De overheid als keuzearchitect? - Wetenschappelijke Raad voor het ...

de ov er heid a l s k eu z e a rchi t ec t
46
of zinvol is te screenen. Maar uit medisch oogpunt is dat juist niet
het geval. De mindset van verzekerden/patiënten is vaak een andere.
Weten is behandelen en genezen. En toch: less is echt vaak more.
Hier staan beroepsgroepen en de overheid voor vragen van keuzearchitectuur.
Terecht stellen Thaler en Sunstein: “A good system of choice architecture
helps people to improve their ability to map and hence to select
options that will make them better off. One way to do this is to make
the information about options more comprehensible.” Inderdaad:
welke informatie geven we? Alleen over consumententevredenheid,
bejegening, patiëntenervaringen? Of ook medische informatie? Het
is de bedoeling dat op termijn voor tachtig aandoeningen duidelijk is
welke prestaties het ziekenhuis of de specialist precies leveren.
Telkens moeten wij ons bewust zijn van het feit dat de overheid vaak
niet strikt neutraal kan zijn. Ik wees op de kilometerheffing. Ik wees
op de bekostiging van zorginstellingen, waar de keuzearchitectuur en
de defaults gericht moeten zijn op wat de zorg moet zijn: zorg voor de
patiënt, kwaliteit en samenhang. Een neutrale visie op keuzevrijheid
helpt de burger vaak niet verder, evenmin als een van overheidswege
dichtgeregelde leefomgeving.
Die dreiging van de dichtgeregelde leefomgeving ligt er ook op het
terrein van de gezondheidszorg. Treffend wordt dat weergegeven
in de roman van Juli Zeh, Corpus Delicti. Daarin valt te lezen hoe
preventieve geboden die diep het persoonlijke leven indringen,en
volledige controle van ieders gedrag kunnen leiden tot een soort
gezondheidsdictatuur. Preventie is dan het opperste gebod en vereist
een enorme controle van het gedrag, dagelijks gedwongen opnemen
van bloeddruk en lichaamstemperatuur, opgelegde bewegingsoefeningen
etc. Ziek zijn is in dat donkere toekomstscenario een misdaad,
zolang het aan persoonlijk falen is te wijten.
Nudges kunnen ons behoeden voor zo’n toekomst, maar ze kunnen
haar ook bevorderen. Met behulp van een goede keuze-architectuur
–vormgegeven in het bekostigingsstelsel, zelfmanagement, richtlijnen
en zichtbare zorg – kun je bereiken dat mensen worden bevrijd
van veel denkwerk en moeilijke beslissingen. Maar als de nudges impliciet
en nauwelijks inzichtelijk werken kan die wijze van sturen, zeker
als je daar niet volledig open over bent, iets indringends, stiekems
krijgen. Dat levert een ethisch dilemma op voor ‘keuzearchitecten’.