De overheid als keuzearchitect? - Wetenschappelijke Raad voor het ...

voorwoord
voorwoord
De gedragseconomie, die inzichten uit de sociale psychologie en de
micro-economie combineert, laat zien dat mensen in drie opzichten
systematisch afwijken van het rationele keuzemodel: ze hebben
andere preferenties, ze gaan anders om met informatie, en ze zijn
voorspelbaar irrationeel in hun besluitvorming. 1 Om misverstanden
te voorkomen: het is niet alleen onmogelijk, maar ook onwenselijk
om mensen rationeel te maken: irrationaliteit heeft een functie. Dat
gezegd hebbende, wat betekenen de ‘afwijkingen’ van het rationele
keuzemodel voor beleid? Ten eerste dat er meer motieven zijn
voor de overheid om gedrag te beïnvloeden dan we op grond van
het rationele model zouden denken: mensen hebben een wilskrachtprobleem,
en de voorspelbare irrationaliteit leidt ertoe dat de
private sector de consument meer kan manipuleren dan totnogtoe
werd gedacht. Ten tweede heeft de overheid meer methoden om het
gedrag van de burger te beïnvloeden.
Naast de traditionele instrumenten: ge- en verboden, financiële
prikkels, overreding en waarschuwing, informatie en transparantie,
is er nu ook de keuze-architectuur, ook wel ‘libertair paternalisme’
genoemd. Ook is het vrijwel onmogelijk om keuzes neutraal voor te
leggen: sturing is er altijd.
Zie hier de boodschap van Richard Thaler, hoogleraar Economics
and Behavioral Science van de Universiteit van Chicago en key-note
spreker van de wrr lecture 2009. Dit alles geeft de overheid een
grote verantwoordelijkheid bij de vormgeving van beleid – alle aanleiding
dus voor de wrr om dit onderwerp te agenderen.
Maarten Hajer, directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving
(pbl), gaat in op de vraag of het gebruik maken van de irrationaliteit
van de burger door vegetarisch als standaard, en vlees als dieetwens
te presenteren, kan bijdragen tot het voorkomen van een klimaatramp.
Zijn pbl heeft uitgerekend dat een vleesloze week zou leiden
tot een 3,5 procent daling van de Nederlandse co 2 uitstoot.
Martin van Hees, hoogleraar wijsbegeerte aan de Rijksuniversiteit
Groningen, gaat in op de verhouding tussen libertair paternalisme
5