De klompenmakerij in het Waasland: van ambacht tot industrie

7 mei 2010
Eric De Keyzer.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
Stelt zich in de aanvang (1976) voor
om de schoonheid van het beroep uit
te dragen in stoeten.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
Al ras willen we binnen de groep
andere horizonten ontdekken zoals:

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht
Los daarvan doet de vereniging ook lokaal heemkundig
werk, eerst alleen, daarna in samenwerking met de
Heemkundige Kring De Kluize van Sint-Gillis-Waas.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
We behandelen deze onderdelen na elkaar.
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht.

1. Het ambacht aanleren.
De klompenmakersstiel is al in de 18’de eeuw opgedeeld in drie beroepen.
Het seriewerk leidt tot een grotere productie van de:
1. Kapper
2. Snijder
3. heulder
Klompenmakersmonument
De Klinge:
De laatste drie klompenmakers
in ons dorp zijn toevallig een
kapper, een snijder en een
heulder waardoor het beroep in
zijn totaliteit terug kan worden
aangeleerd.
de heulder.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht.

2. Een klompenverzameling
opbouwen.
Al bij het eerste vergelijkend onderzoek tussen
Wase en andere klompenmakers blijkt dat
klompenmakers uren kunnen discussiëren over de
kwaliteit van hun klompen.
Zeer snel ontdekken we dat verschillende
beroepen verschillende klompen nodig hebben
en dat klompenmakers hier andere klompen
dragen dan klompenmakers elders.

2. Een klompenverzameling
opbouwen.
We merken dat het Waasland een echt
klompenmakerscentrum is, waar modellen worden
gemaakt voor andere streken. Iets wat we elders
niet terugvinden.
Een nieuwe hobby is geboren: de verzamelwoede
die ons over de hele wereld brengt.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht.

3. De geschiedenis opzoeken.
De vorige ontdekking brengt aan het licht dat we onze horizon
moeten verruimen. Hoe groot is het Wase aandeel in het Oost-
Vlaamse? Welk aandeel hebben we in Vlaanderen, België, Europa
en wereldwijd?
(Bron: CBS Nederland)
Hoe belangrijk is dit beroep in de regio?
Zeer snel hebben we door dat niet alle cijfers
betrouwbaar zijn.

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht.

4. Alaam en machines redden.
Om klompen te maken hebben we niet
alleen hout nodig, maar ook alaam.
Goed getuig wordt zeldzaam.
Wie maakt goed getuig? Hoe ver gaat
de verspreiding van dat materiaal?
Meerdere machines komen
voor, van enkelvoudig tot
dubbelvoudig tot inefficiënte
achtdubbele machines. Zelfs
de computer wordt
ingevoerd….

Folkloregroep
De Klomp De Klinge VZW
•Het ambacht aanleren
•Een klompenverzameling opbouwen
•De geschiedenis opzoeken
•Alaam en machines redden
•Alle relicten verzamelen rond dit ambacht.

5. Alle relicten verzamelen.
-Boeken en uitgaven over de klompenmakerij;
-Een professionele film uit 1948, zowel artisanaal
als machinaal (auteursrecht);
- gadgets uit binnen- en buitenland;
- afbeeldingen verzamelen van
klompenmakersstallen;
-Postkaarten over klompen;
-Schilderijen waarop klompen voorkomen;
-Het gebruik van klompen in diverse beroepen.

En wie dacht dat het daar mee ophield
heeft het verkeerd voor.
Pas boeiend wordt het als we het marktliedje terugvinden van de
gruwelijke moord met het krammes.
Dat in Zar und Zimmermann een “klompendans” voorkomt.
Dat Emiel Hullebroeck liederen schrijft over klompen.
Dat de Wase bolle akkers verbonden zijn met de klompenmakerij.
Dat er massa’s spreuken bestaan over klompen.
Dat milieuactivisten de “Canada”-populier weg willen
ondanks dat die al van in 1700 grondstof is voor
de klompenindustrie en vandaag biobrandstof wordt.

Met zoveel facetten, zoveel ononderzochte bronnen,
met het hele Waasland als achtergrond…
Wat staat je als heemkundig geïnteresseerde dan te
doen?
De zoektocht is ingezet, wetend dat die nooit voltooid
zal zijn….

We analyseren vanmiddag drie
facetten:
1. De economische geschiedenis van de klompenmakerij, wereldwijd.
2. De productiewijze van de artisanale klompenmaker.
3. De machinale klompenmakerij.

Ontstaan van de klompennijverheid.
evolutie temperatuur 800-1990
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
800
870
940
1010
1080
1150
1220
1290
1360
1430
1500
1570
1640
1710
1780
1850
1920
1990
Bron: KNMI
De “kleine ijstijd”
maakt ons klimaat frisser en vooral veel vochtiger. Dit gecombineerd met de
inpolderingen van de 16’de eeuw.
Een stevig, goedkoop en waterbestendig schoeisel biedt bescherming
tegen de overstromingen. In de nieuwe polders is een goed schoeisel
een noodzaak. En bomen zijn er voldoende….
gem.wintertemp.
voortschrijdend gemidd.

1. De economische geschiedenis van
de klompenmakerij in het Waasland.
Bron: fraudestudie van de douane voor de Oostenrijkse overheid.
(industriële telling verwerkt door P.Moureaux)

klompen; 1,8
oliën; 2,8
hoeden; 4,0
zeep en
zout; 5,2
klaverzaad;
7,9
wol; 1,3
lijnwaad; 1,1 huiden; 0,6
touwen; 0,4
lijnwaadweverij; 0,1
vlas; 29,5
graan; 10,6
katoen; 23,6
bier&azijn; 11,0
1825, VandenBogaerde(Waasland) per nijverheidstak

(Bron: Kon.Bibliotheek Brussel)

invoer in Ned. uit België
4.500.000
4.000.000
3.500.000
3.000.000
2.500.000
2.000.000
1.500.000
1.000.000
500.000
0
Bron: Nederlands Bureau voor de Statistiek

Bron: Mertens 1931 Brussel.

We bekijken ook even de wereldproductie van klompen
en stellen die in vergelijking met de klompenmakerij in
België.

Bron: Holzschuhe und
Holzschuhmacherhandwerk.
(Bernard Büld)
__________
België (en bijzonder
het Waasland)
de enige streek ter
wereld met een
overproductie.
andere
landen
16.000.000
overproductie
Nederland
8.000.000
wereldverbruik van klompen in 1928
België
4.000.000 Frankrijk
12.000.000
Duitsland
10.000.000

Leon De Werdt voert zijn klompen aan voor verscheping in de
haven van Temse.
Te voet, per fiets, per bakfiets, per
camion, met de trein of met de
scheepvaart.
Ze geven werk aan voermans en
opkopers, aan bomenhandelaars en
smeden.
Klompenmakers verkopen aan individuelen, aan winkeltjes, leverden
aan grote opkopers of stonden zelf in voor de internationale verzending
van hun klompen.

Klompen worden in West-Europa
gedragen door allerlei vaklui. Van
beenhouwer, smid, bakker tot in de
steenkapperijen.
Klompen zijn waterdicht, sterk en warm in de winter.
Pas wanneer de schoenen
goedkoper worden door de
mechanisatie in die sector en
het schoeisel ook vrij
waterdicht geworden is,
verdringen ze de klompen van
de markt.

2. De handgemaakte klompen.
a) Het bomenverhaal.

) De klompenstal.
Een plaats van hard labeur, maar ook van veel lachen,
van volksverhalen, marktnieuwtjes en bijgeloof.

De etappes
in het
productieproces

3. De mechanisatie. In het begin vooral Duits
fabrikaat. De eerste
machine in België werd in
1912 geplaatst door
Laureys op De Klinge.
De meeste
klompenmakers waren
niet in staat om het
nodige geld op te
hoesten.
De kostprijs van de machines kan vergeleken worden met het
aankopen van een nieuwe woning. Dat was niet voor iedereen
weggelegd.

De automatisatie
verdringt de
handenarbeid.

Baudin-machines,
gekende Franse mechaniek.
De heulmachine.
De kapmachine.
Baudin-machines gebruikt in de klompenmakerij
gebroeders Van Duyse De Klinge.

Jungbluth-machines uit Schaarbeek, kapmachine en heulmachine,
afkomstig van het bedrijf Edgard Thomaes in Haasdonk.

Een klompenschuurmachine.
Een eigen ontwerp van Jozef Van
Hoecke.
Het schuren van klompen is lang het werk voor kinderen met een
glasscherf of een stukje schuurpapier (kinderarbeid).
De eerste automatisatie bij het “klompen schuren”
is het aanbrengen van een fietswiel dat een schuurriem aandrijft.