 

Zorg voor kinderen vraagt een aangepaste communicatie. Met kinderen moet je een andere 

taal spreken en hiervoor moet voldoende tijd worden uitgetrokken. Je moet zacht omgaan met 

kinderen omdat hun ervaringen met zorgverstrekkers, met het ziekenhuis… bepalend zijn 

voor hun verdere indrukken over wat ziek zijn betekent. Er is echter niet altijd voldoende tijd 

en ruimte voorzien om kinderen en hun ouders op een volwaardige manier te informeren. 

Zorgverstrekkers mogen de communicatie met kinderen en ouders niet uit de weg gaan omdat 

onduidelijkheid over een ziektesituatie onzekerheid en angst creëert. Als zorgverstrekker 

ben je best eerlijk en duidelijk in je communicatie en minimaliseer je de zorg beter niet. Op 

die manier voelt een kind dat de zorgverstrekker hem wil helpen en dan zal het beter willen 

meewerken. Kinderen hebben er geen baat bij dat iedereen met hen medelijden heeft, ze 

moeten empowered worden en betrokken worden bij de zorg. Communicatie met de ouders 

is eveneens belangrijk opdat de ouders een ondersteunende rol kunnen vervullen voor hun 

kind. Goed geïnformeerde ouders staan sterker en kunnen hun kind helpen om het ziekteproces 

te begrijpen en te aanvaarden. 

Informatierol van maatschappelijk werkers en zorgverstrekkers versterken 

Ouders van chronisch zieke kinderen willen in de eerste plaats de beste zorgen voor hun kind. 

Dat betekent in veel gevallen dat ze heel wat bijkomende financiële medische kosten hebben, 

wat dikwijls een extra belasting is voor hun gezinsleven. Bovendien beslissen ouders vaak 

om deeltijds te gaan werken om zo meer tijd bij hun kind te kunnen doorbrengen. Dat maakt 

het nog moeilijker om het financiële plaatje rond te krijgen. 

Ouders vinden daarom dat maatschappelijk werkers en andere zorgverstrekkers in het ziekenhuis 

een actieve rol hebben in het informeren over tegemoetkomingen en sociale rechten. 

Concreet gaat het om tegemoetkomingen zoals verhoogde kinderbijslag, onderzoek invaliditeit… 

Momenteel is die informatie zeer sterk verspreid over verschillende diensten en instellingen. 

Voor ouders die een hele dag in het ziekenhuis hebben doorgebracht, is het dan ook 

niet evident om ook nog na te gaan op welke tegemoetkomingen ze recht hebben en waar ze 

die moeten aanvragen. 

Er wordt niet verwacht dat iedere zorgverstrekker of maatschappelijk werker op de hoogte is 

van elke tegemoetkoming of elk sociaal recht, maar wel dat ze gericht kunnen doorverwijzen 

of samen met de ouders de eerste stappen kunnen zetten. Idealiter worden die tegemoetkomingen 

en sociale rechten automatisch toegekend. 

Psychosociale opvang en ondersteuning van kinderen en ouders 

Chronisch ziek zijn heeft een enorme invloed op het leven van een kind en zijn omgeving. 

Elke beslissing wordt genomen in functie van de impact op de ziekte. Zowel voor het kind als 


voor de broers en zussen en de ouders is dat een beproeving. Daarom halen ouders aan dat zij 

nood kunnen hebben aan psychosociale opvang waarin ze hun bekommernissen en vragen 

aan bod kunnen laten komen. Ze vragen geen emotionele opvang, maar wel dat er naar hen 

wordt geluisterd en dat er rekening wordt gehouden met hun draagkracht. Die psychosociale 

opvang en ondersteuning zullen ervoor zorgen dat ouders beter gewapend zijn en zo hun 

kinderen kunnen versterken in het leren leven met de ziekte. 

Ouders zien ook een rol weggelegd voor sociale diensten in ziekenhuizen en voor zorgverstrekkers 

om hen te informeren over het bestaan van zelfhulpgroepen. Leden van zelfhulpgroepen 

zijn vertrouwd met de ziekte die hun kind heeft en kunnen een luisterend oor bieden 

en gerichte oplossingen aanreiken. 

Continuïteit van onderwijs garanderen 

Hoewel onderwijs geen directe link heeft met de medische zorg, mag de impact hiervan op 

het welzijn van het kind niet onderschat worden. Het feit dat kinderen ziek zijn en niet naar 

school kunnen gaan, betekent niet dat onderwijs voor hen niet meer belangrijk is. De continuïteit 

van onderwijs waarborgen is essentieel om ervoor te zorgen dat kinderen een waardevol 

leven kunnen uitbouwen. 

Vele ouders haalden dan ook aan dat het krijgen van onderwijs gegarandeerd moet blijven. 

Ouders zien onderwijs als een deel van de zorg voor hun kind. Door lessen te volgen, hebben 

kinderen afleiding en zijn ze niet alleen ‘ziek’. Ze blijven ook betrokken bij het klasgebeuren 

en houden contact met de wereld buiten het ziekenhuis. Er bestaan wel ziekenhuisscholen 

waar het onderwijs tijdens de opname in het ziekenhuis gegarandeerd blijft, maar in andere 

ziekenhuizen kan dat niet. Hier kan een initiatief zoals Bednet een belangrijke rol spelen. 49 

49 Bednet vzw zorgt ervoor dat langdurig en chronisch zieke kinderen van op afstand (thuis of in de ziekenhuisschool) 

naar school kunnen blijven gaan. Bednet zorgt voor een schoolomgeving op het internet. 


19

2.2. Analyse vanuit het kind-perspectief inzake acute zorg 

Een echte SWOT-analyse inzake de acute zorg voor kinderen was niet voorhanden. Uit een 

systematische bevraging van Test-Gezondheid (nr. 97, dec. 2009) blijkt wel dat ziekenhuizen 

steeds meer kindgericht zijn. Er is een verdere vooruitgang ten opzichte van eerdere soortgelijke 

bevragingen in 2005 en 1996. De ouders gaven volgende meningen weer (zie figuur 3). De 

spoedopvang, met slechts 53% duidelijke tevredenheid, kan volgens deze bevraging evenwel 

beter. 

Figuur 4. Bevraging ouders 2009 (Test-Gezondheid) 

Hoe tevreden zijn ouders over….. 

Heel tevreden Heel ontevreden 

in % in % 

Bezoekregeling voor ouders 86 2 

Deskundigheid arts op (kinder)afdeling 81 3 

Deskundigheid verpleegkundigen op (kinder)afdeling 79 3 

Opvang van kind in dagziekenhuis 73 5 

Speelkamer 69 6 

Opvang van kind op (kinder)afdeling 68 8 

Deskundigheid psycholoog op (kinder)afdeling 66 13 

Spelbegeleiding 65 10 

Informatie aan ouders 55 10 

Opvang van kind op dienst spoedgevallen 53 18 

Slaapgelegenheid voor ouders 51 13 

Prijs van overnachting voor ouders 42 15 

Voorts komt volgens deze bevraging 50% van de kinderen het ziekenhuis binnen via spoed, 

meteen ook het belangrijkste knelpunt voor de ouders. 16% is ontevreden over de behandelende 

arts en 13% over de verpleegkundigen op de spoed. Dat is beduidend hoger dan op 

de andere afdelingen. In slechts 43% van de spoeddiensten is een kinderverpleegkundige of 

een verpleegkundige met gelijkwaardige ervaring aanwezig. 21% van de ouders is ontevreden 

over de informatieverstrekking op spoed en 24% over de wachttijd. 

Overigens valt ook de blijvende lage tevredenheid op over de ondersteuning door de psycholoog. 

Dat wordt toegeschreven aan het laattijdig inroepen van de psycholoog en zijn vage 

rol. Ondanks de interessante resultaten lijkt het ons logischer bij een volgende enquête aan 

de ouders te vragen om zich vooral uit te spreken over de geboden zorg in plaats van over de 

deskundigheid van de artsen en paramedici. De vaststellingen van deze bevraging worden 

ook in internationaal onderzoek bevestigd. 50 Men stelt ook daar het belang vast dat ouders 

hechten aan korte wachttijden voor hun kinderen op de urgentieafdeling. Bovendien blijken 

die wachttijden in de perceptie vaak langer te zijn dan in de realiteit. 

2.3. Analyse vanuit het perspectief van de kinderartsen 

Deze analyse is gebaseerd op twee studies die werden uitgevoerd op vraag van de FOD Volksgezondheid. 

Om een beeld te krijgen van de meningen, de verzuchtingen en de suggesties 

50 Wassen M. 2003. 


van de pediaters opteerde een ULB-studie voor gestructureerde diepte-interviews binnen een 

focusgroep (N=5) en een Delphi-methodiek (N=12). 51 De ULB-studie bevat voorts ook gegevens 

over de demografie, de geografische verdeling en het inkomen (na herziening nomenclatuur 

in 2007). Een studie van het UZ Gent focuste op de tijdsbesteding van kinderartsen en telde 40 

respondenten met een antwoordpercentage van 6,4%. 52 De FOD Volksgezondheid voerde in 

juni 2009 bovendien zelf een bevraging uit bij de algemene ziekenhuizen in België. 

Te weinig beschikbare ziekenhuispediaters op de arbeidsmarkt 

De bevraging van de FOD Volksgezondheid leert dat op de 93 Belgische campussen met een 

zorgprogramma voor kinderen er meer dan één op de vier (24 campussen) niet in slaagt om 

vier VTE pediaters aan te trekken. Die 24 zijn als volgt verdeeld: 

• 14 in Vlaanderen (West-Vlaanderen 5, Oost-Vlaanderen 2, Vlaams-Brabant 3, Limburg 4, 

Antwerpen 0) 

• 10 in Wallonië (Henegouwen 5, Namen 1, Luik 2, Luxemburg 2, Waals-Brabant 0) 

• Geen in Brussel 

Daarbij werd een VTE gelijkgesteld aan acht halve dagen. 

Dezelfde bevraging door de FOD toonde aan dat er eind 2009 95 vacatures openstonden voor 

pediaters in ziekenhuizen; in 2010 kwamen daar 33 vacatures bij. Daartegenover studeerden in 

2009 48 kinderartsen af en in 2010 41. Dat is een negatief saldo van 39 pediaters over twee jaar. 

Bovendien zullen een aantal pediaters in opleiding hun opleiding niet afmaken en zal slechts 

een deel van hen effectief beginnen in een ziekenhuis. Tot slot is het ook aangetoond dat door 

de vervrouwelijking en door nieuwe maatschappelijke tendensen één VTE pediater minder 

uren arbeid vertegenwoordigt dan twintig jaar geleden. 53,54 Het probleem neemt daarenboven 

toe. Zo daalde volgens de gegevens van de FOD Volksgezondheid het totale aantal kinderartsen 

in opleiding in België van 265 in 2005 naar 257 in 2008. 

Minder beschikbare werkuren 

De daling van de beschikbare arbeidstijd van pediaters enerzijds en de toename van het aantal 

administratieve taken anderzijds beïnvloeden sterk de netto beschikbare werktijd per pediater. 

Ze werkten gemiddeld 8 (range 5-11) halve dagen per week in het ziekenhuis. De gemiddelde 

werkweek bedroeg 55 uur, m.a.w. 140% van het vastgelegde aantal uren. Van die tijd 

werd maar 44,5% ingevuld door bezoldigde prestaties. Een pediater besteedt immers meer 

dan de helft van zijn werkuren aan niet-klinische activiteiten: 19,9% aan communicatie met 

ouders, grootouders of andere zorgverstrekkers en maar liefst 18,3% à 28,6% (universitaire 

diensten) aan administratie. 55 

Aantal in ziekenhuis werkzame pediaters stijgt en vervrouwelijkt 

De ULB-studie stelt dat er steeds meer pediaters in de Belgische ziekenhuizen werken en 

dat het aandeel van de vrouwen toeneemt. De laatste tien jaar steeg het aantal ziekenhuispediaters 

met 17,3%: van 763 (37,6% vrouwen) in 1996 naar 895 (55% vrouwen) in 2005. Van de 

895 ziekenhuispediaters is slechts 1,9% exclusief met ziekenhuisactiviteiten bezig. 

Tussen 1996 en 2005 verlieten 420 pediaters de ziekenhuizen. De voornaamste reden is dat ze 

kiezen voor een uitsluitend extramurale praktijk (in 64,9% het geval bij vrouwen en in 81,3% 

bij mannen). In dezelfde periode startten 550 pediaters (waarvan 384 vrouwen) in de zie- 


52 Verhaeghe N. et al. 2008. 

53 Goodman D. 2008. 

54 Roberfroid D. 2005 

55 Verhaeghe N. et al. 2008. 


21

kenhuispediatrie. De densiteit van (ziekenhuis)pediaters is in de drie gewesten gestegen. De 

prognoses voor 2005 tot 2025 geven aan dat het aantal beschikbare VTE ziekenhuispediaters 

verder zal toenemen met vooral vrouwelijke artsen. De pediaters die uitsluitend een ambulante 

privépraktijk hebben, zijn gemiddeld ouder en hun aantal nam de laatste tien jaar af. 

Ziekenhuispediatrie is weinig aantrekkelijk 

Ondanks de boeiende en zeer dankbare opdracht om zieke kinderen te genezen, is ziekenhuispediatrie 

op vele andere vlakken weinig aantrekkelijk. Pediaters hebben in vergelijking 

met andere specialismen het laagste inkomen per gewerkt uur, op de reumatologen na. 56 Ze 

rekenen bovendien slechts zelden honorariumsupplementen aan. 

Vele activiteiten worden niet of onvoldoende vergoed. Zo eisen sociale problemen (meerouderschap, 

kwetsbare gezinnen, verslavingen, psychische problemen…) veel tijd op, zeker 

omdat er onvoldoende kinderpsychiaters zijn om die problemen op te vangen. Bovendien 

vergen kortere opnames meer tijd om een goede uitleg en duidelijke instructies te geven aan 

ouders voor het voortzetten van het toezicht en vaak ook de behandeling thuis. Verwezen 

patiënten met een zeer complexe problematiek (die niet in specifieke conventies is gevat) vergen 

bovendien vaak beduidend meer voorbereidings- en consultatietijd. De zorgverstrekker 

moet immers een duidelijk zicht krijgen op de diagnostische en therapeutische pistes die al 

werden verkend. 

Betere verloning 

Alhoewel 58% van de kinderartsen meent dat de recent herziene pediatrische nomenclatuur 

een zichtbare impact heeft, wordt die door 83% toch als onvoldoende beschouwd. Er is nood 

aan toezichtshonoraria, bv. op spoed en neonatologie, een betere financiering van intellectuele 

prestaties, honoraria voor casusbesprekingen, een vergoeding van administratieve 

taken (o.a. het bijhouden van het patiëntdossier), een vergoeding voor het leiden van een 

pediatrisch zorgprogramma, een vergoeding van een multidisciplinair pediatrisch consult, 

honoraria voor een psychosociaal gesprek (link naar sociale diensten, geestelijke gezondheidszorg, 

justitie…) en een opwaardering van de technische aktes. Gezien de belangrijke verschuiving 

van opnames met overnachting naar dagopnames moet een wettelijk en financieel 

kader worden gecreëerd voor het pediatrisch dagziekenhuis. 

Betere omkadering 

Bij opname is het nodig een gespecialiseerde verpleegkundige en paramedische personeelsomkadering 

te voorzien om zo de kwaliteit van zorg te garanderen. Hiervoor moeten meer 

middelen worden vrijgemaakt. De taken worden immers steeds complexer en vereisen steeds 

hoger gespecialiseerd personeel. Om de forse tijdsbesteding aan communicatie te verminderen, 

moet een vast psychosociaal personeelskader (vaste kinderpsycholoog verbonden aan 

de afdeling pediatrie) voorzien worden, maar bv. ook een diëtiste. Daarnaast is er nood aan 

een betere ondersteuning van de administratieve werkomgeving (vergoeden van het secretariaat) 

en een toenemende informatisering (subsidie van het elektronisch medisch dossier). 

Betere uitrusting 

De omgeving moet beter worden uitgerust met meer medisch materiaal (monitoringsapparatuur, 

CPAP, saturatiemeting…). Daarnaast is meer budget nodig voor de extra ruimte die 

nodig is op pediatrie. 




23

Duidelijke positionering van de pediatrie 

Pediatrie heeft een overwegend ziekenhuiskarakter, maar ook de extramurale zorg moet 

bewaard blijven. Bovendien is het belangrijk dat ook huisartsen, urgentieartsen en het personeel 

op de spoeddienst echt vertrouwd blijven met een aantal veelvoorkomende pediatrische 

aspecten. 

Functiedifferentiatie tussen ziekenhuizen 

Men pleit voorts ook voor een programma basiszorg en een programma gespecialiseerde (tertiaire) 

zorg. Het gespecialiseerde programma richt zich op de behandeling van extra zware 

pathologie zoals pediatrische intensieve zorgeenheden, kinderhartchirurgie, kinderoncologie, 

mucoviscidose, ernstige diabetes, dialyse en transplantatieprogramma’s voor kinderen. 

Daarnaast is er nood aan een gepaste financiering voor de gespecialiseerde begeleiding van 

ernstig chronisch zieke kinderen thuis en gespecialiseerde pediatrische palliatieve begeleiding. 

Kinderartsen verplicht in de ziekenhuizen houden 

In de ULB-studie stelt men voor om pas afgestudeerde artsen te verplichten om de eerste 

vijf à tien jaar in het ziekenhuis te werken. Een andere mogelijkheid die men oppert, is aan 

alle kinderartsen een wachtdeelname op te leggen. Hierbij moet erover gewaakt worden dat 

de kwaliteit aanvaardbaar blijft, aangezien de pathologie op spoedgevallen duidelijk verschilt 

van de ambulante praktijk en vele ambulant werkende pediaters hiermee niet meer 

vertrouwd zijn. 

Schaalvergroting pediatrie en subspecialismen uitbouwen 

De ULB-studie stelt dat de oprichting van grotere pediatrische structuren de kwaliteit kan 

verhogen doordat subspecialismen hierdoor mogelijk worden, de kost mogelijk verlaagt door 

schaaleffect en de wachtbelasting afneemt. Daarbij wordt verwezen naar voorbeelden uit 

Nederland en Canada. 

De kinderartsen vragen ook de erkenning van de volgende subspecialismen: kindercardiologie, 

kindergastro-enterologie, kinderpneumologie, kinderurgentie-arts. 57 Wel leeft bij de 

bevraagde kinderartsen de absolute bekommernis dat deze subdisciplines inzetbaar blijven 

in het algemene wachtsysteem. 

2.4. Analyse vanuit het perspectief van de kinderartsen in opleiding 

Deze analyse is gebaseerd op de verzuchtingen en suggesties vanuit een ruime bevraging van 

kinderartsen in opleiding 58 (153 respondenten, antwoordpercentage van 68%) en specifiek 

voor de Vlaamse kinderartsen op basis van de bevraging van de Vlaamse Vereniging voor 

Kindergeneeskunde. 59 

Vraaggestuurde planning van de opleiding van kinderartsen 

De pediaters in opleiding vinden dat de contingentering moet worden bepaald op basis van 

de verwachte behoefte aan pediaters in de toekomst én op basis van de werklast van pediaters 

in de verschillende universitaire en regionale ziekenhuizen. Een tekort aan assistenten mag 

geen effect hebben op de wachtregeling, daarvoor moeten er voldoende residenten (=vast 

57 Naar analogie met andere pediatrische subdisciplines op basis van art. 2 van het KB van 25 november 1991. 


59 Alliet P. et al. 2008. 


met ziekenhuis verbonden kinderartsen) zijn en voldoende ondersteunend administratief 

personeel. Inzake toekomstige vestigingsplaats van de Nederlandstalige kinderartsen in opleiding 

wil 18% zich vestigen in Oost-Vlaanderen, 13% in Vlaams-Brabant, 13% in Antwerpen, 

9% in West-Vlaanderen en 8% in Limburg. 

Verbeteren wachtdienst en meer samenwerking 

Specifiek voor de Vlaamse kinderartsen geven de cijfers van de bevraging van de Vlaamse 

Vereniging voor Kindergeneeskunde aan dat de maximaal haalbaar geachte wachtfrequentie 

één op de drie bedraagt bij 17%, één op de vier voor 50% en één op de vijf voor 33% van de 

bevraagden. In diezelfde studie was ook 60% van oordeel dat een pediater om 18u moet kunnen 

stoppen, op voorwaarde dat één kinderarts uit de groep de avondconsulten verzorgt. 

Stimuleren van de interesse voor ziekenhuispediatrie 

De bevraging van de pediaters in opleiding gaf ook aan dat slechts 30% in de ziekenhuissector 

wil werken. De anderen willen vooral in wetenschappelijk onderzoek (18%) en onderwijs 

(18%) stappen, naast tal van andere oriëntaties. 9% ambieert een louter ambulante 

privépraktijk. Bijna de helft verkiest een statuut van werknemer, slechts 18% kiest voor een 

volledige activiteit als zelfstandige. 

Motieven die een rol spelen in de loopbaankeuze zijn vooral het kunnen werken in teamverband 

(29%), meer tijd voor het privéleven (27%), een flexibel uurrooster (16%), financiële 

aantrekkingskracht (14%) en carrièreperspectieven (10%). Bijna de helft wil maar vier vijfde 

werken, 13% wil drie vierde werken en slechts 40% wil voltijds aan de slag. 

De pediaters in opleiding stellen de volgende aanpassingen voor om de ziekenhuispediatrie 

aantrekkelijker te maken: een beter wachtsysteem, eerstelijnszorg meer overlaten aan de 

huisartsen, een betere teamwerking tussen kinderartsen onderling en met spoedartsen, de 

herwaardering van de intellectuele handeling, een verhoging van de wachthonoraria, een 

algemeen beter inkomen en een betere vergoeding voor wachtdiensten. 

2.5. SWOT-analyse vanuit de ziekenhuisdirecties 

In mei 2009 deed Zorgnet Vlaanderen samen met ICURO een bevraging bij hun leden-voorzieningen 

over de ziekenhuispediatrie. Deze bevraging peilde naar de sterktes, zwaktes, kansen 

en bedreigingen die de Vlaamse ziekenhuizen momenteel zien inzake de zorg voor kinderen. 

Er namen 31 zorgprogramma’s voor kinderen deel, wat een antwoordpercentage van 56% 

vertegenwoordigt. 

Situatieschets 

Uit de bevraging bleek dat alle ziekenhuizen beschikten over minimaal drie voltijds equivalenten 

(VTE) kinderartsen. In 77% van de gevallen waren er vier of meer VTE kinderartsen. 

De aanwezigheid van een kinderarts in vele ziekenhuizen werd als een belangrijke troef voor 

de toegankelijkheid ervaren. Gemiddeld waren er overdag meer dan twee kinderartsen in het 

ziekenhuis. De wachtpermanentie (weekends en nacht) bedroeg gemiddeld één op de vijf, 

maar liep in 23% van de ziekenhuizen op tot één op de drie. 

De gemiddelde maandbezetting van de E-bedden (kindergeneeskunde) fluctueerde enorm 

met uitersten, variërend van 18,3% in de zomer tot 89,4% in de winter. Dat reflecteert de belangrijke 

impact van infectieziekten. Aangezien de gemiddelde bezetting per maand werd 

weergegeven (en geen piekbelasting), kwamen de momenten van overbezetting in de winter 

niet naar voren. 


25

De spoedopvang van kinderen werd in de helft van de ziekenhuizen door de kinderarts als 

eerste verzorgd en in de andere ziekenhuizen door de spoedarts, waarbij de kinderarts al dan 

niet in consult werd bijgeroepen. Voor de medische bijstand aan de materniteit (onder meer 

bij keizersneden) werkten de kinderartsen in 76% van de ziekenhuizen een beurtrol uit. In 

de overige ziekenhuizen was het altijd de behandelend arts die opgeroepen werd. Voor de 

bijstand door pediaters aan andere specialisten (zoals neus-keel-oorartsen, orthopedisten, 

urologen, abdominale chirurgen) had men meestal (88%) een beurtrolsysteem uitgewerkt. 

Figuur 5. Aard en percentage vermelde subdisciplines in 21 ziekenhuizen 

Neuro 16% 

Nefro/plasprobl 5% 

Dermato 4% 

Endocrino 9% 

Pneumologie 26% 

Cardio 19% 

Gastro-entero 21% 

Inzake het aanbod aan gerapporteerde subdisciplines van de pediatrische diensten beschikte 

men gemiddeld over twee (range 0-5) subdisciplines, soms ingevuld door externe consulenten. 

De vermelde subdisciplines, door de 21 ziekenhuizen met subdisciplines, zijn weergegeven 

in figuur 5. 

De twee belangrijkste pathologieën waarvoor kinderen gehospitaliseerd werden, waren 

voor alle ziekenhuizen: problemen in verband met de luchtwegen (pneumonie, bronchiolitis 

en astma) en maagdarmproblemen (voedingsproblemen, gastro-enteritis al dan niet met 

dehydratatie). Op de derde plaats werden commotio cerebri (hersenschudding) en craniële 

letsels (o.a. schedelbreuken) vermeld als belangrijke oorzaken voor hospitalisatie (47%), 

gevolgd door nefrologische en urologische problemen (23%). Interessant was ook dat ‘wiegendoodscreening’ 

als redelijk frequente reden (10%) voor opname werd aangegeven. Een 

doorverwijzing naar een meer gespecialiseerd centrum was bij 1% van de opgenomen kinderen 

noodzakelijk. De belangrijkste reden was de noodzaak voor een opname op een ‘pediatrische 

intensieve zorgen eenheid’ (90%). Dat gebeurde vooral wegens beademingsnood, 

shock, trauma, sepsis, meningitis en acute hemorragie (ernstige bloeding). Andere redenen 

van doorverwijzing waren vooral aanvullende diagnostiek (48%), psychiatrische problematiek 

(34%) en oncologie (21%). 

Bespreking 

Uit een bevraging bij onze leden leren we dat momenteel bijna één op de vier (23%) van de 

Vlaamse ziekenhuizen er niet in slaagt om vier VTE pediaters aan te trekken. Gezien de forse 

vergrijzing van het korps ziekenhuispediaters en de te lage instroom van jonge kinderartsen 

neemt de schaarste aan ziekenhuispediaters bovendien toe. Op korte termijn wordt weinig 

beterschap voorspeld voor het aantrekken van nieuwe pediaters: de maatregelen die de ziekenhuispediatrie 

moesten stimuleren hebben immers niet de gewenste impact. 


De bezettingscijfers houden geen rekening met de korte opnames van één dag of enkele uren 

op de pediatrie zelf, die het kind een klassieke hospitalisatie ‘besparen’. Deze opnames worden 

immers nergens meegenomen door de overheid in de facturatie of de erkenning. De bedden 

op de kinderafdeling staan dus niet deels leeg, maar herbergen vaak ook dagactiviteiten. 

Alhoewel activiteiten op spoed, op materniteit en inzake bijstand aan andere disciplines een 

belangrijk onderdeel vormen van het functioneren van pediatrische diensten, worden deze 

parameters nergens vertaald in de officiële ziekenhuisactiviteiten van pediaters en pediatrische 

verpleegkundigen. Daardoor strookt het beleid van de overheid, dat grotendeels gestoeld 

is op klassieke hospitalisatieopnames, al lang niet meer met de realiteit en met de noden van 

de doelgroep. Vaak wordt dan gesteld dat het aanbod te rigide is en het aanbod de vraag niet 

volgt. In dit geval volgt het aanbod zeker wel, maar de overheid volgt niet. 

Inzake pathologie-aanbod zullen de opnames voor pneumonie en bronchiolitis dalen in de 

toekomst. Voor pneumonie is dat al het geval dankzij de vaccinatie tegen pneumokokken, 

voor bronchiolitis lopen er proeven met een vaccin tegen het Respiratoir Syncitiaal Virus 

(RSV). 60 Hoewel het aantal kinderen met allergieën en astma nog steeds stijgt, gaat dat niet 

gepaard met méér opnames dankzij betere therapeutische mogelijkheden. Door het vaccin 

tegen het Rotavirus 61 dalen ook de opnames ten gevolge van gastro-enteritis en dehydratatie. 

Om een idee te geven van de impact van dit vaccin: het aantal bevestigde rotavirusinfecties 

daalde met 67% en één jaar na invoering van het vaccin in de VS was de infectieperiode al 12 

weken korter. 62 Tegelijk moeten we in Vlaanderen onze kennis en capaciteit voor de opvang 

van infectieziekten beschikbaar houden door de toenemende dreiging van potentieel belangrijke 

epidemieën (influenzavarianten, multiresistente tuberculose, Sars, EHEC…). Daartegenover 

staat dat de obesitasproblematiek verder toeneemt. Toch gaat ook hier de verschuiving 

gepaard met minder nood aan klassieke hospitalisatie. Vermelden we voorts nog dat door 

een daling van de indicaties voor wiegendoodscreening bij zuigelingen ook hier een verdere 

terugval te verwachten is. Wel zijn er nog een aantal indicaties voor slaaponderzoek bij kinderen 

die momenteel nauwelijks worden gevolgd. 63 

Tot slot blijkt dat slechts een uiterst beperkt aantal kinderen dient te worden doorverwezen 

voor zeer gespecialiseerde diagnostiek of behandeling. Negen op de tien ziekenhuizen gaven 

een opname voor intensieve pediatrische zorgen op als een van de belangrijkste redenen 

voor doorverwijzing. Opvallend is ook het hoge percentage ziekenhuizen dat psychiatrische 

problemen als reden van doorverwijzing opgeeft. Dat wijst erop dat een holistische visie op 

het kind onvoldoende aan bod komt in de huidige ziekenhuisstructuur. Het vormt ook een 

weerspiegeling van de toename van psychische problemen bij kinderen, onder meer door 

echtscheidingen. 64 Er is duidelijk nood aan meer expertise en mankracht via een liaisonfunctie 

vanuit de kinderpsychiatrie in de algemene ziekenhuizen. 

SWOT-analyse 

Uit de SWOT-analyse (sterktes/zwaktes/kansen/bedreigingen) die alle ziekenhuizen maakten 

van hun pediatriedienst kunnen we de volgende grote krijtlijnen trekken inzake sterktes. 

Vooral de permanentie en de goede toegankelijkheid van acute opvang op tweedelijnsniveau 

waren grote troeven, volgens 58% van de ziekenhuizen. Andere sterktes waren het beschikken 

over een gespecialiseerde pediatrische verpleegequipe, samenwerking in een team van 

pediaters, het beschikken over subspecialismen en goede infrastructuur. Tot slot was het aanbieden 

van een totaalpakket (spoed, raadpleging, (dag)hospitalisatie) ook een duidelijke meerwaarde. 

60 Schickli J. 2009. 

61 Marshall G. 2009. 

62 Tate J. 2009. 

63 Hailey D. 2006. 

64 Robbers S. 2009. 


27

Figuur 6. Top 6 sterktes ziekenhuispediatrie 

Laagdrempelige/permanente acute tweedelijnsopvang 58% 

Kindvriendelijke/gespecialiseerde verpleegequipe 35% 

Samenwerking/team pediaters 32% 

Subspecialismen 32% 

Goede infrastructuur 29% 

Totaalpakket (spoed, consultatie, (dag)hospitalisatie) 26% 

De top 6 van de zwaktes werd aangevoerd door een gebrek aan kinderpsychologische en 

kinderpsychiatrische ondersteuning. De lijst werd verder aangevuld met verouderde infrastructuur 

(waarbij opvallend vaak de verkoeverkamer werd vermeld), de verpleegkundige en 

medische onderbestaffing, de forse schommelingen in de zorgvraag, en de onmogelijkheid 

om subdisciplines uit te bouwen. 

Figuur 7. Top 6 zwaktes ziekenhuispediatrie 

Gebrek aan kinderpsychologische/kinderpsychiatrische ondersteuning 29% 

Oude infrastructuur afdeling/ontwaakzaal 26% 

Onderbestaffing verpleging 19% 

Enorme schommelingen in de bezetting 19% 

Geen subdisciplines mogelijk 13% 

Onderbestaffing pediaters 13% 

De top 6 van de opportuniteiten begon met de interdisciplinaire samenwerking en uitbouw 

van subdisciplines, gevolgd door de uitbouw van zorgtrajecten, het daghospitaal en ambulante 

zorgen. De top 6 sloot af met het vernieuwen van de infrastructuur en de aanwerving 

van personeel voor psychosociale ondersteuning, alsmede meer samenwerking met actoren 

buiten het ziekenhuis. Daarnaast werden ook een aantal medisch-inhoudelijke kansen omschreven 

zoals leerstoornissen, plasproblemen, pijnbestrijding, huilbaby’s, psychosomatische 

problemen en obesitas. Hiermee kwamen een aantal belangrijke ‘groeipolen’ naar voren. 

Daarbij werd tevens gesuggereerd om in de basisopleiding van kinderartsen meer aandacht 

te hebben voor kennis en vaardigheden over ADHD, angststoornissen, depressie en middelenmisbruik. 

Figuur 8. Top 6 opportuniteiten ziekenhuispediatrie 

Interdisciplinaire samenwerking/uitbouw subdisciplines 19% 

Uitbouw zorgtrajecten 13% 

Uitbouw ambulante zorg/daghospitaal 13% 

Vernieuwing infrastructuur 10% 

Aanwerving psychosociale ondersteuning 6% 

Samenwerking huisartsen, hogescholen, andere ziekenhuizen… 4% 

Tot slot kwamen de volgende bedreigingen naar voor. Met stip op nummer 1 stond het tekort 

aan ziekenhuispediaters en de bijhorende wachtbelasting. Hierop volgen de hoge verpleegkundige 

werkdruk, het tekort aan verpleegkundigen en de steeds hogere ‘turn-over’ van patiënten 


ten gevolge van steeds korter wordende opnames. De toename van het aantal vaccins tegen 

infectieziekten werd in één op de vijf ziekenhuizen ervaren als een bedreiging voor het voortbestaan 

van de ziekenhuispediatrie (door de louter prestatiegebonden financieringswijze). 

Figuur 9. Top 6 bedreigingen ziekenhuispediatrie 

Tekort aan ziekenhuispediaters/wachtbelasting 38% 

Werkdruk verpleging/tekort verpleging/hoge turn-over/kortere ligduur 29% 

Minder klassieke hospitalisaties (onder meer ten gevolge van vaccinaties) 19% 

Gebrek aan ondersteuning inzake psychologie/psychiatrie 10% 

Weinig subspecialismen/weinig attractief voor extra pediater 10% 

Lage frustratiedrempel, agressie en ongeduld ouders 10% 

Ter afsluiting van de bevraging konden de deelnemers nog een aantal algemene bemerkingen 

noteren. Naast de problemen die we hierboven al vermeldden, klonk de nood aan meer informaticaondersteuning 

en het optimaliseren van het personeelsbestand (beter inspelen op variabele 

bezetting) sterk door. Ook de geografische bescherming (geïsoleerd ziekenhuis) stelt problemen 

ten gevolge van onvoldoende honoraria in de pool om extra kinderartsen aan te trekken. Daartoe 

worden soms zelfs solidariteitsfondsen aangelegd binnen het ziekenhuis. Men suggereerde ook 

een verdere opwaardering van de pediatrie en een wachtvergoeding. De pathologie wordt immers 

zwaarder en de eisen qua beschikbaarheid nemen toe. Tot slot is ook de moeilijke combinatie 

van gezin en arbeid, samen met de vervrouwelijking van het beroep een toenemend probleem. 

Bespreking: 

Naast de zeer belangrijke opdracht inzake het waarborgen van permanente toegankelijkheid is 

het opvallend dat de verpleegkundige expertise zeer gewaardeerd wordt. De beschikbaarheid 

aan verpleegkundigen varieert geografisch sterk en er zijn op dat vlak belangrijke problemen om 

de enorme schommelingen in bezetting op te vangen. Meestal is er nood aan extra krachten in 

de winter (behalve aan de kust, met een omgekeerde situatie) en minder nood aan zorgpersoneel 

in de zomermaanden. Naast innovatievere arbeidscontracten (naar analogie bijvoorbeeld met de 

zomermaanden voor onderwijspersoneel) moet de regelgeving voor de inzetbaarheid van personeel 

flexibeler gemaakt worden. De regelgeving dient rekening te houden met de zorgnood in het 

hele ziekenhuis. Het is belangrijk om de strakke verticale afdelingenlogica te vervangen door een 

flexibel systeem dat functiegericht werkt en toelaat om horizontale paden beter uit te bouwen. 

Ook het personeel is vaak vragende partij voor meer flexibiliteit, zeker in de zomerperiode. 

De belangrijkste zwakte, met name een gebrek aan kennis en mogelijkheden voor de opvang van 

psychische problemen, strookt met het relatief belangrijke aandeel van psychische problemen 

als reden van doorverwijzing. Dit vraagt om een dringende oplossing. Psychische problemen bij 

kinderen nemen toe. 65 Voor dringende hulp komen ouders naar het algemeen ziekenhuis. Het 

algemeen ziekenhuis wenst dan ook een degelijk antwoord te bieden op deze belangrijke zorgvragen. 

Het is immers zeer moeilijk om de stap te zetten en (indirect) psychische hulp te vragen. 

Als de kinderen dan doorverwezen worden naar een gespecialiseerde kinderpsychiatrische 

dienst met lange wachtlijsten, dan kan dat een reden zijn om af te haken. Daarom moeten deze 

wachtlijsten binnen de volgende 4 jaar absoluut verdwijnen. 

Er is dan ook nood aan een intermediaire opvangmogelijkheid voor gemengde problematiek 

die nog niet sterk ‘ontspoord’ is. Internationaal wordt gewezen op de nood aan echte samenwerking 

met de geestelijke gezondheidszorg en een verbetering van de basisvaardigheden van 

65 Robbers S. 2009. 


29

de kinderartsen op dat vlak. 66 In die optiek is het merkwaardig dat de subdiscipline sociale 

pediatrie in ons land ontbreekt, terwijl die bijvoorbeeld wel bestaat in Nederland en Duitsland. 

De sociale pediatrie vergaart kennis en inzichten over de maatschappelijke omstandigheden 

die van invloed zijn (geweest) op de etiologie of de genezing van een stoornis/ziekte. Daarbij 

gaat het om alle niet-medisch biologische determinanten uit het Lalonde-model: sociaal-economische 

factoren en culturele omstandigheden, het fysieke milieu, leefstijl, gedrag en de invloed 

van het gezondheidszorgsysteem zelf. De kinderarts met als specialisme sociale pediatrie 

wordt als volgt omschreven: “hij concentreert zich op de samenhang en interactie tussen een 

stoornis/ziekte bij kinderen tussen 0 en 19 jaar enerzijds en bovengenoemde niet-medisch biologische 

determinanten anderzijds. Het vakgebied beweegt zich tussen de kindergeneeskunde 

en de jeugdgezondheidszorg en is sterk verbonden met de huisartsgeneeskunde en de jeugdzorg 

(jeugdhulpverlening, jeugdbescherming en geestelijke gezondheidszorg voor jeugdigen). 

De kinderarts met als specialisme sociale pediatrie werkt zowel curatief als preventief, verricht 

wetenschappelijk onderzoek en geeft onderwijs in dit vakgebied”. 67 

De belangrijkste opportuniteit is meer interdisciplinaire samenwerking. Daarbij is een betere 

ondersteuning van ‘advanced networking’ in ons land een interessante piste, naar analogie met 

de inspanningen in Nederland 68 of Australië. In Australië leidde dat tot een zeer concrete handleiding 

voor netwerking. 69 In deze handleiding staat dat dergelijke netwerken kwaliteit moeten 

borgen via zes dimensies: veiligheid, participatie van de gebruiker, effectiviteit, toegankelijkheid, 

gepaste zorgen en efficiëntie. Daarbij worden de volgende overwegingen geformuleerd: 

• Het doel van netwerking is de kwaliteit van de zorg te verhogen en niet de transfers door 

clinici voor te schrijven. Artsen en patiënten blijven vrij in hun keuze. 

• Algemene pediatrische diensten in ziekenhuizen moeten gepaste zorg kunnen aanbieden 

voor de populatie die ze bedienen, terwijl ze zich verzekeren van efficiënte verwijsmogelijkheden 

naar subspecialistische diensten in een geconsolideerd netwerk. 

• Ambulante diensten worden voorzien voor niet-opgenomen kinderen, ingepland op basis 

van het netwerkidee zodat de toegankelijkheid gemaximaliseerd wordt. 

• Gebieden passen zich aan natuurlijke patiëntenstromen aan en hebben tot doel om zelfvoorzienend 

te zijn voor algemene pediatrische en chirurgische diensten. De verschillende 

serviceonderdelen worden daarbij geïntegreerd, met name op het niveau van de 

eerstelijnszorg (link huisarts, buurtgerichte gezondheidszorg en ambulante zorg), op 

‘districtniveau’ (hospitalisatie en spoeddiensten) en op het niveau van de specialistische 

pediatrische zorg. 

• Veiligheid en kwaliteit worden gepromoot door actuele richtlijnen consistent toe te passen 

en een gezamenlijke behandelingsaanpak af te spreken. Er moet continuïteit van zorg 

worden geboden over transfers van patiënten heen. Dit moet ook het vertrouwen in de 

lokale diensten bevorderen. 

• Netwerkbrede training, mogelijkheden voor de staf om te roteren over het netwerk, multidisciplinaire 

aanpak… 

Het is meer dan het overwegen waard om ook in Vlaanderen via netwerking de beschikbare 

kennis en kunde te poolen. Inzake de medisch inhoudelijke opportuniteiten is het aan te bevelen 

in de opleiding van kinderartsen extra aandacht te besteden aan het (h)erkennen van 

dreigende geestelijke gezondheidsproblemen en aan meer preventie. Het is een aanbeveling 

die ook in de internationale literatuur aan bod komt. 70 

De belangrijkste bedreiging is het tekort aan kinderartsen, wat uiteraard geen verrassing is. 

66 Coleman W. et al. 2009. 

67 van den Brande J. 2003. 

68 Kennisnetwerk Complexe Zorg in Nederland (www.zorginnovatieplatform.nl). 

69 www.nchn.org.au/docs/paednetguide.pdf 

70 Coleman W. et al. 2009. 



31

3 

Voorstel voor een toekomstgerichte 

zorg voor kinderen 

Dit voorstel werd uitgewerkt op basis van de besprekingen in de werkgroep pediatrie van 

Zorgnet Vlaanderen, in samenwerking met ICURO, en is gedragen door de Vlaamse ziekenhuizen. 

3.1. De ziekenhuispediatrie is veel meer dan de klassieke E-dienst 

De ziekenhuispediatrie is een basisdienst voor een ziekenhuis, die een brede verantwoordelijkheid 

heeft en beschikbaarheid vereist voor de volgende doelgroepen en zorgaspecten: 

• Opgenomen kinderen op de klassieke hospitalisatiedienst (E-dienst). 71 

• Opgenomen kinderen in het chirurgisch daghospitaal, maar ook de vele andere vormen 

van kortdurende hospitalisatie van één dag of minder (bv. voor plaatsing van IV-toegang 

en toedienen IV-medicatie, psychopedagogisch onderzoek, evaluatie prematuur geboren 

kindjes, langdurige endocrinologische functietesten, sedatie voor beeldvorming en andere 

onderzoeken, diverse oppuntstellingen en educatie over bijvoorbeeld huilbaby’s, 

voedingsproblemen, obesitas, plasproblemen, diabetes, astma, epilepsie…. 

• Preventief nazicht en probleemopvolging van zuigelingen die verblijven op de materniteit en 

de dienst voor niet-intensieve neonatologie N* (bv. transiënte tachypnoe van de neonaat). 

• Urgente en andere zorg voor kinderen aangeboden op spoed als eerste opvang (50% van 

de respondenten in onze bevraging) of als back-up van de spoedarts (bv. bij sepsis, meningitis, 

dehydratatie, astma-aanval, stuipen, ongeval, vergiftiging…). 

• Spoedeisende en directe (=de dag zelf) consultatie op de polikliniek van het ziekenhuis 

voor kinderen die plots ziek werden en waarbij ouders geen uren of dagen kunnen wachten 

op een geplande afspraak. Het is immers bijzonder moeilijk om bij jonge kinderen de 

klinische ernst van de ziekte in te schatten. 

• Spoedeisende zorg voor neonati die bijzondere zorg nodig hebben op de bevallingskamer 

of in het operatiekwartier (onder meer bij keizersnede, prematuur/dysmatuur geboren…). 

• Consulten voor kinderen die in het ziekenhuis verblijven voor andere disciplines, indien 

extra zorgen nodig zijn (vaak niet te voorzien). Die bijstand kan variëren van het leveren 

van een consult aan bed voor kinderen op andere diensten tot multidisciplinaire besprekingen 

(bv. prenataal met de gynaecoloog indien het om een risicozwangerschap gaat, 

met de orthopedist bij een heupfractuur ten gevolge van kindermishandeling of bij ingrepen 

bij kinderen met multipele pathologie die al dan niet kadert in een ‘syndroom’). 

Een andere vorm van pediatrische bijstand aan andere disciplines is het overnemen van 

bepaalde aspecten van de behandeling of ingreep. Dat kan zowel voor als na de ingreep 

of behandeling nodig zijn. Bijvoorbeeld indien er nood is aan sedatie van kinderen of 

bij een noodzakelijke afwijking van het standaard antibioticabeleid omdat het kind een 

71 Kind: tot 15 jaar volgens art. 1a van het KB van 13 juli 2006 dat de nomen vastlegt voor een zorgprogramma voor 

kinderen. In vele landen is dat evenwel 16 jaar. 


specifieke allergie heeft. Ook wanneer comorbiditeit een aangepaste aanpak vereist zoals 

het bijstellen van het medicatiebeleid en het vochtbeleid bij de operatie van een kind met 

nierproblemen, diabetes, hartafwijking, epilepsie... 

• Daarnaast is er ook nog de volgende belangrijke externe ‘dienstverleningsfunctie’. 

a. Telefonische beschikbaarheid voor advies aan de eerstelijn (huisartsen of “eerstelijns 

kinderartsen”) bij specifieke pathologie zoals kinderen met diabetes, epilepsie, stollingsproblemen, 

nood aan aanvullende diagnostiek, snelle terugkoppeling bij verwijzing voor 

verdachte letsels…. 

b. Telefonische beschikbaarheid voor vragen van ouders. De informatiebehoefte van ouders, 

partners in hersamengestelde gezinnen en grootouders is bijzonder fors toegenomen door 

de kortere opnames, de toename van armoede in gezinnen met jonge kinderen, de stijging 

van anderstalige moeders, de toename van nieuw samengestelde gezinnen, de toevloed 

aan informatie via internet en de stijgende nood aan gevalideerde en gepersonaliseerde 

informatie in het algemeen. 

c. Het aanleveren van allerhande attesten: voor afwezigheid op school, voor het niet kunnen 

zwemmen of turnen, voor sociaal verlof van ouder(s), motiveringsattesten voor bepaalde 

medicaties en bepaalde onderzoeken voor ziekenfondsen en verzekeraars, voor het kinderdagverblijf… 

Hierdoor is de administratieve belasting voor kinderartsen uitzonderlijk 

hoog ten opzichte van andere disciplines. 

3.2. Het zorgprogramma moet verder verfijnd worden vanuit 

kwalitatieve doelstellingen 

Om een passend antwoord te bieden op de verschillende noden en zorgmogelijkheden stellen we 

de volgende verfijningen aan het zorgprogramma voor kinderen voor. 

Zorgprogramma A 

Het Zorgprogramma A verzekert kwaliteitsvolle zorg voor alle kinderen die overdag tijdens de 

werkweek behandeld of onderzocht worden in een algemeen ziekenhuis. Deze pediatrische 

basisfunctie is nodig voor de kwalitatief hoogstaande werking van elk algemeen ziekenhuis. 

Het is van bijzonder belang dat de pediatrische expertise in een algemeen ziekenhuis aanwezig 

blijft. Er zijn immers veel andere disciplines die ook kinderen behandelen (neus-keel-oor, 

orthopedie, abdominale chirurgie, urologie…) en ziekenhuispediaters nemen daarbij best 

een divers pakket aan ‘ondersteunende’ taken op zich. Er is daarom nood aan ‘horizontale’ 

pediatrische kennis in het ziekenhuis om een kindgerichte en kwaliteitsvolle zorg voor kinderen 

te realiseren. Indien de pediatrische kennis verloren gaat, dan zijn de ziekenhuizen niet 

langer ‘ algemeen’. 

In het zorgprogramma A worden kinderen voor electieve (geplande) behandelingen in het 

dagziekenhuis opgenomen. Er is geen overnachting of weekendhospitalisatie voor kinderen. 

Er zijn overdag enerzijds een kinderarts en pediatrisch verpleegkundige aanwezig en anderzijds 

zijn een sociaal assistent, kinderpsycholoog en pedagoog oproepbaar. Het zorgprogramma 

A maakt deel uit van een netwerk met ten minste één zorgprogramma B, waarbij de artsen 

intensief samenwerken en functioneel één equipe vormen. 

Doelstellingen 

• Het zorgprogramma biedt overdag tijdens de werkweek een laagdrempelige (geen afspraak 

noodzakelijk) pediatrische permanentie voor snelle triage en (eerste) behandeling. 

Het beschikt daarvoor over algemene pediatrische expertise. 


33

• Werkt vanuit een biopsychosociaal model in nauw overleg met extramurale actoren. 

Het heeft bijzondere aandacht voor kinderen uit arme gezinnen en voor andere 

gezins- en omgevingsfactoren. Het werkt samen met externe partners actief mee aan 

het verhogen van de draagkracht van gezinnen. Het kan daarvoor een beroep doen 

op expertise in sociale aspecten (sociaal assistent/maatschappelijk werk), kinderpsychologie 

en pedagogie. 

• Brengt (horizontale) pediatrische expertise in het hele ziekenhuis. Het bevordert een 

kindgerichte aanpak en procedures in alle aspecten van de ziekenhuiszorg. 

• Realiseert integrale zorg (‘diseasemanagement’) door actief te participeren aan de 

verschillende zorgtrajecten, zowel op patiëntniveau als voor permanente vorming en 

overleg. Het beschikt daardoor over back-up expertise voor alle subdisciplines. Het 

zorgt zelf voor actieve samenwerking met de eerstelijn. 

Taken 

• Overdag een permanent aanbod van pediatrische consultatie aanbieden. De aanwezigheid 

van een pediater is belangrijk. Er is ook een specifieke financiering voorzien. 

• Pediatrische tussenkomsten op daghospitalisatie (ook niet-chirurgisch) en de bijstand 

van andere disciplines (onder andere de spoedarts) overdag verzekeren. Dat moet 

toelaten dat andere disciplines die kinderen behandelen dat in optimale omstandigheden 

kunnen blijven doen in elk algemeen ziekenhuis. 

• Verankerd zijn in een netwerk met ten minste één zorgprogramma B, waarbij de artsen 

functioneel één equipe vormen. De basisfunctie deelt dezelfde protocols en procedures 

(waaronder het verwijsbeleid) als de andere partners van het netwerk. 

• Regelmatig overleggen op netwerkniveau voor zowel casusbesprekingen als de 

bespreking van kwaliteitsindicatoren. 

• Medische en verpleegkundige equipe participeren aan de permanente vorming van 

het netwerk. 

Kritische succesfactoren 

• De verplichting van pediatrische permanentie in het ziekenhuis kan pas ingang vinden 

wanneer effectieve maatregelen in werking treden die de ziekenhuispediatrie 

bevorderen. 

• Ziekenhuizen die ervoor opteren om geen zorgprogramma voor kinderen (A of B) te organiseren 

en zich exclusief toeleggen op volwassenen moeten een duidelijk statuut en 

toekomstperspectief krijgen. Gezien de toenemende vergrijzing is er een aanzienlijke 

groei van die doelgroep. 

Een mogelijkheid kan zijn om ze een status tussen algemeen en categoraal ziekenhuis 

toe te kennen. Dat moet duidelijk maken dat ze alle zorgvormen van een algemeen 

ziekenhuis aanbieden, behalve voor de doelgroep 0-15 jaar. Daarbij behouden ze alle 

erkenningen van andere diensten (onder meer gespecialiseerde spoedgevallenzorg), 

behalve dan M, NIC, MIC, N* functie, P* functie, K-dienst en brandwondencentrum. 

Bovendien is er een duidelijk gecommuniceerde exclusie van kinderen in hun volledige 

werking. 

Zorgprogramma B1 

Het zorgprogramma B1 verzekert kwaliteitsvolle zorg voor alle kinderen die wordt aangeboden 

buiten de werkuren/werkdagen en dit aanvullend op alle taken van het zorgprogramma A. Het 

verleent daarnaast ook assistentie aan pasgeborenen en de materniteit. Een ziekenhuis met 

een materniteit moet beschikken over een zorgprogramma van het type B. Per zorgtraject heeft 

het een geformaliseerde samenwerking met een B3-dienst. 



• Het programma vangt zeven dagen per week, dag en nacht, acute pediatrische problemen 

op. Het beschikt over algemene pediatrische expertise in de acute opvang van 

kinderen en over gerichte doorverwijsprotocols voor kinderen die pediatrische intensieve 

zorgen nodig hebben. 

• Het biedt mogelijkheid tot aangepaste nachten weekendhospitalisatie voor kinderen 

en hun ouder(s). 

• Het vangt zeven dagen per week, dag en nacht, acute neonatale problemen op in het 

verloskwartier en de materniteit. Daartoe beschikt het over algemene expertise in de 

acute opvang van neonati en over gerichte doorverwijsprotocols voor pasgeborenen 

die neonatale intensieve zorgen nodig hebben. 

• Het zorgt ervoor dat kinderen bij lange opname onderwijs kunnen blijven volgen, bv. 

via de internettoepassing ‘Bednet’ (cf. vraag vanuit patiëntenverenigingen). 


Het zorgprogramma B2 is analoog met het zorgprogramma B1, maar beschikt daarenboven 

overdag ook over één of meerdere (op termijn erkende) subdisciplines of bijzondere beroepsbekwaamheden. 

Dit zorgprogramma kan eventueel beschikken over een ‘medium care’ voor 



• Werkt multidisciplinair met andere medische disciplines en met paramedische disciplines 

voor de uitgebouwde subdisciplines. 

• Biedt overdag één of meer geavanceerde diagnostische- of behandelingsmogelijkheden 

via (erkende) subdisciplines. Dat kan eventueel ook via externe consulenten. 


Het zorgprogramma B3 is analoog met het zorgprogramma B2, maar beschikt daarnaast de 

klok rond over alle subdisciplines. Het beschikt bovendien over een (op termijn erkende) eenheid 

voor intensieve zorgen voor kinderen. 


• Biedt zeven dagen per week, dag en nacht, expertisezorg in alle (erkende) subdisciplines 

(oncologie/ hematologie, cardiologie, gastro-enterologie en hepatologie, nefrologie/urologie, 

pneumologie/immunologie, metabole aandoeningen, neurologie, dermatologie). 

• Staat permanent ter beschikking (zowel op patiëntniveau als voor vorming) van de tweedelijnsactoren 

in de verschillende zorgtrajecten voor back-up advies en voor de overname 

van patiëntjes bij nood aan supergespecialiseerde zorg of diagnosemogelijkheden. 

• Biedt (erkende) pediatrische intensieve zorgen aan. Het beschikt daartoe over een erkende 

eenheid en gespecialiseerde snelle transportfaciliteiten voor kinderen in kritieke toestand. 

• Ondersteunt transplantheelkunde. 

Een dynamisch erkenningsbeleid is aangewezen om vlot te kunnen inspelen op de hedendaagse 

noden. Dat wil zeggen dat ziekenhuizen van type zorgprogramma kunnen veranderen 

wanneer ze in de realiteit voldoen aan de doelstellingen. Het behoud van een zorgprogramma 

dient evenwel gekoppeld te worden aan outcome maten. Indien die abnormaal laag zijn (‘negatieve 

outlier’) ten opzichte van internationaal gevalideerde benchmarks, dan kan de erkenning 

ook worden ingetrokken, indien dit zorgprogramma er – na verwittiging – niet in slaagt 

om dat recht te trekken. 


35

3.3. Meer samenwerking ten dienste van kwaliteitsoptimalisatie 

Verticale netwerking 

Doel is een integrale 

zorgbenadering (disease 

management) 

mogelijk maken over 

de verschillende 

lijnen heen. 

Medische aspecten 

Zorgtrajecten per 

pediatrische subdiscipline, 

waarbij 

preventie, eerste-, 

tweede-, en derdelijn 

actief betrokken 

worden. 

Organisatorische aspecten 

• Netwerken van zorgprogramma’s 

A, B1, B2 en B3. 

• Afspraken met kinderpsychiatrische 

diensten, huisartsenkringen 

en welzijnsvoorzieningen. 

• Implementatie van telemedicine 

en telemonitoring. 

Horizontale netwerking 

Doel is alle kennisfacetten 

(ook de psychische 

en sociale) 

samen te brengen 

en de werkdruk te 

verminderen. 

Multidisciplinaire 

werking in de ziekenhuizen 

op zowel medisch 

als paramedisch 

gebied. 

Samenwerkingsakkoorden of 

associaties tussen nabijgelegen 

diensten. 

Verticale netwerken 

Het stimuleren van zorginhoudelijke verticale netwerking via een zorgtrajectbenadering verdient 

nog meer aandacht. Elektronische of andere vormen van case-overleg tussen eerstetweede- 

en derdelijn en met welzijnsactoren (ondersteuning van personen met een handicap, 

vertrouwenscentra, Kind en Gezin…) over patiëntjes met een chronische of complexe problematiek 

moet worden aangemoedigd. Dat kan onder meer via afgestemde ICT en gespecialiseerde 

zorg aan huis. De zorg wordt meer resultaatsgericht georganiseerd met kwalitatieve 

doelstellingen en met meetbare kwaliteitsindicatoren. Een mooi voorbeeld is de toepassing 

van richtlijnen, zoals die van de American Academy of Pediatrics 72 , voor indicatie voor opname 

op pediatrische intensieve zorgeenheden. Passende organisatorische netwerken van 

zorgprogramma’s kunnen die doelstelling helpen verwezenlijken. 

Taken 

• Er worden sluitende afspraken gemaakt voor gestructureerde en kwaliteitsvolle 

doorverwijzingen en snelle interhospitaaltransporten. Die zijn nodig bij zorg die een 

andere expertise of infrastructuur vereist dan diegene die voorhanden is. Dat kan verschillen 

per subdiscipline. Veel inspiratie voor geavanceerde netwerking in de pediatrie 

is al voorhanden. 73 De beschikbare expertise in de netwerken wordt gedeeld zodat 

de uitbouw van subdisciplines en permanente vorming binnen netwerken van ziekenhuizen 

(ook met psychiatrische ziekenhuizen) mogelijk wordt. 

72 AAP Guidelines 1999 update 2008. 

73 www.nchn.org.au/docs/paednetguide.pdf 


• De (kennis)capaciteit wordt ‘gedynamiseerd’ door het klassieke denken in hokjes of 

bedden te verlaten. Alleen zo is het mogelijk integrale en afgestemde zorgen te voorzien 

voor (een mix van) bepaalde pathologie. Vele kinderen hebben immers een combinatie 

van fysieke en psychische klachten en al dan niet beschermende gezinsfactoren. 

Vaak is het niet duidelijk welke van de drie componenten de oorzakelijke factor is. 

Kennis op de drie niveaus is dan ook noodzakelijk. Kinderen met een milde psychische 

problematiek worden in eerste instantie geholpen op de plaats waar ze zich aanbieden, 

kinderen met matige en ernstige problematiek moeten getrieerd en snel getransfereerd 

worden. Dat kan door steeds alle expertise beschikbaar te hebben binnen het netwerk, 

via consulentenwerking (liaisonpsychiatrie/outreaching) en via gezamenlijke zorgafstemming 

(via dezelfde richtlijnen, verwijsbeleid…). 

• De kinderpsychiater kan het multidisciplinaire overleg versterken door mee te triëren 

en door de kinderpsychologen te begeleiden in hun behandeling van milde problemen. 

Het aantal kinderen met psychische problemen die nu niet adequaat geholpen worden, 

is immers schrikbarend hoog. Bovendien zijn er al jaren veel te weinig kinderpsychiatrische 

K-bedden, wat maakt dat de wachtlijsten onethisch lang zijn. Deze 

kinderen worden vaak ontslagen uit het algemeen ziekenhuis met een afspraak voor 

vele maanden later voor hun belangrijkste (psychische of gezins)probleem. Dat leidt 

tot grote kwaliteitsverliezen. Het toeleiden van deze kinderen of hun ouders naar de 

(kinder)psychiatrie is immers vaak uiterst moeilijk en vele ouders en kinderen haken 

daardoor voortijdig af. Zo escaleert de problematiek in vele gevallen, zodat steeds 

zwaardere zorg uiteindelijk noodzakelijk wordt. 


• Om meer ‘bedoverschrijdende’ zorg te realiseren, dient er deels forfaitair gefinancierd 

te worden in termen van zorgfuncties. Duidelijke doelstellingen over welke patiëntjes 

recht hebben op welke zorg moeten daartoe worden uitgewerkt. 

• Om te vermijden dat de beperkte capaciteit van de super-gespecialiseerde B3-programma’s 

dichtslibt met pediatrische basisproblematiek of met routinematige opvolging van 

complexe problematiek moet een gezamenlijke financieringswijze worden uitgewerkt 

voor patiënten die intensieve samenwerking tussen tweedeen derdelijn vereisen. 74 Dat 

vermijdt bovendien dat de patiënt steeds op verre verplaatsing moet. Het moet tevens 

mogelijk maken dat de superspecialistische zorg meer tijd krijgt om de doorverwezen 

problemen meteen ten gronde te analyseren. 

• Om transfers beter te kunnen structureren, is dringend extra ondersteuning nodig vanuit 

de overheid. Medische dossiers (met onder meer alle beeldvorming en laboresultaten) 

en alle tussentijdse tussenkomsten van de huisarts en de specialist(en) moeten op 

afstand en mits toestemming van de patiënten inkijkbaar zijn door de eerste-, tweedeen 

derdelijn. In Denemarken is dat al geruime tijd de realiteit. 75 Hierdoor kunnen overbodige 

onderzoeken worden vermeden, wat ook de patiënt ten goede komt (o.a. minder 

stralingsdosis en minder kosten). Ook de snelheid waarmee men tot een finale diagnose 

kan komen, zal hierdoor toenemen. Men hoeft immers niet steeds opnieuw dezelfde 

basishypothese inzake differentiaal diagnose te toetsen. Daardoor kan men sneller 

doorgaan naar meer toegespitste diagnosetechnieken en/of behandelingen bij complexe 

en/of zeldzame pathologie. 

74 Naar analogie met bestaande zorgtrajecten tussen eerste- en tweedelijn (diabetes, chronische nierinsufficiëntie). 

www.zorgtraject.be 

75 www.ehealth-benchmarking.org/2006/images/stories/06_johansen_denmark.pdf 


37

• De overheid moet meer duidelijkheid scheppen over de informaticastandaarden en 

meer investeren in telemedicine, zodat voor moeilijke problemen veel sneller een tweede 

advies kan worden ingeroepen. Dat is tevens nodig om bij de routinematige opvolging 

van complexe problemen snel te kunnen overleggen bij onverwachte vaststellingen. Dit 

laat ook toe dat een derdelijnscentrum reeds aanwijzingen geeft ter voorbereiding van de 

verdere behandeling en in afwachting van het dringende interhospitaal vervoer. 

• De uitbreiding van de gespecialiseerde zorg aan huis (thuisbeademing, homeTPN, 

peritoneaal dialyse, palliatieve zorg…) vanuit het ziekenhuis moet worden gefaciliteerd 

en mag niet beperkt blijven tot ziekenhuizen met kinderoncologie. Daarbij wordt werk 

gemaakt van de invoering van telemonitoring om de ziekte-evolutie nog adequater te 

kunnen opvolgen. 

Horizontale netwerken 

Zorginhoudelijke multidisciplinaire werking binnen het ziekenhuis en tussen ziekenhuizen 

dient verder te worden geïntensifieerd via horizontale netwerking. Daarbij betrekt men best 

zowel andere medische disciplines (spoedartsen, chirurgen, gynaecologen...), als andere paramedische 

disciplines (verpleegkundigen, psychologen, pedagogen, sociaal assistenten, kinesitherapeuten, 

diëtisten…). De organisatie hiervan verloopt resultaatgericht met kwalitatieve 

doelstellingen en meetbare kwaliteitsindicatoren (bv. de mate waarin een veiligheidsnet is 

opgebouwd rond kinderen met een vermoeden van kindermishandeling, de mate waarin een 

holistisch antwoord is gegeven bij de diagnostiek en behandeling van ernstige chronische aandoeningen…). 

Daarvoor is er nood aan passende organisatorische samenwerkingsmogelijkheden 

tussen ziekenhuizen die in elkaars nabijheid liggen en functioneel willen samenwerken om 

een complementair aanbod te kunnen bieden. 

Taken 

• Gezamenlijk subdisciplines uitbouwen. 

• Gezamenlijke protocollen, procedures en vorming organiseren en implementeren. 

Onder meer medische protocollen voor de courante spoedeisende pediatrische pathologieën, 

voor de beschikbaarheid van de zorg voor neonaten, voor de modaliteiten van 

doorverwijzing met inbegrip van de organisatie van het transport van pediatrische 

patiënten en tot slot voor de modaliteiten van overleg en patiëntenbespreking. Het 

recent opgerichte College voor Pediatrie is belast met de uitwerking van (generieke) 

protocollen en werkt hier volop aan. Voor de preoperatieve en postoperatieve opvang 

is het belangrijk dat het opstellen van die protocollen van in het begin in afstemming 

gebeurt met de chirurgische disciplines en de anesthesisten. 

• Gezamenlijk afstemmen van vorming om de nodige expertise te borgen. Zo kan er 

gedacht worden aan formele afspraken voor alle deelnemers aan het wachtsysteem 

inzake actuele expertise in pediatrische reanimatie (cf. certificering European Resuscitation 

Council). 

• Gezamenlijk de wachtpermanentie uitbouwen, met onder meer een gezamenlijke 

permanentie voor de dienst gespecialiseerde spoedgevallen 76 en een wachtsysteem voor 

opgenomen kinderen en voor assistentie bij neonati. Hierdoor moet de wachtbelasting 

afnemen: twee actuele zorgprogramma’s samen (met elk minstens drie VTE kinderartsen) 

beschikken momenteel samen over minstens zes kinderartsen die in een wachtsysteem 

met een eerste wacht en een achterwacht kunnen functioneren zoals dat nu 

76 Cf. art 10 §1, 5° in het KB van 27 april 1998 inzake normen gespecialiseerde spoedgevallen. 


al voor verschillende disciplines het geval is. De achterwacht is noodzakelijk om in geval 

van twee risicobevallingen of twee spoedgevallen tegelijk (of een mix daarvan) een 

beroep te kunnen doen op een tweede collega. Daardoor wordt de effectieve wachtbelasting 

één op de zes. Hoewel soms een interventie van de achterwacht nodig zal zijn, 

is dat toch veeleer zeldzaam. Bovendien kunnen dergelijke simultane urgente oproepen 

ook nu in één ziekenhuis voorvallen en dient dus eigenlijk ook nu al in een achterwachtsysteem 

te worden voorzien als men de continuïteit van zorgen wil borgen. 

• Financiële regelingen uitwerken voor onder meer het interhospitaal transport. 


• Ziekenhuizen die gezamenlijk een zorgprogramma B voor kinderen uitbouwen (via bv. 

een geformaliseerd samenwerkingsakkoord of een associatief verband) en daarbij gezamenlijk 

de permanentie en de subdisciplines uitbouwen, worden beide beschouwd 

als een ziekenhuis dat beschikt over een volledig zorgprogramma voor kinderen (naar 

analogie met de MUG-regeling 77 ). Dat moet worden opgenomen via de uitzonderingsmogelijkheden 

van het associatiebesluit. 78 Bovendien dient in art. 25 van het KB van 13 juli 

2006 (zorgprogramma voor kinderen) een §3 ingelast te worden die voorziet in een uitzondering 

op §2 zodat een zorgprogramma A kan erkend worden wanneer het beschikt 

over een geformaliseerd samenwerkingsakkoord of een associatie met een nabijgelegen 

ander ziekenhuis, dat beschikt over een zorgprogramma B. 

• Ook hier moet het mogelijk zijn dat nachthospitalisatie binnen een termijn van tien jaar 

slechts op één ziekenhuissite wordt aangeboden. 79 De termijn voor een bouwdossier 

is momenteel minstens tien jaar. Indien de nachthospitalisatie voor kinderen gedeeld 

wordt door twee ziekenhuizen, dient ook de spoedopname van kinderen ‘s nachts naar 

hetzelfde ziekenhuis te worden afgeleid. 

• De afstandscriteria voor samenwerking in het huidige KB worden best verruimd. De 

diensten die om toegankelijkheidsredenen een uitzondering verkregen op artikel 5 §1, 

moeten ook een consequente uitzondering verkrijgen in de samenwerkingsvoorwaarden 

(o.a. inzake de afstandsregeling) en in de toekomstige forfaitaire tussenkomsten. 

Hun doelgroep is immers minder groot, waardoor de kinderartsen minder vaak moeten 

tussenkomen (minder wachtbelasting). Maar ook hun inkomen is daardoor minder 

groot, waardoor de aanwezigheid van méér kinderartsen in de honorariumpool vaak als 

niet-financieel haalbaar wordt beschouwd door de al aanwezige kinderartsen. Dat levert 

problemen op voor de rurale toegankelijkheid. 

• Tot slot moet de opnamecapaciteit de piekbelasting van de wintermaanden blijven 

aankunnen. Dat is zeker nu nodig, aangezien de epidemische dreiging sterk verhoogt 

door de economische globalisering en het wereldwijde toerisme. Bruggen worden immers 

ook ontworpen en gebouwd op basis van de piekbelasting en niet op basis van de 

gemiddelde verkeersbelasting! Anders zouden ze allemaal al zijn ingestort. We moeten 

dus zeker niet naast een al decennia bestaand tekort aan K-bedden ook nog eens een 

tekort in E-bedden veroorzaken. Daarnaast dienen de pogingen van de FOD Volksgezondheid 

om een online elektronisch overzicht te realiseren van de vrije kritische bedden, 

snel te worden gefinaliseerd. Op die manier weten alle spoedafdelingen van ziekenhuizen 

meteen naar waar ze kunnen doorsturen wanneer de piekbezetting van hun 

77 De door de associatie uitgebate MUG wordt beschouwd als een functie van elk ziekenhuis van 

de associatie (KB 10/8/1998). 

78 Art. 9 van het KB van 25 april 1997 over de associatie van ziekenhuizen en de bijzondere 

normen waaraan ze moeten voldoen. 

79 Het KB van 25 april 1997 over de associatie voorziet een maximumduur van 10 jaar (art. 16bis). 


39

(intensieve) pediatrische diensten wordt overschreden. De versie moet wel eenduidig en 

gebruiksvriendelijk zijn. Vandaag vragen verschillende diensten van dezelfde overheid 

(FOD centraal en hun provinciale gezondheidsinspecteurs) gelijksoortige gegevens op. 

Aan deze Kafka-toestand moet snel een einde komen. 

3.4. De ziekenhuiszorg voor het kind dient in zijn geheel te worden 

erkend en gefinancierd 

De huidige financiering op basis van activiteiten op de E-dienst is contraproductief voor de 

actuele ‘goede praktijk’, met name het kind niet of zo kort mogelijk uit zijn vertrouwde omgeving 

weghalen. Voor kinderen worden extra grote inspanningen geleverd om hen zo snel 

mogelijk thuis te krijgen (bv. door een intraveneus ‘antibiotica-slot’ i.p.v. opname voor een 

permanent infuus bij een longontsteking, door snellere orale rehydratatie i.p.v. langdurig infuus 

bij ernstige gastro-enteritis…). Dat kost extra personeelsinzet, extra uitleg voor en begeleiding 

van de ouders. Tegelijk derven het ziekenhuis en de pediaters inkomsten. Daardoor 

ontstaat er een dubbele penalisatie van de meest kwaliteitsvolle zorgen in functie van het 

kind. 

Activiteitsgebonden financiering 

Alle activiteiten moeten worden gefinancierd (o.a. daghospitaal, korte opnames en tussenkomsten). 

Een uitgebreide inventarisatie is onontbeerlijk en werd uitbesteed door de FOD 

Volksgezondheid. 80 

Forfaitaire financiering 

Naast de activiteitsgebonden financiering is er ook nood aan een forfaitaire vergoeding voor 

een zorgprogramma A of B (naar analogie met de FOD-regeling voor geriatrie voor het dagziekenhuis 

en de interne liaison). 81 Die moet enerzijds zorgen voor de beschikbaarheid van 

afdoende capaciteit binnen het zorgprogramma pediatrie (vaste kosten lopen door) en anderzijds 

voor de inzet van personeel binnen de multidisciplinaire werking. In de pediatrie is de 

overlegtijd binnen het team, met de eerstelijn, maar ook met de ouders, relatief veel hoger 

dan bij andere disciplines. We denken hierbij onder meer aan overleg naar aanleiding van polytrauma, 

bij (vermoeden van) kindermishandeling, bij de diagnose ernstige chronische aandoening, 

bij ontslagvoorbereiding voor kinderen met nood aan complexe nazorg… Daarvoor 

dienen de behandelend arts, de verpleegkundige, de maatschappelijk werker, de diëtist, de 

kinesitherapeut, de psycholoog enz. de nodige tijd uit te trekken. 

Daarnaast dient in het kader van de zorgtrajecten tussen tweedeen derdelijn een specifieke 

financiering te worden uitgewerkt. Die moet faciliteren dat meer gepaste zorg in de tweedelijn 

wordt geboden, zodat de patiënt zich minder ver moet verplaatsen. Tegelijk moet de derdelijnsexpertise 

ten volle gewaardeerd worden. 

Meer billijke inzetbaarheid van het zorgpersoneel 

Naast een correcte financiering dringen innovatieve vormen zich op voor de werkdrukspreiding 

van het zorgpersoneel op ziekenhuisniveau. Het beschikbare personeel moet ook zo 

efficiënt mogelijk ingezet kunnen worden om alle patiënten optimaal te helpen. Daarvoor 

is er nood aan meer flexibiliteit in de actuele erkenningsnormen. Pilootprojecten met een 

tijdshorizon ter evaluatie van maximaal drie jaar en op basis daarvan een al dan niet veral- 

80 BePassta-studie 2011 die liep in twaalf ziekenhuizen en wordt verwerkt door Prof. A. Dewever (ULB). 

81 Het KB van 25 april 2002 over BFM ziekenhuizen (art. 79 quinquies §1): vanaf 1 januari 2006 worden 2 VTE 

verpleegkundigen gefinancierd in het dagziekenhuis; §5: vanaf 1 januari 2008 worden 4 VTE gefinancierd voor 

interne liaison (projecten). 


gemeende implementatie, kunnen hier heel wat inspiratie brengen. Ook over de vraag van 

jonge pediaters om meer in loondienst te kunnen werken, zoals bijvoorbeeld in Nederland 

het geval is, kan proefondervindelijk onderzoek worden opgezet, zodat de financiële leefbaarheid 

voor zowel arts als ziekenhuis beter gedocumenteerd worden. Belangrijk punt voor 

solliciterende kinderartsen blijkt de vraag naar een garantie voor een minimuminkomen de 

eerste jaren van hun praktijkopbouw in het ziekenhuis. 

3.5. Nood aan innovatieve heroriëntering zowel in de basiszorg 

als in de hypergespecialiseerde zorg 

Nood aan een meer specifiek opleidingsaanbod voor sociale aspecten 

De aanpak van sociale problemen komt in België vooral aan bod in de praktijkopleiding 

van kinderartsen. Het vormingsbeleid focust in de eerste plaats op de orgaanspecifieke aanvullende 

bekwaamheden en niet op de contextspecifieke aspecten van de pediatrie. Nochtans 

vereist deze problematiek ook specifieke kennis en vaardigheden om tot duurzame 

resultaten te komen. Nederland en Duitsland staan al heel wat verder in het aanbod van 

‘sociale pediatrie’. 82 

De nood aan meer deskundigheid inzake sociale pediatrie wordt steeds belangrijker door de 

toenemende armoedeproblematiek, een sterke uitbreiding van het aantal inwijkelingen de 

laatste jaren door twee regularisatiebewegingen en de snel-Belgwet, de toename van het aantal 

kinderen met een moeder die geen Nederlands spreekt 83 en de toename van het aantal 

echtscheidingen en het aantal eenoudergezinnen. Hierdoor stijgt de nood aan psychosociale 

ondersteuning van kinderen en hun gezin. Een goed uitgebouwd en wijdverspreid laagdrempelig 

aanbod van sociale pediatrie, complementair aan de preventieve kinderzorg en pedagogische 

ondersteuning die vanuit Kind en Gezin wordt geboden, is van cruciaal belang en 

kent een bijzondere meerwaarde. Vooral omdat de grootste sociale problemen zich vooral 

op spoed aanbieden, is een basisaanbod met expertise ter zake in elk ziekenhuis op korte 

termijn nodig. Deze gezinnen zoeken meestal geen andere vorm van zorgverlening op, vaak ook 

omdat ze wachten met hulp zoeken tot het zeer ernstig is. 

Het ondersteunen van zorgtrajecten rond kinderen met ‘bijzondere noden’, waarbij intensief 

samengewerkt wordt tussen de eerstelijn, de geestelijke gezondheidszorg en de welzijnszorg 

zou een volgende beleidsprioriteit moeten zijn bij het uitwerken van zorgtrajecten. 

Nieuwe opnamemogelijkheid ‘gemengde diagnose’ 

Door een opnamemogelijkheid te creëren op pediatrie voor een soort E-K-profiel (fysisch en 

psychisch), met ondersteuning vanuit de kinderpsychiatrische dienst voor overlappende gebieden, 

wordt de holistische visie realiteit. Voorbeelden van dergelijke profielen zijn huilbaby’s, 

kinderen met aanhoudende buikklachten, chronisch zieke kinderen met secundaire 

depressie, de problematiek van anorexia nervosa met ernstige fysieke ondervoeding, de problematiek 

van obesitas met een negatief zelfbeeld en negatief werkende omgevingsinvloeden, 

fysieke kindermishandeling met hierbij ook steeds een psychische repercussie op het kind… 

In Duitsland bestaan op de kinderafdelingen sinds enkele jaren een aantal bedden speciaal 

voor kinderen met psychosomatische klachten. In eigen land zou artikel 107 van de ziekenhuiswet 

een structurele en financiële oplossing moeten kunnen bieden voor deze kinderen 

met fysieke en psychische problematiek. Er is nood aan een versterkte inzet van psychologen 

(minstens 1 VTE per ziekenhuis voor alle kindgerelateerde activiteiten) en pedagogen voor 

82 van den Brande J. 2003. 

83 Buysse B. 2009. 


41


kinderen in algemene ziekenhuizen, met een back-up van kinderpsychiaters. Om die back-up 

te realiseren moet het jarenlange tekort aan kinderpsychiaters en K-bedden worden weggewerkt. 

De kinderpsychiaters triëren dan de ernstigste casussen in het algemeen ziekenhuis en 

transfereren hen vervolgens meteen naar K-diensten. Voor de andere patiëntjes superviseren 

ze de psychologen bij hun therapie in het algemeen ziekenhuis. Daarbij is ook het financieren 

van een multidisciplinair consult ‘gemengde diagnostiek’ een mogelijke piste, naar analogie 

met het multidisciplinair oncologisch consult (MOC). 84 Daarbij zouden de pediater, psychiater, 

verpleegkundige, psycholoog en/of sociaal assistent moeten worden betrokken. 

Nood aan gespecialiseerde zorg aan huis voor chronisch ernstig zieke kinderen 

Die zorg kan zowel thuis gebeuren als in elke andere thuisvervangende omgeving (scholen, 

gehandicaptenvoorzieningen, speciale jeugdkampen of de opstartende ‘huizen van respijtzorg’). 

Voor de patiëntjes van een ziekenhuis met kinderoncologie is dit via het kankerplan al 

in uitvoering. Er moet in kaart worden gebracht voor welke patiëntjes er nog geen voldoende 

zorgantwoord bestaat in de actuele conventies. We denken onder meer aan de begeleiding 

van ex-premature kindjes met ernstige respiratoire of gastro-intestinale gevolgen. Mogelijke 

behandelingen zijn onder meer zuurstoftherapie thuis, thuisbeademing, thuisTPN (total parenteral 

nutrition), peritoneale dialyse… 

Het aan huis leveren van de expertise van de pediatrische diensten verbetert aantoonbaar de 

outcome voor de kinderen. 85 Bovendien biedt dat een antwoord op de soms te korte opnameperiodes, 

die gebaseerd zijn op de pathologie (draaglast) en geen rekening houden met de 

context (draagkracht). 

Specifieke uitbouw en erkenning van pediatrische intensieve zorgeenheden 

Het merendeel van de 1% kinderen die de algemene ziekenhuizen doorverwijzen hebben 

nood aan zeer gespecialiseerde pediatrische intensieve zorgen. Dat is de hoofdreden waarom 

men verwijst. Voor de intensieve diensten neonatologie bestaat een degelijke omkadering. 

Eens een kind het pasgeboren stadium ontgroeid is, kan het echter niet langer terecht op 

deze specifieke afdeling voor intensieve zorgen. De pathologie, de aanpak en de behandeling 

voor kinderaandoeningen is immers wezenlijk anders dan bij (premature) pasgeborenen of 

bij volwassenen. In Nederland zijn er 108 pediatrische intensieve bedden met een aangepaste 

omkadering, verdeeld over acht ziekenhuizen. 86 In eigen land wordt alles in de marge van de 

algemene intensieve zorgen geregeld. Dat leidt tot suboptimale situaties voor patiënten en 

zorgteams. We hebben dan ook nood aan een uitgebouwd kader in een beperkt aantal diensten. 

Dat kan door meer pediatrische intensivisten en aangepaste verpleegkundige equipes 

op te leiden en te ondersteunen. Het is bedroevend vast te stellen dat verschillende brandwondencentra 

in ons land geen pediatrische expertise in huis hebben, terwijl kinderen een 

zeer groot deel van de patiënten uitmaken (300 kinderen per jaar, waarvan het grootste deel 

jonger dan 5 jaar). 87 

84 Het MOC (KB 25-11-2002) is een multidisciplinair overleg over een oncologische patiënt. Voor de psychiater bestaat 

al het honorarium voor een pluridisciplinair overleg voor een kind jonger dan 18 jaar, met deelname van minstens 

twee andere hulpverlenende instanties of disciplines (nomenclatuurnummer 109432 en 109454 N 85). 

85 Sherring M. 2000. 

86 www.ick.nl 

87 www.brandwonden.be/index.php/kind/nl/ 


43

3.6. Pediater is beroep met toekomst, nieuwe expertises zijn nodig 

De prognoses voorzien een verdere stijging van het aantal geboorten met een stabilisatie rond de 

70.000 per jaar. Ook de behandelmogelijkheden nemen verder toe: een stijging van de beschikbare 

weesgeneesmiddelen, gentherapie, nieuwe operatieve technieken en betere intensieve behandelingsmogelijkheden 

maken dat het aantal ongeneeslijke aandoeningen verder daalt. Dat 

is goed nieuws, maar we moeten voor ogen houden dat veel van deze kinderen (levens)lang extra 

ondersteuning nodig hebben. Andere belangrijke overwegingen zijn, zoals eerder geschetst, 

de nood aan voldoende piekcapaciteit en de stijgende sociale problematiek. 

Om al deze uitdagingen het hoofd te bieden, zullen we niet alleen meer kinderspecialisten 

nodig hebben, maar we zullen ook nood hebben aan de volgende (nieuwe) expertises: 

• Revalidatie-expertise specifiek voor kinderen, in het bijzonder voor chronische aandoeningen. 

• Sociale pediatrie met de nadruk op het omgaan met en het beïnvloeden van omgevingsfactoren 

(onder meer ook probleemgedrag bij ouders) die direct ingrijpen op de aandoening 

van het kind. Ook de adolescentenproblematiek behoort hiertoe. 

• Gespecialiseerde verpleegteams, pediatrische intensivisten en pediatrische spoedartsen 

voor een beperkt, goed toegankelijk aantal eenheden voor intensieve zorgen voor 


• Pediaters met expertise in slaapproblemen bij kinderen wegens de internationale toename 

van deze problematiek. 88 

• Pediaters met forensische expertise om kinderen ook op juridisch vlak beter te kunnen 

beschermen met goed onderbouwde gerechtelijke dossiers. Dr. Rob Bilo (internationaal 

expert inzake problematiek van kindermishandeling) pleit in Nederland en Vlaanderen 

al jaren voor meer expertise op dit vlak. 

3.7. Oorzaken van het tekort aan ziekenhuispediaters aanpakken, 

niet de gevolgen 

Ten eerste is er de forse inkomensspanning tussen de verschillende medische disciplines. 

Spoedartsen, kinderartsen, geriaters en andere vitale functies voor een algemeen ziekenhuis 

zijn globaal minder aantrekkelijk wegens minder inkomen voor meer inzet. Het is primordiaal 

dat de inkomensspanning wordt afgestemd op geobjectiveerde inspanningsverschillen 

tussen disciplines. Dat kan aan de hand van waarderingsfactoren zoals noodzakelijke aanwezigheid, 

de mate van verantwoordelijkheid, consequenties van beslissingen en handelingen, 

loopbaanduur in functie van fysieke vereisten, breedte van terreinkennis… 

Ten tweede zit er amper verschil op de inkomens van pediaters die werken in een wachtsysteem 

van een ziekenhuis en zij die geen wachtopdrachten vervullen. Opnieuw moet de 

inkomensspanning afgestemd worden op de inspanning en op de maatschappelijke meerwaarde 

die wordt gecreëerd door de continuïteit van zorg te garanderen. Verschillende disciplines 

zijn op dit moment niet alleen familiaal, maar ook financieel beter af als ze buiten de 

wachtdienst en buiten het ziekenhuis werken. Deze ‘nine-to-five’ villageneeskunde hypothekeert 

de toegankelijkheid ‘s nachts en in het weekend. Bovendien sluit ze de risicovolle acute 

zorgnood en de weinig frequente pathologie uit van zorg. 

88 Hailey D. 2006. 


Om deze twee uiterst belangrijke knelpunten aan te pakken zijn meerdere oplossingen 

mogelijk: 

1. Het RIZIV-nummer van de kinderarts aanpassen met een specifieke extensie voor de 

ziekenhuisarts om zo een honorariumdifferentiatie mogelijk te maken. Een regeling naar 

analogie met het honorariumverschil tussen geaccrediteerde en niet-geaccrediteerde 

artsen of een integratie van deze aspecten in de accreditatieregeling zijn hiervoor mogelijke 

pistes. De honorariumdifferentiatie moet prestaties in het ziekenhuis extra waarderen 

om diverse redenen. 

– Deze prestaties kunnen enkel op een minder geplande wijze worden uitgevoerd. 

De arts moet tussendoor beschikbaar zijn voor de onvoorspelbare instroom van 

spoedvereisende zorg. 

– Ook bedlegerige patiënten, patiënten met minder sociaal draagvlak en taalproblemen 

worden geholpen. Zij vergen evenwel meer tijd voor een gelijke pathologie. 

– Ziekenhuiszorg is complexer door de veelheid aan patiënten met ernstige 

comorbiditeit. 

– Er zijn grotere risico’s verbonden aan spoedeisende interventies en aan de hogere 

comorbiditeit van de patiëntengroep in een ziekenhuis. 

2. De tussenkomst van de solidaire ziekteverzekering koppelen aan solidaire wachtdeelname. 

Het koppelen van het RIZIV-nummer voor de kinderarts aan wachtdeelname kan 

worden uitgewerkt naar analogie met de bestaande huisartsenregeling. 89 Dat zou meteen 

een duidelijke stimulans zijn voor de kinderartsen om zich echt te positioneren in 

de tweedelijn. Uiteraard is het dan nog mogelijk om naast de ziekenhuisactiviteit ook 

privéactiviteiten uit te voeren. 

3. Het verminderen van de stijgende wachtbelasting door een betere opvang van de eerstelijnsproblematiek 

‘s nachts en in de weekends door de eerstelijn zelf. Dat kan bijvoorbeeld 

via een verdere toename van het aantal huisartsenwachtposten. Tot op heden is 

er echter geen afname van het aantal kinderen op spoed, zelfs niet wanneer er een huisartsenwachtpost 

is in de buurt van het ziekenhuis. Soms komen integendeel zelfs meer 

kinderen naar de spoed voor aanvullende diagnostiek, doorverwezen door de wachtpost. 

Er dient ook een oplossing gevonden te worden voor de verschillen in kostprijs 

voor de patiënt. Een ‘spoedconsultatie’ kost ‘s nachts veel minder dan bij de huisarts 

langsgaan en de pediater in het ziekenhuis verdient ‘s nachts eveneens veel minder dan 

de huisarts. 

4. Stimulerende maatregelen nemen voor een startende ziekenhuispediater op basis van 

de wachtbelasting in probleemgebieden, zoals ruraal gelegen ziekenhuizen (analoog 

aan de regeling Impulseo I). 90 Daarnaast kan men bijvoorbeeld per drie kinderartsen 

verbonden aan het ziekenhuis één VTE (bij voorkeur verpleegkundige) extra ondersteuning 

forfaitair vergoeden (cf. regeling Impulseo II). 91 

5. Correcte financiering van de specifieke infrastructuurnoden en van geschikt materiaal 

voor kinderen. Aangezien de kinderfaciliteiten vaak veel meer plaats vereisen (bv. 

een grotere wachtzaal om speelruimte te hebben of overnachtingsmogelijkheid voor de 

ouders bij het kind), dreigt de doorrekening van de vele vierkante meters niet meer 

89 MB 21 februari 2006, BS 27 februari 2006 art. 10 4°. 

90 Impulseo I: jonge huisartsen helpen bij de installatie van hun praktijk en hen stimuleren om zich te installeren in 

zones die een tekort aan huisartsen kennen. 

91 Impulseo II: financiële ondersteuning voor een onthaalmedewerker en administratief bediende voor huisartsengroeperingen. 

Er is ondertussen ook een Impulseo III die vergelijkbaar is aan Impulseo II, maar dan voor solopraktijken. 


45

in verhouding te staan tot de relatieve inkomsten ten opzichte van andere diensten. 

Hierbij is het een mogelijke piste om aan de kind-gerelateerde vierkante meters bijzondere 

VIPA-incentives toe te kennen en zo voldoende ‘kind- en oudervriendelijke’ ruimte en 

uitrusting te realiseren. 

Ten derde verdient de jobinvulling van artsen en verpleegkundigen een inhoudelijke herwaardering. 

Administratieve verplichtingen swingen de pan uit. De – tot het strikte minimum 

herleide – noodzakelijke kwaliteitsregistraties en echt essentiële documenten dienen door 

elektronische hulpmiddelen en administratief personeel te worden opgenomen. 

Tot slot moet de contingentering meer waarborgen bieden voor een voldoende instroom in de 

knelpuntdisciplines, waaronder de ziekenhuispediatrie. We moeten overschakelen van een 

historisch gegroeid statisch opleidingsaanbod naar een vraaggericht en op goede prognoses 

gebaseerd, kwalitatief getoetst opleidingsaanbod. Tijdens de ingangsexamens zou al gewerkt 

kunnen worden met richtquota per ziekenhuisdiscipline. Daarbij zouden de motivatie en voorkeur 

van de kandidaten al beter geëvalueerd kunnen worden. Een andere piste is om de stageplaatsen 

sequentieel in te vullen: eerst de knelpuntdisciplines en pas dan de disciplines van de 

‘betere verdieners’. Om uitval tijdens de opleiding tot specialist te voorkomen wordt best werk 

gemaakt van een degelijke ondersteuning en is er nood aan meer inzicht in de oorzaken waarom 

studenten ermee ophouden. Dat kan door het systematisch voeren van exitgesprekken. 

3.8. Kwaliteit is niet gelijk aan kwantiteit 

Kwaliteit vereist aanwezigheid 

Vanuit kwaliteitsoverwegingen moet men hard kunnen maken welke feitelijke klinische beschikbaarheid 

er is in het ziekenhuis, niet welke papieren arbeidscontracten het ziekenhuis 

kan voorleggen. Het inschrijven van vier VTE kinderartsen in een KB biedt dan ook weinig 

of geen garantie voor meer kwaliteit. Kwaliteit van zorgen hangt immers af van vele factoren. 

Een voldoende grote personeelsomkadering behoort daar zeker toe, maar evengoed 

voldoende opleiding, ervaring en (actuele) expertise. We stellen ons daarom de vraag of er 

kwaliteitsindicatoren zijn die aantonen dat vier VTE pediaters verbonden aan een ziekenhuis 

gegarandeerd betere zorg leveren dan drie. Welke artsen heeft de wetgever hier voor ogen? 

Zijn het steeds kinderartsen met jarenlange ervaring of kunnen ook kinderartsen in opleiding 

de permanentie verzorgen? Zijn de artsen permanent aanwezig of betreft het artsen met een 

voltijds contract en daarnaast tal van andere opdrachten? Hebben we het over artsen die 

amper verlet laten optekenen (geen zwangerschaps- of vaderschapsverlof, geen buitenlandse 

symposia, geen voordrachten of andere les- of onderzoeksverplichtingen...)? 

Feit is dat de hoge wachtdruk er momenteel voor zorgt dat vele kinderartsen niet langer bereid 

zijn om één wacht op de drie te lopen. Daardoor daalt de attractiviteit van diensten met 

drie kinderartsen voor jonge collega’s. We streven dus zeker naar vier pediaters per ziekenhuis, 

zodra er ernstige inspanningen geleverd zijn om het beroep aantrekkelijker te maken 

en voldoende kinderartsen beschikbaar en geïnteresseerd zijn. In afwachting stellen we voor 

om de verplichting van vier VTE pediaters als wettelijk criterium af te schaffen en meer naar 

kwaliteitsparameters van de zorg (bv. de mate waarin internationale richtlijnen voor rehydratatie 

worden toegepast, de snelheid van de pediatrische tussenkomst…) te kijken dan naar de 

kwantiteit inzake contracten. 


Kwaliteit vereist voldoende tijd 

De kinderarts moet voldoende tijd hebben, zowel voor de patiëntenzorg als voor de nachtrust 

en familiale aspecten. De Europese arbeidstijdregeling 92 voor artsen met een bediendenstatuut 

moet gerespecteerd worden om zo de werkbelasting van alle artsen, ook de kinderartsen (al of 

niet in opleiding), aanvaardbaar te houden en de veiligheid van de patiënt te garanderen. Daarvoor 

is uiteraard voldoende medische bestaffing nodig. Een aanvaardbare werkbelasting geldt 

uiteraard evengoed voor zelfstandige kinderartsen, maar zij maken net als andere zelfstandigen 

zelf de afweging tussen een aanvaardbare werkbelasting en een voor hen voldoende inkomen. 

Kwaliteit vereist actuele kennis, ervaring en vaardigheid 

Gezamenlijke vormingsaspecten binnen het netwerk bieden verschillende voordelen. Zo is het 

belangrijk dat via verticale netwerking recente wetenschappelijke kennis snel(ler) verspreid raakt 

op de werkvloer. Het is eveneens belangrijk dat via gezamenlijke vormingsmomenten van de 

horizontale netwerken de concrete implementatie van deze kennis zo gecoördineerd, eenduidig 

en praktisch mogelijk verloopt tussen de verschillende zorgprogramma’s pediatrie A’s en B’s. 

Het is ook belangrijk om kinderartsen aan te moedigen hun vaardigheden, bv. inzake Pediatric 

Advanced Life Support en Neonatal Basic Life Support op peil te houden. Dat kan o.a. door het faciliteren 

van het volgen van gecertificeerde cursussen vanuit de European Resuscitation Council. 

Kwaliteit vereist opvolging, reflectie en bijsturing 

Voor alle diensten, dus ook voor de pediatrische diensten en pediatrische intensieve zorgeenheden, 

moeten een aantal kwaliteitsindicatoren gemonitord worden. Zo kunnen bv. de mate 

waarin de Europese richtlijn voor de aanpak van acute gastro-enteritis 93 wordt toegepast, de 

mate waarin de transferrichtlijnen voor intensieve zorgen 94 worden gevolgd of de mate waarin 

bij vermoeden van kindermishandeling een multidisciplinaire benadering en vangnet worden 

gerealiseerd, al eerste bruikbare indicatoren zijn voor alle zorgprogramma’s pediatrie. Daarnaast 

is het belangrijk dat er goed onderbouwde aanbevelingen komen voor de triage van kinderen 

die meer gespecialiseerde zorgen nodig hebben. We zijn er voorstander van om kwaliteit 

duidelijker kenbaar te maken via accreditering en door outcome parameters mee in rekening 

te brengen. Daarbij is het ook essentieel dat er consequenties zijn wanneer de kwaliteit onvoldoende 

blijkt en dit niet voldoende snel wordt opgelost. 

92 europa.eu/legislation_summaries/other/c10405_nl.htm 

93 Szajewska H. et al. 2000; Guarino A. et al. 2008. 

94 AAP Guidelines 1999, Update augustus 2008. 


47

Figuur 10. Matching tussen zorgnoden en zorgantwoorden 

Kind en context 

Zorgantwoorden: 

Preventie 

Gespecialiseerde zorg aan huis via ZP B2/B3 

Zorgprogramma A 




Horizontale en verticale netwerken 

Zorg-gerelateerde kwaliteitsindicatoren 

Zorgnoden: 

Ziekte voorkomen 

Langdurige zorg in vertrouwde omgeving 

Vlot toegankelijke pediatrische expertise overdag 

Sociale en/of psychische aspecten 

24 uurscontinuïteit inzake pediatrische zorg 

Gespecialiseerde multidisciplinaire zorg 

Medium care voor kinderen 

Hypergespecialiseerde diagnostiek/behandeling 

Pediatrische Intensieve Zorgen 

Afstemming tussen welzijn 1ste, 2e en 3e lijn 

Kwaliteitsvolle zorg 

Innovaties: 

Predictieve geneeskunde 

Telemonitoring 

Telemedicine 

ICT ondersteunde integrale zorg 

Internationale Accreditering (NIAZ, JCI) 

48 


4 

Conclusies 

Zorgnet Vlaanderen wil dat elk kind dat zich in een ziekenhuis aanbiedt tijdig de meest gepaste, 

kwaliteitsvolle zorg kan krijgen. Elk kind heeft recht op de nodige zorg, die zo goed als 

mogelijk aansluit bij zijn vertrouwde omgeving. Om die doelstelling te realiseren moet het 

huidige ‘one size fits all’ zorgprogramma voor kinderen gediversifieerd worden in functie van 

de lokale, regionale en supraregionale zorgnoden en -mogelijkheden. De rol en opdracht van 

de lokale, regionale en supraregionale pediatrische ziekenhuisdiensten in het kader van de 

toegankelijkheid moet daarom duidelijk worden gesteld en kenbaar gemaakt. 

Nu en in de nabije toekomst blijven er duidelijke zorgnoden bestaan. Er is opnieuw een toenemende 

behoefte aan gedegen en sociaal geïnspireerde pediatrische basisexpertise. Bijzondere 

aandacht dient te worden besteed aan de toegankelijkheid voor kinderen uit arme 

gezinnen. Daarnaast is het cruciaal om voldoende capaciteit te behouden om minstens de 

gebruikelijke epidemieën en forse seizoensschommelingen vlot te kunnen opvangen. In een 

globaliserende wereld zijn pandemies immers waarschijnlijker dan ooit. Ten slotte is er behoefte 

aan hypergespecialiseerde zorg voor een kleine groep van kinderen, maar het betreft 

hier vaak kinderen met een recurrente zorgvraag. 

Om dat alles te realiseren willen de Vlaamse ziekenhuizen dat alle pediatrische activiteiten 

in een ziekenhuis gewaardeerd worden. Te beginnen bij de uitbouw van “nieuwe” activiteiten 

waaronder korte observaties en daghospitalisatie. Daarnaast moet de pediatrische ondersteuning 

van de spoeddienst en de opvolging van doorverwijzingen meer aandacht krijgen. 

Ook de opvolging van (chronisch) ernstig zieke kinderen met als essentiële onderdelen een 

betere psychosociale begeleiding van kind en ouders en het meenemen van voldoende gesprekstijd 

dienen mee in rekening te worden genomen. De uitbouw van gespecialiseerde zorg 

aan huis en meer mogelijkheden voor de combinatiebehandeling van kinderen met psychische 

en/of fysische en/of sociale problemen dient, in het kader van een holistische benadering, 

eveneens te worden gerealiseerd. Tot slot is er dringend nood aan een beleidskader voor 

enkele zeer professioneel toegeruste, specifieke pediatrische intensieve zorgeenheden met 

bijhorende transportfaciliteiten. 

Hiervoor is een verfijning nodig van het zorgprogramma voor kinderen, waarbij elk algemeen 

ziekenhuis ten minste een zorgprogramma A moet hebben dat overdag over de benodigde 

pediatrische expertise beschikt om electieve dagopnames te ondersteunen en een laagdrempelige 

consultatiemogelijkheid garandeert. Het zorgprogramma B1 biedt bovendien nachten 

weekendcontinuïteit, materniteitsondersteuning en het heeft ook de klassieke hospitalisatiemogelijkheid. 

Het zorgprogramma B2 biedt één of meerdere subdisciplines aan en heeft 

daarvoor een uitgebouwde multidisciplinaire werking. Een zorgprogramma B3 heeft als belangrijkste 

troef de mogelijkheid tot hypergespecialiseerde zorg die permanent als back-up 

ter beschikking is van de tweedelijnszorg en die onder meer zorgt voor het transport van 

kritische patiëntjes naar goed uitgeruste pediatrische intensieve zorgeenheden. In het kader 

van een zorgtrajectfinanciering is het best te overwegen om welomschreven expertconsultaties 

bij zeer complexe problematiek meer kostendekkend te financieren. Daarin moet ook een 

financiering voor telemedicine worden meegenomen, zodat de perifere kinderarts uitgebreid 

kan terugvallen op bijzondere expertise, zonder het patiëntje elke keer te transfereren. 

Om dat alles kwaliteitsvol te kunnen realiseren is het onontbeerlijk om grondig werk te maken 

van horizontale en verticale netwerken tussen de verschillende ziekenhuisdiensten. Daarbij 

moeten ook innovaties, zoals telemedicine en de mogelijkheid om het medisch dossier elektronisch 

te delen tussen alle behandelend artsen, zo snel mogelijk veralgemeend worden. De 


49

netwerkmogelijkheden moeten gestimuleerd worden door de uitbouw en financiering van 

verticale zorgtrajecten, evenals door het stimuleren van horizontale samenwerking en associatie. 

Het is aan te bevelen om remmende factoren weg te werken, zoals het potentieel verlies van 

andere erkenningen, indien nachthospitalisatie van kinderen gezamenlijk wordt uitgebaat 

en dus niet in elk ziekenhuis aanwezig is. Het gezamenlijk uitbaten moet ook mogelijk worden 

in de financierings- en erkenningsvoorwaarden zodat verschillende ziekenhuizen (ook 

de combinatie algemeen ziekenhuis en psychiatrisch ziekenhuis) en de pediaters en kinderpsychiaters 

hun expertise in het belang van ieder kind kunnen bundelen. Dat moet toelaten 

de jobinhoud via subdisciplines te verdiepen en de wachtbelasting te verlagen, zonder de 

basiszorg af te bouwen. Enkel focussen op subdisciplines, terwijl de psychosociale factoren 

juist sterk toenemen, zou immers vele kinderen totaal in de kou laten staan. 

Kwaliteitsvolle zorg voor kinderen kan voorts gerealiseerd worden door de hiaten in het huidige 

aanbod aan te pakken. We denken hierbij aan sociale pediatrie, opnames voor “gemengde 

(psychische en fysische) diagnose”, gespecialiseerde zorg aan huis voor langdurig ernstig 

zieke kinderen en pediatrische intensieve zorgeenheden. Voor elk algemeen ziekenhuis moet 

een vlot beschikbare pediatrische basisfunctie voorzien worden die kostendekkend gefinancierd 

wordt. Er dient ook meer aandacht te komen voor gezamenlijke vorming en afstemming 

van zorgprotocollen en het onderhouden van specifieke (reanimatie)vaardigheden. Ook kwaliteitsindicatoren 

en kwaliteitsopvolging moeten meegenomen worden in een verfijning van 

het zorgprogramma. Het realiseren van zorgtrajecten waaraan ook een zorgprogramma B3 

per zorgtraject actief participeert, moet een snelle ontsluiting van de nieuwste inzichten en 

mogelijkheden tot stand brengen en dient te resulteren in een integraal zorgaanbod voor de 

patiënt. 

Zorgnet Vlaanderen vraagt ten slotte om het attractiviteitsprobleem van bepaalde ziekenhuisdisciplines 

– waaronder de ziekenhuispediatrie – structureel en ten gronde aan te pakken. 

De oorzaak van het probleem ligt in de onevenwichtige verdeling van de honoraria en de ongelijke 

wachtbelasting tussen de verschillende medische specialismen. Ook tussen pediaters 

onderling (ziekenhuispediaters versus anderen) zijn er grote verschillen in het opnemen van 

verantwoordelijkheid voor ernstig zieke kinderen en het verzekeren van nachten weekendwachten. 

Het is daarom belangrijk om een minimale contingentering per specialistische discipline in 

te voeren op basis van de evolutie van de noden en niet langer op basis van het historisch 

gegroeide en niet transparant toegewezen aantal erkende stageplaatsen. De inkomensspanning 

van de pediaters met andere disciplines moet worden verminderd en de wachtbelasting 

moet naar omlaag door het stimuleren van een solidaire wachtdeelname zoals die ook voor 

de huisartsen is ingevoerd. Ook de Impulseo-maatregelen voor de huisartsen kunnen verruimd 

worden naar de ziekenhuispediaters, aangezien vergelijkbare knelpunten van toepassing 

zijn. Daarnaast moeten verregaande horizontale samenwerkingsmogelijkheden tussen 

nabijgelegen zorgprogramma’s resulteren in een daling van de wachtbelasting door te kunnen 

beschikken over één functioneel samengevoegde equipe die de wachtbelasting naar één 

op de zes of nog minder kan herleiden. Daardoor blijft voor elk kind pediatrische zorg dag en 

nacht, zeven dagen op zeven, toegankelijk. 



51

Bibliografie 

AAP Committee on hospital care and section of critical care, Society of critical care medicine. 

1999. “Guidelines for developing admission and discharge policies for the pediatric intensive 

care unit”. Pediatrics 103:840-842. Update august 2008. 

AAP Committee on hospital care. 1999. “COHC More data needed on short-stay units”. AAP News 15: 27. 

Ahgren B. 2003. “Chain of care development in Sweden: results of a national study”. International 

Journal of Integrated Care 3: e01. 

Alliet P., Callewaert L., Kamoen K. et al. 2008. “Demografie en werkomstandigheden van de 

kinderarts. Enquête van de Vlaamse Vereniging voor Kindergeneeskunde”. Tijdschrift van de 

Belgische Kinderarts. 

Askins M. 2008. “Psychological support of the pediatric cancer patient: lessons learned over 

the past 50 years”, Current Oncology Reports 10(6): 469-76. 

Avard D. 2009. “Genome medicine: considerations for health professionals and the public”. 

Genome Med 1(2):25. 

Buchmueller T. 2006 How far to the hospital? The effect of hospital closures on access to care. 

Journal of Health Economics. 25(4):740-761. 

Buysse B. 2010. Het kind in Vlaanderen 2009. Brussel: Kind & Gezin. 

Buysse B. 2009. Het kind in Vlaanderen 2008. Brussel: Kind & Gezin. 

Cammu H., Martens G., De Coen K. et al. 2008. Perinatale activiteiten in Vlaanderen 2007. 

Brussel: SPE. 

Cannoodt L, Casaer P, Daneels M et al. 2002. Eindrapport KZ-project: “Kinderen in ziekenhuizen”. 

Onderzoek gefinancierd door het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en 

Leefmilieu. 

Coleman W., Dobbins M., Garner A. et al. 2009. “Policy statement. The future of pediatrics: 

mental health competencies for pediatric primary care”. Pediatrics 124: 410-421. 

CSDH (Commission on Social Determinants of Health). 2008. Closing the gap in a generation: 

health equity through action on the social determinants of health. Final Report of the Commission 

on Social Determinants of Health. Geneva: World Health Organization. 

Currie J. 2003. “Distance to hospital and children’s use of preventive care: is being closer better 

and for whom?” Economic Inquiry 41(3): 378-391. 

Devos I. 2005. De evolutie van de levensverwachting in België, 18-20e eeuw. Paper voor de Chaire 

Quetelet. 

De Wever A. et al. 2008. Etude sur la pédiatrie. Bruxelles: ULB. 

Engel G. 1977. “The need for a new medical model: a challenge for biomedicine”. Science 

196(4286): 129-36. 


Evers A. 2010. “Perinatal mortality and severe morbidity in low and high risk term pregnancies 

in the Netherlands: prospective cohort study”. British Medical Journal: 341:5639. 

Jorgensen N. 2010. “Testicular dysgenesis syndrome comprise some but not all cases of 

hypospadias and impaired spermatogenesis”. International Journal of Andrology 33(2): 298- 

303. 

Flores G., Snowden-Bridon C., Torres S. et al. 2009. “Urban minority children with asthma: 

substantial morbidity, compromised quality and access to specialists, and the importance of 

poverty and specialty care”. The Journal of Asthma 46(4):392-8. 

FOD Economie 2008. Bevolkingsvooruitzichten 2007-2060. Planningpaper 105. Brussel: Federaal 

Planbureau. 

Goodman D. 2005. “The pediatrician workforce: current status and future prospects. AAP 

technical report”. Pediatrics 116: 156-173. 

Grünberg J. 2010. “Pedogeriatrics: a pediatric nephrologist’s outlook on common challenges 

facing pediatric and geriatric nephrologists”. International urology and nephrology 42(1): 253-7. 

Guarino A., Vesikari T., Van Damme P. et al. 2008. “European society for pediatric gastroenterology, 

hepatology and nutrition/European Society for paediatric infectious diseases. Evidence 

based Guidelines for the management of acute gastro-enteritis in children in Europe”. 

Journal of Pediatric Gastroenterology and nutrition 46:81-122. 

Hailey D. 2006. “Recommendations and supporting evidence in guidelines for referral of patients 

to sleep Laboratories”. Sleep Medicine Reviews 10(4): 287-99. 

Halfon N., Newacheck P., Wood D. et al. 1996. “Routine emergency department use for sick 

care by children in the US”. Pediatrics 98(1): 28-34. 

Hoppenbrouwers K., Van Damme P., Depoorter A. 2009. Studie van de vaccinatiegraad bij 

jonge kinderen en adolescenten in Vlaanderen in 2008. Leuven: K.U.Leuven 

“Kinderen in het ziekenhuis.” Test Gezondheid 94. 2010. 

Marshall G. 2009. “Rotavirus disease and prevention through vaccination”. The Pediatric Infectious 

Disease Journal 28(4):355-62. 

Pallapies D. 2006. “Trends in childhood disease”. Mutation Research 8(2):100-11. 

Paré G. 2007. “Systematic review of home telemonitoring for chronic disease: the evidence 

base”. Journal of the American Medical Informatics Association 14: 269-277. 

Robbers S. 2010. “Pre-divorce problems in 3-year-olds:a prospective study in boys and 

girls”. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology 46(4): 311-319. 

Roberfroid D. 2008. Het aanbod van artsen in België. Huidige toestand en toekomstige uitdagingen. 

KCE report 72A januari. 

Schickli J. 2009. “Challenge in developing a pediatric RSV vaccine”. Human Vaccines 28(5): 

9; 582-91. 


53

Sherring M. 2000. “Extended paediatrics: acute care in children’s homes”. Journal of Quality 

in clinical practice 20(2-3): 113-6. 

Steegers E. 2008. “Recht op een goede start”. Medisch contact 3: 100-101. 

Szajewska H., Hoekstra J., Sandhu B. 2000. “Management of acute gastroenteritis in Europe 

and the impact of the new recommendations: a multicenter study. The Working Group on 

Acute Diarrhoea of the European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology, and 

Nutrition”. Journal of Pediatric Gastroenterology and nutrition 30: 522–7. 

Tate J. 2009. “Decline and change in seasonality of US rotavirus activity after the introduction 

of rotavirus vaccine”. Pediatrics 124(2): 465-71. 

Tchervenkov C. 2008. “The improvement of care for paediatric and congenital cardiac disease 

across the World: a challenge for the world Society for paediatric and congenital heart surgery”. 

Cardiology in the Young 18(2): 63-9. 

van den Brande J. 2003. Kindergeneeskunde voor kinderverpleegkundigen. Maarssen: Elsevier 

Gezondheidszorg. 

Van den Hazel P. 2006. “Today’s epidemics in children: possible relations to environmental 

pollution and suggested preventive measures”. Acta Paediatrica Supplement 95(453): 18-25. 

Veit-Sauca B. 2008. “Regionalisation of perinatal care helps to reduce neonatal mortality and 

morbidity in very preterm infants and requires updated information for caregivers”. Archives 

de Pédiatrie 15(6): 1042-8. 

Verhaeghe N. & Annemans L. 2008. Onderzoek naar de tijdsbesteding van ziekenhuispediaters, 

met nadruk op aspecten van communicatie. Gent: UGent. 

Vigdor E. 1999. The Impact of Urban Hospital Closures on Health. Durham: Mimeo. 

Wassen M. 2003. “Parental perception of waiting time and its influence on parental satisfaction 

in an urban pediatric emergency department. Are parents accurate in determining 

waiting time?”. Southern medical Journal 96(9): 880-883. 

Whittaker E. 2008. “Perinatal tuberculosis: new chalenges in the diagnosis and treatment of 

tuberculosis in infants and newborn”. Early Human Development 84(12): 795-9. 

WHO European Ministerial Forum. 2007. All against tuberculosis. Geneva: World Health Organization. 

Xu K., Nelson B. et al. 2009. “The changing profile of patients who used emergency department 

services in the US: 1996-2005”. Annals of Emergency Medecine 54(6): 805-810. 


Zorgnet Vlaanderen vzw 

Guimardstraat 1, 1040 Brussel 

T. 02 511 80 08 | F. 02 513 52 69 

post@zorgnetvlaanderen.be 

www.zorgnetvlaanderen.be

Lees de publicatie online - Zorgnet Vlaanderen

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?