De klompenmakerij in het Waasland: van ambacht tot industrie
De klompenmakerij in het Waasland: van ambacht tot industrie
De klompenmakerij in het Waasland: van ambacht tot industrie
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
7 mei 2010<br />
Eric <strong>De</strong> Keyzer.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
Stelt zich <strong>in</strong> de aan<strong>van</strong>g (1976) voor<br />
om de schoonheid <strong>van</strong> <strong>het</strong> beroep uit<br />
te dragen <strong>in</strong> stoeten.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
Al ras willen we b<strong>in</strong>nen de groep<br />
andere horizonten ontdekken zoals:
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong><br />
Los daar<strong>van</strong> doet de verenig<strong>in</strong>g ook lokaal heemkundig<br />
werk, eerst alleen, daarna <strong>in</strong> samenwerk<strong>in</strong>g met de<br />
Heemkundige Kr<strong>in</strong>g <strong>De</strong> Kluize <strong>van</strong> S<strong>in</strong>t-Gillis-Waas.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
We behandelen deze onderdelen na elkaar.<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong>.
1. Het <strong>ambacht</strong> aanleren.<br />
<strong>De</strong> klompenmakersstiel is al <strong>in</strong> de 18’de eeuw opgedeeld <strong>in</strong> drie beroepen.<br />
Het seriewerk leidt <strong>tot</strong> een grotere productie <strong>van</strong> de:<br />
1. Kapper<br />
2. Snijder<br />
3. heulder<br />
Klompenmakersmonument<br />
<strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge:<br />
<strong>De</strong> laatste drie klompenmakers<br />
<strong>in</strong> ons dorp zijn toevallig een<br />
kapper, een snijder en een<br />
heulder waardoor <strong>het</strong> beroep <strong>in</strong><br />
zijn <strong>tot</strong>aliteit terug kan worden<br />
aangeleerd.<br />
de heulder.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong>.
2. Een klompenverzamel<strong>in</strong>g<br />
opbouwen.<br />
Al bij <strong>het</strong> eerste vergelijkend onderzoek tussen<br />
Wase en andere klompenmakers blijkt dat<br />
klompenmakers uren kunnen discussiëren over de<br />
kwaliteit <strong>van</strong> hun klompen.<br />
Zeer snel ontdekken we dat verschillende<br />
beroepen verschillende klompen nodig hebben<br />
en dat klompenmakers hier andere klompen<br />
dragen dan klompenmakers elders.
2. Een klompenverzamel<strong>in</strong>g<br />
opbouwen.<br />
We merken dat <strong>het</strong> <strong>Waasland</strong> een echt<br />
klompenmakerscentrum is, waar modellen worden<br />
gemaakt voor andere streken. Iets wat we elders<br />
niet terugv<strong>in</strong>den.<br />
Een nieuwe hobby is geboren: de verzamelwoede<br />
die ons over de hele wereld brengt.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong>.
3. <strong>De</strong> geschiedenis opzoeken.<br />
<strong>De</strong> vorige ontdekk<strong>in</strong>g brengt aan <strong>het</strong> licht dat we onze horizon<br />
moeten verruimen. Hoe groot is <strong>het</strong> Wase aandeel <strong>in</strong> <strong>het</strong> Oost-<br />
Vlaamse? Welk aandeel hebben we <strong>in</strong> Vlaanderen, België, Europa<br />
en wereldwijd?<br />
(Bron: CBS Nederland)<br />
Hoe belangrijk is dit beroep <strong>in</strong> de regio?<br />
Zeer snel hebben we door dat niet alle cijfers<br />
betrouwbaar zijn.
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong>.
4. Alaam en mach<strong>in</strong>es redden.<br />
Om klompen te maken hebben we niet<br />
alleen hout nodig, maar ook alaam.<br />
Goed getuig wordt zeldzaam.<br />
Wie maakt goed getuig? Hoe ver gaat<br />
de verspreid<strong>in</strong>g <strong>van</strong> dat materiaal?<br />
Meerdere mach<strong>in</strong>es komen<br />
voor, <strong>van</strong> enkelvoudig <strong>tot</strong><br />
dubbelvoudig <strong>tot</strong> <strong>in</strong>efficiënte<br />
achtdubbele mach<strong>in</strong>es. Zelfs<br />
de computer wordt<br />
<strong>in</strong>gevoerd….
Folkloregroep<br />
<strong>De</strong> Klomp <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge VZW<br />
•Het <strong>ambacht</strong> aanleren<br />
•Een klompenverzamel<strong>in</strong>g opbouwen<br />
•<strong>De</strong> geschiedenis opzoeken<br />
•Alaam en mach<strong>in</strong>es redden<br />
•Alle relicten verzamelen rond dit <strong>ambacht</strong>.
5. Alle relicten verzamelen.<br />
-Boeken en uitgaven over de <strong>klompenmakerij</strong>;<br />
-Een professionele film uit 1948, zowel artisanaal<br />
als mach<strong>in</strong>aal (auteursrecht);<br />
- gadgets uit b<strong>in</strong>nen- en buitenland;<br />
- afbeeld<strong>in</strong>gen verzamelen <strong>van</strong><br />
klompenmakersstallen;<br />
-Postkaarten over klompen;<br />
-Schilderijen waarop klompen voorkomen;<br />
-Het gebruik <strong>van</strong> klompen <strong>in</strong> diverse beroepen.
En wie dacht dat <strong>het</strong> daar mee ophield<br />
heeft <strong>het</strong> verkeerd voor.<br />
Pas boeiend wordt <strong>het</strong> als we <strong>het</strong> marktliedje terugv<strong>in</strong>den <strong>van</strong> de<br />
gruwelijke moord met <strong>het</strong> krammes.<br />
Dat <strong>in</strong> Zar und Zimmermann een “klompendans” voorkomt.<br />
Dat Emiel Hullebroeck liederen schrijft over klompen.<br />
Dat de Wase bolle akkers verbonden zijn met de <strong>klompenmakerij</strong>.<br />
Dat er massa’s spreuken bestaan over klompen.<br />
Dat milieuactivisten de “Canada”-populier weg willen<br />
ondanks dat die al <strong>van</strong> <strong>in</strong> 1700 grondstof is voor<br />
de klompen<strong>in</strong>dustrie en <strong>van</strong>daag biobrandstof wordt.
Met zoveel facetten, zoveel ononderzochte bronnen,<br />
met <strong>het</strong> hele <strong>Waasland</strong> als achtergrond…<br />
Wat staat je als heemkundig geïnteresseerde dan te<br />
doen?<br />
<strong>De</strong> zoektocht is <strong>in</strong>gezet, wetend dat die nooit voltooid<br />
zal zijn….
We analyseren <strong>van</strong>middag drie<br />
facetten:<br />
1. <strong>De</strong> economische geschiedenis <strong>van</strong> de <strong>klompenmakerij</strong>, wereldwijd.<br />
2. <strong>De</strong> productiewijze <strong>van</strong> de artisanale klompenmaker.<br />
3. <strong>De</strong> mach<strong>in</strong>ale <strong>klompenmakerij</strong>.
Ontstaan <strong>van</strong> de klompennijverheid.<br />
evolutie temperatuur 800-1990<br />
4.000<br />
3.500<br />
3.000<br />
2.500<br />
2.000<br />
1.500<br />
1.000<br />
500<br />
0<br />
800<br />
870<br />
940<br />
1010<br />
1080<br />
1150<br />
1220<br />
1290<br />
1360<br />
1430<br />
1500<br />
1570<br />
1640<br />
1710<br />
1780<br />
1850<br />
1920<br />
1990<br />
Bron: KNMI<br />
<strong>De</strong> “kle<strong>in</strong>e ijstijd”<br />
maakt ons klimaat frisser en vooral veel vochtiger. Dit gecomb<strong>in</strong>eerd met de<br />
<strong>in</strong>polder<strong>in</strong>gen <strong>van</strong> de 16’de eeuw.<br />
Een stevig, goedkoop en waterbestendig schoeisel biedt bescherm<strong>in</strong>g<br />
tegen de overstrom<strong>in</strong>gen. In de nieuwe polders is een goed schoeisel<br />
een noodzaak. En bomen zijn er voldoende….<br />
gem.w<strong>in</strong>tertemp.<br />
voortschrijdend gemidd.
1. <strong>De</strong> economische geschiedenis <strong>van</strong><br />
de <strong>klompenmakerij</strong> <strong>in</strong> <strong>het</strong> <strong>Waasland</strong>.<br />
Bron: fraudestudie <strong>van</strong> de douane voor de Oostenrijkse overheid.<br />
(<strong>in</strong>dustriële tell<strong>in</strong>g verwerkt door P.Moureaux)
klompen; 1,8<br />
oliën; 2,8<br />
hoeden; 4,0<br />
zeep en<br />
zout; 5,2<br />
klaverzaad;<br />
7,9<br />
wol; 1,3<br />
lijnwaad; 1,1 huiden; 0,6<br />
touwen; 0,4<br />
lijnwaadweverij; 0,1<br />
vlas; 29,5<br />
graan; 10,6<br />
katoen; 23,6<br />
bier&azijn; 11,0<br />
1825, VandenBogaerde(<strong>Waasland</strong>) per nijverheidstak
(Bron: Kon.Bibliotheek Brussel)
<strong>in</strong>voer <strong>in</strong> Ned. uit België<br />
4.500.000<br />
4.000.000<br />
3.500.000<br />
3.000.000<br />
2.500.000<br />
2.000.000<br />
1.500.000<br />
1.000.000<br />
500.000<br />
0<br />
Bron: Nederlands Bureau voor de Statistiek
Bron: Mertens 1931 Brussel.
We bekijken ook even de wereldproductie <strong>van</strong> klompen<br />
en stellen die <strong>in</strong> vergelijk<strong>in</strong>g met de <strong>klompenmakerij</strong> <strong>in</strong><br />
België.
Bron: Holzschuhe und<br />
Holzschuhmacherhandwerk.<br />
(Bernard Büld)<br />
__________<br />
België (en bijzonder<br />
<strong>het</strong> <strong>Waasland</strong>)<br />
de enige streek ter<br />
wereld met een<br />
overproductie.<br />
andere<br />
landen<br />
16.000.000<br />
overproductie<br />
Nederland<br />
8.000.000<br />
wereldverbruik <strong>van</strong> klompen <strong>in</strong> 1928<br />
België<br />
4.000.000 Frankrijk<br />
12.000.000<br />
Duitsland<br />
10.000.000
Leon <strong>De</strong> Werdt voert zijn klompen aan voor verschep<strong>in</strong>g <strong>in</strong> de<br />
haven <strong>van</strong> Temse.<br />
Te voet, per fiets, per bakfiets, per<br />
camion, met de tre<strong>in</strong> of met de<br />
scheepvaart.<br />
Ze geven werk aan voermans en<br />
opkopers, aan bomenhandelaars en<br />
smeden.<br />
Klompenmakers verkopen aan <strong>in</strong>dividuelen, aan w<strong>in</strong>keltjes, leverden<br />
aan grote opkopers of stonden zelf <strong>in</strong> voor de <strong>in</strong>ternationale verzend<strong>in</strong>g<br />
<strong>van</strong> hun klompen.
Klompen worden <strong>in</strong> West-Europa<br />
gedragen door allerlei vaklui. Van<br />
beenhouwer, smid, bakker <strong>tot</strong> <strong>in</strong> de<br />
steenkapperijen.<br />
Klompen zijn waterdicht, sterk en warm <strong>in</strong> de w<strong>in</strong>ter.<br />
Pas wanneer de schoenen<br />
goedkoper worden door de<br />
mechanisatie <strong>in</strong> die sector en<br />
<strong>het</strong> schoeisel ook vrij<br />
waterdicht geworden is,<br />
verdr<strong>in</strong>gen ze de klompen <strong>van</strong><br />
de markt.
2. <strong>De</strong> handgemaakte klompen.<br />
a) Het bomenverhaal.
) <strong>De</strong> klompenstal.<br />
Een plaats <strong>van</strong> hard labeur, maar ook <strong>van</strong> veel lachen,<br />
<strong>van</strong> volksverhalen, marktnieuwtjes en bijgeloof.
<strong>De</strong> etappes<br />
<strong>in</strong> <strong>het</strong><br />
productieproces
3. <strong>De</strong> mechanisatie. In <strong>het</strong> beg<strong>in</strong> vooral Duits<br />
fabrikaat. <strong>De</strong> eerste<br />
mach<strong>in</strong>e <strong>in</strong> België werd <strong>in</strong><br />
1912 geplaatst door<br />
Laureys op <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge.<br />
<strong>De</strong> meeste<br />
klompenmakers waren<br />
niet <strong>in</strong> staat om <strong>het</strong><br />
nodige geld op te<br />
hoesten.<br />
<strong>De</strong> kostprijs <strong>van</strong> de mach<strong>in</strong>es kan vergeleken worden met <strong>het</strong><br />
aankopen <strong>van</strong> een nieuwe won<strong>in</strong>g. Dat was niet voor iedereen<br />
weggelegd.
<strong>De</strong> automatisatie<br />
verdr<strong>in</strong>gt de<br />
handenarbeid.
Baud<strong>in</strong>-mach<strong>in</strong>es,<br />
gekende Franse mechaniek.<br />
<strong>De</strong> heulmach<strong>in</strong>e.<br />
<strong>De</strong> kapmach<strong>in</strong>e.<br />
Baud<strong>in</strong>-mach<strong>in</strong>es gebruikt <strong>in</strong> de <strong>klompenmakerij</strong><br />
gebroeders Van Duyse <strong>De</strong> Kl<strong>in</strong>ge.
Jungbluth-mach<strong>in</strong>es uit Schaarbeek, kapmach<strong>in</strong>e en heulmach<strong>in</strong>e,<br />
afkomstig <strong>van</strong> <strong>het</strong> bedrijf Edgard Thomaes <strong>in</strong> Haasdonk.
Een klompenschuurmach<strong>in</strong>e.<br />
Een eigen ontwerp <strong>van</strong> Jozef Van<br />
Hoecke.<br />
Het schuren <strong>van</strong> klompen is lang <strong>het</strong> werk voor k<strong>in</strong>deren met een<br />
glasscherf of een stukje schuurpapier (k<strong>in</strong>derarbeid).<br />
<strong>De</strong> eerste automatisatie bij <strong>het</strong> “klompen schuren”<br />
is <strong>het</strong> aanbrengen <strong>van</strong> een fietswiel dat een schuurriem aandrijft.