RDM Campus Magazine #03

nummer 03 – mei 2012 – 2de jaargang – www.rdmcampus.nl
Maritieme
maakindustrie
terug naar RDM
Maritieme innovatie
Door Ampelmann, Huisman Research Lab, Imtech Marine en Jules Dock/Stichting MEC
Concept House Village
Prototype I staat als een huis, CHIBB in de steigers
ESFA Rotterdam
Scooterproject helpt studenten aan werkervaring
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Inhoud
02
Made@RDM
04
Column
De gouden driehoek en de keten
05
ESFA Rotterdam
06
In ontwikkeling
08
Prototype I staat als een huis
10
Fotostrip Prototype I
12
Op Heijplaat schijnt altijd de zon
14
Volop ruimte voor innovatie
16
Gelijk oversteken bij RDM
18
De toekomstige stuurlui
staan aan wal
19
Slimme steden
20
Tentoonstelling
Onderzeebootloods
Contact
RDM Campus
Heijplaatstraat 23
3089 JB Rotterdam
+31(0)10 794 9229
office@rdmcampus.nl
www.rdmcampus.nl
Hoofdredactioneel
RDM Campus bruist
Dit stuk schrijf ik in de eerste lentezon. Nieuw leven, nieuwe energie! Dat geldt ook
voor RDM Campus. Kruisbestuiving werkt! Het bloeit en bruist. Op dit moment zijn
meer dan 25 innovatieteams van studenten en bedrijven actief die samenwerken
aan productinnovaties en onderzoek. Wat dat in de praktijk betekent is te lezen in
de artikelen over de clusters bouw en maritiem en in de rubriek Made@RDM.
In de tussentijd blijven we bouwen aan de campus, letterlijk en figuurlijk. In het bedrijvendeel
van Innovation Dock wordt een hangende kantoorvloer gerealiseerd zodat de
R&D van Research en Design in één ruimte te combineren zijn met de M van Manufacturing.
Incubator Dnamo zal als eerste huurder van deze vloer zorgen dat de B van
broedplaats ook vorm krijgt in de hal en dat de K van kruisbestuiving plaatsvindt bij de
K van koffieautomaat.
Koffie drinken kan deze zomer trouwens ook buiten, op het terras van het Dokkaffee of
op het buitenmeubilair dat met medewerking van studenten ontworpen en geproduceerd
is. Maar ook in de recent geopende Huiskamer op Heijplaat. Daar kunt u dan
gelijk kennis maken met de laatste ontwikkelingen van Concept House Village: een
stukje campus in de wijk. Daarmee dragen we bij aan de ambitie om Heijplaat te ontwikkelen
tot meest duurzame wijk van Rotterdam. En bij duurzaamheid hebben we
het niet alleen over zonnepanelen of slimme meters. Ook over gedrag, voorzieningen,
cultuur, werkgelegenheid en sociale cohesie. Een ‘smart city’ gedijt niet bij techniek alleen.
De Academie van Bouwkunst bestudeert het concept ‘slimme steden’ integraal.
De resultaten daarvan zijn te zien op een tentoonstelling van de Internationale Architectuur
Biënnale Rotterdam.
In april hebben Scheepsbouw Nederland en Nederland Maritiem Land het innovatiecontract
van de topsector Water op RDM Campus gepresenteerd. Tijdens het seminar
‘Maritieme Innovatie: van Papier naar Praktijk’ maakten bedrijven en studenten duidelijk
welke voordelen het biedt om het rijke maritieme verleden van RDM te benutten
voor de innovaties van de toekomst in deze sector. De pioniersgeest en innovatiekracht
waar de oude werf om bekend stond, is weer springlevend! We zij ervan overtuigd dat
het ook u inspireert om mee te doen en samen met ons verder te bouwen aan de campus.
Daarbij levert u dan gelijk een bijdrage aan het opleiden van de nieuwe ‘helden
van techniek’, die zo hard nodig zijn om de economische motor van Rotterdam draaiende
te houden.
Gabrielle Muris
Directeur RDM Campus
Fotografie: Marijke Volkers
Colofon
Redactie: Frank van der Zwan Grafisch Ontwerp: Studio Léon & Loes Fotografie: Marijke Volkers, Marcel Vogel Druk: Printvisie
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 01

Fotografie: frank van der zwaN
Fotografie: Marijke Volkers
RDM Campus is dé
locatie voor het
ontwikkelen en testen
van productinnovaties.
Om u een idee te geven
welke mogelijkheden
de campus biedt, lichten
we er graag een aantal
voor u uit.
Lasrobot
Eind januari is in het kader van het project
‘Nieuwe bewerkingen in de maakindustrie’
een nieuwe lasrobot in gebruik
genomen op RDM Campus. Door dit
project kunnen Albeda College en Hogeschool
Rotterdam beschikken over
‘state of the art’ apparatuur die aansluit
bij de laatste ontwikkelingen in bedrijven.
Het gaat om apparatuur en software
van drie belangrijke processen waarmee
in de staalverwerkende industrie wordt
gewerkt: lassen, snijden en ‘material
handling’ (flexibele productieautomatisering).
Bedrijven in de regio Rotterdam
verwachten de komende jaren een
aanzienlijk tekort aan technisch goed
opgeleid personeel op mbo+ en hboniveau.
Het project wil bijdragen aan het
oplossen van dit knelpunt door mbo- en
hbo-studenten de mogelijkheid te bieden
om kennis en ervaring op te doen met de
laatste stand van de techniek in de robottechnologie.
Deze technologie biedt een
uitstekend alternatief om het tekort aan
vakmensen op te vangen. Van januari tot
juli 2012 worden 200 studenten techniek
opgeleid om te kunnen werken met
de nieuwe robotapparatuur.
Lijmlab
RDM Campus heeft als eerste onderwijsinstelling
in Nederland een lijmlaboratium.
Het lab is ontstaan door een
samenwerking van Albeda College, Hogeschool
Rotterdam en de TU Delft in
het Europese project The Port is Yours
(POYO). Studenten en ondernemers kunnen
er aan de slag met de verbindingstechniek
van de toekomst. In onder meer
de scheepsbouw, energie, petrochemie
en constructiebouw worden steeds vaker
lijmverbindingen gebruikt. Daarom worden
docenten van Albeda College en Hogeschool
Rotterdam opgeleid tot gecertificeerde
lijmers. Zij kunnen dan zowel in
het reguliere als in het private onderwijs
de basisopleiding European Adhesive
Bonder en de specialistenopleiding European
Adhesive Specialist verzorgen,
opleidingen die worden afgesloten met
een examen en een diploma volgens de
certificering van de European Welding
Federation. De opleidingen worden in
de toekomst ingebed in de opleidingen
Autotechniek en Werktuigbouw van Albeda
College en Hogeschool Rotterdam,
en een minor voor hbo-studenten op het
hoogste niveau, European Adhesive Engineer.
02
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Fotografie: Marijke Volkers
Fotografie: Marcel Vogel
MTI
Voor MTI Holland, het researchinstituut
van baggerschepenbouwer IHC Merwede,
zijn studenten werktuigbouwkunde
van Hogeschool Rotterdam bezig met
een onderzoek naar het omzetten van de
restwarmte van scheepsmotoren in elektriciteit.
Bij de verbranding van diesel in
een motor is het rendement laag; slechts
ongeveer 25 procent komt ten goede
aan de aandrijving van het schip. De rest
van de geproduceerde energie, in de
vorm van restwarmte, gaat nu verloren.
De doelstelling van het innovatieteam is
om deze restwarmte op te vangen en om
te zetten in 5 tot 7 kW aan elektriciteit die
gelijk weer aan boord gebruikt kan worden.
De studenten hebben al onderzoek
gedaan naar de verschillende manieren
waarop dit gerealiseerd kan worden en
zullen hier samen met MTI een aantal
uit kiezen. Hiervan worden proefopstellingen
gemaakt, die voor eind juni gerealiseerd
worden. Ook in het nieuwe studiejaar
gaan de studenten verder met dit
voor de maritieme sector zeer relevante
onderzoek.
Drijfboei
Eerstejaars studenten Industrieel Product
Ontwerpen (IPO) hebben in vijf
weken tijd een drijfboei ontworpen. De
drijfboei vormt een afbakening in binnenwateren
om zo een route te creëren voor
roeiboten. Studenten ontwierpen deze
boei met de rotatiegiettechniek. Deze
productietechniek wordt veel gebruikt
bij grote kunststof producten die bijvoorbeeld
in buitenruimtes gebruikt worden.
De complexiteit van de opdracht schuilde
in de vormvrijheid en de engineering
van details zoals het bevestigingsoog.
Studenten hebben in één dag een aantal
conceptmodellen ontwikkeld en een
prototype uit schuim gemaakt. Op deze
manier zijn studenten uitgedaagd om
de boei zo functioneel mogelijk te laten
zijn en vooral ‘rotatiegietbaar’ te maken.
Dragon Plastics heeft kennis gemaakt
met de wijze waarop de IPO-studenten
een probleem concretiseren en vertalen
naar een realistisch te produceren voorstel.
De studenten hebben gewerkt met
een belangrijke productietechniek en
een realistisch probleem van een echte
opdrachtgever.
Hyperbody
Hyperbody is een onderzoeksgroep van
de faculteit Bouwkunde aan de TU Delft
die onderzoek doet naar vernieuwende
fabricagemethodes voor de bouw. Met
twee robotarmen worden in EPS mallen
gemaakt waar beton in vormgegeven
wordt. Dit leidt tot een aanzienlijke vergroting
in vormvrijheid en vele nieuwe
ontwerpmogelijkheden, terwijl de voorgestelde
methode uiterst kosteffectief is.
De robots zijn meer dan slechts gereedschap
en stellen de onderzoeksgroep
niet alleen in staat bouwcomponenten
op volledige schaal te produceren, maar
biedt studenten de mogelijkheid het ontwerpproces
in een geheel ander licht te
zien. Deze aanpak gaat verder dan fullscale
prototyping, een gangbare praktijk
in architectonisch ontwerp. De machines
kunnen gebruikt worden tijdens het
gehele ontwerpproces. Door middel van
code als input voor de robots, kunnen
gebouwen en producten worden bedacht,
ontwikkeld en integraal gebouwd.
Daarbij worden rekening gehouden met
structurele, klimatologische en andere
overwegingen, vanaf het begin van het
ontwerpproces, in de fabricage en het in
gebruik. Er ontstaat zo een voortdurende
dialoog tussen ontwerper en product. Interessant
is ook de kruisbestuiving met
bijvoorbeeld FORZ van Van Gansewinkel
Minerals die in Innovation Dock ontstaan
is.
www.hyperbody.nl
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 03

Nederland heeft vele dialecten.
Eén daarvan is het ‘Haags’. In
dat dialect hebben woorden
opeens een andere betekenis.
Maar als je ze begrijpt en zelf
invult, zijn ze best leuk en
effectief. Daarom iets over ‘de
gouden driehoek’ en ‘de keten’.
De gouden
driehoek
en de keten
Het afgelopen jaar zijn we als maritieme
sector bijvoorbeeld druk geweest met het
Topsectorenbeleid van Minister Verhagen.
Daarin heeft het maritieme cluster een
ambitieus ‘Maritiem Innovatiecontract’
neergezet met de titel: ‘Nederland: de Maritieme
Wereldtop (Veilig, duurzaam en economisch
sterk)’. Minister Verhagen heeft
het over de ‘gouden driehoek’ waarin iedereen
een eigen rol heeft: de overheid zorgt
voor de goede randvoorwaarden, onderwijs
en onderzoek en formuleert de vraagstelling
vanuit de overheid en maatschappij,
BEDRIJVEN
KUNDE
KASSA
INNOVATIES
OVERHEID
KENNIS
KENNISINSTELLINGEN
de kennisinstellingen zoeken naar nieuwe
kennis en mogelijkheden en het bedrijfsleven
kent de markt en ontwikkelt nieuwe producten
en diensten. Als we er zo naar kijken,
concentreren we ons op de zijden van de
driehoek. En waar ze bij elkaar komen zijn
dan soms scherpe punten, daar botst het
weleens. Maar het gaat niet om de zijden,
maar om wat er binnen die gouden driehoek
gebeurt. En voor de maritieme sector
kan dat niet beter worden gesymboliseerd
dan met water in die driehoek. Dat water
mengt, stroomt, drijft, golft en verfrist. En
op dat water binnen die gouden driehoek
ontstaan echte maritieme innovaties!
Naast de gouden driehoek spreekt de minister
graag over de keten. De keten van
Fundamenteel onderzoek > Toegepast onderzoek
> Valorisatie. Oftewel: van Kennis
> Kunde > Kassa. Nu denk je bij een keten
al snel aan één lange lijn. Maar dat beeld is
te simpel. Het gaat meer om een netwerk.
En met mijn maritieme kennis zeg ik: je
hebt minimaal drie afmeerlijnen nodig om
iets veilig op zijn plek te houden, ook als
het stormt. Dat geldt op zee, dat geldt ook
in de economie. En voor innovaties geldt:
die worden verankerd door kennis, kunde
en kassa. En dan is onze boodschap: in het
maritieme cluster zijn de kunde- en kassalijnen
best sterk. Via Joint Industry Projecten
(JIP’s) wordt veel onderzoek door het
bedrijfsleven betaald. Maar we hebben ook
een zorg: de lijn met kennisontwikkeling en
onderwijs is dun en kort. Er is weinig geld
voor fundamentele maritieme kennisontwikkeling
en ook het aantal hoogleraren
en onderzoekers die beschikbaar zijn voor
maritiem onderwijs en onderzoek is te beperkt.
De industrie betaalt bijvoorbeeld
twee van de vier hoogleraren in Delft. Daar
zit in de maritieme keten de zwakke plek en
daarom is de ambitie binnen ons Maritiem
Innovatiecontract: er wordt goed samengewerkt
in projecten én er is ruimte/geld
voor funderend (middel)lange termijn onderzoek.
Zo ontwikkelen we de kennis en
de specialisten die we nodig hebben voor
onze baanbrekende maritieme producten
en diensten van de toekomst. Goed onderzoek
en onderwijs zijn essentieel voor het
bereiken van de Maritieme Wereldtop!
Bas Buchner
President MARIN
04
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Elf studenten van de opleiding
AKA Metaaltechniek van
Albeda College, locatie
Haastrechtstraat, lopen stage
op RDM Campus bij de ESFA
(Electric Scooter Factory)
Rotterdam. Gedurende 10 tot
16 weken zetten zij moderne
elektrische QWIC-scooters in
elkaar en leren zij het proces
van assemblage tot verkoop.
Arbeidsvaardigheden
leren in de praktijk
Scooterproject
helpt studenten
aan werkervaring
MAAS Leerfabrieken en de Nederlandse
E-scooterfabrikant QWIC openden
in 2011, in samenwerking met de gemeente
Rotterdam, een e-scooterleerfabriek;
ESFA Rotterdam. Een bijzondere
samenwerking waarbij ook Hogeschool
Rotterdam, Albeda College (Mobiliteit,
Metaaltechniek en Maintenance)
en RDM Campus nauw betrokken zijn.
ESFA Rotterdam streeft twee doelen na:
mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt
opleiden tot arbeidskrachten met
goede kansen op de arbeidsmarkt en het
produceren van hoogwaardige, milieuvriendelijke
elektrische scooters voor
zakelijke gebruikers en particulieren.
De scooteronderdelen worden door
QWIC geleverd en door de Albedastudenten
in elkaar gezet. De bedoeling
is om de scooters voor de verkoop aan
te bieden. Zo kunnen ze hun technische
vaardigheden oefenen en worden ze
tijdens de stage vooral voorbereid op
de arbeidsmarkt. Ze leren, onder begeleiding
van een praktijkleermeester,
arbeidsvaardigheden en raken thuis in
het ondernemen. Ook worden ze getraind
in conflicthantering, sociale vaardigheden
en communicatie. Werken met
elektrische scooters levert ze ook meer
begrip voor duurzaamheid en milieu op.
RDM Campus biedt tot de zomervakantie
een leerzame en contextrijke leerwerkplek.
De stage wordt afgesloten met
een proeve van bekwaamheid. Nadat de
studenten de proeve met een voldoende
hebben afgesloten, ontvangen ze het
AKA-diploma Techniek. Vervolgens kunnen
de studenten hun studieloopbaan
in de techniek binnen Albeda College
vervolgen of kiezen om te werken.
Een elektrische scooter is goed voor het milieu
Jeano Roosje (17, op de foto) uit Zuidwijk (Slinge) is student metaaltechniek en sinds begin
februari betrokken bij het scooterproject op RDM Camps. “Een elektrische scooter
is goed voor het milieu, hebben we nu geleerd. En makkelijk in elkaar te zetten omdat
de motor al is ingebouwd”, legt hij uit. “Het zijn mooie scooters. Er staan zes proefmodellen
op de locatie. Daarop mogen we wel eens een ritje maken.” In totaal zijn er 110
scooters voor assemblage afgeleverd. “Die zijn voor de verkoop en daar moeten we dus
voorzichtig mee zijn”, zegt Jeano serieus. Vervolgens voegt hij er aan toe “Ik heb zelf ook
een scooter en die gaat veel harder; tot 130 km per uur!” Hoe dat kan, daar wil hij niet
verder op ingaan. Maar dat hij handig is geworden met scooters is wel duidelijk. Volgend
seizoen wil Jeano op niveau 2 verder. De opleiding Basislasser lijkt hem wel wat.
Kijk voor meer informatie op:
www.deheldenvantechniek.nl | www.esfa.nl
www.maasleerfabrieken.nl | www.qwic.nl
Fotografie: Marijke Volkers
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 05

Op RDM Campus wordt
op dit moment onder
meer gewerkt aan de
volgende innovaties
Kantoorvloer Innovation Dock
In Innovation Dock wordt aan de bestaande historische constructie
een nieuwe kantoorvloer opgehangen, vanwaar de
huurders en gebruikers ontwikkelingen en werkzaamheden op
de kavels in de hal kunnen volgen. Een ontmoetingsruimte op
de hoek van de vloer biedt gebruikers van de hal, ondernemers
en studenten, een ‘bird’s eye view’ van de hal. Met het oog op
startende ondernemingen en ter aanvulling op het bestaande
aanbod in de hal worden relatief kleine kantoorunits (20 tot
200 m 2 ) aangeboden met een volledig afwerkings niveau. De
huurders van de kantoorverdieping kunnen gebruik maken
van gezamenlijke vergaderkamers. Doordat rondom de bestaande
historische constructie vides gemaakt worden, blijft
de bijzondere constructie ook vanuit de kantoorvloer goed
zichtbaar. Incubator Dnamo zal zich, samen met haar ondernemers,
als eerste vestigen op de kantoorvloer.
06
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Shell Eco-marathon
Rotterdam is vanaf dit jaar de nieuwe thuislocatie
van de Shell Eco-marathon Europa,
een internationale wedstrijd waarin auto’s
op zo min mogelijk brandstof zo ver mogelijk
proberen te rijden. Van 17 t/m 19 mei
rijden studententeams uit heel Europa op
een geheel nieuw stratencircuit rond Ahoy
dat speciaal voor deze wedstrijd is ontworpen.
Het is de eerste keer dat deze zuinigheidswedstrijd
in Europa op de openbare
weg plaatsvindt en daarmee toegankelijk is
voor het grote publiek. Met zeventien teams
van veertien verschillende universiteiten,
hogescholen en middelbare scholen is Nederland
één van de best vertegenwoordigde
landen. Vorig jaar was Team Phidippides
van Hogeschool Rotterdam het beste team
van de Benelux. Met de Triga werd in de
prototypeklasse op 1 liter brandstof 1637
kilometer gereden. Dit jaar is 1750 kilometer
hun doel. Het team doet ook in de
urbanklasse mee, waarin het gaat om een
volwaardig straatvoertuig. Met dit voertuig,
de Quadriga (rechts), hopen zij 400
kilometer af te leggen. Team Phidippides
bestaat uit 20 studenten uit de jaren 2, 3 en
4 van de opleiding Autotechniek.
Moleculair
Modulair Meubilair
Op het RDM-terrein lopen diverse groepen
rond: studenten van mbo en hbo, docenten,
ondernemers, bezoekers van de
tentoonstelling in de Onderzeebootloods
en bewoners van Heijplaat. Hoe kan er
tussen deze verschillende groepen ontmoeting
en interactie ontstaan? Met die
vraag zijn studenten van de opleiding Industrieel
Product Ontwerpen (IPO) aan
de slag gegaan en hebben meubels voor
de buitenruimte ontworpen. Het team
van ontwerpbureau Transformers heeft de
twee beste ontwerpen doorontwikkeld tot
het ‘Moleculair Modulair Meubilair’; een
systeem waarmee met een aantal elementen
(bank, plantenbak, chaise longue en
lichtelement) een eindeloze reeks buitenmeubilairsculpturen
gemaakt kan worden.
Samen met een oud-student IPO en de
chef werkplaats van Albeda College worden
er nu twee prototypes gemaakt. Nog
voor de zomer worden een aantal elementen
geproduceerd en in de buitenruimte
geplaatst.
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 07

concept house village
Interview met
onderzoeker
Jaap van
Kemenade
Prototype I
staat als een huis
Concept House Village op Heijplaat wordt een experimenteel en
energieneutraal dorp. Het is een initiatief van woningcorporatie
Woonbron, de TU Delft en Hogeschool Rotterdam. Hier kunnen
pioniers innovatief en duurzaam bouwen en wonen. De woningen
zijn prototypen die uitgebreid worden getest en onderzocht.
Het eerste huis is begin 2012 opgeleverd: het Concept House
‘Prototype I’ van de faculteit Bouwkunde van de TU Delft en
een consortium van meewerkende bedrijven. Gedurende het
eerste jaar vinden hier onderzoeken plaats naar het comfort
en gebruiksgemak. Er zijn rondleidingen voor relaties,
onderzoekers en bewoners van Heijplaat. Daarna volgt nog vier
jaar onderzoek naar dit appartement bij langdurige bewoning.
Want hoe zou het zijn om er echt te wonen?
door Suzanne Ketterings
Rondleiding Concept House
Als u het Concept House Prototype I wilt
bezoeken, schrijft u zich dan in voor de
rondleiding. Dat kan bij het informatiecentrum
Heijplaat op de begane grond van de
woontoren Heijse Blick aan de Heijsekade
1. Hier is ook een expositie over Concept
House Village te bezichtigen. Bezoeken
kan alleen op afspraak:
010 - 794 4853.
“Hoe kunnen we energieneutrale of zelfs
energieleverende gestapelde woningen realiseren?
Dat was de achterliggende vraag
bij de ontwikkeling van Prototype I”, vertelt
Jaap van Kemenade, onderzoeker aan
de faculteit Bouwkunde en projectleider
van Concept House Prototype. Dit project
bouwt voort op onderzoek naar duurzame
bouwconcepten, met als aandachtspunten
de productiesystematiek, flexibiliteit
in toepassing en kostenoptimalisatie om
dergelijke innovatieve gedachten praktisch
toepasbaar te maken. “Het prototype is een
appartement dat laat zien dat door functieintegratie
van geprefabriceerde bouwcomponenten
snel en efficiënt gestapelde energieneutrale
woningen zijn te realiseren.”
“We hebben een waanzinnige planning
gehaald”, aldus Van Kemenade. “Dit eerste
prototype is opgebouwd uit prefabcomponenten
die veel verder zijn uitgewerkt
dan in de traditionele bouw. Zo zijn
alle kabelsleuven en -goten geprefabriceerd,
zowel in de vloeren en gevels als
in de Faay binnenwanden. Unica had het
leidingwerk en de apparatuur al zo ver
als mogelijk aangesloten, zodat dit in een
middag kon worden gekoppeld. In de natte
ruimte zijn alle sanitaire voorzieningen al
aanwezig, evenals de aansluitingen voor
de keuken. De Icopal dakbedekking en
de zonnepanelen op het dak zijn met de
dakelementen meegeleverd. De prefabricage
van het prototype duurde anderhalve
maand. De feitelijke assemblage, de ‘plug
& play’, aan de Corydastraat in Heijplaat,
kostte VDM minder dan twee dagen. De
afbouw en het installatietechnisch werk
waren in minder dan twee weken gereed!”
De bouwrouting was goed georganiseerd.
Er liepen zo’n twintig mannen rond op de
relatief kleine locatie tijdens de bouw. “We
hebben de beschikbare informatie uitgetekend
en gecontroleerd. Toch zijn er vlak
voor en tijdens de bouw nog aspecten veranderd.
We leren veel van deze ervaring,
dat is praktijkonderwijs. We hebben gemerkt
dat een gezamenlijk 3D-model van
alle componenten van essentieel belang
is om een goed simulatiemodel te maken.
De communicatie tussen de verschillende
partijen over de input die nodig is, kan nog
veel beter. Met behulp van gebouwontwerpsoftware
Autodesk Revit kan de grote
complexiteit van tevoren goed worden uitgewerkt,
maar de optimale toepassing is
voor ons nog experimenteel. Bij dit prototype
gaan we nu achterwaarts doorrekenen,
zodat we bij volgende projecten direct met
een perfect 3D-model kunnen werken.”
08
RDM CAMPUS campus MAGAZINE #03 #01

concept house village
Verder onderzoek naar
comfort en gebruiksgemak
Fotografie: Frank van der Zwan
Vooral de samenwerking tussen de diverse
ketenpartners, het gezamenlijk zoeken naar
oplossingen voor bouwvraagstukken én de
vertaling van ideeën naar praktijk spreken
Van Kemenade aan. “Wij zijn erg tevreden
over de brancheoverstijgende samenwerking.
Dat is bijzonder, maar zó hard nodig om
efficiënt te kunnen werken. Hierdoor sluiten
de diverse disciplines beter op elkaar aan.”
Duurzaamheid en recyclebaarheid zijn
onderscheidende aspecten voor het prototype.
“Het cradle-to-cradle principe komt
in de natte cel van Raab Karcher duidelijk
terug; de gekozen materialen zijn na hun
technische levensduur zo veel mogelijk
opnieuw te gebruiken of recyclen. Daarnaast
heeft de natte cel bijvoorbeeld een
drievoudig riool waarbij grijs water, urine
en ontlasting verschillende wegen gaan. De
uitdaging van de integratie van complexe
installatietechniek, prefab in een zeer beperkte
ruimte in de natte cel, is geslaagd.”
Bijzonder is ook de vloer van het appartement,
waarbij integraal in de geprefabriceerde
vloerelementen een lage temperatuur
vloerverwarming is aangebracht. “Itho
Daalderop, de leverancier van de warmtepomp,
was ervan overtuigd dat het lang zou
duren eer de woning op temperatuur zou
zijn, omdat dergelijke verwarming langzaam
haar warmte afgeeft. Het prototype
blijkt echter zo geconstrueerd te zijn dat
het appartement, vertrekkend van de buitentemperatuur
in december, binnen een
dag een comfortabele temperatuur had.”
“Dit appartement heeft een luxe uitstraling”,
vervolgt Van Kemenade, “en hiermee laten
we zien dat duurzaamheid niet ten koste gaat
van uitstraling en gemak. Er is veel aandacht
besteed aan de architectonische vormgeving
van het prototype. Kijk bijvoorbeeld
naar de elektrisch bedienbare zonwering
van Renson. Ook de grote buitenruimte, die
met een hoogisolerende Solarlux vouwwand
tussen de woonkamer en de buitenruimte
de woonkamer verlengt, vergroot het gevoel
van luxe. Deze woning is licht en heeft veel
glas, maar is toch erg comfortabel.”
“Op basis van het prototype ontwikkelen
we samen met woningbouwcorporatie de
Woonplaats een ‘nulserie’: een kleinschalig
appartementengebouw met tien tot
twaalf appartementen. Het product zal
zich gaandeweg verder ontwikkelen, mede
door de toepassing van de onderzoeks- en
ervaringsresultaten. Na de nulserie willen
we een innovatief concept op de woningmarkt
introduceren.”
Nu Prototype I gereed is, volgt komend jaar
onderzoek naar comfort en gebruiksgemak.
Freek den Dulk zet deze onderzoeken
in gang. Hij is lector Duurzame Energie en
Energieconcepten bij Kenniscentrum Sustainable
Solutions RDM van Hogeschool
Rotterdam. “Veel minimum energieconcepten
doen een vergaand beroep op aanpassing
van bewonersgedrag. Denk bijvoorbeeld
aan slapen met het raam open in
de winter, dat is vaak niet mogelijk vanwege
de afkoeling van het appartement. In de
zomer is er een risico van oververhitting,
zelfs met zonwering. Laag temperatuursystemen
leiden er ook vaak toe dat bewoners
de binnentemperatuur een paar graden
hoger instellen dan waar vanuit is gegaan
en in veel minimum energieconcepten
schiet de capaciteit van de installatie voor
verwarming en warmtapwaterbereiding
voor bepaalde bewoners tekort. Daarom
is onderzoek naar comfort, gebruikersgedrag
en levensstijlen erg belangrijk. In de
woningen in Concept House Village gaan
we dergelijk onderzoek in gang zetten, onder
andere met behulp van monitoring en
feedback vanuit ons Niko Home Control
systeem, zodat we meer weten over hoe we
deze woningen in de toekomst optimaal
kunnen afstemmen op de specifieke situaties
van verschillende bewoners.”
RDM campus CAMPUS MAGAZINE #01 #03 09

concept house village
fotostrip
07.11.2011 - 11:50:51
22.11.2011 - 13:20:03
24.11.2011 - 13:02:13
Prefabricage van de natte cel door timmermannen en
De eerste paal van 27 meter lang gaat op 22 november
Een vloerdeel van VDM, waarin de vloe
elektriciens in een fabriek in Duitsland.
de grond in.
geïntegreerd tijdens prefabricage.
07.12.2011 - 14:55:26
07.12.2011 - 16:05:46
08.12.2011 - 14:08:42
Het tweede vloerdeel wordt op zijn plek gehesen.
De sanitaire cel wordt geplaatst.
Een dakvloer, in de fabriek voorzien va
dakbedekking, warmtecollectoren en
binnen 20 minuten aangebracht.
12.12.2011 - 15:29:23
14.12.2011 - 13:43:27
14.12.2011 - 15:19:23
Montage van het kader van de driedubbel beglaasde
Droge montage van de keramische geveltegels.
Aansluiten van de zonnecellen gebeur
harmonicapui van Solarlux, de eerste van dit type die
Demontage later is mogelijk en de tegels zijn te recyclen.
uur; in de tweede week van de bouw sc
geplaatst wordt in Nederland.
al op zonne-energie.
Fotografie: Jaap van Kemenade, Rutger Wirtz
20.12.2011 - 11:59:37
Loodgieters van Unica sluiten de riolering aan en het
water van beneden naar boven.
21.12.2011 - 15:28:48
De glazen balustrade is bijna gereed.
22.12.2011 - 13:34:29
Het Niko Home Control System waarm
zonwering bediend worden en het ener
gemonitord. Er wordt energie teruggel
10
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

concept house village
30.11.2011 - 15:20:26
02.12.2011 - 10:59:01
06.12.2011 - 16:23:26
rverwarming is
De put onder de meterkast. Een grondlus van 128 meter
De zeecontainer, die dient als stabilisatie-element in de
Studenten van Albeda College brengen de oplegbalken
lang wordt door Itho Daalderop versleept naar een
staalconstructie, wordt op zijn plek gehesen.
aan op de staalconstructie, waar de vloeren op
schacht onder het prototype.
vastgeschroefd worden.
08.12.2011 - 18:05:46
09.12.2011 - 14:15:36
09.12.2011 - 15:48:05
n afschotisolatie,
Het dakvlak is dezelfde avond nog waterdicht.
De hemelwaterafvoer is ingewerkt, waardoor het hele dak
De warmtepomp wordt uit het prototype gehaald; i.v.m.
zonnecellen wordt
waterdicht is, gerealiseerd door Icopal Dakbedekking.
de slechte weeromstandigheden bij geplande aanvang
bouw kan de woning nog niet afgesloten worden.
19.12.2011 - 13:44:20
19.12.2011 - 18:03:22
20.12.2011 - 09:43:21
de in slechts twee
Plug&play installatie van de prefab stopcontacten met
Aftimmering van de loggia met duurzaam robiniahout
De Niko schakelkast wordt geplaatst door een monteur
halden de radio’s
platte vieraderige kabels.
door VDM.
van Unica.
11.01.2012 - 09:29:49
16.01.2012 - 11:57:24
31.01.2012 - 13:08:37
ee verlichting en
Leerlingen van de Schilder^sCOOL vullen naden tussen
Leerlingen van Zadkine stuken het plafond in de
De structurele zonwering van Renson wordt gemonteerd
gieverbruik wordt
wandelementen en behangen en schilderen de Faay
woonkamer.
aan de zuidgevel.
everd aan het net.
binnenwanden.
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 11

concept house village
Op Heijplaat
schijnt altijd
de zon
Minder werken, beetje schoffelen, de pure smaak van onbespoten
groente van je eigen daktuin, wonen in een mediterraan klimaat,
slapen onder de sterren, romantisch getik van de regen op de kas.
Alles om je heen ervaar je sterker. Het Concept House CHIBB*
is een extreem duurzaam huis met kantoor voor levensgenieters.
Studenten Bouwkunde van Hogeschool Rotterdam maakten het
ontwerp en rekenden zelfs uit wat op jaarbasis het rendement is
van een vierkante meter sla op een eetbaar dak. Begin maart is
het definitief ontwerp gepresenteerd. Nu begint de zoektocht naar
geïnteresseerde bedrijven die een consortium vormen om huis en
kantoor, met de inzet van derdejaarsstudenten, te bouwen. De kavel
ligt in Concept House Village op Heijplaat, vlakbij RDM Campus.
door Suzanne Ketterings
kas voor meer leefruimte
door kas geen regen en wind; woning als meubel
door kas groen in en om de woning
kas als thermische buffer door kas minder infiltratie
elektra- productie door pv banen op kas
leemstuc op wanden in woning
heatpipes + paraffinebuffer t.b.v. verwarming/warmwater
helofytenfilter t.b.v.
natuurlijke zuivering
woning op het zuiden voor passieve zon-energie
atelier op noorden ter voorkoming oververhitting
eetbaar dak, voedselproductie voor bewoners
regenwateropvang en hergebruik
grijswater voor besproeiing
flexibele indeling; aanpasbaar
aan ander gebruik
noordgevel met
hergebruikte
kunststofkozijnen
groengevel van
hergebruikt materiaal,
geeft CO 2/fijnstof
reductie
led- verlichting in woning en atelier
hot- fill wasmachine
douche met w.t.w.
hout- c.v. (bijverwarming) in
winterdag met weinig zon
hergebruik openslaande
glasdeuren als tuingevel
tuin met wilgenhagen
voor hout c.v. fruitbomen
windowfarming
achter zijgevels kas
bouwmaterialen biobased en/of
hergebruikt, lokaal beschikbaar
funderingsbalk: hergebruikte staalprofielen
verplaatsbaar gebouw voor langere levenscyclus
houten funderingspalen met betonnen opzetters
vraag- gestuurde ventilatie op vocht/CO 2
ventilatie met voorverwarmde aanvoer uit kas (winter)
ventilatie met voor- gekoelde aanvoer met grondpijp (zomer)
12
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

concept house village
“Studenten bewust maken van wat duurzaam inhoudt, is het
leukste aan mijn vak”, vertelt Arjan Karssenberg (midden op de
foto), associate lector Sustainable Building Technology aan Hogeschool
Rotterdam. “Hoe combineer je bijvoorbeeld compact
bouwen met flexibel en comfortabel wonen? Compact bouwen
is heel duurzaam, omdat je minder materialen gebruikt. Tegelijkertijd
is te compact ook minder flexibel en comfortabel, dus wat
is een goed compromis? Met het idee van een kas op het dak ontstaat
goedkope extra leefruimte. Het is een tweede huid die binnen
en buiten verbindt en extra licht en lucht in huis brengt. Een
paraplu waaronder de woning als een meubel wordt uitgewerkt.
Hier kun je wonen in het groen, in een zonnig tussenklimaat.”
“Op de laag boven het dakterras komt een eetbaar dak waar
groente verbouwd kan worden”, vervolgt Karssenberg, “want
waarom eet je voedsel dat duizenden kilometers moet afleggen
voor het op je bord ligt, terwijl je het ook van je dak kan halen?
Dat heeft natuurlijk consequenties voor de positionering van de
woning ten opzichte van de zon. De ligging is pal op het zuiden.
Dat is in Nederland de meest optimale situatie om zoveel mogelijk
zon te krijgen en maximaal energieprofijt te hebben.”
Eetbaar dak
De voedselcyclus moet gesloten zijn en dus knagen de studenten
op de vraag: hoeveel en welke mix aan groente heeft een standaard
Hollands gezin bestaande uit vier personen op jaarbasis
nodig? Dus sla, komkommers, tomaten, bonen, aardappelen.
“Het eetbare dak blijkt zelfs een overschot op te leveren dat gebruikt
kan worden voor de lunch op het aangrenzende kantoor.
En dan rekenen we nog buiten de eetbare gevel voorzien van
‘window farming’.”
Even praktisch: je komt dus thuis na een drukke werkdag en dan
moet je groente gaan oogsten en de tuin schoffelen? “Moet?
Mag! Duurzaamheid gaat er niet om wat er allemaal niet kan,
maar juist om wat er allemaal mogelijk wordt. Sterker nog, als je
zelf voorziet in je behoefte aan water, warmte, energie, elektriciteit
en voedsel, dan kun je het op je werk wat rustiger aan doen
en krijg je meer tijd om in de tuin te schoffelen.” Dachten maar
meer mensen in Nederland zo duurzaam als Arjan Karssenberg.
Zijn enthousiasme is aanstekelijk en hij weet een serieus onderwerp
met humor te brengen.
Hoe ziet de woning er verder uit? “Er zijn twee verdiepingen.
Drie slaapkamers op de begane grond en op de eerste verdieping
is de woonkamer. Hier is meer lichtinval en je loopt er zo het
dakterras op. Comfort is niet alleen de fysieke ruimte, maar ook
de mentale ruimte die ontstaat.”
Systemen sluiten
“Systemen proberen we zoveel mogelijk te koppelen en te sluiten.
De watercyclus is bijna gesloten. Regenwater en al het afvalwater,
met uitzondering van het toiletwater, wordt opgevangen
en gezuiverd met een helofytenfilter. Dit water wordt gebruikt om
het groen aan de gevel en op het dak mee te besproeien en om de
wc mee door te spoelen. Drinkwater is aan zulke strenge regels
gebonden dat je dit niet zelf kunt maken. De woning voorziet zelf
in warm water en elektriciteit. Voor warm water komt er een heatpipe
collector. Dat is een vierkant frame met glazen pijpen die
wel tweehonderd graden kunnen worden en warmte afgeven aan
een warmtewisselaar. PV-panelen zorgen voor elektriciteit. Het
overschot in de zomer wordt teruggeleverd aan het net en dat
compenseert het tekort in de winter.”
En hoe komt het kantoor er eigenlijk uit te zien? “Daar kan ik kort
over zijn. Dat ligt op het noorden tegen de woning aan. Het heeft
wel daglicht nodig, maar geen zon, want mensen en computers
zijn net kleine kachels die voor voldoende warmte zorgen. Een
huis en kantoor zijn complementair in behoefte en zijn dus heel
goed te combineren.”
Het moet wel
allemaal kloppen,
want de woning gaan
we echt bouwen
“Duurzaamheid is een oneindig breed begrip. Alle verschillende
facetten van duurzaamheid moeten de studenten integraal uitwerken
en doorrekenen: compact versus flexibel en comfortabel,
een tweede huid, de ligging ten opzichte van de zon, het comfort,
de toepassing van materialen, het uit elkaar kunnen halen
voor hergebruik. Ze onderbouwen waarom de gemaakte keuzes
duurzaam zijn en ook bouwtechnisch goed. Hoe zet je een kas
over een gebouw? Hoe maak je de fundering van het gebouw als
je geen beton wilt gebruiken? Kun je alle vloeren en wanden van
hout maken? Hoe maak je een groene gevel? Welke materialen
gebruik je? Zijn deze natuurlijk en bio-based, zoals schapenwol
voor isolatie en hout? Kunnen ze worden hergebruikt? En dan
de duurzame installatie: hoe maak je ventilatie zonder energieverlies?
Hoe maak je de meest efficiënte verwarming en warmwatervoorziening?
De studenten moeten de juiste afwegingen
maken. Het moet wel allemaal kloppen, want de woning gaan we
echt bouwen. Naar verwachting al in 2012!”
* CHIBB staat voor Concept House Instituut voor Bouw en Bedrijfskunde. Het is
een initiatief van Hogeschool Rotterdam. Het ontwerp is gemaakt door vierdejaarsstudenten
die de minor Duurzaam Integrale Bouwtechniek kozen. Nu werken derdejaarsstudenten
binnen hun praktijkopdracht aan de voorbereidingstekeningen.
CHIBB biedt ook talrijke stage- en afstudeerplekken voor de even talrijke onderzoeksvragen.
Fotografie: Marcel Vogel
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 13

maritieme innovatie
Toonaangevende, innovatieve bedrijven op het gebied van
bouwkunde en productontwikkeling, (e)mobility, maritiem &
offshore zetten bij RDM Campus voet aan wal. Ze komen met
specifieke opdrachten, willen kennis opbouwen om tot innovatie
te komen en voelen de verantwoordelijkheid bij te dragen aan
beter technisch onderwijs. Binnen het cluster maritiem & offshore
zijn inmiddels vier bedrijven gevestigd in Innovation Dock:
Ampelmann, Huisman Equipment, Vetus en een verzamelkavel
onder regie van Stichting Mobiel Erfgoed Centrum. Het doel is
dat aantal dit jaar nog te verdubbelen. Alle hens aan dek dus!
door Suzanne Ketterings
Maritieme
maakindustrie
terug naar RDM
Volop
ruimte
voor
innovatie
Fotografie: Marcel Vogel
Fotografie: Marijke Volkers
Jouke Goslinga, Sales Manager
Innovation Dock
“Nederland heeft wereldwijd een sterke
kennispositie in de maritieme sector”,
steekt Marnix Krikke, adjunct-directeur
Scheepsbouw Nederland, gelijk van wal.
“Zo’n 65 procent van de productie van
onze schepen en toeleveringen is bestemd
voor de export. Wij zijn sterk in nichemarkten,
zoals kleine transportschepen
en bijzondere schepen voor baggeren en
offshore activiteiten, maar ook superjachten,
binnenvaartschepen, sleepboten en
patrouilleboten. Er worden nu schepen en
systemen ontwikkeld om de zeebodem te
ontginnen, want er ligt een enorm potentieel
aan zeldzame grondstoffen op de bodem
van de zee. Ook de internationale regelgeving
voor de uitstoot van schadelijke
stoffen is een drive om innovatieve schepen
te bouwen die slim omgaan met energie
en de omgeving zo weinig mogelijk belasten.
Om onze exportpositie te handhaven
hebben we kennis nodig, goed opgeleide
mensen die producten ontwikkelen en tot
innovatie komen. Maar die moeten wel
beschikbaar zijn, want voorlopig is er een
tekort aan technisch personeel. Daar ligt
gelijk de kracht van RDM Campus: innovatieve
bedrijven verbinden aan toonaangevende
onderwijsinstituten, die samen met
studenten hoogwaardige kennis opbouwen,
innovatie stimuleren en maatschappelijke
knelpunten oplossen.”
Huisman
helemaal thuis op RDM
“Als het gaat om maritieme innovatie dan
horen wij thuis op RDM Campus”, meent
Cor Bakker, mechanical engineer bij Huisman
Equipment in Schiedam. Huisman
produceert wereldwijd boorinstallaties,
installaties om pijpen op de zeebodem
te leggen en ook complete boorschepen.
14
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

maritieme innovatie
“Op zee staan er enorme krachten op constructies.
Voor deze toepassing kunnen wij
geen boutjes bij de Gamma halen. Deze
uitrusting moet 100 procent betrouwbaar
zijn. Sinds februari 2012 heeft Huisman
een kavel van 100m² op RDM Campus en
zodra die is ingericht, gaan we onder andere
boutverbindingen testen. We vinden
het belangrijk studenten te laten zien hoe
theoretische rekenmodellen uitpakken in
de praktijk. Zo kunnen we bijdragen aan
beter onderwijs en tegelijkertijd goede
ingenieurs enthousiasmeren voor de maritieme
industrie.”
MEC combineert
het oud en nieuw
“Stichting Mobiel Erfgoed Centrum
(MEC) wil met techniek uit de nieuwe wereld
de oude wereld duurzaam behouden”,
zegt Hans Visser, programmadirecteur
Hans Visser (centrum) en Felix Moonen (rechts)
in overleg met studenten
van de stichting. “Het gaat om historische
voertuigen voor weg, water, lucht of rail. Er
zijn in Nederland zo’n 100.000 eigenaren
van boten, stoomtreinen, brandweerwagens,
oldtimers, bussen, trucks of zelfs
zweefvliegtuigen. We willen de kennis die
nodig is voor het behoud van deze voertuigen,
zoals het conserveren van staal,
bundelen en organiseren. Dat is best lastig,
want het is een breed terrein en de kennis
zit heel verspreid. Op deze kavel werken
meerdere partijen, waarover Stichting
MEC de regie houdt. Bijvoorbeeld Jules
Dock ondersteunt ons met onderzoek naar
hoe met behulp van nanotechnologie staal
geconserveerd kan worden en passen dit
toe op onder andere een stalen Punter.”
“Jules Dock is een ontwikkelingsbedrijf
in de maritieme sector. Wij willen een bijdrage
leveren aan de transitie naar een
duurzame maritieme sector”, zegt Felix
Moonen, projectmanager R&D op de kavel
van Stichting MEC. “In Jules Dock heb
ik alles verenigd wat ik leuk vind: de maritieme
sector, innovatie, de combinatie
klassiek en high tech. Naast de ontwikkelingprojecten
voor Stichting MEC bouwen
we met studenten van Albeda College, Hogeschool
Rotterdam en de Katholieke Hogeschool
Limburg (België) een prototype
van een hybride vaartuig voor de recreatie.
Dat is een nieuwe generatie waterfiets met
elektrische trapondersteuning. Energie
komt van trapenergie van mensen, zonne-energie
en walstroom. Het vaartuig is
schoon, stil en onderhoudsvriendelijk. Op
de campus mag je gebruikmaken van alle
faciliteiten, maar het mooiste is dat je elkaar
versterkt doordat je met z’n allen aan
het ontwikkelen bent. Je gaat eens kijken
wat anderen doen, maakt een praatje en
zo wissel je heel informeel informatie uit.”
Gunstig
vestigingsklimaat
“RDM Campus biedt in meerdere opzichten
een gunstig vestigingsklimaat”, vertelt
Jouke Goslinga, verantwoordelijk voor het
aantrekken van bedrijven. “Met de aanwezigheid
van de TU Delft, Hogeschool Rotterdam
en Albeda College is er veel kennis
in huis. Met de studenten kun je snel en makkelijk
innovatieteams opzetten die begeleid
worden vanuit het onderwijs. RDM heeft
een uitgebreid netwerk dat een creatieve
kruisbestuiving bevordert tussen mensen
met verschillende achtergronden. RDM
Campus dicht de kloof tussen onderwijs
en het bedrijfsleven. Het toegepast onderwijs
en het werken aan concrete projecten
motiveert jongeren in de techniek te gaan.
Er zijn veel verschillende faciliteiten, zoals
een 3D-printer en een groot machinepark.
De bedrijven kunnen gebruikmaken van de
aanwezige infrastructuur, waaronder een
scheepslift, een golfbreker, kranen in het
dak en last but not least heel veel water in
de directe omgeving. Veel bedrijven vinden
hier de ruimte die zij zoeken. De kavels, die
variëren van 80m² tot 800m², zijn relatief
betaalbaar. De flexibiliteit is groot, want bedrijven
huren hier minimaal zes maanden
maar dat kan ook vijf jaar zijn. Innovation
Dock heeft ruimte voor zo’n 25 bedrijven
en de vloer is nu voor de helft verhuurd. Er is
dus nog volop ruimte voor maritieme innovatie.
We willen de maritieme maakindustrie
terugbrengen naar RDM.”
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 15

maritieme innovatie
Het is 2002 als Jan van der Tempel een congres in Berlijn verlaat na een lezing over een nieuw
type schip waarmee je ook met veel deining op zee veilig kunt overstappen naar windturbine,
schip of boorplatform. “Dat oversteken moet toch veel eenvoudiger kunnen?”, bedenkt Van der
Tempel op een terrasje met een collega en een biertje. De Ampelmann is geboren, vernoemd
naar het oversteekmannetje op de Berlijnse voetgangerslichten. Vijf jaar later is het prototype
gereed en verdubbelt jaarlijks de productie. Net is nummer tien gepresenteerd en twintig
staat gepland voor eind 2012. Ampelmann is de eerste en grootste huurder op RDM Campus,
want met de productie verdubbelde ook het vloeroppervlak, inmiddels zo’n 2.000m².
Gelijk
oversteken
bij RDM
16
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

maritieme innovatie
Ampelmann
zorgt vanaf
het eerste uur
voor maritieme
innovatie
Vanuit een pure passie voor techniek en
een wetenschappelijke nieuwsgierigheid
ontwikkelde Van der Tempel de Ampelmann.
“Het moest ook commercieel
haalbaar zijn. Sinds 2008 wordt de Ampelmann
over heel de wereld verhuurd
om offshore personeel veilig, makkelijk
en snel over te zetten. Bedrijven als Shell,
BP, Total, maar ook SMIT of windparken
in zee huren de Ampelmann voor een
aantal maanden of alleen voor een dag.
De Ampelmannen die dit jaar in productie
gaan zijn op voorhand al verhuurd.”
door Suzanne Ketterings
“De Ampelmann is een platform met een
diameter van zes meter dat wordt vastgezet
op een schip. Het compenseert de
deining van golven door in tegengestelde
richting mee te bewegen. Een stabiele
loopbrug met een lengte van 25 meter
vereenvoudigt de overstap”, vertelt Jan
van der Tempel, CEO van Ampelmann en
Hoofd Sectie Offshore Engineering aan
de TU Delft. Hij studeerde Civiele Techniek
aan diezelfde universiteit en promoveerde
op vermoeiingsberekeningen
voor de fundatie van windturbines op zee.
“De Ampelmann weegt meer dan dertig
ton en neemt 150m² in beslag. Waar
vind je in de regio Rotterdam een ontwikkelomgeving
met zoveel ruimte, zware
hijskranen en een grote deur?” Het antwoord
laat zich raden: RDM Campus?
“In hele korte tijd is dit stuk industrieel
erfgoed waar het tochtte en lekte, omgetoverd
tot een high tech omgeving die ook
echt werkt. Het is een mooi visitekaartje
voor de bedrijven die er zitten. Er vindt
hoogwaardige innovatie plaats en de
snelheid van ontwikkelen is groot.”
Ampelmann is in vier jaar uitgegroeid tot
een bedrijf met tachtig man: dertig op
het kantoor in Delft, veertig op zee voor
de bediening en tien man op RDM Campus
voor de productie. “Op de Campus,
maar wat mij betreft ook in het algemeen,
hebben bedrijven een maatschappelijke
verantwoordelijkheid om stage- en afstudeerplekken
te bieden. We werken
samen met de TU Delft, Albeda College
en Hogeschool Rotterdam. Het aantal
studenten dat meewerkt aan de ontwikkeling
van de Ampelmann schommelt
jaarlijks tussen de vijf en de twintig. De
omgeving stimuleert een goede samenwerking
tussen bedrijven, opleidingen en
studenten. Het is de kracht om samen tot
betere oplossingen te komen en dromen
te verwezenlijken. Bij sommige studenten
zie je direct vlammen in de ogen. Bij anderen
begint dat als een waakvlammetje
dat we weten aan te wakkeren tot Olympisch
vuur. Ik wil mijn enthousiasme voor
techniek overbrengen op anderen en het
beste uit mensen halen.”
Fotografie: Marcel Vogel
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 17

maritieme innovatie
De toekomstige
stuurlui staan aan wal
Fotografie: Hans Hordijk
Onbemande scheepvaart: Imtech Marine gelooft er heilig in en onderzoekt en ontwikkelt op dit innovatieve
terrein. Daarbij riepen ze de hulp in van twee innovatieteams op RDM Campus. Met een wedstrijd in een
groot bassin daagden ze hen uit autonome, emissieloze schepen te ontwikkelen.
door Edith van Gameren
De praktijkbegeleider
Mattijs Tol van Imtech’s R&D afdeling: “Bedrijven en opleidingen
koppelen, zoals dat op RDM Campus gebeurt, spreekt ons erg
aan. Eén van onze doelen was: kijken hoe zo’n samenwerking met
het onderwijs loopt. Wij hebben de studenten begeleid met onze
‘bedrijfsmatige’ blik. Wat ik vooral erg leuk vond, was dat de studenten
superenthousiast waren. We hebben veel geïnvesteerd in
dit project, ook in de aantrekkelijkheid. Voor studenten is het een
goede ervaring geweest, voor ons was het een mooie testcase. Er
komen altijd frisse, nieuwe ideeën uit en uiteraard werkt het ook
voor onze naamsbekendheid. Het was een heel positieve ervaring.”
De student
Bas Hermes, teamleider van team ‘Unmanned Ingenuity’ (UI) en
vierdejaars student werktuigbouwkunde bij Hogeschool Rotterdam:
“De belangrijkste leerervaring voor ons als studenten was
toch wel het samenwerken. Je bent met een club van 12 verschillende
mensen. Die komen met verschillende plannen en ideeën, waaruit
je er uiteindelijk één moet kiezen. Het hele pakket moest een
mooi geheel vormen: de techniek, de gebruiksvriendelijkheid, het
moest duurzaam zijn en niet te veel kosten en het moest werken.”
De docent
Docent Werktuigbouwkunde Emile Jackson: “Door de professionele
opdracht, maar ook door de betrokkenheid van Imtech,
merkten de studenten: het is menens nu. De werkelijkheid blijkt
dan een harde leerschool, maar ook een leuke. Het is regelmatig
nachtwerk geweest, want in 20 weken moest er een ontwerp komen,
de boot moest gebouwd zijn, getest en storingen verholpen.
Maar het is ze gelukt.”
De coördinator
Maarten Ruyssenaers van RDM Campus: “Dit innovatieteam
had echt alles: het was multidisciplinair, met elektro- en werktuigbouwstudenten.
Het was multilevel, met mbo’ers en hbo’ers, én de
opdrachtgever was heel betrokken. De combinatie van mbo’ers en
hbo’ers in de twee teams kwam goed uit de verf. Beide groepen
hebben een rol gehad in zowel de ontwerp- als de bouwfase van
de boten. Dat leverde een mooie wisselwerking op. Mbo’ers hebben
veel praktisch inzicht, en onze aanpak voorkomt dat hbo’ers
in de papieren fase blijven hangen. Hbo’ers zijn wat meer thuis in
planmatig werken en creatief problemen oplossen. Daar werden
de mbo’ers dan ook weer in meegenomen. Dat werkte goed.”
De eerste Imtech Zeeslag was een groot succes en krijgt een vervolg.
Per half jaar gaan er nieuwe innovatieteams verder werken
aan het concept. Voor team UI was er deze keer de kroon op het
werk: zij wonnen de eerste Zeeslag.
Bekijk een video over het project op www.hogeschoolrotterdam.nl/bedrijven/portfolio/257-zeeslag
18
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

Academie van Bouwkunst
Slimme steden
Op initiatief van de Rotterdamse
Academie van Bouwkunst is
Hogeschool Rotterdam vanaf april
aanwezig op de vijfde editie van de
Internationale Architectuur Biënnale
Rotterdam (IABR): Making City.
Op verzoek van de IABR heeft de
Rotterdamse Academie samen met de
vijf andere Academies van Bouwkunst
in Nederland een internationale
tentoonstelling samengesteld over
‘slimme steden’.
Smart Cities - Parallel Cases 2 is tot en
met zondag 12 augustus te zien in het
Nederlands Architectuurinstituut (NAi).
De 8th International Architecture
Summer School Rotterdam vindt
plaats van 9 tot en met 20 juli op RDM
Campus.
Hollandstad van de Academie in Tilburg
Xx
Slimme steden creëren meer banen, zijn
schoner, flexibeler, efficiënter en veiliger.
Ze dragen bij aan een duurzame wereld,
ook in sociaal en economisch opzicht.
Bij slimme steden of ‘smart cities’ wordt
vaak gedacht aan een beperkt aantal
nieuwe, door technologie gedomineerde
supersteden, zoals die sinds het begin
van dit millennium met wisselend succes
worden ontwikkeld in met name Azië en
het Midden-Oosten. In een daadwerkelijk
slimme stad is technologie echter alleen
maar een middel, en dan nog slechts één
van de middelen om een stad succesvol te
maken.
Echt slimme steden zijn veelzijdig en
zetten in op:
• smart economy: de succesvolle
positionering van de stad ten opzichte
van omringende steden en de regio
• smart infrastructure: een slimme
omgang met mobiliteit en ICT
• smart environment: het optimaal
gebruikmaken van natuurlijke
hulpbronnen en de omgang met
klimaat
• smart people: het zo goed mogelijk
inzetten van menselijk kapitaal
• smart living: het bevorderen van de
leef- en verblijfskwaliteit in steden
• smart coalitions: nieuwe
samenwerkingsverbanden tussen
burgers, bedrijven en overheden
Pas wanneer deze elementen op succesvolle
wijze gekoppeld worden aan bestaande
ruimtelijke en economische strategieën
voor stedelijke ontwikkeling is er daadwerkelijk
sprake van een slimme stad.
De Academies tonen naast eigen projecten
ook voorstellen van 17 architectuur- en
stedenbouwopleidingen elders uit de wereld.
Tezamen levert dit een beeld op van
hoe de jongste generatie architecten en
stedenbouwers op dit moment aankijkt tegen
de ‘intelligente stad’. De geselecteerde
projecten zijn afkomstig van architectuurscholen
en universiteiten uit Australië, Brazilië,
Canada, Duitsland, Groot-Brittannië,
Italië, Japan, Nederland, Oostenrijk, Polen,
Taiwan, de VS en Zuid-Afrika.
Veerkrachtig Feijenoord
De Rotterdamse bijdrage aan Smart Cities
bestaat uit een presentatie van het atelier
Resilient Feijenoord (Veerkrachtig Feijenoord),
dat onder leiding stond van Duzan
Doepel, lector Sustainable Solutions in
Architecture and Urban Design, en Jeroen
de Willigen, voormalig coördinator stedenbouw
van de Academie. De Rotterdamse
wijk Feijenoord staat de komende jaren
voor een dubbele uitdaging. De eerste is
sociaaleconomisch: de werkloosheid piekt,
de scholingsgraad is laag, armoede rukt
op. De tweede is fysiek: er is teveel water,
te weinig groen, de infrastructuur is verouderd.
Kan een klimaatstrategie succesvol
aansluiten op een ruimtelijk en sociaaleconomisch
plan voor de wijk? Het positieve
antwoord op deze vraag is de centrale hypothese
van Veerkrachtig Feijenoord. De
strategie om Feijenoord veerkrachtig te
maken is een vijftrapsraket. Verbeterde mobiliteit,
waterhuishouding en energievoorzieningen
verzekeren de leefbaarheid van
morgen. Sociale en economische impulsen
zorgen vandaag alvast voor een snelle start!
Slimme regio
Eveneens onder leiding van Duzan Doepel
organiseren de Academie en het Kenniscentrum
Sustainable Solutions RDM in
juli een internationale summer school. In
alweer de achtste editie van deze summer
school gaan studenten en jonge professionals
gedurende twee weken op zoek naar
een aantrekkelijk en duurzaam vestigingsklimaat
in de zuidelijke Randstadregio. De
summer school gaat vergezeld van diverse
openbare lezingen en presentaties.
RDM CAMPUS MAGAZINE #03 19

Deze zomer vindt voor de derde keer op rij een bijzondere
tentoonstelling plaats in de Onderzeebootloods op het
RDM-terrein. Op uitnodiging van Museum Boijmans Van
Beuningen en het Havenbedrijf Rotterdam creëert de Turks-
Armeense kunstenaar Sarkis hier een installatie van bijna
5000m2. Sarkis (1938), geboren in Istanbul en momenteel
woonachtig in Parijs, maakt in de Onderzeebootloods
een poëtische totaalinstallatie, genaamd ‘Ballads’.
Geïnspireerd door zeventiende-eeuwse kerkinterieurs van
de Nederlandse schilder Pieter Saenredam transformeert
hij de loods tot een sacrale ontmoetingsplek. Het formaat
van de loods, de speciale verlichting en het geluid van een
carillon met 43 klokken creëren een gewijde sfeer.
Fotografie: tot en met ontwerpen
Sarkis - Ballads
2 juni - 30 september 2012
Tentoonstelling
Onderzeebootloods
Poëtische kunsttentoonstelling in de haven van Rotterdam
‘Ballads’ is een ‘gesamtkunstwerk’ van
Sarkis waarmee hij − met licht, muziek,
video, sculpturen, een carillon en een
bibliotheek − een geheel laat ontstaan. De
muzikale compositie ‘Litany For The Whale’
van componist John Cage, die permanent
te horen is, vormt de leidraad voor de
bezoeker. Het refereert aan de functie van
de Onderzeebootloods en herinnert aan
de vorm van de duikboten die hier werden
gebouwd. Alle elementen van het kunstwerk
van Sarkis staan in het teken van het
muzikale verhaal waarin de bezoeker de
hoofdrol speelt. De tentoonstelling is een
totaalervaring in kleur en muziek, die letterlijk
begint bij betreding van de Onderzeebootloods.
Sarkis’ oeuvre omvat vele installaties
waarin hij een oriëntaalse, mystieke
invloedsfeer combineert met een westers
georiënteerde conceptuele kunst. Tijd en
herinnering spelen hierin een belangrijke
rol. Sinds begin jaren zeventig wordt het
werk van Sarkis internationaal geëxposeerd
op de Biënnales van Venetië en Istanbul,
de Documenta in Kassel en recentelijk
in een solotentoonstelling in het Centre
Pompidou in Parijs. In Museum Boijmans
Van Beuningen is gelijktijdig een satelliettentoonstelling
te zien met nieuw werk van
Sarkis: een interpretatie in aquarel op 96
vellen van de partituur ‘Ryoanji’ van John
Cage.
Iedere zondag is er live muziek op het carillon
door Frank Steijns en andere musici.
Museum Boijmans Van Beuningen biedt
elke zaterdag rondleidingen aan in de tentoonstelling.
Daarnaast vinden er tal van
activiteiten plaats, zoals combinatierondleidingen
met Innovation Dock van RDM
Campus, voorstellingen en meer.
Zie voor meer informatie
www.onderzeebootloods.nl
Aanbieding
Speciaal voor lezers van RDM
Campus Magazine: 2,50 korting
op bezoek Museum Boijmans Van
beuningen én de Onderzeebootloods.
Combineer deze zomer uw
museumbezoek, een mooi boottochtje
over de Maas én een bezoek
aan de Onderzeebootloods! Tegen
inlevering van deze bon bij de kassa
van het museum betaalt u slechts
18,50 i.p.v. 21,00 voor uw combiticket.
(entree beide locaties + ticket
Aqualiner). Geldig t/m 30 september
2012, niet in combinatie met andere
acties of kortingen en maximaal
voor 2 personen.
www.boijmans.nl
20
RDM CAMPUS MAGAZINE #03

RDM CAMPUS MAGAZINE #03