Jarige Shell biedt zicht op 'Gouden Hollanders'

More documents

Recommendations

Info

12 - SEPTEMBER / OKTOBER 2007 - SHELL VENSTER HET ENE ZEENIVEAU IS HET ANDERE NIET De geoïde mag dan een abstract concept zijn, het is gelijktijdig een fysieke realiteit. Hoogte wordt uitgedrukt relatief tot een referentie-oppervlakte, ofwel verticale datum. De verticale datum van Nederland heet ‘Normaal Amsterdams Peil’ en is gebaseerd op het gemiddelde hoogwaterniveau zoals dat in Amsterdam is gemeten in 1684. Door de zeespiegelstijging sinds die tijd ligt NAP nu vrijwel gelijk met het gemiddelde zeeniveau. België gebruikt echter het ‘Oostende verticaal datum’ en het verschil met het NAP is 2,34 meter. Op kaarten met hoogtelijnen stoppen de gradiënten dan ook bij de Nederlands-Belgische grens, ze sluiten immers niet op elkaar aan. Vaak is dit voor de EP-sector een te klein verschil om een probleem te zijn, maar het niveau van de Kaspische Zee, waarin momenteel grote offshoreactiviteiten plaatsvinden, ligt niet minder dan 28 meter beneden het Baltic Datum waarop Rusland en Kazachstan hun hoogtepeilen baseren. En dan is herrekenen een nuttige activiteit. Het GPS plaatsbepalingssysteem gebruikt zijn eigen verticale datum, dat meters kan schelen met een nationaal verticale datum. DE AARDE
In het tijdperk van GPS en Google Earth neig je bij het ambacht van geodeet misschien makkelijk tot een vergelijking met ‘stoker op de TGV’. Het netwerk van satellieten met aan boord hypernauwkeurige atoomklokken stelt aardposities immers vast met een gemak dat ruim binnen de begaafdheid ligt van zelfs de modale kijker naar televisiespelletjes - daar hoef je toch geen vier jaar voor naar de universiteit, of wel soms? Terwijl GPS en Google Earth nog grotendeels of zelfs volkomen onbekende factoren waren, studeerde Roel Nicolai in 1978 aan de TU Delft af in geodesie, de leer van de bepaling van vorm en dimensie van de aarde, met als essentie daarin de meetkundige beschrijving van de aarde of delen ervan. In 1984 trad hij in dienst bij Shell en werkte vervolgens in onder andere Oman, Groot-Brittannië en Nederland in diverse banen in de geomatica en IT. Geomatica is het brede gebied van het verzamelen, elektronisch opslaan, beheren en visualiseren van de ruimtelijke data (plaatsbepaalde informatie) van alle boringen die bij Shell zijn uitgevoerd en de concessiegebieden waarin ze plaatsvonden. In zijn loopbaan zag Nicolai dat de ‘zuivere geodesie’ (“De hogere octaaf van landmeetkunde”, zoals hij het omschrijft) steeds minder gewicht kreeg in de olie-industrie; met GPS immers, zo was de gedachte, kon iedereen wel bepalen hoe je geologische informatie in de onderaardse ruimte moest plaatsen en waar vervolgens de boortoren neergezet moest worden en 13 - SEPTEMBER / OKTOBER 2007 - SHELL VENSTER De aarde is rond. Dat weet bijna iedereen. Slechts weinigen weten dat de aarde níet rond is, en die mensen zijn dan vaak geodeet van beroep. Zoals in Rijswijk Roel Nicolai die voor Shell let op de kleine nuanceringen die nu net het verschil kunnen uitmaken tussen een succesvolle boring en een droge put. IS NIET ROND • TEKST HANS LAGENDAAL • FOTO ERNST BODE • welke richting de beitel moest worden opgestuurd. En toch bleek dat niet helemaal waar te zijn. Een oliemaatschappij - niet Shell, bezweert Nicolai - scoorde door foutieve plaatsbepaling bijvoorbeeld eens een reeks van twaalf droge putten op de Noordzee, allemaal vanaf één platform. “Een tamelijk vlakke leercurve”, aldus Nicolai onderkoeld. Oorzaak: het invoeren van ‘gespiegelde’ data. Ook zijn gevallen bekend van boringen die achteraf in het concessiegebied van de concurrent eindigden. Nicolai’s benoeming in 2006 tot Principal Technical Expert in geodesie ziet hij als de erkenning dat een ‘tomtommetje’ prima is om een straat mee te vinden, maar dat je voor olie- en gasboringen, met name in lege gebieden, toch wel iets meer in huis moet hebben. Afgeplat op de polen Dat de aarde niet rond is, is in feite het bestaansrecht van de geodeet. Als je je niet over enige afstand van formaat verplaatst, kun je voor de plaatsbepaling zelfs wel geloven dat de aarde plat is. En vanaf de maan gezien mogen we dan allemaal gelijk zijn, en is de aarde een mooie blauwe bal, maar bij nadere beschouwing kloppen beide observaties niet. Die bol is in elk geval behoorlijk afgeplat aan de beide polen door de rotatie van de aarde over de evenaar. Nicolai: “Om een zuivere bol te krijgen zouden de Noord- en de Zuidpool elk zo’n 21 kilometer hoger moeten zijn. De aarde is geen bol, maar een ellipsoïde.” Maar er is meer, de aarde kent ook pie- ken en dalen, letterlijk. Een model dat terreinhoogten aangeeft valt niet als kaart te maken. Met ‘de aarde’ wordt dan ook het oppervlakte bedoeld dat het gemiddeld zeeniveau benadert. Omdat ver op land het gemiddeld zeeniveau echter lastig is te bepalen, is de juiste defi nitie van ‘de aarde’: ‘de verzameling van punten met gelijk zwaartekrachtpotentiaal op ongeveer gemiddeld zeeniveau’. Deze oppervlakte wordt de geoïde genoemd. Er bestaan mathematische benaderingen van de geoïde maar die zijn in de praktijk onwerkbaar, dus hebben geodeten in het verleden referentieellipsoïden gemaakt om het oppervlak van de geoïde zo goed mogelijk te benaderen. Maar omdat landmeetkunde vroeger (in de 19de eeuw) een nationale activiteit was, bestaan er veel ellipsoïden, elk met hun eigen optimale passing in het land van herkomst. Roel Nicolai: “Hierdoor zijn de lengte- en breedtegraad van een punt op aarde niet uniek, ze verschillen afhankelijk van de vorm en grootte van de gebruikte ellipsoïde. Sommige landen gebruiken zelfs nog steeds hun eigen nul-meridiaan, anders dan die welke recht over het observatorium van Greenwich loopt.” Al deze effecten bij elkaar bepalen het model van de aarde. Dit aardemodel wordt het geodetisch datum genoemd. Er bestaan zelfs meer geodetische datums dan er landen zijn. Het GPS-systeem in uw ‘tomtom’ gebruikt de geodetische datum WGS 84, een wereldwijde benadering van de geoïde. Nicolai: “Zonder kennis van de geodetische datum kunnen lengte- en breedtegraden een inherente dubbelzinnigheid hebben van maximaal zo’n 500 meter, namelijk het maximale positionele effect van de ongelijke vorm van de geoïde. Dit kan een beslissend verschil maken of een boring precies uitkomt waar je hem wilt hebben, of dat hij het geologische doel mist. Met de hoge kosten van een hedendaagse boring, is dat een risico dat je graag wilt vermijden, en daarom is de geodesie weer in ere hersteld.” ■ ELEKTRONISCH WERKPAARD Bij Royal Dutch Shell werken wereldwijd zo’n 330 geomatici. Het overgrote deel van hen is betrokken bij het Geofysisch Informatie Systeem (GIS) van Shell. Dit is een elektronisch karteersysteem dat is verbonden met diverse Groeps-databanken voor alle denkbare informatie rond boringen en geologie. Het GIS geldt als ‘het werkpaard van EP’ binnen de diverse exploratieteams. Eén klik op een put en alle achterliggende data zijn beschikbaar. De Groep telt slechts een paar ‘klassieke geodeten’ zoals Roel Nicolai. Hun hoofdtaak is het geven van geodetische adviezen aan de exploratieteams plus een coördinatie van het vergaren en verspreiden van nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen bij Geodesie binnen de business Exploratie en Productie.
Page 1 and 2: NIEUWE OLIE- EN GASPRODUCTIE LEVERT
Page 3 and 4: MEER SCHUIM UIT PERNIS SHELL ACTUEE
Page 5 and 6: 5 - SEPTEMBER / OKTOBER 2007 - SHEL
Page 7 and 8: Opbergen of opwerken Wat kun je doe
Page 9 and 10: Shell en de TU Delft zijn samen het
Page 11: Marnix Wagemaker zoekt op atomair n
Page 15 and 16: oewel de opening van de expositie t
Page 17 and 18: TANKERTARIEVEN DALEN De vraag naar
Page 19 and 20: 19 - SEPTEMBER / OKTOBER 2007 - SHE
Page 21 and 22: ze niet in onderlinge concurrentie
Page 23 and 24: “ Waar kan een zakenkrant nog gel
Page 25 and 26: Roel Kusters: “Zoiets zou je onge
Page 27 and 28: BIEDEN Elles Verbeek (33), fi nanci
Page 29 and 30: NAAM Hans van Maanen LEEFTIJD 56 ja
Page 31 and 32: Z O K I J K I K E R T E G E N A A N

Jarige Shell biedt zicht op 'Gouden Hollanders'

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?