TERUG NAAR DE BRON

ALLES MOET ALTIJD IN VERHOUDING
WORDEN GEZIEN: EN DAN LEER JE
OOK DAT IN NEDERLAND OP DIT
MOMENT OPEN HAARDEN EN HOUT-
KACHELS SAMEN TWINTIG KEER
MEER HERNIEUWBARE ENERGIE
OPLEVEREN DAN ZONNECELLEN.
SHELL VENSTER
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND B.V. • MAART / APRIL 2008
TERUG NAAR DE BRON
EEN WERELDPRIMEUR: EEN BIJ SINGA-
PORE GEBOUWDE MODULE ONDERWEG
IN AUSTRALIË OM DAAR SAMEN-
GEBOUWD TE WORDEN TOT EEN
LNG-TREIN. EEN ANTWOORD OP DE
STERK STIJGENDE CONSTRUCTIE-
KOSTEN IN DE OLIE- EN GASWERELD.

We gaan voor
goud met
groen
COLOFON
UITGAVE VAN SHELL NEDERLAND BV
ADRES Carel van Bylandtlaan 30, 2596 HR Den Haag.
Postbus 444, 2501 CK Den Haag.
TELEFOON 070 - 377 87 00
HOOFDREDACTIE Piet de Wit
ARTDIRECTOR Toon Beekman (www.defabriek.com)
MEDEWERKERS Ernst Bode, Hollandse Hoogte, Jeroen
Kroos, Hans Lagendaal, Caspar van Loo, Wilfried Overwater,
Reinier Spreen
DRUK Roto Smeets Grafi Services Utrecht
Shell Venster wordt verspreid onder geïnteresseerden in
de activiteiten van Shell Nederland en Royal Dutch Shell.
Het blad is gratis verkrijgbaar.
Abonnementen kunnen via e-mail-adres shellvenster@shell.
com worden aangevraagd en via: Administratie Shell Venster,
Postbus 444, 2501 CK Den Haag.
TWEEMAANDELIJKSE PUBLICATIE
Voor het geheel of gedeeltelijk overnemen of bewerken van
artikelen dient men toestemming van de redactie te vragen.
In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven.
Hoewel Shell-maatschappijen een eigen identiteit hebben,
worden zij in deze publicatie soms gemakshalve met de
collectieve benaming ’Shell’ of ’Groep’ aangeduid in
passages die betrekking hebben op maatschappijen van
Royal Dutch Shell, of wanneer vermelding van de naam van
de maatschappij(en) gevoeglijk achterwege kan blijven.
OMSLAGFOTO ERNST BODE / NAM
Olieveld Schoonebeek
komt weer tot leven
Toen op ’t laatst op elke vier vaten
olie 96 vaten water mee naar boven
kwamen, besloot de NAM het olieveld
van Schoonebeek te verlaten.
Eind 1996 kwam het einde. Maar in
2010 zal de olie opnieuw stromen en
is de totale Nederlandse oliereserve
met ruim de helft gegroeid, met
dank aan nieuwe technologie en een
hogere ruwe-olieprijs. PAGINA 4
VOORWOORD
Hoewel de een toch lastig voorstelbaar is zonder
de ander, heeft de Nederlandse overheid meer
op met bedrijven en bedrijvigheid dan met
individuele burgers. Althans, je zou het zeggen
na het lezen van het uiterst interessante document
‘Milieurekeningen 2006’ van het Centraal Bureau voor de
Statistiek.
Het CBS laat daarin namelijk zien dat in 2006 huishoudens
19,5 procent van het nationale energiegebruik voor
hun rekening namen en producenten 80,5 procent. Maar
als het gaat om ‘groene belastingen’ droegen de huishoudens
dat jaar 61 procent van het totaal bij en de producenten
39 procent. Bij milieuheffi ngen is het verschil
nog groter, huishoudens 74 procent van het totaal, producenten
26 procent. Toelichting van het CBS: “De belastingtarieven
voor het bedrijfsleven worden relatief laag
gehouden om de concurrentiepositie ten opzichte van het
buitenland niet te verslechteren.”
Producenten kunnen in de visie van de politiek, die stelt
immers beleid en tarieven vast, kennelijk veel makkelijker
de grens overtrekken of de deuren sluiten en de lichten
uitdoen dan burgers.
Het CBS telde over 2006 18,7 miljard euro aan groene
belastingen (plus 3,9 mld euro aan milieuheffi ngen) en
dat was 8,3 procent meer dan een jaar daarvoor.
In 1990 werd over de volle breedte van de economie nog
een energiebelasting van 1,0 euro per gigajoule geheven
(een gigajoule staat qua energiewaarde gelijk aan ongeveer
25 liter olie) en in 2006 was dat opgelopen naar
3,1 euro per GJ. Maar in 2006 betaalden huishoudens
10 euro per GJ en het bedrijfsleven 1,4 euro per GJ.
Wat velen al vermoedden, wordt door de cijferaars van
het CBS bevestigd, met groene belastingen gaat Nederland
voor weinig minder dan goud: 13 procent van alle
belastinginkomsten komen inmiddels voort uit belastingen
op energie, transport, grondstoffen en vervuiling,
ruim boven de 9,5 procent als gemiddelde voor de EU-15.
Met voetbal lukt het niet meer zo goed, maar met groene
belastingen haalt Nederland telkens met twee vingers in
de neus de fi nale van de wereldkampioenschappen.
Mede door dit beleid van ‘Nederland Gidsland’ zijn de
energieprijzen voor huishoudens tussen 2001 en 2006
met 39 procent gestegen, met aardgas - plus 77 procent -
als koploper. De prijzen voor benzine en diesel gingen in
die periode omhoog met 23 en 32 procent. De gemiddelde
prijs van consumentengoederen steeg met slechts 14 pro-
In oude velden zit nog
steeds erg veel olie
Gemiddeld is ongeveer een derde
van alle in een reservoir aanwezige
olie winbaar - met de huidige
stand van de technologie. Met tertiaire
winningstechnieken (zoals
in Schoonebeek) is dat fl ink op te
hogen. Volgens Chief Scientist Willem
Schulte zijn uit oude velden nog
wel zo’n 1.000 miljard vaten olie
extra te produceren. PAGINA 9
2 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
INHOUD
Dubbelwandige
tankers voor grotere
veiligheid
Per jaar worden in opdracht van
Shell in het grote Rijngebied zo’n
tienduizend tankerreizen gemaakt -
met Quality Tonnage wil het bedrijf
het risico bij al die vaarten zo klein
mogelijk maken. Een dubbele romp
helpt daarbij. Vanaf 2011 stelt Shell
dat zelfs verplicht. PAGINA 16
cent. Een huishouden gaf in 2006 gemiddeld 1.162 euro
uit aan brandstoffen voor de auto, 614 euro aan elektriciteit
en 811 euro aan aardgas: voor al die huishoudens
bij elkaar telde dat op tot een energierekening van 18,7
miljard euro, en dat was 7,3 procent van alle consumptieve
uitgaven.
En, helpt het? Worden de doelen van groene belastingen,
een reductie van het energiegebruik en dus van emissies,
gerealiseerd?
Nu wordt het ingewikkelder. In elk geval is het energiegebruik
van de Nederlandse economie in de voorbije
16 jaar met 22 procent gestegen, aldus het CBS. Bij producenten
bedroeg de toename 25 procent.
Hielp het dus niet? Dat kun je niet zeggen, want in die
tijd groeide de economie met 48 procent. De Nederlandse
economie is in elk geval minder energie-intensief geworden.
Vooral olieraffi naderijen en de basischemie bereikten
een grote effi ciëntieverbetering.
Overigens blijft de Nederlandse economie relatief energie-intensief.
Dat komt door de omvangrijke raffi nage-
en chemiesector, al die tuinbouwkassen en natuurlijk
‘Nederland Distributieland’, we rijden, varen en vliegen
wat af.
En de huishoudens? Die reageren merkbaar op de
prijsprikkel, want het gezamenlijke energiegebruik
groeide tussen 1990 en 2006 met slechts 9 procent. Meer
benzine en diesel en meer elektriciteit, vooral voor vaatwassers,
wasdrogers en PC’s. Het gasgebruik daalde licht,
vooral door betere woningisolatie, hoogrendementsketels
en... relatief warme winters. De opwarming van Nederland
helpt dus in elk geval tegen de opwarming van de
aarde.
Ondanks de goede economische groei (3 procent) is in
2006, voor het tweede jaar op rij, de CO 2-emissie gedaald,
met 2,1 procent. Hier schuilt een forse adder onder het
milieugras, want in die jaren is de import van elektriciteit
sterk gegroeid. Stroom importeren betekent CO 2 exporteren,
want het broeikasgas ontstaat dan elders, zoals in
Duitsland waar wij veel elektriciteit kopen.
Soms stoken die centrales steenkool die met Nederlandse
binnenschepen over de Rijn uit Rotterdam en Amsterdam
is aangevoerd - energie-economie is inderdaad een veelzijdig
en altijd weer verrassend beest.
Piet de Wit
Hoofdredacteur Shell Venster
EN VERDER: ‘Per saldo tevredenstellend’,
noemde Jeroen van
der Veer het fi nanciële resultaat over
2007: 31,3 miljard dollar nettowinst
PAGINA 13.
Hernieuwbare bronnen leveren nog
geen drie procent van het Nederlandse
energieverbruik PAGINA 15.
Nederlandse bruggen worden moe
van het steeds drukkere vrachtverkeer.
Een Shell-vinding legt de mate
van vermoeidheid vast PAGINA 20.
Hoe hou je LNG betaalbaar? Door
goedkoper te bouwen en met steeds
grotere treinen PAGINA 22.
De veerboot van Texel draait schoon
op gas to liquids van Shell PAGINA 26.
Medewerker Jantien Eenhoorn voelt
zich wereldburger in Den Haag
PAGINA 28.
Ook Dominic Boot gelooft niet in
‘eerste generatie’ biobrandstoffen
PAGINA 31.
Nieuws uit de wereld van Shell en
energie PAGINA 3, 14, 19 EN 30.

‘WOESTIJNGAS’ VOOR
OLYMPISCH BEIJING
Het was een van de talrijke ‘olympische projecten’,
en het heeft er alle schijn van dat ook dit keurig op
tijd wordt opgeleverd, de aanvoer van aardgas uit
nieuwe velden in de Gobiwoestijn naar de Chinese oostkust,
waaronder ook hoofdstad Beijing.
De boringen in het Changbei-veld (gelegen in een concessie
van bijna 1.600 km 2 ) worden uitgevoerd door een
joint venture van China National Petroleum Corporation
(PetroChina) en Shell. Shell heeft drie boortorens gecontracteerd
bij Chinese aannemers. De boringen in het gasveld
(foto rechts) zijn om twee redenen lastig: enerzijds
door het harde klimaat van de Gobi (van plus 50 o C in
de zomer tot min 40 o C in de winter) en anderzijds door
de vaak instabiele en dunne zandsteenlagen waar doorheen
moet worden geboord, en waarbij het zand dan
juist bestaat uit ruw kwarts dat de boorbeitel snel laat slijten.
Juist door dit bijzondere gesteente - dat ook zorgt
voor een heel lage doorlaatbaarheid van het reservoir -
heeft Shell een zes kilometer lange put geboord, waarvan
vier km horizontaal, een record in China. Naar verwachting
zal het Changbei-gasveld - dat met een ongeveer
800 km lange pijpleiding met de markten rond Beijing en
Shanghai is verbonden - een jaarlijks productieniveau kennen
van drie miljard kubieke meter. In maart vorig jaar
stroomde het eerste gas in de pijpleiding.
SHELL IN KOOLBEDMETHAAN
CHINA...
Met een overname van het grootste deel van het belang
van een Amerikaanse onderneming (Verona) is Shell
55% eigenaar en operator geworden van een koolbedmethaanproject
in de Chinese provincie Shanxi, grenzend
aan Binnen-Mongolië. Partners zijn de China United
Coalbed Methane Company (40%) en Verona dat 5%
houdt. China is zeer rijk aan steenkool en veel van de
ondergrondse steenkoollagen bevatten grote hoeveelheden
methaan. Volgens de Chinese overheid bevat de binnenlandse
kolenreserves zo’n 36.000 miljard m 3 methaan
waarvan nu ongeveer 1,4 mld m 3 per jaar wordt geproduceerd.
Veel methaan uit gebruikte en niet-gebruikte
mijnen en steenkoolvelden ontsnapt onverbrand in de
atmosfeer met een sterk broeikaseffect. Volgens plan
wordt tot eind 2010 een omvangrijk exploratieprogramma
uitgevoerd met 2D-seismiek en het boren van
productieputten in het duizend km 2 grote exploratiegebied
in het oostelijk deel van het Ordosbekken. Daarna
volgen een vijf jaar durend ontwikkelingsprogramma en
vervolgens een twintig jaar durende productieperiode.
Met het koolbedmethaanproject heeft Shell haar derde
upstreamactiviteit in China gerealiseerd, na de olieproductie
in de Zuidchinese Zee (Xijiang) en de gasproductie
in Changbei.
...EN IN CANADA
Ook in Canada zoekt Shell momenteel naar mogelijkheden
om koolbedmethaan te produceren. In het noordwesten
van de provincie British Columbia heeft Shell
exploratierechten voor het gebied Klappan. In 2004
boorde Shell hier drie exploratieputten. Bij deze boringen
werd aardgas aangetoond. Na lange onderhandelingen
met de landeigenaren, het Tahltan First nation volk,
werd in de nazomer van 2007 het exploratiewerk hervat
om te zien of productie technisch, economisch en sociaal
realiseerbaar is. Daarbij bleef een kleine groep Tahltans
zich verzetten. Het dilemma is bekend: zorg over de
mogelijkheid van schade aan natuur en milieu tegenover
de economische verlokking dat er mogelijk 225 miljard
m 3 methaan geproduceerd kan worden in
de Klappan.
SHELL ACTUEEL
BRANDSTOFALGEN OP HAWAII
In theorie is het eenvoudig: selecteer het meest geschikte ras en soort, voeg CO 2 en
andere voedingsstoffen toe in de juiste verhoudingen, zorg voor precies voldoende
licht, temperatuur en watersamenstelling, voorkom ziekten, en als beloning schenken
algen een gezonde groei, een verdubbeling in volume desnoods een paar keer per
dag. Daarna de algen oogsten en omzetten in bijvoorbeeld biodiesel of bio-ethanol.
De theoretische opbrengst is indrukwekkend: er zijn voorbeelden bekend van 5-18 liter
plantaardige olie per jaar per vierkante meter algenkweekvijver, wat qua opbrengst
zeker vijftien keer beter is dan het dichtstbijzijnde landbouwalternatief zoals koolzaad,
soja, palm of jatropha.
Om te zien of deze theorie omgezet kan worden in een commerciële onderneming heeft
Shell eind vorig jaar een meerderheidsbelang genomen in Cellana, een nieuwe joint venture
met HR Biopetroleum. Op basis van technologie van HR Biopetroleum wordt een
demonstratieproject gebouwd op Hawaii met een bassin van 2,5 hectare.
De proef duurt minimaal twee jaar en moet, indien alle technieken onder de knie
gekregen worden, daarna uitgroeien tot een demonstratieproject met kweekvijvers van
samen duizend hectare. Een echt commercieel project heeft een orde van grootte van
20.000 hectare.
Het gaat bij de proefneming van Cellana om micro-algen die van nature voorkomen op
Hawaii. Het zijn organismen minder dan twee millimeter in doorsnee en in staat tot
fotosynthese. Algen hebben het vermogen om grote hoeveelheden CO 2 te binden.
Deel van de proef is om uit te vinden hoe die CO 2-opname gemaximeerd kan worden.
De proef met ‘brandstofalgen’ vindt plaats naast al bestaande bassins op Hawaii waar
algen worden gekweekt voor gebruik in voedsel en geneesmiddelen.

4 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
Toen de NAM in 1996 het olieveld van Schoonebeek sloot, beloofde men
terug te komen als de techniek beter was en de olieprijs hoger.
Beide voorwaarden zijn inmiddels vervuld en Schoonebeek wordt dan ook nieuw
ontwikkeld. De NAM keert terug naar zijn bron.
TERUG NAAR
• TEKST PIET DE WIT • FOTO’S ERNST BODE •
Dat oliereserves qua
omvang meeademen met
de prijs van olie, wordt
bewezen in Schoonebeek.
Er zitten daar nog
zo ongeveer 800 miljoen vaten ruwe
olie opgesloten in de relatief dunne
laag Bentheimer zandsteen,
maar toen in 1996 de laatste
jaknikker het moede hoofd
ten ruste legde, werden
reserves, althans technisch,
tot nul afgeschreven, want
‘niet-winbaar’.
De sluiting was onvermijdelijk
geworden, er
kwamen op ’t laatst op
elke vier emmers olie 96
emmers water mee naar
boven - en een totale herontwikkeling
van het veld
was op dat moment te duur.
Bovendien ontbrak de technologie
om zoiets met vertrouwen te
kunnen doen.
Al in de jaren negentig van de vorige
eeuw kenden de technici de theorie
hoe je een veld als Schoonebeek
in feite moet produceren, namelijk
met lagedruk stoominjectie
en lange, horizontale putten
die heel nauwkeurig
precies aan de onderkant
van het reservoir geboord
moeten worden. Telkens één stoomleiding
en parallel daaraan, op 150
meter afstand, links en rechts een
productieput.
Daarvoor is echter veel specialistische
kennis nodig: over hoe het reservoir
er precies uitziet, welke stromingspatronen
zich daarin tijdens de productie
voordoen, hoe precies het netwerk
van putten geboord moet worden, en
tot slot, misschien het allerbelangrijkste,
wat het allemaal zou gaan kosten
en wat de olie naar verwachting zou
opbrengen in de hele exploitatiefase.
In die jaren negentig stonden al deze
lichten op vuurrood.
Toen in 1998 een vat Brent-kwaliteit
gemiddeld zo’n $12,50 in de portemonnee
bracht, en Schoonebeekolie,
stroopachtig zwaar, nauwelijks
tien dollar, wist iedereen zakelijk
dat de beslissing om dit veld te sluiten
de enig juiste keuze was. Maar
het maakte toch veel emoties los, het
voelde voor velen, zeker binnen de
NAM, alsof de oerbron van het bedrijf
tot wees werd verklaard.
Complex project
Niet alleen echter uit sentimentele
overwegingen bleven velen over een
retourtje-Schoonebeek dromen. Er
lagen immers iets ten noorden van het
Schoonebeeker Diep nog steeds zo’n

DE BRON
800 miljoen vaten olie in de ruststand
- een hoeveelheid die elke exploratie-
en productietechnoloog prod ctietechnoloog in verhoogde erhoogde
staat van denken brengt.
Al in 2001 werden daarom binnen het
bedrijf de eerste concrete gedachteexercities
gehouden over een terugkeer
naar de bron. En naarmate de
olieprijs opliep - en ook structureel
hoger bleek uit te komen - ging het
vuur van verlangen op het hoofdkantoor
van de NAM in Assen intenser
branden.
In het najaar van 2005 werd Frans
Hondeborg benoemd tot projectleider
en werd het al lopende onderzoek
naar een terugkeer verder uitgewerkt.
Frans was een van de velen
binnen Shell die een deel van zijn carrière
had doorgebracht in Schoonebeek,
gevolgd door banen in Oman,
Schotland en de Verenigde Staten.
Acht jaar geleden kwam hij terug bij
de NAM waar hij uiteindelijk projectleider
Groningen Lange Termijn
werd, het grote ombouwproject van
de productielocaties dat nodig was
geworden door het teruglopen van
de natuurlijke reservoirdruk in het
Groningenveld.
“Een heel complex project”, aldus
Hondeborg over Schoonebeek. “Technisch,
commercieel, bestuurlijk en
ook maatschappelijk.”
Om bij dat laatste te beginnen, weliswaar
is het Schoonebeekgebied geen
werelderfgoed erelderfgoed zoals inmiddels voor oor
de Waddenzee op het programma
staat, en staat het bestemmingsplan
ook nog steeds oliewinning toe,
“maar we weten dat elk grootschalig
project, waar ook uitgevoerd, een
heel uitvoerige regelgeving kent en
het dus van het grootste belang is om
richting omwonenden, al dan niet
georganiseerd, volkomen open en eerlijk
te zijn over wat je van plan bent
te doen”, zegt Hondeborg. “Vandaar
dat we een enorme inspanning leveren
om desnoods tot op het niveau
van individuele burgers informatie
te geven. En als wij zeggen dat we
begrip hebben voor de opmerkingen
van mensen, dan is dat gemeend, veel
NAM medewerkers komen immers
uit dit deel van het land.” Zoals Frans
Hondeborg zelf, geboren in Almelo
en tot werktuigbouwkundige opgeleid
aan de Technische Universiteit
Twente.
Virtual reality
De ‘enorme inspanning’ waar Hondeborg
van spreekt, leidde er al toe
dat vorig jaar, terwijl het groene licht
voor het project nog gegeven moest
worden, de NAM met roadshows
door het betrokken gebied trok en
Olieveld Schoonebeek Drenthe
Gramsbergen
Dalen
Veenoord
Loodiep Schoonebeker diep
Coevorden
Vechte
Waar eens ja-knikkers het landschap
rond Schoonebeek bepaalden, zullen
straks moderne pompen het werk doen.
Op de tekening een impressie van een
van de achttien productielocaties op
het veld met vier hefpompen en twee
stoominjectieputten.
Emmen
Nieuw-
Amsterdam
Erica
Schoonebeek
Coevorden-Picardiekanaal
Emlichheim
Nieuw-
Dordrecht
Weiteveen
Nieuw-
Schoonebeek
Zwartemeer
Klazienaveen
AMSTERDAMSCHE VELD
DUITSLAND
olieveld: winning vanaf 2010
olieveld met onderliggende
waterlaag
0 5 km

Schoonebeek-projectmanager Frans Hondeborg: “Een heel complex project,
technisch, commercieel, bestuurlijk en ook maatschappelijk.”
Impressie van de warmte/krachtinstallatie en de oliescheidingsinstallatie die
worden gebouwd op het voormalige NAM-emplacement.
er ook met geluidsboxen onderweg
was. Niet om de blijde boodschap
er met megavolume mee uit te dragen,
maar de boxen werden opgesteld
op de gedachte productielocaties
en zelfs bij omwonenden in de
woonkamer om hen in real audio te
laten luisteren naar de geluidseffecten
van bijvoorbeeld stoominjectie en
productiepompen.
Ook werd, in samenwerking met
de Rijksuniversiteit Groningen, een
computeranimatie gemaakt van het
hele gebied zodat iedereen, vanaf stahoogte
tot in vogelvlucht, desnoods
per individuele kavel of tuin, in virtual
reality een impressie kan krijgen
van de maximale beeldbeïnvloeding
door elementen als productielocaties,
stoomfabriek, oliebehandelingsinstallatie
en pijpleidingen.
Hondeborg: “Van elk stukje techniek
hebben we ook driedimensionale animaties
beschikbaar, inclusief daarin
‘mensen op maat’, zodat er ook geen
discussies kunnen ontstaan over wat
wij misschien ‘klein’ zouden noemen,
maar door mensen als ‘groot’ kan
worden ervaren.”
En: “Qua milieu is dit gebied van een
heel andere aard dan de Waddenzee,
maar onze inspanningen om onder
het Wad gas te mogen produceren,
zijn wel degelijk meegenomen in de
benadering van de bewoners in en
om Schoonebeek en bij de waterinjectie
in Twente. Goed luisteren naar
wat mensen eigenlijk zeggen achter
hun emotie, en dat ook kunnen vertalen
naar concrete veranderingen in
het ontwerp, is nog de enige manier
om in het dichtbevolkte en sterk gereguleerde
Nederland projecten uit te
kunnen voeren.”
Ook bestuurders kennen inmiddels
deze waarheid. “Overheden spelen
uitdrukkelijk geen advocating role in
dit proces”, constateert projectleider
Hondeborg. “Ze zorgen er wel voor
dat de belangen van alle partijen goed
gehoord worden.” En ‘alle partijen’
kan zeer ruim worden genomen; Hondeborg
schat dat de NAM voor haar
terugkeer naar de bron tussen de 250
en 300 vergunningen nodig heeft.
Zeventig putten boren
Het Schoonebeekveld wordt opengelegd
vanaf achttien locaties met injectie-
en productieputten. In totaal worden
circa zeventig putten geboord die
gemiddeld over een lengte van zo’n
vierhonderd meter horizontaal aan
de uiterste onderkant van de oliehoudende
laag lopen. Het gaat typisch om
een patroon van drie putten, twee

productieputten driehonderd meter
van elkaar en in het midden daarvan
een stoominjectieput. Het extra gezuiverde
water voor de stoomproductie
wordt door het regionale waterbedrijf
en het Waterschap in een aparte
fabriek gemaakt bij de rioolwaterzuivering
van Emmen. De NAM is de
enige afnemer. Hondeborg: “Er vindt
een extra zuiveringsstap plaats om de
vorming van ketelsteen in de stoomketels
te voorkomen. We nemen
water in bij de rioolwaterzuivering
omdat het in Nederland niet alleen
ondoenlijk is om op oppervlaktewater
te lozen, maar tegenwoordig zelfs
om daar water aan te onttrekken.”
Voor de stoomproductie nabij het
olieveld wordt aardgas gebruikt. Een
klein deel van dat gas ontstaat bij
de olieproductie, maar het merendeel
komt binnen via het openbare
gasnet. Om het energetisch rendement
van het project zo hoog mogelijk
te maken, wordt de stoom in
een warmte/krachtcentrale gemaakt
waarbij dus ook elektriciteit wordt
opgewekt. De centrale heeft een
capaciteit van ongeveer 150 megawatt,
groot genoeg om een stad als
Groningen van elektriciteit te voorzien.
De NAM gebruikt een deel van
de stroom voor de eigen operaties,
± 800 m diep
7 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
Boorgruis
Afdichtende kleisteenlaag
Olie/water
mengsel
Nieuwe techniek, hogere olieprijzen
Het olieveld van Schoonebeek is
in 1943 ontdekt door werknemers
van de Bataafsche Petroleum Maatschappij
die, in Nederland op verlof,
door de oorlog niet terugkonden
naar wat toen nog Nederlandsch-
Indië heette. Toen aan de Duitse
kant van de grens olie werd gevonden,
gaf de bezetter opdracht om
ook aan de Nederlandse kant te
zoeken.
Het Schoonebeekveld was - en is
nog steeds - het grootste onshore
olieveld van Noordwest-Europa met
aanvankelijk in het reservoir ruim
een miljard vaten ruwe olie.
Tussen 1943 en 1996 zijn ongeveer
250 miljoen vaten daarvan geproduceerd.
Dat gebeurde met rond 600
putten en 300 jaknikkers.
De olie werd met treinen naar de
raffi naderijen van Shell en Esso in
Rijnmondgebied gebracht. In september
1996 reed de laatste trein. In
die halve eeuw vertrokken 750.000
tankwagons van Schoonebeek -
nooit een personentrein.
Schoonebeek levert zware olie, het
stroomt van nature ongeveer als
pannekoekenstroop. Daarom ook
waren spoedig jaknikkers nodig, in
feite een soort elektro-zuigpomp. Al
in 1957 bereikte de productie haar
piek. In 1972 werd hogedruk stoominjectie
toegepast in dat deel van
het veld waarin onder de olie water
aanwezig is.
Holle pijp voor wateraanvoer
Spoelwater
Hete stoom
200 0 C
Motor aangedreven
door spoelwater
Olie/water
mengsel
In 1987 werd een groot deel van het
veld ingesloten - en op 28 december
1996 hield de laatste productieput
op ja te knikken. Waarna de
NAM vijf jaar besteedde aan het
opruimen van locaties, installaties
en leidingen.
Wel werd de belofte gedaan dat
men terug zou komen als de combinatie
van technologie en economie
(lees: olieprijzen) dat mogelijk
zou maken.
In 2001, de NAM was nauwelijks
klaar met het opruimen, werd het
eerste denkwerk gedaan voor die
terugkeer. De aandacht richtte zich
op het deel van het veld waarin niet
water maar gas voor de reservoirdruk
zorgt.
In 2008 wordt het detailontwerp
gemaakt van het hele project, wordt
(verder) overlegd met de bewoners
in het gebied en moeten de
(ruim 250) vergunningen worden
binnengehaald.
In begin 2009 volgen dan de eerste
grotere activiteiten in het veld en
starten de boringen. Midden 2010
stroomt de eerste olie en komt de
stoominjectie op gang.
Boorbeitel
Oliehoudend
gesteente
De standaardproductiemethode in
Schoonebeek: twee horizontale productieputten
lopen op 300 meter uit elkaar
over de bodem van het oliereservoir
terwijl in het midden de injectieput
stoom aanvoert waarmee het gesteente
tot zo’n 200 graden wordt verhit.
Illustraties: Frans le Roux

Aan de Duitse kant van het Schoonebeker
Diep is de olieproductie steeds
doorgegaan met stoominjectie en
jaknikkers.
de rest gaat naar het openbare net.
De stoomfabriek wordt gebouwd op
het voormalige NAM-emplacement in
Schoonebeek, destijds opslagplaats
voor materialen en het vertrekpunt
van de olietrein.
Op dezelfde locatie komt ook de oliebehandelingsinstallatie,
waar gas,
condensaat en water worden gescheiden
van de olie. Het reservoirwater
wordt via bestaande leidingen afgevoerd
naar lege gasvelden van de
NAM, drie kilometer diep bij Tubbergen
en Rossum in Twente. Waarom
gaat het water niet retour naar de
Emmense rioolwaterzuivering? Hondeborg:
“Omdat injecteren in een
leeg gasveld het meest milieuvriendelijke
alternatief is; waterzuivering
vergt energie en er blijven restmineralen
achter die dan eventueel gestort
moeten worden.”
Medio 2010: eerste olie
De complexiteit van het Schoonbeekproject
kan ook met cijfers worden
weergegeven: per dag wordt straks
8 - JANUARI / FEBRUARI 2008 - SHELL VENSTER
zes- tot tien miljoen liter water omgezet
in zes- tot tienduizend ton stoom
van rond 300 graden waarmee uiteindelijk
maximaal zo’n twintigduizend
vaten ruwe olie worden
geproduceerd.
De olie wordt per pijpleiding afgevoerd
naar een 75 kilometer oostwaarts
gelegen BP-raffi naderij bij
de Duitse stad Lingen. Deze draait
deels op Noordzee-olie en deels op
Duitse ruwe olie uit het Emslandgebied.
De laatste lijkt wat samenstelling
betreft sterk op het product uit
Zuid-Drenthe.
Lingen is gekozen om de totale productiekosten
voor Schoonebeek zo
laag mogelijk te houden. De actuele
olieprijs (voor Brent-kwaliteit nu zo
rond de $90 per vat) maakt Schoonebeek
weliswaar tot een aantrekkelijke
investering, maar prijsgaranties
worden nu eenmaal niet gegeven op
de internationale oliemarkten en bij
maximaal 20.000 vaten opbrengst per
dag is en blijft tertiaire winning een
relatief kostbare productiemethode.
Het plan is om 2008 te gebruiken
voor het binnenhalen van alle vergunningen,
het schrijven van de gedetailleerde
bouwplannen en nader
overleg met de lokale bevolking
over de ‘aankleding’ van de diverse
productieplaatsen.
Volgens projectleider Frans Hondeborg
zullen in 2009 dan de eerste
bouwwerkzaamheden in het veld
zichtbaar worden, inclusief de eerste
boringen. “En als alles volgens
plan gaat kunnen we medio 2010
beginnen met de eerste olieproductie.
Eerst zonder stoominjectie om de
gasdruk in het veld wat te verlagen,
maar daarna met steeds meer stoom.
Na zo’n twee jaar is het reservoirgesteente
dan zo warm geworden dat de
olie maximaal stroomt en het productieplateau
van 20.000 vaten per dag
gehaald wordt. En dan kan Nederland
een verdubbeling van de bewezen en
winbare oliereserves in de boeken
schrijven.” ■
In Schoonebeek heeft bakker Kolkman
besloten niet op het moment van de
‘eerste nieuwe olie’ te wachten, hij
verkoopt sinds de bekendmaking dat
de NAM terugkeert naar de bron
‘jaknikker gebakjes’.

9 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
Reservoir engineer Willem Schulte zoekt naar meer olie uit oude velden
MEER OLIE UIT OUDE
VELDEN; DE MISSIE
VAN EEN CHIEF
SCIENTIST
Willem Schulte is recentelijk
benoemd tot Shell’s Chief
Scientist reservoir engineering,
het vakgebied dat zich bezighoudt met
het maximaliseren van de hoeveelheid
olie die uit een reservoir geproduceerd
kan worden. Hij ziet het als zijn missie
om met nieuwe technologie 15 tot
20 procentpunten meer olie te winnen
dan het huidige wereldwijde gemiddelde
van 35 procent. Waarmee de wereld
zo’n duizend miljard winbare vaten
conventionele olie meer gaat bezitten.

Zeven
‘vlaggendragers’
Willem Schulte is eind vorig jaar
bij Shell benoemd tot Chief Scientist,
een functie met vier hoofddoelen:
‘ambassadeur’ voor Shell naar
de (wetenschappelijke en professionele)
buitenwereld; senior consultant
voor belangrijke projecten;
mentor van de mensen die binnen
Shell werken aan wat aangewezen
is als een ‘sleuteltechnologie’; adviseur
(als lid van het team van Chief
Scientists) richting Executive Committee
over de algemene technologiestrategie
van het bedrijf.
Chief Scientists (geleid door Jan van
der Eijk, Chief Technology
Offi cer) bestaan bij Shell sinds 2005.
Er zijn inmiddels zeven Chief Scientists.
Een belangrijke rol van hen is
ook om te dienen als ‘vlaggendrager’,
om intern en extern te laten
zien dat Shell een groot gewicht
toekent aan wetenschap, technologie
en innovatie.
Toen Willem Schulte (56)
in 1979 bij Shell in dienst
trad, wist hij van olie weinig
meer dan dat het handig
is in een auto. Olie- en
gasreservoirs waren voor hem letterlijk
zwarte gaten in zijn kennis. Aan
de Technische Universiteit Eindhoven
was de Hilversummer afgestudeerd
in de toegepaste natuurkunde
en gepromoveerd in de bundeldynamica
van cyclotrons, dat zijn deeltjesversnellers
voor onder andere materiaalonderzoek
en kankerbehandeling.
Toch nam Shell hem voor haar
research- en technologiecentrum
voor exploratie en productie (EP) in
Rijswijk aan als reservoir engineer
met een specialisatie richting enhanced
oil recovery (EOR), de technologie
om meer olie uit reservoirs te winnen
dan er via natuurlijke druk en de
injectie van water of gas naar boven
komt.
Het was 1979, het jaar waarin Perzië
onder nieuw management kwam,
zich Iran noemde en kort daarop in
oorlog raakte met Irak. De olieprijzen
schoten omhoog, de aanvoer
bleek kwetsbaar, en in reactie daarop
liet Shell haar Rijswijkse EP-centrum
fl ink groeien. “Net als nu had technologie
een belangrijke plaats bij
Shell, en net als toen werven we ook
nu weer veel algemene wetenschappers.
Ik schat dat zo’n 70 procent
van onze instroom momenteel mensen
betreft zonder oliegerelateerde
studieachtergrond.”
“We waren een jonge-honden-club”,
herinnert Willem Schulte zich zijn
verre tijd. “Het vak leerden we van
oudere collega’s en van veel studieboeken
lezen. Ik koos voor deze richting
om als wetenschapper bezig te
kunnen zijn, ik hoefde niet ‘operationeel
handvaardig’ te zijn. Mijn drijfveer
om voor Shell te kiezen was
vooral de overweging dat petroleum
engineering erg interessant is en dat
er veel natuurkunde bij komt kijken.
Verder was het aantrekkelijk dat je bij
Shell internationaal werkt en dat het
bedrijf carrièremogelijkheden biedt.
Het vak zelf is niet zo ingewikkeld als
kwantummechanica, maar wel complex
door de vele aspecten die gelijktijdig
een rol spelen en elkaar ook
direct beïnvloeden.”
Economische grenzen
Een petroleum engineer breekt zich
het hoofd over wat zich vaak kilometers
diep afspeelt in olie- en gasreservoirs.
“Mijn werk is het schatten, en
proberen te verhogen, van de win-
bare hoeveelheid olie uit een reservoir.
Ik hou me ook wel bezig met
specifi eke gasvelden, waarin gas als
het ware opgesloten zit in nauwelijks
doorlaatbaar reservoirgesteente,
maar veruit de meeste aandacht gaat
uit naar olie omdat die in doorsnee
een veel lager winningspercentage
kent dan gas.”
De kern van het werk is het begrijpen
van de stromingsdynamica in een
producerend reservoir. Waar bevindt
zich de olie en waar het water? Hoe zal
dat richting productieput stromen, en
kun je voorkomen dat het water door
de olie heenbreekt waarna hoofdzakelijk
water uit de putten omhoog
komt? Waar kunnen het best de putten
worden geboord om een maximale
opbrengst te krijgen? En hoe kan
de productie worden gestimuleerd
met de inzet van secundaire en tertiaire
winningstechnieken, zoals de
injectie van water, stoom of diverse
gassen en oplosmiddelen?
Schulte: “Het is een breed terrein
waarop je nauw samenwerkt met bijvoorbeeld
geologen en productietechnologen.
Iedereen draagt bij om
een zo nauwkeurig mogelijk beeld te
krijgen van wat zich afspeelt in een
reservoir en hoe dat kan worden beïnvloed.
Daarbij moet altijd de afwe-

Terwijl Ron Bouwmeester testen uitvoert
met met chemicaliën verzwaard
water, toont Willem Schulte testbuisjes
waarmee het fasegedrag van capillairactieve
stoffen wordt onderzocht op
verschillende oliesoorten. Onderin de
surfactants, bovenin de ruwe olie.
ging worden gemaakt onder welke
omstandigheden de extra kosten de
extra opbrengsten gaan overtreffen
en een complexe winningstechniek
dus niet zinvol is.”
Het betekent aannames maken met
vergaande economische consequenties.
De olieprijs is immers allesbehalve
een statisch gegeven. In zijn
carrière maakte Schulte zowel olieprijzen
van tien als van honderd dollar
per vat mee.
Hoeken en gaatjes
De hoogte van de olieprijs, beter
gezegd de verwachting van de gemiddelde
olieprijs in de komende vijf
tot tien jaar, bepaalt hoeveel geld
oliemaatschappijen willen investeren
in secundaire en tertiaire
winningstechnieken.
Ook de omvang van de bewezen oliereserves
en de vraag naar olie spelen
een rol, maar deze parameters vinden,
tegenwoordig samen met een
fl ink stuk fi nanciële speculatie van
beleggers, hun directe weerslag in de
olieprijs.
Willem Schulte: “Toen ik destijds bij
Shell begon zal de wereldwijde recovery
factor [het percentage van de
totaal in het reservoir aanwezige olie
dat uiteindelijk wordt geproduceerd]
op misschien iets van 25 procent hebben
gelegen. Inmiddels is dat 35 procent
geworden, tien procentpunten
erbij in dertig jaar.”
De verschillen per veld zijn enorm.
Zo zal het door Shell geopereerde
Noorse Draugenveld naar verwachting
meer dan 70 procent recovery
factor kennen door een combinatie
van lichte olie, een excellente reservoirvorming
en een hoge doorlaatbaarheid
[vakterm: permeabiliteit]
van het reservoirgesteente.
Schulte: “Maar er zijn ook enorm veel
velden met zware olie, een slechte
permeabiliteit en een reservoir dat
door grillige breuklijnen tal van hoeken
en gaatjes kent waarin zich olie
bevindt die niet in de hoofdstroom
richting productieput terechtkomt. In
zo’n veld kan het winningspercentage
blijven steken op 10-20. En in de zeer
diepe delen van de Golf van Mexico
kan het gebeuren dat het boren van
putten zó duur is dat alleen de winning
van de eerste 20-25 procent bij
het huidige technologische kunnen
economisch de moeite waard is.”
Jeukende handen
Zou er een catechismus bestaan voor
reservoir engineers, dan zou de eerste
vraag, naar het ‘waartoe’ van deze
groep deskundigen, beantwoord worden
met “teneinde het uiteindelijke
winningspercentage van olie zo hoog
mogelijk te maken.”
Wie Willem Schulte vraagt hoe hoog,
krijgt als antwoord “Ik denk dat er
alleen al met secundaire winningstechnieken
nog wel 10 procentpunten
zijn toe te voegen aan die 35 procent
van nu. Dan hebben we het over
betere seismische technieken, betere
reservoirmodellering, lagere kosten
van boren en het slimmer bouwen
van bovengrondse installaties en
beter begrip van de ondergrondse
stromingen. Met de inzet van nieuwe
tertiaire technieken, dus enhanced
oil recovery, zou nog eens 5-10 procentpunten
extra te bereiken zijn.”
Geen kleinigheid, want een 10 procentpunten
hogere recovery factor
laat de bewezen winbare oliereserves
wereldwijd toenemen met ruim 500
miljard vaten.
“Als de wereld het nodig heeft, zal de
wereld er de prijs voor willen betalen,
en zal Shell de oplossingen bedenken
en aanbieden”, zegt Schulte, “maar
een sprong naar een winningspercentage
van 50 zal zeker 20 tot 30 jaar
vergen.”
En ligt daar dan het eind? Willem
Schulte: “Zelfs al zie je kans om 50
procent van een veld te produceren,
dan jeuken je handen als reservoir
engineer omdat je je realiseert dat
er dan nog steeds 50 procent achter
blijft.”
Reservoirdruk behouden
De standaardmethode van oliewinning
is altijd geweest om een verticale
put door een olieveld te boren
waarna de natuurlijke druk in een
reservoir de olie naar de productieput
en vervolgens naar het aardoppervlak
duwt.
Deze natuurlijke druk loopt vrij snel
terug waardoor de olieproductie met
primaire winningstechnieken spoedig
op een plateau zit en daarna relatief
snel gaat dalen. Verlenging van
deze productiemethode is mogelijk
door het boren van veel putten (echter
erg duur) en/of met de inzet van
pompen; de meest klassieke zuigpomp
is de ‘ja-knikker’. Maar in alle
“Een sprong naar een
winningspercentage van
50 zal zeker 20 tot 30
jaar vergen”
11 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
gevallen levert primaire winning een
relatief lage recovery factor op.
Met secundaire winningstechnieken
kan de winningsfactor omhoog worden
gebracht. De druk in het reservoir
wordt dan behouden door er
water of gas in te persen. In de meeste
gevallen komen water en gas uit het
reservoir zelf, ze worden bovengronds
afgescheiden van de olie uit
de totale vloeistofstroom en teruggevoerd
via speciale injectieputten en
perspompen.
Volgens Willem Schulte wordt
momenteel ongeveer de helft van de
wereldolieproductie van in totaal 86
miljoen vaten per dag met secundaire
technieken naar boven gebracht.
Beste gas: CO 2
Veel kleiner van omvang schat
Schulte, die ook voorzitter is van het
Steering Committee van het Improved
Oil Recovery Symposium van de
European Association of Geoscientists
and Engineers, de bijdrage van
EOR, namelijk drie miljoen vaten per
dag.
“Ik denk dat 40 procent van die drie
miljoen vaten wordt geproduceerd
met stoom, 50 procent met gassen
en ongeveer 10 procent met chemicaliën”,
preciseert hij. “In onze kringen
en die van het IEA (International
Energy Agency] wordt verwacht dat
EOR in 2030 verantwoordelijk is voor
zo’n 20 procent van de totale olieproductie.
Als je dan de scenario’s van
het IEA neemt, zou EOR tegen die tijd
goed zijn voor minstens 20 miljoen
vaten olieproductie per dag.”
Bij stoominjectie (vaktaal ‘thermische
EOR’) wordt middendruk stoom,
gemaakt van zeer zuiver water, in het
reservoir geïnjecteerd. De stoom verwarmt
zowel het gesteente als de olie.
De olie krijgt een lagere viscositeit en
migreert makkelijker door de poriën
van het reservoirgesteente.
Bij gasinjectie wordt bij voorkeur
een mengsel gebruikt van methaan
[aardgas], ethaan en wat propaan,
met soms als toevoeging nog wat
lichte oliesoorten. In deze compositie
begint de olie op te lossen zodat olie
en gasmengsel samen in één nieuwe
fase komen te verkeren die makkelijker
door het reservoirgesteente reist.
Soms wordt ook stikstof of gewoon
lucht (lucht bestaat voor bijna 80 procent
uit stikstof) gebruikt, Het meest
effectieve gas is zuivere CO 2. Willem
Schulte: “Shell is al dertig jaar geleden
in West-Texas begonnen met
‘CO 2 fl ooding’ in olievelden. De CO 2
is afkomstig van nabijgelegen natuurlijke
bronnen. We weten dus dat het
Ervaring met
CO 2, stoom en
gasinjectie
Al sinds de jaren zeventig produceert
Shell in het westen van Texas
zware olie met behulp van CO 2-injectie.
Het koolzuurgas wordt gehaald uit
een ondergronds reservoir honderden
kilometers weg.
Momenteel wordt gestudeerd op
mogelijkheden om zuivere CO 2 in
EOR-projecten te gebruiken - de
CO 2 is dan afkomstig uit de procesindustrie
en/of elektriciteitsproductie.
Probleem is dat de CO 2 verdund
in afgassen zit; het concentreren
ervan tot een hoge graad van zuiverheid
is energie-intensief, dus kostbaar.
Tevens moeten de veldfaciliteiten
vaak extra tegen corrosie
beschermd worden wat leidt tot dure
veranderingen.
Als het op deze manier permanent
opbergen van CO 2 beloond wordt met
bijvoorbeeld de verstrekking van verhandelbare
emissiecertifi caten, iets
waar Shell de overheden telkens om
vraagt, dan is deze methode van CCS
(Carbon Capture and Storage) economisch
de meest interessante, immers,
er is ook de opbrengst van extra
olieproductie.
Stoominjectie is een nog ouder procédé,
al sinds de jaren zestig toegepast
in velden met zware olie in het
zuiden van Californië. Tot de dag van
vandaag zijn daarmee uit het veldencomplex
van Belridge zo meer
dan een miljard vaten ruwe olie
geproduceerd.
In het Drentse Schoonebeek werd in
1972 begonnen met stoominjectie dat
werd volgehouden tot de sluiting van
het veld in 1996. De heropening van
het Schoonebeek veld (zie deze Shell
Venster, pag. 4) is alleen mogelijk door
nieuwe stoomtechnieken en de capaciteit
om nauwkeurig lange horizontale
putten door het veld te boren voor
stoomaanvoer en olie-afvoer.
In de Canadese provincie Alberta wint
Shell in situ olie uit dieper gelegen
oliezanden met stoominjectie. Aan de
oppervlakte gelegen oliezanden worden
geproduceerd via afgraving.
Het meest uitgebreide pakket enhanced
oil recovery technieken gebruikt
Shell in Oman als operator van de
productie joint venture PDO. Bij Qarn
Alam wordt olie geproduceerd met
stoominjectie. In het Harweelgebied
wordt gasinjectie toegepast en
bij Marmul start men binnenkort met
de injectie van met chemicaliën verzwaard
water in de verwachting dat
hierdoor de productie met zo’n tien
procent gaat stijgen. Marmul produceert
een dikke, taaie ruwe olie.
Nog maar zo’n 15 procent van de aanwezige
olie is tot nu toe geproduceerd.
Naar verwachting wordt de
levensduur van het veld met minstens
20 jaar verlengd.

goed werkt. Als reservoir engineer
zou ik heel graag op grote schaal CO 2fl
ooding toepassen, maar de economie
ervan is een probleem - zuivere
CO 2 is maar zeer beperkt aanwezig in
de buurt van olievelden die voor deze
behandeling in aanmerking komen.
Ook CO 2 uit verbrandingsgassen zou
gebruikt kunnen worden, maar het
is heel duur om dat te verzamelen en
naar een olieveld te brengen.”
En: “Het wereldwijde CO 2-probleem
wordt dan ook niet opgelost door
EOR. Het kan interessant zijn, maar
de bulk van de CO 2 zal op een andere
manier moeten worden weggezet,
vooral in ondergrondse aquifers.”
[zout water bevattende reservoirs.]
Een derde methode van EOR is het
gebruik van chemicaliën, in alle
gevallen bedoeld om de oppervlaktespanning
van de olie te reduceren
zodat het makkelijker met water door
de kleine openingen in het gesteente
stroomt. Soppen, zepen en andere
middelen (zoals ‘dik water’, gemaakt
door toevoeging van polymeren aan
water) moeten hier het stimulerende
werk richting oliedruppeltjes doen.
Veldproeven gaan doen
Als Chief Scientist heeft Willem
Schulte mede tot opdracht om de top
van het bedrijf te adviseren over de
richting en intensiteit van de technologie-ontwikkeling,
in zijn geval
dan reservoir engineering in het algemeen
en enhanced oil recovery in het
bijzonder.
Zoals over de volle breedte van de
energiesector het geval is, is de urgentie
van het bedenken en implementeren
van nieuwe technologie hoog,
maar is het benodigde tijdpad relatief
lang door de complexiteit van de
gezochte oplossingen.
Schulte: “Als je naar EOR kijkt, ligt
er tussen het bedenken van een concreet
project en het moment waarop
de eerste extra olie naar boven komt,
zo tien jaar. Dat proberen we natuurlijk
te versnellen maar dat zal niet
makkelijk zijn.”
“Wat de beste manier zou zijn om toch
te versnellen? Door de diverse technieken
op een aantal velden gewoon
te gaan doen. Wij kunnen vanuit de
research- en technologie-omgeving
veel bedenken en berekenen, maar
de ingewikkeldheid van de combinatie
van alle aspecten pak je het best
aan door veldproeven te gaan doen.
Wat ons tegenhoudt? De complexheid
maar ook vaak de economie.
Onze opdracht is om technologie te
ontwikkelen die tegen lagere kosten
grotere opbrengsten mogelijk maakt,
maar de kosten zijn nog vaak erg hoog
en de investeringen daarom niet altijd
te rechtvaardigen. De recente hogere
olieprijzen helpen mee om sneller tot
een positieve beslissing te komen,
12 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
maar ze hebben helaas ook een ander
effect, de kosten van alle EOR-projecten
gaan net zo hard omhoog als die
in de hele energiesector. Het voorbeeld
van het opnieuw in gebruik
nemen van het olieveld van Schoonebeek,
waar met de inzet van stoom
olie gewonnen gaat worden, laat zien
dat we er echter in slagen gestaag
vooruitgang te boeken.”
Schulte: “Als Chief Scientist ben ik
ook de ‘vlaggendrager’ van een technologierichting
die de potentie in zich
heeft van grote doorbraken. In het
geval van enhanced oil recovery is dat
Winningstechniek olievelden
het oprekken van de winbare hoeveelheid
olie uit bestaanded reservoirs. Ik
zie mijn werk dan ook min of meer
als een missie; bij al ons zoeken naar
duurzame energiebronnen die op termijn
de wereld draaiende moeten houden,
hebben we in de overgangsfase
nog lang fossiele brandstoffen nodig,
voorlopig zelfs nog telkens meer olie
en gas. Komen die extra olie en gas
er niet, of in onvoldoende hoeveelheden,
dan zal dat grote economische
en sociale gevolgen hebben. Mijn missie
is om dat met nieuwe winningstechnieken
te voorkomen.” ■
Primair Maakt gebruik van de natuurlijke druk in het reservoir (stuwing door het van
nature aanwezige reservoirwater en/of gas/condensaat uit het olieveld)
Secundair Injectie van gas afkomstig uit olieveld, of water, afkomstig uit olieveld of van
een nabij diepgelegen aquifer
Tertiair (Enhanced Oil Recovery) Injecteren van andersoortige stoffen, drie hoofdtechnieken:
Een productieput op het Natih reservoir
in het grote Fahud-olieveld in de
woestijn van Oman met pal daarachter
een stoominjectieput. Met deze vorm
van tertiaire winningstechniek moet het
olieveld een tien procentpunten hogere
recovery rate krijgen.
1. Stoom Verlaagt de viscositeit van olie, die daardoor makkelijker
richting productieput stroomt. Wordt met name gebruikt bij
zware oliesoorten die die vastkleven vastkleven aan reservoirgesteente
reservoirgesteente
2. 2 Gassen Mengsel Mengsel van van gassen waarin olie als het ware overgaat
in
een nieuwe, haast gasvormige fase en daardoor een
lagere
viscositeit krijgt, dus beter migreert door de
reservoirporiën.
Veelgebruikt
zijn aardgas- en condensaatmengsels;
In
opkomst zijn stikstof / lucht / zuivere CO 2
3. Chemicaliën Oplosmiddelen (zoals zeep / schuimen), capillair actieve
stoffen, stoffen, polymeren (‘dik water’) - allemaal bedoeld om olie
los te weken van het reservoirgesteente
Exoten (slechts Ondergrondse verbranding, microben, geluidsgolven
studiemateriaal)

De winst van Shell bedroeg
vorig jaar 31,3 miljard
dollar en Chief Executive
Jeroen van der Veer
noemde dat een “per
saldo tevredenstellend resultaat”. ‘Per
saldo’, want het beeld was enigszins
gemengd: de productie van olie en gas
liep wederom terug, terwijl er gelijktijdig
door exploratieboringen wel
weer minstens een miljard vaten olieequivalent
aan gas en olie aan de totale
voorraad (resource base) kon worden
toegevoegd.
Aan de upstreamkant werden elf ‘aanzienlijke’
ontdekkingen gedaan, wat
een succesratio betekende van 40
procent. Ook werd ongeveer 43.000
km 2 - bij elkaar een gebied ter groottte
van Denemarken - nieuwe acreage
(gebied waarin exploratieactiviteiten
naar olie en gas mogen plaatsvinden)
verworven.
De productiedaling had een aantal oorzaken:
zoals door sociale onrust ingesloten
productiecapaciteit in Nigeria,
warm weer in Europa en in sommige
productiedelingscontracten dalende
rechten op olie en gas door sterk
gestegen marktprijzen. Ook verkocht
Shell op sommige plaatsen (zoals de
Britse Noordzee) kleinere velden die
in het eind van hun levensfase zijn
aanbeland.
Volgens Chief Financial Offi cer Peter
Voser is het strategisch doel dan
ook in feite onveranderd: vanaf 2010
een gestage productiegroei met zo’n
twee tot drie procent per jaar. Maar
in 2008 waarschijnlijk nog een verdere
daling, zeker als de onshore-productie
in Nigeria blijft lijden onder
onrust en achterblijvende investeringen
door de grootste partner in de
productie joint venture, de nationale
oliemaatschappij.
13 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
‘PER SALDO
TEVREDENSTELLEND’
Het werd in de media omschreven als ‘de
grootste winst ooit behaald door een
Europese onderneming’, maar Shell gaf de
recordwinst over 2007 ook direct weer
uit als toekomstinvestering.
Voorraadwinsten
Het vierde kwartaal gaf het jaar 2007
een extra dimensie door de relatief
grote voorraadwinsten die werden
geboekt op olie- en chemieproducten,
veroorzaakt door fl inke prijsstijgingen
in de markt. De winststijging bedroeg
daardoor in het vierde kwartaal zelfs
60 procent.
Worden de voorraadwinsten buiten
beschouwing gelaten dan steeg de
winst in het vierde kwartaal met 11
procent en die over heel 2007 met 9
procent. Alles in dollars uitgedrukt; in
euro is de plus 9 veranderd in min 3.
Grote inkomsten dus (een kasstroom
van ruim $34 miljard) maar ook grote
uitgaven. Zoals voor dividend en het
inkopen van eigen aandelen, waardoor
over heel 2007 $13,4 miljard richting
aandeelhouders ging.
Groot geld ging vooral naar investe-
• TEKST PIET DE WIT • FOTO ERNST BODE •
ringen en exploratiekosten waarmee
Shell bouwt aan haar toekomst.
In die toekomst moet de resource base
telkens worden aangevuld (door exploratieresultaten)
en moeten olie en gas
uit de resource base worden omgezet
in nieuwe projecten die vervolgens
nieuwe productie opleveren.
Vorig jaar bedroegen de netto-investeringen
(investeringen en exploratiekosten,
inclusief $7,1 mld uitgaven om
het volledig eigendom te verkrijgen
van Shell Canada, minus de opbrengst
van desinvesteringen ($9,9 miljard) en
een meerderheidsbelang in Sakhalin)
bij elkaar $23,8 miljard. Naar verwachting
zullen de netto-investeringen in
2008 $24-25 miljard bedragen.
Sterke technologiepositie
De mensen om deze grote investeringsstroom
te managen zijn inmid-
dels in huis. Jeroen van der Veer vertelde
op een persconferentie dat in
2007 nog eens 4.500 nieuwe professionals
zijn geworven, ongeveer driekwart
van hen waren ‘experienced
hires’, mensen die eerst elders carrière
maakten.
Van der Veer benadrukte dat Shell in
twee jaar ongeveer 10.000 nieuwe
medewerkers heeft aangesteld.
“We realiseerden ons sneller dan de
concurrenten dat de vraag naar technische
mensen zou oplopen, en we
hebben er vervolgens snel naar gehandeld.”
En: “Winnaars worden alleen
die particuliere oliemaatschappijen
die een sterke technologiepositie aan
te bieden hebben aan bijvoorbeeld
nationale oliemaatschappijen. En die
hebben wij.” ■
FINANCIËLE RESULTATEN ROYAL DUTCH SHELL PLC OVER 2007
Vierde kwartaal $ miljoen Gehele jaar
2007 2006 2007 2006
106.703 75.500 Opbrengsten verkopen (Minus omzetbelastingen,
accijnzen en soortgelijke heffi ngen)
355.782 318.845
8.467 5.283 Winst toerekenbaar aan aandeelhouders 31.331 25.442
1.783 (732) Voorraadeffecten olieproducten en chemie 3.767 77
6.684 6.015 Resultaat op basis van geschatte actuele kosten 27.564 25.365
5.293 5.959 Kasstroom uit bedrijfsactiviteiten 34.461 31.696
8.524 7.521 Totaal aan kapitaalinvesteringen 27.072 24.896
Resultaten per bedrijfssegment
4.867 3.536 Exploratie & Productie 14.686 14.544
631 579 Gas & Elektriciteit 2.781 2.633
82 174 Oliezanden 582 651
876 1.469 Olieproducten (op basis geschatte actuele kosten) 6.951 7.027
348 273 Chemie (op basis geschatte actuele kosten) 1.682 1.095
(120) (16) Corporate en minderheidsbelangen 882 (585)
Operationele gegevens
3.436 3.645 Olie- en gasproductie 3.315 3.473
(x 1.000 vaten olie-equivalent per dag)
3.812 3.890 Raffi naderijdoorzet (x 1.000 vaten/dag) 3.779 3.862
6.842 6.467 Totaal verkochte olieproducten (x 1.000 vaten/dag) 6.625 6.485

VERDERE GROEI IN E&P
Volgens de Amerikaanse banken Lehman Brothers
en Citigroup zullen in 2008 de investeringen
in exploratie en productie bij olie en gas wereldwijd
met zo’n tien procent groeien. De prognose
van Lehman Brothers is gebaseerd op een
onderzoek onder 344 olie- en gasmaatschappijen
en komt tot een wereldwijde investering van $369
miljard in 2008; Citigroup peilde 247 ondernemingen
en komt uit op $355 miljard.
Hoewel het land slechts 12% van de wereldproductie
olie en gas voor haar rekening neemt, is
de Verenigde Staten nog steeds goed voor 22%
van de wereldwijde E&P-uitgaven, aldus Lehman
Brothers, wat de intensiteit aangeeft waarmee
daar (kleine) olie- en gasvelden tot productie
worden gebracht.
Canada is het enige grote land waar naar verwachting
de E&P-uitgaven in 2008 gaan dalen
(min 12%), wat volgens Lehman Brothers deels
toe te schrijven valt aan nieuwe royalty- en belastingsystemen
in de provincie Alberta, de belangrijkste
productieplaats van oliezanden.
Buiten Noord-Amerika groeien de E&P-uitgaven
naar verwachting met 16% (volgens LB), of 12%
(volgens CG).
UITBREIDING PORT ARTHUR VAN START
Hoewel het voorbereidende
werk al enige tijd gaande was,
werd begin december het offi -
ciële startsein gegeven voor de uitbreiding
van de Motiva-raffi naderij
bij Port Arthur in Texas. Motiva is
een raffi nage en marketing joint venture
van Shell en Saudi Aramco die
ook raffi naderijen bezit in Norco en
Convent in Louisiana.
Port Arthur wordt nu uitgebreid met
325.000 vaten ruwe olie naar een
14 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
capaciteit van 600.000 vaten per dag.
Hiermee wordt het de grootste raffi
naderij van de Verenigde Staten en
een van de grootste ter wereld.
De uitbreiding van Port Arthur is
tot stand kunnen komen na intensieve
consultatie met de lokale bevol-
SHELL ACTUEEL
SHELL WORLD OP HET SCHERM
Terug van weggeweest, het wereldwijde bedrijfstijdschrift Shell World. Maar nu niet op papier
maar op het scherm. U leest momenteel Shell Venster, het corporate magazine van Shell in
Nederland. Dit voor externe relaties uitgegeven blad kijkt met een Nederlandse bril naar de
activiteiten van Royal Dutch Shell, de verhalen gaan over activiteiten die zich in of vanuit Nederland
afspelen. Maar Shell is vanzelfsprekend (veel) groter dan Nederland, en al die andere activiteiten
leveren verhalen op voor Shell World. Bijvoorbeeld over het zoeken naar een balans tussen energie
en milieu bij olieboringen in het Noordpoolgebied. Of het verhaal over hoe researcher Harold Vinegar
zijn werkzame leven besteed heeft aan
methoden om de immense olievoorraad die
ligt verborgen in schalie in de Amerikaanse
staten Colorado en Wyoming economisch te
ontsluiten.
Wekelijks worden nieuwe verhalen toegevoegd
aan dit online magazine. Ze zijn
te vinden via een button op de homepage
www.shell.com. Een archief met de verhalen
is te vinden op http://www.shell.com/home/
content/aboutshell-en/swol/archive/archive_
swol_2007.html
Als u daar een verhaal aanklikt, kunt u kiezen
uit een Engelse, Arabische, Franse, Duitse,
Russische, Spaanse en Nederlandse weergave.
king; voor hen is positief de omvang
van de investering (4.500 mensjaren
arbeid in de bouw en 300 nieuwe
full-time banen) en de schonere
lucht omdat door nieuwe technologie
de emissie van stikstofoxides en
fi jnstof wordt verminderd.
De uitbreiding van Port Arthur wordt
op $7 miljard geraamd - de nieuwe
capaciteit moet medio 2010 operationeel
zijn.
Scheppen in het nette pak: van links naar rechts: Deloris Prince (burgemeester Port Arthur); William Welte (president en CEO
Motiva Enterprises); Rob Routs (Executive Director Downstream Royal Dutch Shell); Abdullaziz Al-Khayyal (Vice-President Saudi
Aramco); Samuel Bodman (minister van Energie Verenigde Staten); Phil Wilson (minister staat Texas); Ted Poe (Republikeins
afgevaardigde Texas in VS Congres).

HOE DUURZAAM IS
DE OPEN HAARD?
Welke bron levert (in Nederland althans) meer duurzame energie, zonnestroom of
houtkachels in woningen? Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft een
ontnuchterend antwoord: in 2006 was de bijdrage van open haarden en houtkachels
samen het twintigvoudige van die van zonnecellen. De statistici kijken namelijk niet
naar de vraag of alles wat duurzaam is ook milieuvriendelijk is.
Het CBS heeft in zijn publicatie
‘Duurzame Energie in
Nederland 2006’ nog meer
van dergelijke ontnuchteringen,
bijvoorbeeld dat
duurzame energie groeit, maar dat alle
bronnen bij elkaar in 2006 nog geen
drie procent van het totale Nederlandse
binnenlandse energiegebruik
leverden, 2,8 procent om nauwkeuriger
te zijn. In het jaar 2000 was dat 1,2
procent.
In het lopende Regeerakkoord is de
Nederlandse doelstelling voor duurzame
energie voor 2020 vastgelegd op
20 procent.
Het binnenlandse energieverbruik
bedroeg in 2006 ongeveer 1,4 miljoen
vaten olie-equivalent per dag.
Alle duurzame bronnen samen leverden
daarvan een kleine 40.000 vaten
o.e./dag. En anders dan velen denken,
is niet wind, maar de bijstook van biomassa
in elektriciteitscentrales de
grootste bron van duurzame energie,
wind komt op plaats twee. Elektriciteit
en warmte, opgewekt in afvalverbrandingsinstallaties,
staan op plaats drie.
De bijdrage van alle windmolens in
Nederland aan de totale energievoorziening
kwam in 2006 uit op gemiddeld
9.850 vaten olie-equivalent per dag.
De bijdrage van biobrandstoffen is nog
veel geringer, in 2006, zo berekende
het CBS, was hun omvang gelijk aan
880 vaten olie-equivalent per dag. Dat
was 0,4 procent van alle aan de pomp
verkochte diesel en benzine. De EU-
Belangrijkste duurzame energiebronnen in Nederland in 2006 (CBS)
Bron/techniek Vermeden gebruik Aandeel binnen Vermeden
van fossiele primaire het totaal van CO 2-uitstoot
energie in PJ *) productie duur- (x 1.000 ton)
zame energie
(in procenten)
Bij- en meestook biomassa in elektriciteitscentrales 29,4 32,8 2.228
Windmolens 22,5 25,0 1.581
Afvalverbrandingsinstallaties 12,4 13,8 819
Houtkachels bij huishoudens 5,5 6,1 310
Overige biomassaverbranding 1) 5,3 5,9 377
Warmtepompen 2,6 2,9 68
Houtkachels bij bedrijven 2) 2,1 2,4 122
Biogas rioolwaterzuiveringen 2,1 2,3 132
Biobrandstoffen wegverkeer 2,0 2,2 145
Overige bronnen 3) 5,9 6,6 383
TOTAAL 89,8 6.165
opdracht is 5,75 procent biobrandstoffen
per 2010 en de Nederlandse
overheid studeert op de vraag of 20
procent - inderdaad, ook weer in 2020
- haalbaar is als verplichting.
De totale energielevering in Nederland
bedraagt overigens 1,7 mln vaten olieequivalent
per dag, want ruim 300.000
vaten o.e./dag worden geleverd in de
havens en op vliegvelden, lees Rotterdam
en Schiphol. Deze bunkers tellen
niet mee als binnenlandse consumptie.
Zou dat wel het geval zijn, dan
zou het percentage duurzame energie
dalen, in bunkers (stookolie, dieselolie
en jet-fuel) zitten namelijk bijna geen
duurzame componenten.
Door de specifi eke samenstelling van
de door duurzame bronnen vervangen
fossiele energie, komt de vermeden
CO 2-emissie overigens iets hoger
uit dan het aandeel in de energievoorziening;
bijna 6.200 ton, dat is 3,6
procent van de totale binnenlandse
broeikasgasemissie.
*) 1 PJ staat gelijk aan ongeveer 160.000
vaten olie-equivalent.
1) zoals papierslib, biogeen materiaal in
cementovens, dierlijk vet.
2) zoals hout- en meubelindustrie en
landbouw.
3) waterkracht, zon, warmtepompen en
koude/warmte-opslag en biogas.

Om de veiligheid op
het binnenwater
verder te verhogen,
huurt Shell vanaf
1 januari 2011 alleen
nog dubbelwandige
tankers
voor olietransport.
Wat een aantal
tankereigenaren
boos in de mast
jaagt.
Paul Rotering (rechts) en Ed Wijbrands in de haven van
Shell Pernis: “Met vijftien ijkpunten, waaronder een
dubbele wand, wil het programma Quality Tonnage een
grotere veiligheid op het binnenwater bereiken.”
16 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
• TEKST HANS LAGENDAAL • FOTO’S ERNST BODE • WILFRIED OVERWATER •
KWALITEIT OP HET

WATER
17 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
Met bijna tienduizend
beladen tankschepen
per jaar is Shell een
beeldbepalende partij
in de Europese binnenvaart.
De aankondiging dat het bedrijf
per 1 januari 2011 uitsluitend schepen
met dubbele wand zal huren, veel eerder
dan 2018, de datum die door de
EU is vastgelegd, heeft dan ook voor
fl inke rimpels op het binnenwater
gezorgd. Dat andere oliemaatschappijen,
zoals BP, een identieke beleidslijn
volgen, versterkt de economische
zorg van de tankereigenaren. In veel
gevallen gaat het om kapitein-eigenaren,
mensen die dus een direct eigen
belang hebben in het welvaren van
hun bedrijf. Zij staan voor de noodzaak
van versnelde investeringen terwijl
hun huidige - enkelwandige - schepen
snel in waarde teruglopen.
Paul Rotering, business development
manager Rhine Supply, kent het spanningsveld
waarin de tankereigenaren
komen te zitten. “Tegenover ons beleid
om de risico’s van tankervaart verder
terug te dringen, staat het gegeven dat
nu nog slechts een minderheid van de
totale tankervloot dubbelwandig is.
Bovendien weten we dat een moderne
tanker al gauw vijf tot zes miljoen
euro kost terwijl de bouwcapaciteit
op werven momenteel beperkt is door
de grote vraag. Het beleid om alleen
nog maar dubbelwandige schepen te
huren heeft bovendien de restwaarde
van enkelwandige tankers fors onder
druk gezet.”
Toen Shell medio 2007 bovendien
bepaalde dat op twee depots in België,
Gent en Hasselt, haast per direct
alleen nog maar met dubbelwandige
tankers mocht worden gevaren, stond
met name de Belgische tankvaart op
de achterste benen. “De Belgische
binnenvaartvloot loopt wat dubbelwandigheid
betreft wat achter op de
rest van het Rijnstroomgebied”, aldus
Rotering, “dus kwam het er tot heftige
reacties. Maar we namen de beslissing
omdat op deze locaties het lossen
dicht bij de openbare ruimte gebeurt.
Met de inzet van dubbelwandige tankers
konden we daar in korte tijd veel
veiligheidswinst maken.”
Werfcapaciteit beperkt
De beslissing om per 2011 in de binnenvaart
alleen nog maar dubbelwandige
tankers te gebruiken, is een
uitvloeisel van het in 2006 gestarte
Quality Tonnage programma. Hiermee
wil Shell de kwaliteit en veiligheid
verhogen van het scheepsvervoer
van haar producten.
Dat niet eerder voor ‘honderd procent
dubbelwandig’ is gekozen, heeft
volgens Rotering te maken met een
marktrealiteit: “Er zijn gewoon niet
zoveel schepen beschikbaar en de
bouwcapaciteit van de werven is relatief
beperkt. Vaak komen de romp
inclusief leidingen uit het voormalige
Oostblok, of zelfs China, en wordt het
geheel hier dan afgebouwd met motoren,
pompen en navigatie-apparatuur.
Maar China heeft vorig jaar een exportheffi
ng opgelegd om te bevorderen
dat de scheepsbouwcapaciteit meer

voor de eigen markt wordt gebruikt.
En in West-Europa zitten alle werven
vol. Samen bouwen ze niet eens twee
nieuwe tankers per week.”
Op basis van vijftien parameters
bepaalt Shell welke tankers en tankvaartbedrijven
aan de criteria van Quality
Tonnage voldoen en haar producten
mogen vervoeren. Ed Wijbrands,
marine technical adviser bij het bedrijf
en verantwoordelijk voor kwaliteitscontrole
op kleine zeeschepen en binnenvaartschepen,
vertelt dat een dubbele
wand een van de vijftien ijkpunten
is. “Een slechte bemanning maakt ook
met een goed schip ongelukken”, zegt
hij. “Maar onze praktijkervaring is dat
moderne schepen aanzienlijk minder
bij incidenten betrokken zijn dan
oudere schepen.”
“We kijken dus nauwkeurig naar de
technische kwaliteit van het schip,
maar zeker ook naar zaken als managementsystemen
voor kwaliteit, gezondheid,
veiligheid en milieu, de kwaliteit
en training van het personeel, de
aanwezigheid van moderne navigatiesystemen,
reststoffen- en restladingbehandeling
en ook de mate van samenwerking
van de scheepseigenaar met
de verlader voor het optimaliseren van
de hele logistieke keten.”
Wijbrands leidt een ploeg geaccrediteerde
inspecteurs die continu deze
kwaliteitscontroles uitvoeren, aan
schepen maar ook aan de depots en
overige losinstallaties. Een deel van de
18 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
technische analyse van schepen komt
binnen via EBIS (European Barge
Inspection Scheme), een door grote
verladers in olie en chemie en terminaleigenaren
opgericht standaardinspectiesysteem
van tankschepen.
Wijbrands: “EBIS levert alleen feitelijke
informatie, wij leggen er dan nog onze
eigen normen en eisen overheen om te
bepalen of een schip onze lading mag
vervoeren.”
Waarom zo streng? Rotering: “Omdat
we in elk geval naar nul oliemorsingen
streven, geen olie op het water.
Niet alleen vanwege de grote reputatieschade
en kosten die daardoor voor
ons zouden ontstaan, maar vooral
omdat wij onze verantwoordelijkheid
als verlader heel serieus nemen. We
willen de risico’s voor mens en milieu
verder verlagen.”
Pijpleiding eerste keus
In totaal zo’n 1.200 binnenvaarttankers
staan bij Shell in de boeken als
potentiële kandidaat om gehuurd te
worden voor een reis. Deze groep
althans heeft de EBIS-inspectie ondergaan
en het grootste deel ook de selectie
door het keuringsteam van Shell.
Van deze 1.200 schepen heeft nu zo’n
dertig procent een dubbele romp.
Qua tonnage gaat het om meer want
moderne tankers zijn gemiddeld groter.
Voor de Rijnvaart en op de grote
Europese kanalen gaan binnenvaartschepen
nu tot zo’n 4.500 ton lading,
waar op kleinere kanalen de lading
beperkt blijft tot 1.500-2.000 ton.
Het merendeel van deze schepen vaart
onder Nederlandse vlag, gevolgd door
Duitsers, Belgen, Fransen, Zwitsers
en Oostenrijkers en een schaars schip
uit Oost-Europa, vooral Tsjechië en
Hongarije. De exploitatievormen zijn
divers, een BV, een CV of een VoF met
een kapitein-eigenaar. Anders dan met
binnenschepen voor droge lading,
waar vaak het gezin aan boord is, worden
moderne tankers in 24/7-ritme
gevaren door bemanningen in ploegendienst,
twee op het schip, de derde
ploeg vrij aan de wal.
Als Shell in het grote Rijnstroomgebied
een lading olieproducten te vervoeren
heeft, is de eerste keuze de pijpleiding,
het goedkoopst en het veiligst.
De derde keuze is het spoor daar waar
geen water aanwezig is. De vrachtauto
wordt niet gebruikt voor de grote
bevoorrading, alleen om vanaf depots
afnemers te beleveren, zoals tankstations
of handelaren.
Na de pijpleiding is het binnenschip
de tweede keuze, en in veel gevallen
de eerste want niet elk depot is aangesloten
op een oliebuis. In 2006 werden
zo’n 9.500 reizen uitgevoerd waarmee
ruim 18 miljoen ton olieproducten
werden vervoerd. Volgens schattingen
van Rotering en Wijbrands werd
al bijna de helft van dit Shell-volume
vervoerd met tankers met een dubbele
wand.
Roest bikken verleden tijd
Het inhuren van scheepscapaciteit
gebeurt bij Shell op drie manieren:
time charter (soms jarenlange contracten
met afgesproken, geïndexeerde
vrachtprijzen), voyage charter (per
reis afgesproken tegen een onderhandelde
prijs) en spot charter (een ‘op
stel en sprong’ reis waarbij de dagprijs
op de vrachtenmarkt wordt betaald).
Paul Rotering: “In het kader van Quality
Tonnage willen we meer time
charters afsluiten. Daarbij kunnen we
hogere kwaliteitseisen stellen, waarvoor
we ook bereid zijn meer te betalen.
Als een kapitein-eigenaar met zo’n
Shell-contract naar zijn bank stapt,
is het veel makkelijker voor hem om
het geld te lenen voor de bouw van
een modern schip. En met moderne
schepen oefen je ook de grootste aantrekkingskracht
uit op gekwalifi ceerd
personeel.”
Ed Wijbrands: “Een van de grootste
problemen in de binnenvaart is het
kleine aantal jonge mensen dat van
de zeevaartschool komt en ook daadwerkelijk
gaat varen. Als je van school
komt, kies je in elk geval voor nieuwe
schepen om op te werken. Daar kun
je het beste je competenties kwijt, zijn
er carrièremogelijkheden en ook het
comfort aan boord is er groter. Weet
je dat moderne schepen tegenwoordig
zo goed gecoat zijn, en vaak ook kathodische
bescherming hebben, dat roest
bikken er niet meer bestaat?” ■

GROEI IN OLIEZANDEN
CANADA
Shell Canada, de meerderheidsaandeelhouder
en operator van het Athabasca
Oil Sands Project, is de offi ciële vergunningenprocedure
gestart voor een forse uitbreiding
van de mijnbouwactiviteiten in de
provincie Alberta. Het gaat om twee projecten
terzijde van de Athabasca River. Het eerste
project (Jackpine Expansion) kan in 2012 van
start gaan, het tweede (Pierre River) in 2018.
De (dagbouw)mijnen krijgen samen een capaciteit
van 300.000 vaten olie per dag.
In productie is al de Muskeg River mijn
(155.000 vaten/dag) waarvan de capaciteit
wordt uitgebreid naar 270.000 vaten per dag.
In aanleg is Jackpine Phase 1 met een voorziene
start in 2009 met 200.000 vaten/dag.
De mijnen worden in 40 jaar leeggegraven.
Eerder al startte Shell Canada met de voorbereidingen
voor een verdubbeling van de speciale
upgrader, een kostbare fabriek waarin de
bitumen die uit de oliezanden worden gewonnen,
worden omgezet in synthetische ruwe
olie die in een standaard-raffi naderij verwerkt
kunnen worden.
FOTO: HOLLANDSE HOOGTE
SHELL ACTUEEL
FOTO: HOLLANDSE HOOGTE
RESERVES LICHT OMHOOG IN 2007
Oil’, het niveau waarop de wereldwijde olieproductie op haar
hoogtepunt is om vervolgens gestaag te gaan dalen, mag volgens
‘Peak
velen dan dichtbij zijn, maar vooralsnog kruipen de reserves nog
steeds (licht) omhoog.
Volgens het vakblad Oil & Gas Journal bedroegen de bewezen, winbare
oliereserves eind 2007 1.332 miljard vaten, wat 1,1% hoger was dan waarmee
het jaar begon. In de afgelopen tien jaar zijn de reserves volgens O&GJ
gegroeid van 1.034 miljard naar 1.332 miljard vaten.
De bewezen gasreserves gingen in die tien jaar omhoog van 146.000 miljard
m3 naar 175.000 mld m3 . Dat laatste getal staat in energiewaarde gelijk aan
ongeveer 1.060 miljard vaten olie.
In 2007 was Rusland het grootste olieproducerende land volgens O&GJ, met
geraamd gemiddeld 9,7 mln vaten/dag. Tweede kwam Saoedi-Arabië met
rond 8,7 mln vaten/dag. Een misschien opvallende derde plaats is voor de
Verenigde Staten weggelegd. Hoewel het land al lang over haar piekproductie
heen is, wist het door een zeer intensief boorprogramma toch nog gemiddeld
5,1 mln vaten/dag te produceren, zelfs 0,7% meer dan in 2006.
ZESDE LNG-TREIN NIGERIA IN BEDRIJF
Eind december is de zesde vloeibaarmakingsfabriek (trein) van Nigeria LNG
(NLNG) in gebruik genomen, op tijd en binnen budget. Op het eiland Bonny
staat nu een complex met een capaciteit van 22 mln ton LNG en 4 miljoen
ton LPG per jaar.
NLNG is een joint venture waarin de Nigeriaanse staatsoliemaatschappij
NNPC 49% bezit. De partners zijn Shell (25,6% en ook de technisch adviseur)
en Total en Agip. NLNG is in 1999 in productie genomen en is sindsdien
voortdurend uitgebreid tot nu een van de grootste LNG-projecten van de
wereld. De belangrijkste markten voor Nigeriaans vloeibaar gas zijn Europa
en de Verenigde Staten.
De aandeelhouders zijn momenteel bezig met de ontwikkeling van een
zevende trein. Als deze gereed is (naar plan in 2011) bedraagt de totale LNGcapaciteit
van NLNG meer dan 30 mln ton per jaar, wat gelijk staat aan 42
miljard m 3 aardgas.

Nederlandse
stalen bruggen zijn
moe van het steeds
drukker wordende
(vracht)verkeer.
Er zitten scheuren
in. Onder het oppervlak.
Een uitvinding
van Shell maakt ze
zichtbaar.
20 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
DE INSPECTEUR ZOEKT
groeien vast,
in tal en last’, en
Vondel, van wie
deze woorden
‘Wij
zijn, zou Nederland
anno 2008 eens moeten kunnen
zien. Vier eeuwen na zijn constatering
sloopt die ‘last’ in elk geval onze
bruggen. In oktober vorig jaar maakte
minister Camiel Eurlings van Verkeer
en Waterstaat de balans op: 25 van de
274 stalen bruggen in Nederland zijn
metaalmoe. Twaalf moeten op korte
termijn worden gerepareerd om ongelukken
te voorkomen.
Rijkswaterstaat wist al langer van de
problemen. De eerste ontdekking
was in 1997. Een medewerker inspecteerde
de Van Brienenoordbrug bij
Rotterdam en zag een scheur. De
• TEKST REINIER SPREEN • FOTO’S HOLLANDSE HOOGTE • RIJKSWATERSTAAT •
vondst zorgde voor beroering, want
daar hadden ze bij Rijkswaterstaat
niet op gerekend. Stalen bruggen
moeten tachtig jaar meekunnen, was
de verwachting, en deze was pas in
1991 opgeleverd.
De Van Brienenoordbrug werd opgeknapt,
maar al snel werden ook
scheuren gevonden in de Calandbrug
bij de Maasvlakte, de Moerdijkbrug,
en andere bruggen. Allemaal
bleken ze niet berekend op de sterke
toename van het verkeer en de steeds
zwaardere vrachtwagens. Sommige
scheuren leverden een direct gevaar
op. “Als er meerdere scheuren naast
elkaar zitten, is de kans groot dat er
een vrachtwagenwiel doorheen zakt”,
zegt Caroline den Besten, adviseurspecialist
bij Rijkswaterstaat.
Rijkswaterstaat begon prompt met
de inspectie van andere stalen bruggen.
Maar dat bleek zo eenvoudig nog
niet. Op de Van Brienenoordbrug was
het wel duidelijk: daar kwam de roest
door het wegdek. Scheuren in een
vroeger stadium opsporen was lastiger.
Rijkswaterstaat gebruikte daarvoor
doorgaans ultrasone opsporingstechnieken,
waarbij geluid met een
hoge frequentie wordt afgevuurd op
een brug en weer opgevangen. Afwijkingen
in de frequentie duiden dan
op onregelmatigheden. Maar ultrasoon
onderzoek is verre van ideaal,
want het geluid kan niet door acht
centimeter dik asfalt heen. Onderzoekers
moeten dus onder de brug gaan
hangen, en dat kan niet altijd.
Rijkswaterstaat heeft wel bruggen aan
de bovenkant geïnspecteerd, maar
moest dan telkens de asfaltlaag verwijderen
en volledig vervangen. Dat
is een tijdrovende en kostbare klus.
Honderd meter kost een week en een
gemiddelde brug heeft een overspanning
van 300 meter.
CrackPEC
Rijkswaterstaat zocht in 2001 contact
met Shell om het probleem op te lossen.
Shell houdt al evenmin van moe
en roestig staal. Oliepijpen moeten in
een goede conditie zijn. Daarom zit
er bij Shell Research and Technology
Centre in Amsterdam een afdeling,
Inspection Technology, die zich speciaal
hiermee bezighoudt. Het geheime
wapen: het meten met elektromagnetische
velden, oftewel pulsed eddy

SCHEUREN
current (PEC). Daarmee kan de staat
van staal worden bepaald zonder het
te hoeven vernielen. Sterker nog: een
PEC-tool meet dwars door isolatiemateriaal
heen.
Shell kreeg van Rijkswaterstaat een
stuk uit de Van Brienenoordbrug om
op te oefenen. Al snel bleek dat PEC
ook hier prima werkte, zelfs dwars
door een dikke laag asfalt heen. De
resultaten waren beter dan verwacht.
Dave Badoux van Inspection Technology:
“We pikten zelfs niet gevaarlijke
scheuren op.”
Ook praktijktests vielen goed uit. Shell
doopte de nieuwe vinding CrackPEC
en octrooieerde de specifi eke aanpassingen.
Rijkswaterstaat liet in 2005
een wagen bouwen waarin de door
Shell gelicenseerde technologie is
verwerkt. Die wagen heet de InsPECteur,
is eigendom van Rijkswaterstaat
- dat verder nauwelijks eigen apparatuur
heeft - en mag worden gebruikt
door twee inspectiebedrijven. Werknemers
van deze bedrijven kregen
een opleiding van Dave Badoux.
Heel precies
Dankzij de InsPECteur gaan herstelwerkzaamheden
aan bruggen veel
sneller dan voorheen. Niet langer
hoeft de hele weg te worden afgesloten,
maar slechts één rijbaan. Op
de InsPECteur zitten acht sensoren,
waardoor de kar de hele baan in één
keer bestrijkt. En omdat de sensoren
zo nauwkeurig aangeven waar een
scheur zit, kunnen de wegwerkers
heel precies te werk gaan. Er hoeft
21 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
niet langer meer asfalt te worden verwijderd
dan noodzakelijk. Een gat van
twee bij twee meter per scheur volstaat.
“Daardoor doen we nu honderd
meter per nacht”, zegt Caroline den
Besten. “De Galecopperbrug over het
Amsterdam-Rijnkanaal bij Utrecht
hebben we in drie nachten gedaan.
Eerder deden we daar drie weken
over.”
De InsPECteur is bij de herstelwerkzaamheden
het eerste voertuig in een
lange karavaan zware machines die
op de gedetecteerde zwakke plekken
waar nodig het asfalt verwijderen, de
scheuren dichtlassen en een nieuw
wegdek aanbrengen. Rijkswaterstaat
repareert de meeste vermoeide rijdekken
met hogesterktebeton. “Zo’n
stuk kan dan weer dertig jaar mee”,
Van de belasting van de insPECteur van
Rijkswaterstaat zal het staal niet gaan
scheuren, wel van de continue stroom
vrachtwagens die dag en nacht over de
Nederlandse bruggen trekt.
zegt Den Besten. Het enige nadeel is
dat de InsPECteur te zijner tijd van
geen nut meer zal zijn. “In hogesterktebeton
zit zoveel staal, daar kom je
met metingen niet meer doorheen”,
weet Dave Badoux.
De afgelopen jaren heeft Rijkswaterstaat
in kaart gebracht waar de grootste
problemen zitten. Dat heeft geleid
tot de top-twaalf van stalen bruggen
die zo snel mogelijk zullen worden
aangepakt. Eind november was het als
eerste de beurt aan de Moerdijkbrug.
Daar reed de InsPECteur voorop in de
karavaan. Hij zal de komende jaren
weinig rust krijgen, want Rijkswaterstaat
wil alle andere bruggen voor de
zekerheid nog eens langslopen. ■

Een bij Singapore gebouwde module is
nabij het West-Australische Karratha
op de wielen gezet voor het laatste stuk
naar de bouwplaats waar hij wordt
samengekoppeld tot ’s werelds eerste
gepreassembleerde LNG-trein.
22 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER

Het is dat het begrip ‘LNGtrein’
al zo vast in het
industriële spraakgebruik
ligt verankerd dat
veranderen onmogelijk
is, want het is wel een bijzondere
trein; hij staat namelijk onwrikbaar stil
en kent toch nooit vertraging.
Een LNG-trein is een enorme hoeveelheid
vaten, pijpen, turbines, compressoren
en warmtewisselaars. Aan
de voorkant stapt aardgas warm in
om er een paar honderd meter verder
161 graden onder nul weer uit te
komen zodat het vloeibaar is geworden
en in omvang tot het 1/584 ste deel
is gekrompen.
Een soort vrieskist dus, maar wil je de
top van de markt in omvang bestellen,
dan kost zo’n kist tegenwoordig
al gauw $8 miljard of zo. En dan moet
23 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
IJskoud vloeibaar aardgas wordt steeds heter.
Voorspellingen hebben het over een groei van
de LNG-markt van nu 150 miljoen ton per jaar naar
mogelijk 460 miljoen ton in 2020.
Met nieuwe technologie wil Shell grotere
LNG-treinen bouwen om daarmee een maximale
effi ciëntie te realiseren.
OM DE LAATSTE
KOUDE PROCENTEN
• TEKST PIET DE WIT • FOTO’S ERNST BODE • SHELL •
er ook nog een gasveld tot productie
worden gebracht, LNG-tankers worden
gekocht en ontvangstterminals
gebouwd - een ‘beetje LNG-project’
kan tegenwoordig de portemonnee
dan ook makkelijk zo’n $20 miljard
lichter maken.
Van oudsher beweegt Shell zich op alle
fronten van de LNG-markt. Het bedrijf
is partner in diverse grote productie
joint ventures (Brunei, Maleisië, Australië,
Oman, Nigeria en binnenkort ook
Rusland en Qatar), Shell exploiteert en
beheert via haar rederij een vloot aan
LNG-tankers, bezit en ontwikkelt ontvangstterminals,
handelt in LNG en
ontwikkelt en verkoopt technologie.
Ongeveer 40 procent van de huidige
totale wereldwijde productiecapaciteit
aan LNG-treinen is gebouwd op
basis van Shell-technologie.
Laagste kosten
“Bij technologie draait het vooral om
de betrouwbaarheid, het omzettingsrendement
en uiteindelijk de laagste
kosten per eenheid product”, legt
Rob Klein Nagelvoort uit, technologiemanager
gas bij het advies- en technologiebureau
Shell Global Solutions.
“Momenteel kunnen we al treinen
bouwen met een capaciteit van zo’n
8,5 miljoen ton LNG per jaar, zo groot
wordt bijvoorbeeld de zevende trein
van Nigeria LNG, maar we hebben
grotere eenheden in ontwikkeling, elf
miljoen ton of zelfs meer.”
Voor de geïnteresseerde leek: elf miljoen
ton LNG is na hervergassing 16
miljard kubieke meter aardgas, het
totale Nederlandse gasgebruik ligt
op zo’n 40 miljard kubieke meter per
jaar.

Rob Klein Nagelvoort:
“Twee procentpunten
winst in de energieeffi
ciëntie van een
LNG-trein is de moeite
waard.”
Volgens Klein Nagelvoort is de grote
drijfveer achter de schaalvergroting
dat nieuwe technologie het mogelijk
maakt om het rendement van het hele
omzettingsproces te verbeteren.
In het omzettingsproces gaat nu nog
acht procent van de ingebrachte hoeveelheid
energie verloren. “Met betere
processen kan dit naar zes procent.
Niet veel lager omdat je dan op allerlei
natuurkundige beperkingen stuit.
Maar twee procentpunten winst in
de energie-effi ciëntie is de moeite
waard.”
Tenslotte betekenen die twee koude
extra procenten meer product uit zo’n
‘supertrein’, zelfs 320 miljoen kubieke
meter gas meer bij een 11 miljoen tons
eenheid, wat op de LNG-groothandelsmarkt
in november vorig jaar zo’n $50
miljoen extra omzet had betekend.
Daar bovenop komt een reductie van
het interne brandstofgebruik met een
kwart.
Overigens kost niet alleen het koelproces
energie, ook elders tussen gasveld
en klant wordt energie gebruikt,
bijvoorbeeld bij de winning en daarna
het transport per pijpleiding naar de
LNG-trein en tot slot in de zeevaart
en bij hervergassing. Rob Klein Nagelvoort:
“Afhankelijk van de afstanden
die overbrugd moeten worden, is de
totale energie-effi ciëntie van de keten
24 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
van gasveld tot consument zo’n 85 procent.
Dat wijkt niet zo erg veel af van
wat we in de oliesector zien, inclusief
de raffi nage.”
Warmte-integratie
Hoe slaagde Shell er in om zo’n belangrijke
technologiepositie te bereiken in
LNG-treinen? Klein Nagelvoort: “Ten
eerste door al heel vroeg het belang
te zien van vloeibaar aardgas terwijl
iedereen anders alleen nog maar keek
naar pijpleidingen. Onze technologie
draait vooral om robuust ontwerp, dus
met een heel lange levensduur en weinig
storingen, en om effi ciënte koelprocessen.
Samen leidt dat tot de laagste
kosten per eenheid product.”
Een bijzonderheid van de Shell-technologie
is bijvoorbeeld het gepatenteerde
Double Mixed Refrigerant Process
(DMR) waarbij een eigen mengsel
van koelvloeistoffen wordt gebruikt.
Met de DMR-technologie is de bouw
mogelijk van fabrieken tot een capaciteit
van iets meer dan 8 miljoen ton per
jaar. Zo’n concept gebruikt elektromotoren
die hun elektriciteit krijgen van
een hoog-effi ciënte krachtcentrale.
Om boven die grens van 8 miljoen ton
te komen, zijn niet alleen zwaardere
turbines nodig (die de compressoren
aandrijven, het basisproces van LNG
maken is eigenlijk niet veel anders
dan wat in een koel/vrieskast thuis
gebeurt) maar ook een ander proces.
Eerst wordt er dan voorgekoeld tot
zo’n min 25 graden en daarna vindt in
twee parallelle units de ‘zware afkoeling’
plaats tot min 150 graden voor
de ‘end fl ash’. In vaktaal: het Parallel
Mixed Refrigerant Process (PMR)
- eveneens gepatenteerd.
Klein Nagelvoort: “Het voordeel is een
hogere proceseffi ciëntie door deze
koelverhouding met bovendien een
fl inke opschaling terwijl toch gebruik
wordt gemaakt van bewezen apparatuur.
Ook is er een hogere beschikbaarheid;
valt namelijk een van de
‘zware’ koelunits stil, dan kan de hele
trein nog op 60 procent capaciteit
doordraaien.”
Een grotere capaciteit maakt ook
een betere warmte-integratie mogelijk.
Klein Nagelvoort: “In de modernste
fabrieken wordt al een deel van
de restwarmte van de gasturbines en
andere apparatuur hergebruikt, zeg
zo’n 50 procent, en wij willen toe naar
een volledig hergebruik.”
In een dergelijk concept wordt de voorkoel-unit
aangedreven met een stoomturbine
waarbij de stoom wordt gegenereerd
met de afvalwarmte van de
twee ‘zware’ koeleenheden. Dit ontwerp
maakt zeer effi ciënte ‘warmtekracht’
LNG ontwerpen mogelijk waar-

mee treinen gebouwd kunnen worden
met een capaciteit van 6 tot 11 miljoen
ton per jaar, afhankelijk van de capaciteit
van de gekozen gasturbine.
Modulebouw
Hoewel LNG-fabrieken gemiddeld al
een hoge beschikbaarheidsgraad kennen
- in de orde van grootte van 97-
98 procent - en een hoog energetisch
rendement, is aandacht voor de extra
procentjes effi ciëntieverbetering des
te urgenter nu de bouwkosten, net
als in de hele energiesector, spectaculair
zijn gestegen. Uitgedrukt in dollars
zijn de EPC-kosten (engineering,
procurement and construction) in de
afgelopen drie jaar twee tot drie maal
omhoog gegaan. Alles werd duurder,
van staal tot en met grote uitrustingsstukken
als turbines, en vooral arbeid.
Klein Nagelvoort: “Gespecialiseerde
arbeid is wereldwijd schaars, dus duur.
Soms eisen landen dat wij op de lokale
markt mensen opleiden. Die dan vaak
snel na hun opleiding vertrekken om
elders meer te gaan verdienen.”
Een antwoord van de industrie hierop
is om modulebouw toe te passen voor
grote delen van nieuwe LNG-fabrieken.
Tot nu toe was gebruikelijk dat de
hele fabriek in losse onderdelen werd
aangevoerd waarna op de bouwplaats
de fi nale assemblage plaatsvond. Daarbij
liepen vaak tienduizend of meer
arbeiders van tal van onderaannemers
op het terrein rond.
Voor de in aanbouw zijnde vijfde trein
van het Australische North West Shelf
LNG-project, waarin Shell partner
en technologieleverancier is, is echter
gekozen voor modulaire bouw. In
de speciale economische zone van
het Indonesische eiland Batam (in de
Riouwarchipel, zo’n twintig kilometer
zuidelijk van Singapore) wordt de
fabriek gebouwd in 75 modules die in
25 scheepsladingen naar de Australi-
sche westkust worden vervoerd. “Er
zijn modules bij van 2.500 ton. Dit is
nooit eerder gedaan in de LNG-industrie”,
aldus Rob Klein Nagelvoort.
“Het grote voordeel is dat je zo een
veel betere kostenbeheersing en ook
tijdwinst realiseert.”
CO 2-berging
Buiten kostenbeheersing is er nog een
andere nieuwe uitdaging die op een
technologisch antwoord wacht, een
betaalbare opslag van CO 2 bij LNGproductie.
Sommige gasvelden kennen
van nature een hoog CO 2-gehalte
in het methaan, maar ook zit er CO 2
in de afgassen van de turbines (bij de
nieuwste Shell-technologie gaat het
om twee of drie turbines - zoals de
Frame 9 machines van General Electric
- per trein met elk een vermogen
van 120 MW waarbij de gasturbines
voor het opstarten ondersteund worden
door een 35 MW hulpmotor.
± 80 - 120 0 C
Gasontvangst
station
Gasreservoir
25 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
± 0 - 30 0 *
Pijpleiding
Verwijderen van:
Condensaat
Water
Kwik
Gasbehandeling
* ontvangsttemperatuur bij
entree gasbehandeling
Rob Klein Nagelvoort: “De scheidingstechniek
voor CO 2 in de aardgasstroom
is bekende procestechnologie waarbij
de CO 2 teruggevoerd kan worden naar
een nabijgelegen diep zoutwaterreservoir.
Dit is bijvoorbeeld voorzien voor
Gorgon, het aanstaande LNG-project
aan de Australische westkust. Maar het
concentreren van CO 2 uit de afgassen
van de gasturbine is nu nog een zeer
energie-intensieve activiteit. Om honderd
eenheden CO 2 af te vangen en op
te bergen heb je een hoeveelheid energie
nodig die weer dertig eenheden
CO 2 oplevert. Dus moet je uiteindelijk
130 eenheden opbergen. Dan kun je je
afvragen waar je eigenlijk mee bezig
bent. De kosten per opgeborgen eenheid
CO 2 kunnen zo exorbitant oplopen.
Ons antwoord is voorlopig dan
ook vooral om een maximale effi ciëntie
te realiseren in de hele LNG-keten.
Immers, bespaarde energie heeft geen
CO 2-emissie.” ■
± 250 ±
LNG-trein
(Parallel Mixed Refrigerant Process)
-25 0
Voorkoeling
-25 0
turbine + compressor
turbine + compressor
Vloeibaar maken
Vloeibaar maken
turbine + compressor
-150 0
‘End flash’
(drukverlaging)
Super LNGtankers
varen
op diesel
De eerste LNG-tanker ter wereld
voer in 1959 tussen de Verenigde
Staten en een terminal in Groot-
Brittannië - nu een onwaarschijnlijke
route, maar in die tijd kende de VS
nog een aardgasoverschot.
De Methane Pioneer vervoerde
5.000 m 3 LNG.
Zoals alles groeiden in later jaren
ook LNG-tankers - in 1975 werd de
grens van 100.000 m 3 overschreden.
De wereldvloot telt nu zo’n 175
tankers waarvan het overgrote deel
een laadvermogen heeft van
120-135.000 m 3 . Dat staat gelijk aan
48-55.000 ton LNG.
Maar nieuwe generaties LNGtankers
komen eraan, gestimuleerd
door de grote LNG-activiteiten van
de Golfstaat Qatar. Qatar Gas heeft
31 grote LNG-tankers besteld.
Er zijn momenteel twee klassen
super LNG-tankers in aanbouw, de
Q-Flex (216.000 m 3 ) - foto links -
en de Q-Max (266.000 m 3 , dat is
108.000 ton). De schepen komen
van de Hyundai, Samsung en Daewoo-werven
in Zuid-Korea.
Schepen bij de Q-Max klasse zijn
345 meter lang, 55 meter breed en
hebben een diepgang van 12 meter.
Bouwkosten ongeveer $300 miljoen
per stuk.
Tot dusver worden (enkelschroefs)
LNG-tankers aangedreven door
stoomturbines die worden gestookt
met zowel stookolie als met onderweg
verdampt LNG. Zowel de
Q-Flex als de Q-Max klasse zijn
dubbelschroefs diesel-elektrische
schepen. Nieuw is ook dat er
geen LNG meer wordt verbruikt,
wat er verdampt op de reis wordt
aan boord weer vloeibaar gemaakt
en teruggevoerd naar de ladingtanks.
LNG is immers duurder dan
dieselolie.
-161 0 -
LNG-tank

26 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
FRISSE LUCHT BOVEN
Varen straks alleen nog maar veerschepen over
de Waddenzee die synthetische diesel stoken?
Een eerste proef met de grote veerboot van en
naar Texel laat zien dat een aanzienlijke milieuwinst
bereikbaar is. En later ook een CO 2-winst als niet
aardgas maar biomassa wordt gebruikt om de
diesel mee te maken.
De Caterpillar hulpmotor van de TESOveerboot
Dokter Wagemaker gebruikt
100.000 liter pure Gas-to-Liquids
brandstof in de demonstratiefase.
• TEKST HANS LAGENDAAL • FOTO’S PON POWER/TESO •
Het was min of meer
toeval, maar vaak ontstaan
zo de interessantste
initiatieven. Shell
had Gas to Liquids diesel
beschikbaar voor het doen van
praktijkproeven. De TESO - Texels
Eigen Stoomboot Onderneming - ging
een nieuwe, dubbeldeks veerboot in
gebruik nemen. De gemeente Texel
en de provincie Noord-Holland zochten
een aansprekend milieuproject.
De Europese Unie had in het kader
van de regionale structuurversterking
geld beschikbaar voor projecten
die het toerisme ondersteunen
en Pon Power, de motorenleverancier
aan de nieuwe Texelse veerboot,
wilde graag een proef doen met synthetische
diesel om te kijken welke
emissiereducties haalbaar zijn. In
relatief korte tijd, de eerste contacten
kwamen in 2003 tot stand, rolde uit
deze individuele verlangens een collectief
proefproject.
Twee adviesbureaus, Trilance uit
Haarlem en New Energy Docks uit
Amsterdam, traden op als bestuurder
en katalysator om niet alleen alle hoofden
maar ook alle regels, vergunningen
en subsidiesystemen in dezelfde
productieve richting te krijgen.
De keuze viel op het laten draaien
van de hulpmotor van het veerschip
Dokter Wagemaker op zuivere GTL
(Gas to Liquids). De hulpmotor draait
’s nachts als het schip in de haven
overnacht en dient om de elektrische

27 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
HET MARSDIEP
systemen te voeden. Na driekwart
jaar is duidelijk dat de doelstellingen
(minder emissies) gerealiseerd zijn.
Met zoveel succes zelfs dat inmiddels
door de partijen een nieuwe koers is
uitgezet met een grotere toekomstambitie:
eerst om de Dokter Wagemaker
ook voor de hoofdmotoren op
GTL te zetten, daarna om dat voor alle
veerschepen op de Wadden te doen,
gevolgd door de fi nale ambitie, om
ergens in Noord-Nederland synthetische
diesel te gaan maken op basis
van biomassa (Biomass to Liquids)
zodat niet alleen een milieuvoordeel
wordt bereikt (minder uitstoot van
onder andere zwavel, stikstof en roet)
maar ook een grote reductie in CO 2uitstoot
wordt gerealiseerd.
Ger Küpers van New Energy Docks:
“Het plan om de Waddengemeenten
voor 2030 geheel op duurzame energie
te laten draaien, is realistisch.
Daarmee wordt de doelstelling ingevuld
van het vorig jaar door de vijf
Waddengemeenten gesloten Ambitiestatement
Duurzame Waddeneilanden.
Synthetische diesel op basis van
Biomass to Liquids kan daarin een
belangrijke rol spelen.”
Schone lucht diesel
Na proeven met stadsbussen en taxi’s
in een groot aantal stedelijke gebieden
- GTL wordt immers vooral gezien
als een premiumproduct dat een bijdrage
levert aan schonere lucht in
grootstedelijke agglomeraties - was
de veerboot die elk uur het Marsdiep
tussen Den Helder en Texel doorklieft
de eerste maritieme toepassing voor
dit Shell-product. De milieugevoeligheid
van het internationaal als wetlands
erkende Waddengebied rechtvaardigde
dit proefproject ver buiten
grote stadsgebieden.
Bij de TESO (sinds vorig jaar ‘Koninklijk’
bij het bereiken van de honderdjarige
leeftijd) was men zeer geïnteresseerd
in een GTL-proef op haar
grootste veerboot; een min of meer
logisch gevolg van de zeer nauwe binding
die het bedrijf met het eiland
heeft. In 1907 immers legden de
Texelaars, op initiatief van huisarts
Adriaan Wagemaker, hun spaargeld
in om de concessie van de toenmalige
rederij over te nemen. Nu nog telt
de TESO zo’n drieduizend aandeelhouders,
bijna allemaal Texelaars, die
betaald worden in voornamelijk emotie
naast (een zeer klein) dividend.
Het hoofdschip van de TESO is de
Dokter Wagemaker, gebouwd in Vlissingen
en als dubbeldekker in staat
om 300 personenauto’s en 1.750 passagiers
over te zetten. In de machinekamer
staan vier hoofdmotoren en
voor de continue stroomvoorziening,
indien het schip in de haven overnacht,
een hulpmotor met een vermogen
van 230 kW.
Deze hulpmotor, althans een identieke
broer ervan, is bij Pon Power in
Papendrecht als nulmeting getest op
standaard-gasolie en heeft daarna ook
gelopen op pure GTL. “Als leverancier
moeten we natuurlijk volledig achter
het product kunnen staan”, aldus
Gerhard Groot Enzerink die bij Pon
Power verantwoordelijk is voor ontwikkeling
en technologie-innovatie.
Bij de latere metingen aan de echte
motor op de veerboot is vooral gekeken
naar zaken als roet (fi jnstof),
koolmonoxide en stikstof- en zwaveloxiden.
Ook het brandstofgebruik
speelde een rol, al levert GTL, omdat
het van aardgas is gemaakt, slechts
een relatief kleine bijdrage aan minder
brandstofgebruik. Dit werd bewezen
door de gebruikscijfers die na
driekwart jaar werden gemeten, een
winst - gemeten in kilo’s brandstof -
van 3,6 procent. (zie kader).
GTL moet door de schonere verbranding
bovendien zorgen voor minder
motorvervuiling, dus voor minder
slijtage en onderhoud, wat lagere
operationele kosten bij de gebruiker
oplevert. Endoscopisch onderzoek
door Pon Power (waarbij in de cilinders
van de motor wordt gekeken) liet
hiervan een bevestiging zien. Groot
Enzerink: “De hulpmotor die op GTL
loopt, is vooraf niet apart ingeregeld
op de bijzondere specifi caties van de
brandstof, dat gaan we, aan de hand
van de meetresultaten tot nu toe,
in maart doen en dat moet de emissiereducties
verder kunnen verbeteren.”
■
Zo zou elke automobilist wel willen
tanken, thuisbezorgd, lekker droog en
uit de wind.
Minder vuil uit
de pijp
GTL-diesel wordt momenteel door
Shell gemaakt in een fabriek in
Maleisië. Aardgas wordt er omgezet
in synthetische middendestillaten
met bijzonder goede emissiekarakteristieken.
GTL staat voor Gas to
Liquids, van aardgas tot vloeistoffen,
waaronder gasolie/diesel.
Momenteel bouwt Shell een veel
grotere GTL-fabriek in Qatar. Deze
fabriek (projectnaam Pearl) krijgt
met 140.000 vaten GTL-brandstoffen
per dag een tienvoudige capaciteit
van de fabriek in Maleisië.
Omdat GTL wordt gemaakt van
aardgas kan de maximale CO 2reductie
die wordt gerealiseerd
niet groter zijn dan het zuiniger
gebruik van GTL ten opzichte van
standaard-gasolie.
Het GTL-proces (vergassing van
aardgas tot waterstof en koolmonoxide
en daarna de katalytische
omwerking van dit synthesegas tot
middendestillaten) is ook toepasbaar
met biomassa als voeding (Biomass
to Liquids, BTL). De fysieke
eigenschappen van de middendestillaten
uit het BTL-proces zijn gelijk
aan GTL maar de CO 2-reductie over
de hele keten tussen productie en
gebruik kan dan oplopen tot 90 procent.
Shell is deelnemer en technologieleverancier
in Choren, een
BTL-project in de Duitse deelstaat
Saksen.
De door Pon Power gemeten resultaten
van de proef met het gebruik
van GTL-diesel in de hulpmotor van
de veerboot Dokter Wagemaker:
■ 3,6% verbetering brandstofgebruik
(in gram brandstof per
Brake kWh vermogen)
■ 3,6% reductie CO 2-emissie
■ 8,9% reductie NO x
(stikstofoxiden)
■ 74% reductie SO x (zwaveloxiden)
■ 15,3% minder CO
(koolmonoxide)
■ 20,7% minder roetdeeltjes
■ 3 decibel minder geluid
In de testperiode is circa 90 ton
(ruim 100.000 liter) Shell GTL-diesel
in de hulpmotor verbruikt. De brandstof
werd met tankauto’s aan boord
gereden. Zouden in een vervolg van
de test ook de hoofdmotoren van de
veerboot op deze brandstof gaan
draaien, dan neemt het verbruik fors
toe; de Dokter Wagemaker heeft
namelijk vier hoofdmotoren van elk
2,8 MW vermogen, ruim het tienvoudige
aan vermogen van de hulpmotor.
Bij standaardweer draaien
overigens slechts twee van de vier
hoofdmotoren.

NAAM
Jantien Eenhoorn
LEEFTIJD
38
IN DIENST
2007
STUDIE
Hogere Europese Studies,
Den Haag
FUNCTIE
Communicatiemanager
voor Human Resources
LOCATIE
Den Haag
BIJZONDERHEID
Had alleen buitenlandse werkervaring;
was onder meer in dienst van het
Franse Total en Thales.

Wanneer je voor het
Shell-hoofdkantoor een
moderne bakfi ets ziet
staan, kan die maar
van een iemand zijn.
De driewieler is hét vervoermiddel
bij uitstek in Den Haag om haar twee
dochters ’s ochtends naar de crèche
en de basisschool te brengen. Daarna
scheurt zij met wapperende haren
door naar haar nieuwe werk. Snel en
effi ciënt. “Een vriendin van mij vond
aanvankelijk dat ik als een Française
fi etste - gevaarlijk dus. Inmiddels is
mijn rijstijl wel verbeterd...”
Jantien Eenhoorn is wat ze bij Shell
noemen een ‘experienced hire’ - een
ervaren nieuwkomer. Voordat zij vorig
jaar in Den Haag aan de slag ging, had
zij al meer dan tien jaar werkervaring.
Opgedaan in het buitenland - om preciezer
te zijn in Frankrijk.
Bij Shell is Jantien communicatiemanager
voor de wereldwijde Human
Resources. De Haagse staat voor een
pittige opdracht. Zo stroomlijnt zij de
communicatie tussen de vele verschillende
HR-afdelingen en -activiteiten.
“Er werd nog te veel los van elkaar
gedaan.” Verder werkt zij aan een
betere zichtbaarheid van HR in het concern,
en verbetert zij de communicatie
van verschillende initiatieven in zogenoemde
HR functional areas. Dan
moeten we bijvoorbeeld denken aan
projecten rond diversity & inclusion
en het aantrekken van talentvolle afgestudeerden.
Ook de vergaande veranderingen
binnen de ondersteunende
HR Services (personeelsadministratie,
expatdienstverlening, et cetera, red.),
die Shell in Krakow en Manilla centraliseert,
vragen om veel interne communicatieaandacht.
“Standaardisatie is
een wereldwijde trend. Shell kan niet
achterblijven. Ik heb veel waardering
voor de manier waarop de betrokken
HR-medewerkers met al deze veranderingen
omgaan.”
Haar nieuwe communicatiefunctie
heeft Jantien in samenwerking met
haar baas in een jaar tijd ontwikkeld.
“Inderdaad, fl ink aanpoten, zeker als
je als nieuwkomer toch ook je weg
moet vinden in de niet altijd eenvoudig
te doorgronden organisatie”, zegt
de vroegere Parisienne met vriendelijke,
bijna zangerige stem. Ferm
gevolgd door de opmerking dat alleen
communicatie niet het tovermiddel is
om allerlei problemen in de organisatie
op te lossen of projecten te laten
slagen.
Met handen en voeten
Na het werk is het samen met haar
Britse echtgenoot, die bij Shell voor
Finance werkt, tijd voor de twee jonge
dochtertjes. “Als fulltime werkende
ouders moeten we fl exibiliteit en creativiteit
benutten om alles in het gezin
goed te regelen, maar het lukt nog
steeds aardig. Wij hebben in ieder
geval het geluk dat wij overdag een
fantastische oppas hebben, die ons
ook nog wat helpt in de huishouding.”
Jantien is niet zover dat zij minder wil
werken of stoppen - voor haar telt in
deze fase dat zij haar werk en ervaring
wil combineren met het moederschap.
“In Frankrijk is het heel normaal om
als hoogopgeleide vrouw kinderen te
krijgen en gewoon door te werken.”
Jantien verzeilde in Frankrijk na het
afronden van haar Hogere Europese
Studies in Den Haag, met communicatiemanagement
als een van de afstudeerrichtingen.
Zij regelde een stage
op het hoofdkantoor van Total in de
moderne Parijse zakenwijk La Defense.
Pourquoi? “Ik wilde graag naar Parijs,
en het was bovendien een uitgelezen
mogelijkheid om mijn Frans te verbeteren.
Dat heb ik geweten. De eerste
vier maanden heb ik mij met handen
en voeten verstaanbaar moeten maken
- het basis-Frans dat ik beheerste was
absoluut onvoldoende... Maar wanneer
je de hele dag alleen maar Frans
hoort en leest, leer je de taal snel.”
Dubbele carrières
Jantien had kennelijk indruk genoeg
gemaakt dat zij een baan in de interne
communicatie kreeg bij Total-dochter
Hutchinson (rubber) die kantoor hield
aan de Champs Elysées. Na een tussenstop
bij Total in het sponsorteam voor
het Europees Kampioenschap Voetbal
29 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
Shell in Nederland telt ruim elfduizend medewerkers. Wat doen ze? En wat hebben ze te vertellen?
Communicatiemanager Jantien Eenhoorn vertelt in deze afl evering over haar werk en leven in Den Haag, nadat zij vorig jaar
na twaalf jaar buitenland terugkeerde in ons land. “Wat een schok. Ik noem het de repat blues...”
DE MEDEWERKER
Wereldburger in
Den Haag
• TEKST CASPAR VAN LOO • FOTO WILFRIED OVERWATER •
(Euro 2000) dat in Nederland en België
plaatsvond, stond de internationale
verhuizer klaar. Haar man moest voor
zijn bedrijf Schlumberger naar Oslo.
Een overplaatsing voor Jantien zat er
bij Total niet in, aangezien de meeste
activiteiten van Total aan de Noorse
westkust zitten. “Ik ben in Oslo een
jaar lang expatvrouw geweest”, zegt
zij. “In de tussentijd leerde ik Noors,
organiseerde uitjes en bijeenkomsten
voor andere expatpartners en deed
veel aan sport.”
Jantien had ook veel tijd om na te denken
tijdens de lange, donkere wintermaanden.
Zij en haar man besloten
uiteindelijk om dual careers voorrang
te geven in hun leven. Dus ging Jantien
op zoek naar werk en vond dit
opnieuw in Frankrijk. Zij kwam als
external communications manager in
dienst van het Parijse Thales, gespecialiseerd
in elektronica voor defensie-doeleinden.
Haar man kreeg vier
maanden later via Schlumberger een
overplaatsing naar Parijs. “Wij vinden
dubbele carrières belangrijk. Voor mij
is werken de manier om je te blijven
ontwikkelen en geen achterstand in je
loopbaan op te lopen.”
Sneller en harder
Toen later kort na elkaar hun dochters
waren geboren, kozen Jantien en haar
man voor Den Haag inplaats van Parijs
als plaats waar hun kinderen moesten
opgroeien. Die beslissing was eenvoudig
uit te voeren, omdat haar echtgenoot
met succes had gesolliciteerd
bij Shell. Eenmaal gesetteld in de Residentie
trok Jantien aan de Carel van
Bylandtlaan aan de bel, ze wilde er wel
werken. “De combinatie nu met het
gezin levert in ieder geval veel afwisseling
in het bestaan op.” En dat Shell
via het Professional Women’s Network
begeleiding biedt in het balanceren
tussen werk en privé, kan Jantien
alleen maar toejuichen. Ziet ze haar
man nog veel op het werk? “Er werken
zoveel mensen in het hoofdkantoor,
dat we elkaar zelden zien. Maar
als we elkaar een paar avonden mislopen,
proberen we af en toe samen te
lunchen en even bij te praten.”
Na twaalf jaar terugkeren in Nederland
was wel een schok. Noem het de
repat blues. “Veel is hetzelfde als in
Frankrijk maar dan anders. Contant
afrekenen bij de huisarts doen we hier
niet. De acceptgiro getekend terugsturen
naar de afzender ook niet, en eten
om negen uur ’s avonds al helemaal
niet... Daarnaast zijn in ons land veel
dingen sneller en harder geworden -
neem alleen het verkeer al.”
Als dochter van een Nederlandse
vader en een Belgische moeder,
opgegroeid op de Zuid-Hollandse en
Zeeuwse eilanden, volwassen geworden
in Frankrijk, getrouwd met een
Brit en werkend voor een multinational
voelt Jantien zich als wereldburger
wel op haar gemak in het internationaal
getinte Den Haag. “Maar Frankrijk
blijft trekken. Ik beschouw het als mijn
tweede thuisland.”
Inclusion
Haar internationale achtergrond
draagt er waarschijnlijk toe bij, dat
de Haagse veel affi niteit heeft met het
beleid rond diversity & inclusion bij
Shell. Met veel plezier werkt zij aan
het programma om het interne proces
te ondersteunen dat recht doet aan de
verscheidenheid van mensen, en hun
de ruimte geeft in hun werk - op weg
naar nog betere prestaties. “In de afgelopen
jaren heeft Shell veel aan het
beleid gedaan, maar de overtuiging
moet nu nog embedded worden in het
gedrag van de medewerkers. Iedereen
begrijpt nu wel dat Shell de beste mensen
wil ongeacht hun afkomst, geloof,
leeftijd, enzovoorts. Maar we willen
ook dat al die mensen zich thuis voelen
in de organisatie en zo goed kunnen
presteren.”
Voelt Jantien zich als ervaren nieuwkomer
inmiddels inclusive - op haar
gemak? Ze knikt: “Hier op het hoofdkantoor
is veel expertise in conceptueel
denken en beleidsontwikkeling.
Voor de uitvoering worden heel andere
wegen bewandeld. In mijn bagage zit
van beide disciplines het nodige. Al
die ervaring kan ik nu behoorlijk goed
gebruiken in dit werk.” ■

FOTO: HOLLANDSE HOOGTE
SHELL ECO-MARATHON EUROPA 2008
30 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
SHELL ACTUEEL
Op het Frans racecircuit Nogaro wordt van 22 tot 24 mei de 24 ste editie van de Shell Ecomarathon
gehouden. De uitdaging van deze competitie is om zo ver mogelijk te rijden met
gebruik van zo min mogelijk brandstof.
Zo’n 200 teams met technische studenten uit heel Europa doen mee, waaronder zes uit Nederland.
‘The Hydro cRuisers’ van de Haagse Hogeschool/TH Rijswijk, de ‘Dutch Painters’ van het
Haagse Hofstad Lyceum, het ‘Eco-Runner Team Delft’ van de TU Delft en het team ‘Phidippides’
van de Hogeschool Rotterdam reden vorig jaar al mee. De twee nieuwe teams die dit jaar meestrijden
zijn het Damstede uit Amsterdam met het team ‘Triple X’ en de ‘LeekBurners’ van de
Lindeborg uit Leek.
De Eco-marathon bestaat uit de klassen Prototypes en UrbanConcept. De voertuigen in Prototypes
zien er futuristisch en gestroomlijnd uit. De vierwielers in UrbanConcept lijken meer op de
auto’s van nu, in principe kunnen deze concepten zo de weg op.
Eco-marathon is een project van Shell dat de wedstrijd ziet als een platform voor jongeren om te
experimenteren met duurzame energie. Snelheidsrecords zijn onbelangrijk. Centraal staan duurzame
mobiliteit, milieubewustzijn en betaalbare alternatieven voor huidige fossiele brandstoffen.
Het evenement is daarnaast een klassieke proeftuin waarin studenten hun research kunnen
demonstreren en technische innovaties etaleren. Een ontmoetingsplek voor aankomende technici
en ingenieurs waar ze elkaar kunnen inspireren en van elkaar kunnen leren.
ENERGIEWET VS:
ZUINIGER AUTO’S, MEER
BIOBRANDSTOFFEN
Een nieuwe energiewet moet het Amerikaanse
benzinegebruik in tien jaar met 20% hebben
verminderd, vandaar de slogan die aan de
wet is gegeven, “Twenty in Ten”. President George
W. Bush ondertekende de wet in december.
“Twenty in Ten” draait vooral om zuiniger auto’s en
meer gebruik van biobrandstoffen.
Het vlootgemiddelde van alle nieuwe personenauto’s
(vanaf modeljaar 2010) en bestelwagens en
SUV’s (vanaf modeljaar 2012) moet eind 2020 35
mijl/gallon bedragen, ofwel 1:14,7 in Europese
maten. Dit is een sprong in energie-effi ciëntie van
40% ten opzichte van de huidige CAFE-norm
(Corporate Average Fuel Economy). Deze zuiniger
auto’s hebben samen een besparingseffect van 32
miljard liter benzine.
Het andere doel van de nieuwe wet is een forse
groei in de productie van biobrandstoffen. In 2017
moet de jaarproductie 35 mld gallon bedragen,
dat is 132 mld liter, met name ethanol. Dit spaart
zo’n 90 miljard liter benzine uit. De wet zegt ook
dat in 2017 16 mld gallon gemaakt moet worden
van andere grondstoffen dan maïs, dus via ‘tweede
generatie technologie’ met als basis houtsnippers,
stro etc.
De eerste maatregel - zuiniger auto’s - scheelt 5% op
het geschatte benzinegebruik voor 2017 bij onveranderd
beleid, de tweede - biobrandstoffen - vervangt
15% van de benzine. Op dit moment vervangt
ethanol 3% van de totale Amerikaanse vraag
naar benzine.
DE LUCHT LATEN OPKLAREN
Bij deze Shell Venster heeft u de DVD ‘Clearing
the Air’ aangetroffen, een gedramatiseerd maar
op feiten berustend verhaal over de ontwikkeling
van de Gas-to-Liquids (GTL) technologie
van Shell waarmee de luchtkwaliteit in met name
stedelijke gebieden sterk kan worden verbeterd.
‘Clearing the Air’ is de kern van een tweede
ronde in de afgelopen jaar gestarte externe
campagne tot versterking van de reputatie van
het merk Shell. De tweede ronde loopt ongeveer
drie maanden en gebruikt wereldwijde en nationale
media in zes landen - Verenigd Koninkrijk,
Nederland, Duitsland, Verenigde Staten
en China en alleen een online-verspreiding in
Canada.
De eerste fi lm in deze campagne (‘Eureka’)
belichtte nieuwe boortechnologie (een fl exibel
milkshake-rietje als idee om oliereservoirs op
een nieuwe manier aan te boren), ‘Clearing the
Air’ gaat over de technologie om aardgas om te
zetten in uitermate schone diesel die bij verbranding
voor veel lagere emissies zorgt. In het slot
van de fi lm wordt vooruitgekeken naar de resultaten
van het Pearl GTL-project van Shell dat
momenteel in aanbouw is in Qatar.
Meer info over deze campagne en over GTL:
www.shell.com/realenergy

Z O K I J K I K E R T E G E N A A N
BIOBRANDSTOFFEN? ZOALS HET NU
GAAT ZOUDEN WE ZE NIET
MOETEN WILLEN, VINDT DOMINIC
BOOT, DIRECTEUR VAN DE
VERENIGING NEDERLANDSE
PETROLEUM INDUSTRIE (VNPI).
“HET MIDDEL IS ERGER
DAN DE KWAAL.”
T
wee jaar geleden waren
de kaarten ineens geschud.schud.
Dominic Boot
presenteerde presenteerde de studie
‘Tanken of stoken’ stoken’
over de kosten en baten
van van biobrandstoffen en
kreeg te horen: “Aanvaard nou maar
dat biobrandstoffen een politieke realiteit
zijn.” Voor een wetenschappelijk
verhaal was het te laat. Niet veel later
besloot het kabinet tot de verplichte
bijmenging van biobrandstof in benzine
en diesel.
Voor Boot zijn de feiten juist álles.
Op zijn bureau legt hij het ene na het
andere rapport van onder meer de VN
en het IEA die laten zien dat de huidige
biobrandstoffen niet zo groen en duurzaam
zijn als vaak wordt beweerd. “Uit
al deze rapporten blijkt dat het middel
soms erger is dan de kwaal en dat je
in ieder geval de eerste generatie bio-
31 - MA ART / APRIL 2008 - SHELL VENSTER
brandstoffen, de biobrandstoffen die
nu op de markt zijn, eigenlijk niet zou
moeten willen.”
Wat dat betreft vindt hij zelfs organisaties
als Stichting Natuur en Milieu en
Greenpeace aan zijn kant. “En zo vaak
zijn we het niet met ze eens!”
De habitat van Dominic Boot is de
wereld van ambtenaren en beleidsmakers.
Daar lobbyt hij voor de negen
Nederlandse oliemaatschappijen, waaronder
Shell, die zich hebben verenigd
in de VNPI. “De voorgenomen wetgeving
proberen te begrijpen en ons
standpunt uitdragen”, noemt hij het
zelf liever.
Langzamerhand vindt hij weer iets
meer gehoor voor zijn standpunten. Er
is weer discussie mogelijk, biobrandstof
is niet meer heilig. “De Tweede
Kamer begint nu ook te beseffen dat
er iets grondig mis mee is.”
Niet dat binnen de VNPI de stemming
volledig eensgezind is. Sommige
leden laten zich met het oog op de
publieke opinie niet graag negatief uit
over biobrandstoffen. Anderen noemen
biobrandstoffen onomwonden
‘boerenbedrog’.
Om aan de wettelijke verplichting tot
bijmengen te voldoen kopen alle VNPIleden
biobrandstoffen in, maar geen
enkele maatschappij investeert zelf
op grote schaal in de productie ervan.
Dat anderen wel produceren heeft volgens
Boot maar één reden: subsidie.
“Mijn kantoor zit vol met mensen die
iets willen doen met biobrandstof, je
houdt het niet voor mogelijk. Allemaal
zitten ze aan die pot met subsidie.”
Boot weet het zeker: “Zonder subsidie
valt deze markt compleet in elkaar.”
Slecht voor alles
“Alle argumenten vóór het gebruik
van eerste-generatie biobrandstof rammelen”,
vindt Boot. Hij somt het op: de
voorzieningszekerheid wordt eerder
kleiner dan groter, het klimaat wordt
er nauwelijks beter van (als het gaat
om het reduceren van CO 2-uitstoot
is bijstook van biomassa in elektriciteitscentrales
vijf keer effi ciënter) en
om de uitstoot door het wegverkeer
te beperken zijn er betere maatregelen.
“Je moet zorgen dat het systeem
effi ciënter wordt. Zorg dat je mensen
in de trein krijgt, investeer in hybride
technologie en pak de verkeerssystemen
aan.”
Het bevreemdt Boot dat er zo weinig
aandacht is voor de evidente nadelen
van de huidige generatie biobrandstof-
“WE BEGINNEN OP DON QUICHOT
TE LIJKEN”
• TEKST REINIER SPREEN • FOTO JEROEN KROOS •
fen. “Iedereen roept: we willen biobrandstoffen!
Maar we zijn regenwoud
aan het kappen en water wordt schaarser
en voedsel duurder. Dát is pas een
inconvenient truth. Het is slecht voor
alles.”
Hier wordt hij vaak beticht van gevaarlijk
spel, vooral door de milieuclubs.
“Dan zeggen ze: oliemaatschappijen
zijn toch wel de laatste die zich daar
druk over zouden mogen maken? Maar
oliemaatschappijen zijn juist diepgaand
sociaal betrokken. Ze hebben
een relatief lang denkraam van vijftien
tot twintig jaar. Dan is sociale acceptatie
even belangrijk als winst op de
korte termijn.”
De overheid wil met de industrie criteria
opstellen voor de duurzaamheid
van biobrandstoffen. Ze mogen niet
ten koste gaan van milieu en biodiversiteit
en moeten sociaal verantwoord
worden geproduceerd. Of dat wereldwijd
gaat werken, is de vraag, zegt
Boot. “Moet je je voorstellen. Dan willen
wij geen palmolie meer uit Maleisië
omdat daar regenwoud voor is
gekapt. Terwijl het voldoet aan alle
lokale milieu-eisen.”
Realistische doelstellingen
Europa wil te veel en te snel, vindt
Boot. “Als we de Kyoto-doelen halen
scheelt dat een half procent van de
wereldwijde CO 2-uitstoot. Dat kost
dus een heleboel en levert bijna niets
op. We beginnen op Don Quichot te
lijken door de industrie onhaalbare
doelstellingen en beperkingen op te
leggen. Onze olie-industrie gaat weliswaar
niet dicht, maar er wordt hier
niet meer geïnvesteerd op de schaal
waarop dat elders gebeurt. De rest van
de wereld zegt dankjewel, want daar
gaan de nieuwe projecten heen.”
Wil Europa iets bereiken, dan moet het
werken aan biobrandstoffen die wél
duurzaam zijn. “Vergassing van biomassa
is bijvoorbeeld interessant. Als
je die technologie goed ontwikkelt,
creëer je ook economische waarde.
Meer brainpower per molecuul, zeg
maar. Dat levert echt iets op.”
Persoonlijk gelooft Dominic Boot in
het vergroten van de energie-effi ciëntie
en op de langere termijn in zonneenergie,
waterstof, hybride technologie
en moderne transportsystemen.
“Met biobrandstoffen verlengen we de
ineffi ciëntie van het huidige systeem.
We moeten juist zoeken naar een effi -
ciënter systeem.”

JARIG
LIVEWIRE GEEFT GRATIS
JUBILEUMBOEK WEG
Als beginnend ondernemer ben je gebaat bij goed advies. Hoe scherp je je plannen aan?
Hoe bereik je dat je goede idee ook commercieel succesvol kan zijn? En luister je beter
naar je klanten of liever naar jezelf?
Al tien jaar helpt LiveWIRE technisch, innovatieve ondernemers op weg bij de opstart, verdere groei
en ontwikkeling van hun bedrijf. LiveWIRE is een initiatief van Shell en wordt in Nederland uitgevoerd
door Syntens, innovatienetwerk voor ondernemers. Ruim 2.000 jonge ondernemers kregen advies en
trainingen of maakten gebruik van een netwerk van deskundigen en ervaren ondernemers.
Dat zij veel profi jt hebben gehad van hun deelname aan LiveWIRE blijkt uit de verhalen in het
jubileumboek “10 jaar LiveWIRE”. Stuk voor stuk inspirerende ervaringen van mensen die erin
slaagden een succesvolle onderneming op te bouwen, aangevuld met tips voor de nieuwe
generatie ondernemers. Ook geeft ondernemersgoeroe Ben Tiggelaar zijn visie op jong en innovatief
ondernemerschap. Nieuwsgierig? Vraag dan een gratis jubileumboek aan via info@livewire.nl.
Wees op tijd: op=op.
www.livewire.nl
PARTNERS VAN LIVEWIRE SPONSORS VAN LIVEWIRE