Jarige Shell biedt zicht op 'Gouden Hollanders'

Van labassistent tot
doctor in de natuurkunde,
dat kun je
rustig een ‘verhaal’
noemen. En zo vertelt
Hans van Maanen het
dan ook. Hij begint in
1968 en werkt zich
langzamerhand naar het heden. Bijna
veertig jaar Shell. Af en toe blikt hij
eens vooruit (“Later zou ik...”), maar
telkens haast hij zich om de draad
weer op te pakken. “Enfi n”, zegt hij
dan. Het stopwoordje past bij zijn
bedachtzame, verzorgde manier van
spreken. Tegelijk vloekt het een beetje
met hoe hij eruit ziet: baard, leren hesje,
leren armband.
Hans klampt zich vast aan de chronologie
omdat zijn carrière zo duidelijk een
aaneenschakeling is van “stomme toevalligheden”,
zols hij het noemt. Een
bijzondere chef, een ontmoeting, een
opmerking van zijn geliefde. Telkens
was het de buitenwereld die maakte
dat hij weer een stapje verder zette.
Studeren zat er voor Van Maanen,
geboren en getogen in Arnhem, om
fi nanciële redenen niet in. Met een
HBS-diploma op zak moest hij op zoek
naar iets anders. In de ‘radiobode’ zag
hij een advertentie van Shell in Amsterdam.
Drieduizend sollicitanten
meldden zich voor de opleiding van
vijf maanden tot laboratoriumassistent.
Van Maanen was een van de 75
gelukkigen.
Hersens gebruiken
Na zijn opleiding kwam Van Maanen
terecht op de afdeling Fundamentele
Fysica van Shell in Amsterdam. Zijn
chef daar was Jan Blom. “Een enorm
capabele vent, een high fl yer. Op zijn
tweeëndertigste had hij honderd mensen
onder zich.” Bij Blom begint Van
Maanens verhaal pas echt. “Het was
wel duidelijk dat ik dit werk niet zou
kunnen volhouden tot mijn pensioen.
Het was proeven doen voor anderen:
’s ochtends lag er bij wijze van spreken
een lijst met wat er moest gebeuren.
Blom heeft me enorm gestimuleerd
om me verder te ontplooien en te gaan
studeren. Hij was voor mij een voor-
28 - SEPTEMBER / OKTOBER 2007 - SHELL VENSTER
Shell in Nederland telt zo’n elfduizend medewerkers. Wie zijn het, wat doen ze en wat hebben ze te vertellen? Ditmaal Hans van Maanen. In 1968
trad hij in dienst bij Shell in Amsterdam, als laboratoriumassistent, als 16-jarige mocht hij glaswerk gaan spoelen. Maar daarmee stelde hij zich niet
tevreden, dus ging hij naast zijn werk natuur- en scheikunde studeren. Nu werkt dr. Hans van Maanen bij het researchcentrum van Exploratie en
Productie in Rijswijk.
‘Het is één
compleet geheel’
• TEKST REINIER SPREEN • FOTO WILFRIED OVERWATER •
beeld om mijn hersens te gaan gebruiken.”
Van Maanen schreef zich in voor een
lerarenopleiding natuur- en scheikunde
aan het Nutsseminarium, een
onderdeel van de Universiteit van
Amsterdam. Hij deed er drie jaar over.
Vervolgens stortte hij zich op het kandidaats
natuurkunde. Ook hier deed
hij alles in de avonduren. Een fl inke
opgave, die hij voor zichzelf overzichtelijk
hield door elk tentamen als
een mijlpaal te zien, zegt hij. In 1978
slaagde hij, cum laude. “Ik heb altijd
gezegd: ik zit hier niet voor die man
of vrouw voor het bord. Bij het voorbereiden
van mijn tentamens heb ik
er altijd naar gestreefd de stof te beheersen.
Ik wilde het snappen. Als je
dat aanhoudt, is een tentamen geen
probleem.”
Dertien jaar studie
De missing link voor zijn doctoraalonderzoek
vond hij bij toeval. Bij Shell
was hij al langer bezig met onderzoek
naar de Laser Doppler-snelheidsmeting,
een techniek om turbulente stromingen
te meten. Zijn chef Jan Blom
had zo’n apparaat aangeschaft, maar
dat kampte nog met veel kinderziektes.
Op een congres, waar hij zelf ook
sprak, had Van Maanen in 1976 al eens
iemand van de Universiteit van Amsterdam
getroffen die zich er ook mee
bezig hield. Hij had de naam onthouden
en waagde er nu een telefoontje
aan. Precies op het juiste moment. De
UvA was nog bezig met modelvorming
en zat verlegen om goede apparatuur,
die Shell in huis had. Van Maanen:
“Het paste echt als twee stukjes van de
legpuzzel in elkaar.” Vier jaar deed hij
over zijn doctoraal. In totaal dus dertien
jaar, net iets meer dan het dubbele
van een voltijds student. “Niet onredelijk”,
zegt hij zelf. En met zijn doctoraalonderzoek
- ook cum laude - heeft hij
dan ook nog eens ‘best baanbrekende
dingen’ weten te bereiken. “Maar dat
wordt een heel technisch verhaal...”
Al die tijd bleef hij bij Shell werken.
Nooit, behalve misschien helemaal
aan het begin, heeft hij er serieus over
nagedacht om elders aan de slag te
gaan. Dat heeft veel te maken met de
simpele lol die hij in zijn werk heeft.
“Ik denk dat ik tot aan mijn pensioen
toe veel plezier zal hebben in R&D. Als
die lol er is, heb je geen reden om weg
te gaan.”
In 1985 kwam Van Maanen bij Shell
terecht bij een groep die zich bezighield
met het ontwikkelen van nieuwe
meetmethoden. Soms werkte zo’n opstelling
meteen de eerste keer perfect.
“Dan was ik best trots.” Maar aan de
andere kant verbaast het hem ook niet
echt. “Ik probeer me het hele proces
voor te stellen. Ik bedenkt wat er gebeurt
en wat er fout kan gaan. Het
draait om inzicht.”
Een paar gaatjes dichten
Na tien jaar deed zijn oude afdeling Chemical
Engineering weer een beroep op
hem. Die was opnieuw begonnen met
de Laser Doppler-snelheidsmeting. De
‘antieke troep’ uit Van Maanens tijd
was inmiddels vervangen door een
apparaat van enkele tonnen. Het had
160 keer meer vermogen maar, zegt
hij lachend, werkte toch een stuk minder
goed. Van Maanen spoorde met
computersimulaties de fouten in het
systeem op. Een eerste analyse presenteerde
hij in 1993 op een congres. “Ik
kan je vertellen: de fabrikanten waren
niet blij met mijn kritiek. Als blikken
hadden kunnen doden...”
In 1997, Hans werkte inmiddels in Rijswijk,
kwam het onderzoek weer bovendrijven.
Op een terrasje vroeg zijn
vriend Ton of hij van plan was om nog
eens te gaan promoveren. “Dat was
toch altijd een van mijn oude wensen
geweest.”
Hij bedacht dat het Laser Doppler-onderzoek
eigenlijk heel geschikt was.
“Het was niet confi dentieel en er zaten
heel leuke dingen in.” Van Maanen
vond een promotor in Gijs Ooms, een
collega uit zijn Amsterdamse tijd die
kort daarvoor was benoemd tot deeltijd-hoogleraar
aan de TU Delft.
Omdat het eigenlijke onderzoek al op
de plank lag, was het schrijven van zijn
proefschrift een kwestie van informatie
ordenen en aanvullende simulaties
uitvoeren. “Een paar gaatjes dichten”,
DE MEDEWERKER
zegt Van Maanen. Hij was halverwege
toen onverwacht zijn vriend, met wie
hij achttien jaar had samengewoond,
overleed. “Toen dacht ik: ik kan twee
dingen doen. Ik kan gaan zitten grienen,
of ik ga door. Omdat het toch zijn
opmerking is geweest die de aanleiding
was, ben ik doorgegaan. Het gaf
me iets om me aan vast te houden.”
Hij promoveerde twee jaar later, op 21
september 1999. “Een dag om in te lijsten”,
met veel familie, vrienden en collega’s
uit Amsterdam en Rijswijk, besloten
met een boottocht op de Vecht.
Op congressen merkt hij dat zo’n titel
verschil maakt. “Ze kijken je anders
aan als je doctor voor je naam hebt
staan.” Toch is het hem nooit om het
prestige te doen geweest. “Ik zie het
als een mooie afronding. Alles wat ik
op dit vlak gedaan heb ligt nu vast, het
is één compleet geheel.”
Nieuwe generatie
Fundamenteel onderzoek vindt Van
Maanen essentieel voor een bedrijf
als Shell. “Nieuwe technologie vergt
nieuwe ideeën.” Wat dat betreft is
hij blij met het beleid van Jeroen van
der Veer, die de research weer een
belangrijke plaats heeft gegeven. Zelf
probeert hij als campus ambassador
studenten in Amsterdam, Utrecht en
Leiden enthousiast te maken voor een
wetenschappelijke baan bij Shell.
Hij heeft nog veel plezier in zijn huidige
werk voor de upstream sector
(Exploratie en Productie), waarin hij
vanuit Rijswijk algoritmes ontwikkelt
om meetgegevens van gasputten beter
te kunnen interpreteren.
Maar het is wel de herfst van zijn carrière,
beseft hij. Graag zou hij zijn kennis
en kunde overdragen aan een nieuwe
lichting onderzoekers. Bij het Shell
Learning Center misschien. “Door
de jaren heen heb ik toch inzicht en
overzicht gekregen. Dat is kennis die
je niet makkelijk op papier zet, maar
wel kunt onderwijzen in een college.”
Dat zou Hans een mooie afsluiting vinden.
“Ik heb geen vrede met het idee
dat ik op een gegeven moment de deur
achter me dicht trek en zeg: dat was
het dan.” ■