Metropoolregio Amsterdam 2008: Arm en rijk in beeld - Gemeente ...

Metropoolregio
Amsterdam 2008
Arm en rijk in beeld

2
Colofon
Redactionele informatie
Redactie
Auteurs
Els de Boer Monique van Diest Celina Mensinga
Idske de Jong Lisette Goudsmid Carine van Oosteren
Jeroen Slot Marian Huisman Michiel Overkamp
Wim van Zee Idske de Jong Jan van Poorten
Renée Kuit
Vormgeving, zetwerk, omslag, druk en afwerking
Stadsdrukkerij Amsterdam n.v.
Foto’s omslag
Fotobank Intranet Amsterdam
Bronvermelding
Het overnemen van gegevens is met de volgende bronvermelding toegestaan: O+S Amsterdam
prijs: € 15,– incl. btw en excl. verzendkosten
maart 2009
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3
Voorwoord
De publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ vormt
samen met de publicatie ‘Metropoolregio Amsterdam in cijfers 2008’ een bron
aan informatie over de Metropoolregio.
‘Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld’ bevat informatie over
de verdeling van armoede en rijkdom in de Metropoolregio Amsterdam. De
publicatie is tot stand gekomen door een samenwerking tussen de gemeenten:
Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en
Zaanstad. Onder bewoners van deze gemeenten is onderzocht hoe zijn rijkdom
en armoede ervaren in hun gemeente en in de Metropoolregio.
Alle gegevens kunnen ook geraadpleegd of gedownload worden via de website
van de Dienst Onderzoek en Statistiek (o+s): www.os.amsterdam.nl.
Jeroen Slot
Hoofd Onderzoek o+s
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

4
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5
Inhoud
Samenvatting en conclusie 7
Inleiding 15
Arm en rijk in de Metropoolregio 15
Onderzoeksvragen 16
Bijdragen regiogemeenten 17
1 Arm en rijk 19
1.1 Rijken zijn armer geworden 19
1.2 Recente ontwikkelingen 20
1.3 Arm en rijk in de Metropoolregio 23
1.4 Ontwikkelingen in inkomen in de Metropoolregio 25
1.5 Focus op rijk en arm 27
1.6 Relatie met leefstijl 30
1.7 Relatie met geluk 31
2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 35
2.1 Metropoolregio Amsterdam 35
2.2 De groei van Almere 37
2.3 Van Aeme-stelle tot Amstelveen 40
2.4 Amsterdam 44
2.5 Ups en downs van Haarlem 48
2.6 Haarlemmermeer 50
2.7 Van Purmer tot Purmerend 53
2.8 Zaanstad 57
3 Gouden randjes en pockets of poverty 63
3.1 Gemiddeld inkomen 63
3.2 Inkomensverdeling 2000 en 2005 68
3.3 Pockets of poverty 71
3.4 Gouden randjes 74
3.5 Inkomensongelijkheid 78
3.6 Opvallende resultaten per gemeente 80
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

6 Inhoud
4 Beleving van rijkdom en armoede 91
4.1 Geluk en tevredenheid 91
4.2 Ervaren luxe 97
4.3 Percepties over rijkdom en armoede in de Metropoolregio 99
4.4 Financiële situatie en financiële zorgen 101
5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 107
5.1 Almere 107
5.2 Amstelveen 113
5.3 Amsterdam 118
5.4 Haarlem 124
5.5 Haarlemmermeer 130
5.6 Purmerend 135
5.7 Zaanstad 141
Bijlage 1 Tabellen 149
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

7
Samenvatting en conclusie
Aanleiding onderzoek
Inkomen is een belangrijke indicator voor de economische vitaliteit van een
gebied. Hoe groter het aandeel inwoners met een hoog inkomen, hoe meer
men te besteden heeft en hoe duurder de woningvoorraad. In onderzoek naar
de inkomenssituatie wordt vaak gekeken naar het gemiddelde inkomen in een
stad of buurt. Dit onderzoek focust juist op de extremen: in welke delen van de
Metropoolregio Amsterdam wonen de armste en de rijkste inwoners? Ook is
onderzocht hoe de inkomensverdeling in de Metropoolregio zich verhoudt tot
de situatie in heel Nederland en welke veranderingen zich hebben voorgedaan
in de periode 2000-2005. Het onderzoek besluit met de resultaten van een
onderzoek naar de beleving van rijkdom en armoede onder de inwoners van de
Metropoolregio. De Metropoolregio Amsterdam bestaat nog maar kort, officieel
sinds december 2007. Voorheen stond het gebied vooral bekend als de Regionale
Samenwerking Amsterdam.
Gemiddelde vraagprijs woningen Metropoolregio, 1 januari 2004-2009
Graft-De Rijp
Uitgeest
Heemskerk
Wormerland Purmerend
Beverwijk
Zaanstad
Velsen
Landsmeer Waterland
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Haarlem
Zandvoort
Heemstede
Bennebroek
Haarlemmermeer
Aalsmeer
Uithoorn
Amsterdam
Ouder-
Amstel
Amstelveen
Diemen
Muiden
Weesp
Naarden
Bussum
Almere
Laren
Hilversum
Blaricum
bron: NRC 1
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

8 Samenvatting en conclusie
Resultaten
Ontstaan van rijkdom en armoede
Het ontstaan van rijke en arme gebieden in de Metropoolregio is meestal al
decennia of eeuwen geleden begonnen. Sommige wijken zijn van oudsher
bewoont door de rijken, andere juist door minder bedeelden. Ook het huidige
woningbestand zorgt voor spreiding van rijkdom en armoede. Dure woningen
clusteren vaak bij elkaar, evenals sociale woningbouw.
De gouden randjes…
Het Gooi is het rijkste gebied in de Metropoolregio. Het inkomen van de rijkste
inwoner per gemeente ligt hier een stuk hoger dan in de rest van de regio. De
onderstaande figuur geeft aan in welke wijken van de Metropoolregio relatief
veel huishoudens met hoge inkomens wonen.
Ten opzichte van vijf jaar eerder is er weinig veranderd. De meeste wijken met
heel hoge inkomens in 2005 zijn dezelfde als die van 2000. De wijken met het
grootste aandeel allerrijksten (hoogste 1% inkomens) zijn in 2005 te vinden
in Huizen (Erica en Tafelberg en Buitenwijken). Aerdenhout in de gemeente
Bloemendaal staat op de derde plek.
Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hele hoge inkomens in
de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Katwoude
(Waterland)
Aerdenhout
(Bloemendaal)
Wijk 01
Zandvoort
Almere-
Hout
Noordwestelijke
Villawijk (Hilversum)
Erica en
Tafelberg
(Huizen)
Buitenwijken
(Huizen)
Brediuskwartier
(Bussum)
Spiegel
(Bussum)
Blaricum
bron: CBS/bewerking O+S
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Samenvatting en conclusie 9
Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in
de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling)
Heemskerk-Dorp
Jisp (Wormerland)
Middelie (Zeevang)
Oranjebuurt
(Beverwijk)
Watergang
(Waterland)
Centrum
(Amsterdam)
Weteringbrug
(Haarlemmermeer)
Oud-West
(Amsterdam)
De Baarsjes
(Amsterdam)
Oud-Zuid
(Amsterdam)
bron: CBS/bewerking O+S
…en de pockets of poverty
Pockets of poverty zijn gebieden met een groot aandeel inwoners met hele lage
inkomens. Op basis van de inkomensgrens van de 1% armste inwoners van de
Metropoolregio is nagegaan in welke gemeenten en wijken in de Metropoolregio
relatief veel huishoudens met lage inkomens wonen. Er blijkt een groot verschil
te zijn tussen de situatie in 2000 en die in 2005. De wijken met het grootste aandeel
allerarmsten (laagste 1% inkomens) waren in 2000 te vinden in Waterland
(Watergang) en Zeevang (Middelie) en in 2005 in Zandvoort (wijk 01) en
Haarlemmermeer (Rijk en omgeving). Veel wijken uit de top tien van wijken met
de meeste hele lage inkomens uit 2000 zijn niet terug te vinden in de top tien in
2005. In de arme wijken van 2000 zijn dus tussen 2000 en 2005 minder huishoudens
met lage inkomens komen wonen of meer met hoge inkomens. Alleen
Amsterdam Centrum komt zowel in 2000 (plek 4) als in 2005 (plek 6) voor in
de top 10. Een deel van de lage inkomens wordt ingevuld door zelfstandigen
met weinig inkomen. Het inkomen van zelfstandigen fluctueert, vooral in de
opstartfase. Dit is een van de redenen waardoor de wijken met relatief veel lage
inkomens verschillen tussen perioden.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

10 Samenvatting en conclusie
Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hele lage inkomens in
de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Heemskerkerduin
en Nooddorp
Ilpendam
(Landsmeer)
Zandvoort Wijk 01
Poelenburg
(Zaanstad)
Centrum
(Amsterdam)
Diemen-
Centrum
Beinsdorp
(Haarlemmermeer)
Rijk en omgeving
(Haarlemmermeer)
Amsteldijk
(Uithoorn)
Landelijk gebied
Hilversum
bron: CBS/bewerking O+S
Een opvallende uitkomst is dat er enkele wijken zijn die zowel tot de gouden
randjes behoren als tot de pockets of poverty. Dit geldt met name voor delen
van Zandvoort. Vanzelfsprekend is de mate van inkomensongelijkheid in deze
wijken verhoudingsgewijs erg groot.
Inkomensongelijkheid
In de Metropoolregio zijn de inkomens minder gelijk verdeeld dan in Nederland.
Zowel het aandeel mensen met een hoger inkomen als het aandeel met een lager
inkomen is groter dan in heel Nederland het geval is. Bovendien is de inkomensongelijkheid
toegenomen tussen 2000 en 2005, zowel in Nederland als in de
Metropoolregio. De toename was iets sterker in de Metropoolregio dan gemiddeld
in Nederland.
Vermoedelijk zorgt de clustering van kennisintensieve werkgelegenheid,
gecombineerd met stedelijke armoede voor de grotere inkomensongelijkheid
in de Metropoolregio. Er wonen hele rijke mensen maar er is ook veel sociale
woningbouw. De Theil-coëfficiënt laat zien dat de ongelijkheid in de staarten
van de inkomensverdeling in de Metropoolregio groter is dan in Nederland.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Samenvatting en conclusie 11
Gini- en Theil-coëfficiënt, Nederland en Metropoolregio, 2000 en 2005
Nederland
Metropoolregio A’dam
2000 2005 2000 2005
Gini-coëfficient 0,23 0,25 0,25 0,28
Theil-coëfficient 0,09 0,12 0,12 0,15
bron: CBS/bewerking O+S
Verschillen tussen gemeenten
De ontwikkeling van de inkomens naar gemeente is terug te brengen tot vijf
archetypen:
1. Alle inkomensgroepen zijn ongeveer gelijk verdeeld.
2. Relatief veel rijken en weinig armen: de figuur volgt een stijgende lijn.
3. Relatief veel armen en weinig rijken: de figuur volgt een dalende lijn.
4. Zowel veel rijken als veel armen: de middengroep is relatief klein.
5. Zowel weinig rijken als weinig armen: de middengroep is relatief groot.
Archetypen inkomensverdeling in gebieden ten opzichte van het gemiddelde in Nederland
(10% groepen)
1. Alle inkomens ongeveer gelijk verdeeld
%
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
2. Veel rijk, weinig arm
midden
hoog
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
3. Veel arm, weinig rijk
midden
hoog
4. Veel rijk en veel arm (kleine middengroep)
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
5. Weinig rijk en weinig arm (grote middengroep)
%
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

12 Samenvatting en conclusie
In de zeven grote gemeenten komt de inkomensverdeling van Zaanstad, Almere
en Haarlem redelijk overeenkomt met de inkomensverdeling in Nederland (type
1). Amstelveen, Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend laten een ander
beeld zien. In Amstelveen zijn relatief weinig lage inkomens, maar is het aandeel
van het zevende tot en met het tiende deciel bovengemiddeld hoog (type 2).
Het grote aandeel expats in Amstelveen speelt hierin een rol. In Amsterdam zijn
vooral de hele lage, maar ook de hele hoge inkomens oververtegenwoordigd
(type 4). Dit komt doordat in grote steden als Amsterdam zowel veel stedelijke
armoede en werkloosheid is (lage inkomens) als kennisintensieve arbeid (hoge
inkomens). Het beeld van Purmerend is precies het tegenovergestelde van dat
van Amsterdam. In Purmerend zijn de hele hoge en hele lage inkomens ondervertegenwoordigd,
daarentegen is de middengroep groot (type 5). Dit hangt
samen met de woningmarkt in Purmerend, er zijn relatief veel woningen voor
de middenklasse. Haarlemmermeer heeft, net als Amstelveen, relatief weinig
hele lage inkomens (type 2). De middengroepen zijn gemiddeld groot en er zijn
relatief veel hoge inkomens. Deze hoge inkomensgroepen zijn echter wel kleiner
dan in Amstelveen. De hogere inkomens in Haarlemmermeer kunnen verklaard
worden door het grote aantal tweeverdieners. In de andere gemeenten zijn ook
tweeverdieners, maar in Haarlemmermeer is het aandeel groter.
Beleving van rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Tot slot is onderzocht hoe bewoners van de regio rijkdom en armoede beleven.
Hiervoor is een internetenquête gehouden onder ruim 6.000 bewoners van
Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en
Zaanstad. Gezondheid, geluk en geld maken dat mensen zichzelf rijk voelen.
Geluk
De meeste respondenten zijn gelukkig met hun leven, ze geven er gemiddeld
een 7,6 voor. Ze zijn vooral tevreden met hun eigen woning, hun vrienden
en kennissen en hun genoten opleiding. Tevens zijn een viertal geluksvragen
voorgelegd waaruit blijkt hoe gelukkig respondenten zijn. Hoog opgeleiden uit
het onderzoek voelen zich gelukkiger dan laag opgeleiden, ook mensen met een
koopwoning zijn over het algemeen gelukkiger. Inkomen speelt ook een rol in
het geluk, hoe hoger het inkomen des te gelukkig mensen zijn. Maar maakt geld
dan gelukkig? Mensen met een hoger inkomen zijn vaker van mening dat geld
inderdaad gelukkig maakt.
Wat maakt mensen nog gelukkiger? Meer geld zou veel mensen met een laag tot
middeninkomen, een laag tot middelbaar opleidingsniveau en mensen zonder
baan gelukkiger maken. Hoog opgeleiden, gezinnen met kinderen en mensen
met hogere inkomens willen daarentegen vooral meer vrije tijd.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Samenvatting en conclusie 13
Ervaren armste gemeente in de Metropoolregio (procenten)
Purmerend
Amsterdam
Amstelveen
Haarlemmermeer
Haarlem
Almere
Zaanstad
gemiddelde
0 20 40 60 80 100 %
Zaanstad
Amsterdam
Purmerend
Almere
Haarlemmermeer
Haarlem
Amstelveen
weet ik niet, geen antwoord
bron: enquête panelleden 2008
Percepties over rijkdom en armoede
De rijkste gemeenten van de zeven deelnemende gemeente is volgens velen
Amstelveen. Over de armste gemeente is verdeeldheid. Een derde van de respondenten
denkt dat Zaandam de armste gemeente is, 18% denkt dat Amsterdam dit
is en 13% denkt aan Purmerend. Opvallend is dat bewoners van Zaanstad vooral
Amsterdam als armste gemeente zien terwijl Amsterdammers Zaanstad juist op
die plek zetten.
Financiële zorgen
Financiële zorgen en leningen zijn nauw met elkaar verbonden. Rood staan bij
de bank, een persoonlijke lening hebben of een lening bij familie of vrienden,
leidt tot meer financiële zorgen. Leeftijd speelt hierbij een rol: jongeren onder
de 35 jaar en 65-plussers maken zich over het algemeen minder zorgen om hun
financiën dan de leeftijdsgroep daartussen in.
Noten
1 Kaarten vervaardigd door NRC. De getoonde wegen komen uit het Nationaal Wegenbestand
van Rijkswaterstaat. De wijk- en gemeentegrenzen komen van CBS/Topografische
Dienst Kadaster. De overige elementen (sporen en treinstations, natuurgebieden, zee en
overig water) komen van Geodan.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

14
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

15
Inleiding
Het zijn roerige tijden. De financiële turbulentie is uitgegroeid tot een ernstige
financiële crisis met wereldwijde uitstraling. Deze crisis was mede aanleiding
voor de overgang van een hoogconjunctuur naar een laagconjunctuur, onder
andere in Nederland. Steeds meer mensen ervaren de gevolgen van de conjunctuuromslag:
er dreigen massaontslagen, de werkloosheid gaat weer toenemen,
vacatures worden schaarser en de prijzen van huizen en aandelen dalen.
In de Quote 500 rijkste Nederlanders die in het najaar van 2008 verscheen, zijn
deze effecten nog niet verwerkt. Niet alleen de rijksten van Nederland maar ook
de overige Nederlandse huishoudens zien hun vermogen slinken. Dit zorgde in
november 2008 voor het eerst in vijf jaar voor een daling van de consumptieve
bestedingen. 1 De consequenties van deze recente ontwikkelingen voor de
inkomensverdeling van Nederland of de Metropoolregio zijn nog niet bekend.
Arm en rijk in de Metropoolregio
Inkomen is een belangrijk gegeven voor economische vitaliteit van een gebied.
Vaak wordt naar de gemiddelde situatie gekeken van steden of van wijken. De
vraag is of hiermee recht wordt gedaan aan de dynamiek en de diversiteit in de
regio en die van de verschillende steden in de regio. Naast gemiddelden kent elke
stad, en ook de Metropoolregio als geheel, extremen van rijkdom en armoede:
een gouden randje en/of een arme wijk. Rijk en arm kunnen zelfs vlakbij elkaar
wonen. In de krachtwijk Poelenburg in de gemeente Zaanstad woont bijvoorbeeld
een welvarend deel in villa’s aan de rand van deze wijk.
Waar bevinden de rijke enclaves en pockets of poverty zich in de Metropoolregio?
Zijn deze in de afgelopen jaren toe- of afgenomen, is er sprake van verplaatsing
en waarom? Zijn er (logische) verklaringen voor de regionale spreiding van rijke
en arme wijken en buurten? De antwoorden op deze vragen, die in deze rapportage
aan bod komen, leiden tot beter inzicht in de verdeling van arm en rijk in
de regio. Hiermee kan het profiel van de delen en de regio als geheel verder
ingekleurd worden.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

16 Inleiding
Naast financiële rijkdom en armoede is er ook sprake van andere vormen
van kapitaal: sociaal en cultureel kapitaal. Door middel van onderzoek onder
bewoners in de regio is inzicht verkregen in de manier waarop bewoners
rijkdom en armoede beleven.
Onderzoeksvragen
In het onderzoek staan de volgende vragen centraal:
1. Hoe is rijkdom en armoede verdeeld over de regio? Welke extremen zijn
zichtbaar?
2. Zijn er ruimtelijke verschuivingen zichtbaar in de tijd en welke verklaringen
kunnen hiervoor gevonden worden?
3. Hoe worden armoede en rijkdom, breed gedefinieerd, door bewoners van
de regio beleefd?
Het onderzoek valt uiteen in vijf hoofdstukken:
1 Inkomensverdeling
De rapportage begint met een hoofdstuk over de algemene ontwikkelingen die
zich voordoen in de inkomensverdeling. Tevens bevat dit hoofdstuk de definitie
van een aantal begrippen die in andere hoofdstukken terugkomen, zoals armoede
en rijkdom en de Gini- en Theil-coëfficiënt. Ook wordt er een relatie gelegd
tussen armoede en rijkdom en leefstijl en geluk.
2 Ontstaansgeschiedenis gemeenten
Het ontstaan van arme en rijke buurten wordt onder andere beïnvloed door
demografische ontwikkelingen, urbanisatie- en suburbanisatiegolven, het groeikernenbeleid,
woningnood in de jaren ’50 en het bouwen van nieuwbouwwijken.
In het tweede hoofdstuk wordt voor de grotere gemeenten in een paar pagina’s
de ontstaansgeschiedenis geschetst, op het gebied van de volkshuis vesting en de
inkomensverdeling van de bewoners. Iedere beschrijving besluit met een recente
verdeling van de woningwaarden per gemeente.
3 Analyse RIO-data
Het derde hoofdstuk laat zien waar de pockets of poverty en de gouden randjes
zich bevinden in de Metropoolregio, ook veranderingen tussen 2000 en 2005
komen aan bod. Bovendien wordt in dit hoofdstuk aandacht besteed aan de
inkomensongelijkheid in de regio op basis van de Gini- en Theilindex. Is deze
toe- of afgenomen?
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Inleiding 17
4 Resultaten panelonderzoek
In het najaar van 2008 is met behulp van de internetpanels van Almere,
Amstelveen, Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad
onderzocht hoe armoede en rijkdom beleefd wordt. Ook zijn er relaties gelegd
met gezondheid en geluk. Het vierde hoofdstuk doet verslag van de overeenkomsten
en verschillen tussen de gemeenten.
5 Resultaten per gemeente
Hoofdstuk vijf bevat de resultaten van de het onderzoek naar de beleving van
armoede en rijkdom naar gemeente.
Bijdragen regiogemeenten
O+S Amsterdam heeft het onderzoek uitgevoerd, in nauwe samenwerking met
onderzoekers van de hiervoor genoemde gemeenten. Het panelonderzoek is
door elke gemeente zelf uitgevoerd en zij schreven ook elk hun eigen paragraaf.
Bovendien is het onderzoek begeleid door een commissie die is samengesteld
uit de deelnemende gemeenten. De leden van de commissie zijn: Marian
Huisman (Almere), Celina Mensinga (Amstelveen), Idske de Jong en Carine
van Oosteren (Amsterdam), Lisette Goudsmid (Haarlem), Michiel Overkamp
(Haarlemmermeer), Monique van Diest (Purmerend) en Renée Kuit (Zaanstad).
Noten
1 CBS, 2008.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

18
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

19
1
Arm en rijk
1.1 Rijken zijn armer geworden
Een eeuw gelden was de inkomensongelijkheid in Nederland veel groter dan
nu. Dit blijkt uit een onderzoek naar het aandeel van topinkomens. 1 In de Eerste
Wereldoorlog was het inkomensaandeel van de 1% rijkste Nederlandse huishoudens
bijna 30%, terwijl de 10% rijksten ruim de helft van het totale inkomen
naar zich toe trokken. Aan deze scheve inkomensverdeling is in de decennia
daarna geleidelijk een einde gekomen tot midden jaren zeventig. In 1977 was
het inkomensaandeel van het rijkste procent Nederlanders gedaald tot 7%. Dit is
nog steeds zeven keer zoveel als deze groep bij een volkomen gelijke inkomensverdeling
zou hebben. Na 1977 veranderde er nog maar weinig, wat inkomensverdeling
betreft (figuur 1.1). 2
Het grootste deel van de afname deed zich voor in de supertop, het rijkste 0,1%.
Het aandeel van deze groep in Nederland daalde van 9% rond 1920 tot 1% van
het totale inkomen vanaf 1975 (figuur 1.2).
1.1 Aandeel topinkomens van het totale bruto inkomen in Nederland, 1914-1998
%
60
50
40
30
20
10
0
1914
1920
1926
1932
1938
1944
1950
1956
1962
1968
1974
1980
1986
1992
1998
NL top 10%
NL top 5% NL top 1%
bron: Afman en Salverda/ESB 2005
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

20 1 Arm en rijk
1.2 Aandeel top 0,1% in totale bruto-inkomen, 1913-2000
14
%
12
10
8
6
4
2
0
1913 1918 1923 1928 1933 1938 1943 1948 1953 1958 1963 1968 1973 1978 1983 1988 1993 1998
Nederland Verenigd Koninkrijk Verenigde Staten Frankrijk
bron: Afman en Salverda/ESB 2005
De inkomensontwikkeling in Nederland komt niet overeen met die in Angelsaksische
landen. Tot het midden van de jaren zeventig is de trend in de vs, vk
en Nederland gelijk, maar daarna worden de superrijken in de vs en het vk
(onder Reagan en Thatcher), vermoedelijk als gevolg van liberalisering, snel
rijker terwijl vooral in Nederland en in mindere mate in Frankrijk de nivellering
doorzet.
Samenstelling inkomens
Sinds begin jaren vijftig van de vorige eeuw heeft het cbs informatie over de
samenstelling van inkomen naar loon, winst uit onderneming, kapitaal, pensioenoverdrachten.
Uit deze gegevens blijkt dat sinds eind jaren ’70 het tweede
inkomen een belangrijkere rol speelt, vooral bij de 10% hoogste inkomens. Bij
het meest vermogende procent van de Nederlandse huishoudens veranderde
de samenstelling ook. Het belangrijkste verschil zit in de afname van het aandeel
inkomen uit de eigen onderneming en bezit. Ook bij het rijkste procent is
inkomen uit loon de belangrijkste inkomstenbron geworden.
1.2 Recente ontwikkelingen
Terwijl de inkomensverdeling in Nederland de afgelopen eeuw meer gelijk is
geworden, wordt wereldwijd het verschil tussen arm en rijk groter. Dit heeft
onder andere te maken met de voortgaande globalisering. In het verleden ging
de aandacht vooral uit naar het welvaartsverhogende effect dat globalisering per
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 21
1.3 Cumulatieve compositie inkomensaandeel top 1% in procenten van totale brutoinkomen,
1953-1998
%
14
12
10
8
6
4
2
0
1952
1953
1957
1958
inkomen uit eigen onderneming
pensioen, loon en salaris
1959
1962
1964
1966
1967
1970
1973
1975
1977
1981
1985
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
inkomen uit kapitaal bijdrage tweede inkomen
overige inkomsten
bron: Afman en Salverda/ESB 2005
saldo teweeg brengt; zo langzamerhand begint er meer aandacht te komen voor
de verschillen in effecten tussen landen en tussen sectoren en groepen werknemers.
3
Gini- en Theil-coëfficiënten
Mogelijk gaat de Nederlandse samenleving hier op den duur ook de gevolgen
van ondervinden, maar vooralsnog is het effect van de toenemende ongelijkheid
niet merkbaar. Dit blijkt uit de vrijwel gelijkblijvende scores op de Gini- en
Theil-coëfficienten, die de mate van ongelijkheid aangeven. 4 De Gini-coëfficiënt
ligt tussen de nul en één. Nul correspondeert hierbij met de ‘perfecte gelijkheid’
(in dit geval heeft iedereen hetzelfde inkomen) en één met ‘perfecte ongelijkheid’
(één iemand heeft alle inkomen en de rest heeft geen inkomen). Hoe dichter bij
nul hoe gelijker de inkomensverdeling. De ondergrens van de Theil-coëfficiënt
is ook nul, de bovengrens wordt bepaald door (de logaritme van) het aantal
waarnemingen. Met behulp van de Theil-coëfficiënt kunnen uitspraken gedaan
worden over verschillen tussen groepen in een land of regio.
De vrij stabiele inkomensverdeling voor heel Nederland ontneemt het zicht op
verschillen tussen provincies en gemeenten en tussen individuen en groepen,
die wel degelijk aanwezig zijn. Utrecht en Noord-Holland zijn de provincies met
de hoogste inkomens, en de gemeente Bloemendaal was ook in 2005 weer de
rijkste gemeente van Nederland.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

22 1 Arm en rijk
1.4 Inkomensongelijkheid in Nederland, 1995-2005 (in coëfficiënten)
0,30
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
1995
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Gini
Theil
bron: SCP 2007
Het gemiddeld inkomen van de inwoners van deze gemeente lag 58% boven het
landelijk gemiddelde. 5 Bepaalde groepen mensen (allochtonen, vrouwen, laag
opgeleiden) hebben een minder gunstige arbeidsmarktpositie en daardoor is hun
inkomen gevoeliger voor economische omstandigheden. 6 Hoofdstuk drie gaat in
op (veranderingen in) de inkomensverdeling in de Metropoolregio, verschillen
binnen de regio en verschillen ten opzichte van heel Nederland, op basis van de
berekende Gini- en Theilcoëfficiënten.
Gevolgen van hoogconjunctuur
Tussen 2005 en 2008 verkeerde de Nederlandse economie in een periode van
hoogconjunctuur. Het bruto binnenlands product groeide jaarlijks tussen de
2 en 4%. De inkomensongelijkheid is hierdoor toegenomen. Vooral in 2005
en 2007 groeide het totale vermogen van de 500 rijkste Nederlanders fors,
ten opzichte van het voorgaande jaar, met percentages rond de 13. Het aandeel
arme huishoudens groeide ook, van 9,6% in 2004 tot 10% in 2005. 7 Sinds
begin 2008 groeit de economie minder snel en vanaf het laatste kwartaal van
2008 verkeert de conjunctuur in de fase van teruggang. Dit uit zich onder andere
in een afname van de investeringen en van de bestedingen van consumenten.
Tussen 2007 en 2008 groeide het vermogen van de 500 rijkste Nederlanders
nog met 6%. De gevolgen van de financiële crisis zijn nog niet verwerkt in dit
percentage. 8
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 23
1.5 Jaarlijkse groei van het vermogen van de 500 rijkste Nederlanders, 2000-2008
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
bron: Quote 500 rijkste Nederlanders, 2008
1.3 Arm en rijk in de Metropoolregio
Over de inkomensverschillen op regionaal niveau is veel minder bekend dan
over de verschillen of het gebrek aan verschillen op nationaal niveau. Het is echter
wel mogelijk om dit te onderzoeken, bijvoorbeeld op basis van het Regionaal
inkomensonderzoek (rio) van het cbs. In hoofdstuk drie wordt uitgebreid ingegaan
op de resultaten van deze analyse. In deze paragraaf wordt slechts één figuur
getoond, waaruit blijkt wat het aandeel is van de inwoners uit de Metropoolregio
met een laag en met een hoog inkomen, ten opzichte van heel Nederland.
10-procentsgroepen
Het cbs publiceert rio-gegevens over drie verschillende groepen doelpopulaties.
In dit onderzoek is gekozen voor de gestandaardiseerde gegevens over
particuliere huishoudens (excl. studentenhuishoudens) met inkomen. 9 De
particuliere huishoudens van geheel Nederland zijn gerangschikt naar hoogte
van besteedbaar inkomen. Daarna zijn ze in tien, qua aantallen gelijke, groepen
verdeeld. De figuur bevat de eerste en laatste 10-procentsgroepen voor heel
Nederland en de grootste gemeenten uit de Metropoolregio.
Laagste 10%
In de Metropoolregio wonen verhoudingsgewijs meer huishoudens met een laag
inkomen dan in heel Nederland. Het aandeel Amsterdammers met een laag inkomen
is hoog. Van de grote gemeenten in de Metropoolregio wonen de meeste
huishoudens die tot de laagste inkomenscategorie behoren in Amsterdam,
zowel absoluut als relatief. In Amsterdam wonen meer eenoudergezinnen dan
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

24 1 Arm en rijk
1.6 Gestandaardiseerde inkomensverdeling van particuliere huishoudens met het laagste
en hoogste inkomen, 2005
%
20
15
10
5
0
Nederland
Metropoolregio
Amsterdam
Haarlemmermeer
laagste 10% hoogste 10%
Purmerend
Amstelveen
Almere
Zaanstad
Haarlem
Amsterdam
bron: CBS/RIO 2005
gemiddeld in Nederland (9,5%), zij hebben een relatief laag inkomen. Ook heeft
Amsterdam, net als andere grote steden, wijken waar concentraties van achterstanden
in leefsituatie voorkomen, die vaak gepaard gaan met lage inkomens.
In Haarlem is het aandeel huishoudens met een laag inkomen precies gelijk aan
het landelijk gemiddelde. Haarlemmermeer, Purmerend, Almere, Amstelveen
en Zaanstad hebben een verhoudingsgewijs klein aandeel huishoudens met lage
inkomens.
Hoogste 10%
De Metropoolregio heeft niet alleen verhoudingsgewijs veel huishoudens met
een laag inkomen, maar ook veel met een hoog inkomen. Haarlemmermeer
en Amstelveen vallen op door het grote aandeel mensen dat tot de hoogste
inkomenscategorie behoort. Door de bouw van een aantal Vinexwijken
wonen in Haarlemmermeer relatief veel tweeverdieners, vaak met kinderen.
In Amstelveen is het aandeel huishoudens dat in de hoogste inkomenscategorie
valt nog hoger. Dit is onder andere toe te schrijven aan het relatief grote aandeel
expats in Amstelveen. 10
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 25
1.4 Ontwikkelingen in inkomen in de Metropoolregio
De stad als emancipatiemachine
Steden, en Amsterdam in het bijzonder, worden regelmatig betiteld als emancipatiemachine.
Hiermee wordt bedoeld dat steden een sociale liftfunctie of roltrapfunctie
hebben. De stad is een aantrekkelijke vestigingsplaats voor mensen
die weinig bezitten en aan het begin van hun carrière staan. Steden zijn onder
andere aantrekkelijk vanwege de beschikbaarheid van banen, opleidingsmogelijkheden
en mensen met verschillende achtergronden. In veel gevallen verbeteren
de nieuwe stedelingen hun positie in sociaal-economisch opzicht om daarna
weer te vertrekken. Gezinsuitbreiding en de behoefte aan een ruimere woning in
een rustige omgeving zijn vaak reden voor vertrek uit de stad. 11 In Amsterdam
is het beleid er de laatste jaren op gericht om meer ruime maar toch nog betaalbare
huizen te bouwen. Dit heeft de trek naar de regio voor een deel voorkomen.
Daarom is er in Amsterdam momenteel geen sprake van een massale uitstroom
van de middenklasse.
De meeste mensen die de stad verlaten, hebben een ontwikkeling doorgemaakt
tijdens de periode dat ze in de stad woonden. Hierdoor hebben ze op het
moment van vertrek een hoger inkomen dan toen ze zich in de stad vestigden.
Toch hoeft dit niet te leiden tot een verandering van het gemiddelde inkomensniveau
van de stad. De zittende bevolking maakt ook een inkomensgroei door. In
Amsterdam nam het gestandaardiseerde inkomen van huishoudens de afgelopen
jaren steeds iets toe en nadert het gemiddelde inkomen van Nederland. 12
Inkomensongelijkheid binnen historische steden
In Haarlem en Amsterdam is het aandeel inwoners met een hoog inkomen
iets hoger dan gemiddeld in Nederland. Historische steden als Amsterdam en
Haarlem zijn sinds de jaren 90 weer in trek, vooral bij jonge, hoogopgeleide
mensen. Met name alleenstaanden en mensen in creatieve beroepen vormen
nieuwe bewonerscategorieën voor de stad. Deze herwaardering van de stad
zorgt ervoor dat binnen steden de inkomensverschillen groter worden. In de
armere delen van deze steden loopt het gemiddelde inkomen van bewoners niet
terug, maar tussen 1999 en 2003 zijn de verschillen in inkomsten met de bewoners
van rijkere delen van Amsterdam wel groter geworden. Dit blijkt uit een
analyse, die is uitgevoerd door het cbs en het Ruimtelijk Planbureau. Selectieve
verhuisstromen zijn de oorzaak voor deze ontwikkeling: armere wijken worden
bestendigd in hun positie door het vertrek van sociale stijgers naar omringende
suburbane gebieden en groeisteden en door een nieuwe instroom van minder
vermogenden uit het buitenland. Rijkere wijken in de historische steden zijn
veelal aantrekkelijk voor inwoners met hogere inkomens uit andere delen van
de stad. Deze patronen resulteren in grotere inkomensongelijkheid in de historische
steden, zoals Amsterdam en Haarlem.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

26 1 Arm en rijk
Inkomensgelijkheid in de suburbs
In tegenstelling tot het inkomenspatroon in de historische steden, ontwikkelt
zich in de groeigemeenten en de nieuwe steden in de regio een patroon waarin
de middenklasse het sterkst vertegenwoordigd is. Suburbanisatie, die vanaf de
jaren ’60 in de regio plaatsvindt, leidt ertoe dat vooral huishoudens met een
inkomen in de middenklasse de historische steden verlaat en kiest voor een
woning in een van de groeigemeenten of nieuwe steden in de regio. Deze gebieden
bieden een aantrekkelijke woonomgeving voor met name jonge gezinnen.
In de nieuwe woongebieden zijn daardoor huishoudens die tot de middenklasse
behoren veruit in de meerderheid.
Nuances tussen lagere, midden of hogere middenklasse nemen toe, waardoor
ook hier sprake is van enige inkomensongelijkheid, zij het in beperkte zin.
Daarnaast zijn ook binnen de regio verschillen te zien in de spreiding van de
middenklassen: zo wonen in Haarlemmermeer bijvoorbeeld meer bewoners
die behoren tot de midden tot hogere middenklasse. In Almere en Purmerend is
daarnaast ook de lagere middenklasse vertegenwoordigd.
Een nieuwe middenklasse
In andere delen van de Metropoolregio lukt het nog beter dan in Amsterdam
om de middenklasse te behouden of aan te trekken. In Almere komt er zelfs een
nieuwe middenklasse bij. De niet-westerse allochtonen in Nederland waren
altijd sterk op de grote steden gericht. De laatste jaren is dit aan het veranderen.
Onder Surinamers, Turken en Marokkanen is een middenklasse aan het ontstaan
die eenzelfde wooncarrière doormaakt als eerder al de autochtone middenklasse,
richting suburbane woningmarkt. Vooral in Almere is dit duidelijk waarneembaar.
De keuze voor Almere wordt ingegeven door de gunstige huizenprijzen, de
suburbane woonomgeving en/of door de aantrekkingskracht van de reeds aanwezige
groepen allochtonen. Relatief veel mensen kiezen voor een koopwoning.
In 2008 woont bijna 60% van de Surinamers in een koopwoning, terwijl dit in
2000 nog 47% was. 13 Marokkanen en Turken wonen nog veel minder vaak in
een koopwoning.
Ruimte voor hogere inkomens en starters
Er is ook beleid gericht op het aantrekken van mensen met een hoger inkomen.
In Amsterdam, Haarlem, Purmerend en Zaanstad worden duurdere woningen
gebouwd. In Almere wordt deze doelgroep gelokt met vrije kavels. In Amstelveen,
waar al relatief veel gegoede burgers wonen, wordt juist geprobeerd om te bouwen
voor starters en voor mensen met een laag inkomen. Haarlemmermeer zet in op
doorstroming, om op deze manier ruimte te bieden aan starters.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 27
1.5 Focus op rijk en arm
In dit onderzoek zijn we op zoek gegaan naar de rijke enclaves en pockets of
poverty in de Metropoolregio. Zijn deze in de afgelopen jaren toe- of afgenomen
en hebben deze gebieden zich verplaatst binnen de regio. En waarom? Zijn er
(logische) verklaringen voor de regionale spreiding van rijke en arme wijken en
buurten? In het vervolg van deze paragraaf wordt aangegeven hoe we armoede
en rijkdom in dit onderzoek definiëren.
1.5.1 Veel aandacht voor armen
Over armen is veel meer bekend dan over rijken. Veel gemeenten hebben armoedebeleid
geformuleerd. Er wordt regelmatig onderzoek gedaan naar de ontwikkelingen
die zich voordoen. Vragen hierbij zijn of armoede toe- of afneemt en
onder welke groepen in het bijzonder. Armoede is niet gelijk verdeeld over de
bevolking. Er zijn drie belangrijke en deels overlappende groepen te onderscheiden:
uitkeringsgerechtigden, eenoudergezinnen en niet-westerse allochtonen.
Wat is arm?
Armoede kan gemeten worden door een relatie te leggen tussen het inkomen en
de minimale behoeften van huishoudens. Hier zijn verschillende criteria voor. 14
Volgens het Basic-needs-criterium is iemand arm als hij of zij onvoldoende
inkomsten heeft om hetgeen in Nederland absoluut noodzakelijk is te kunnen
bekostigen: uitgaven voor voedsel en kleding, woongerelateerde kosten en
andere kosten die niet te vermijden zijn. Voor een alleenstaande is dit € 667 per
maand (in 2000). Het Modest-but-adequate criterium is iets ruimer en bevat
ook een beperkt bedrag voor sociale participatie. Een alleenstaande heeft volgens
dit criterium in 2005 € 758 per maand nodig.
Armoede is niet alleen een financieel probleem. Armoede is een belemmering
voor participatie. Het is vaak zowel de oorzaak als het gevolg van een probleem
in de persoonlijke omgeving van mensen, waardoor hun kansen en ontwikkeling
steeds verder wordt beperkt. Mensen die moeite hebben om rond te
komen nemen minder deel aan het culturele leven en doen minder aan sport. Ze
beoordelen hun eigen gezondheid minder positief en hebben meer psychische
klachten. 15
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

28 1 Arm en rijk
1.5.2 Weinig aandacht voor de rijken
Er is weinig informatie over rijkdom in Nederland en nog minder over rijkdom
in de Metropoolregio. Gated communities, wijken die worden afgeschermd
door een hek, en daardoor door sommigen beschouwd worden als het toppunt
van exclusiviteit en rijkdom, heeft de regio (nog) niet, maar deze bevinden zich
wel in de buurt. In Lelystad en Dronten bijvoorbeeld, grenzend aan een golfpark.
Aandacht voor rijkeren is er zeker, denk aan de Quote 500, die jaarlijks een lijst
maakt van de 500 rijkste Nederlanders. Sinds enkele jaren wordt ook de rijkste
inwoner per gemeente openbaar gemaakt (zie 1.7).
Wat is rijk?
Rijkdom is veel minder eenvoudig te definiëren dan armoede, omdat de relatie
met behoeftes minder duidelijk is. Dit zou afgemeten kunnen worden aan de
mate waarin men in staat is om te kunnen kopen wat men wil, maar het is niet
eenvoudig om hier grenswaarden voor te definiëren. Daarom wordt meestal
gebruik gemaakt van relatieve criteria, het aandeel in het totale verdiende vermogen
van de rijkste 10% of de 10% rijkste inwoners van een gebied, waarbij
uitsluitend gekeken wordt naar inkomen en inkomsten uit vermogen. Het
vermogen zelf blijft buiten beschouwing.
De hoogte van het salaris van de premier (de Balkenende-norm) wordt wel
gebruikt om te bepalen of iemand in de non-profitsector veel verdient. De aanleiding
voor het instellen van deze norm was dat ook in deze sector exorbitante
inkomens voorkwamen. De norm is dat openbare bestuurders niet meer mogen
verdienen dan de minister-president, in 2005 € 158.000 (bruto) per jaar. Voor
beursgenoteerde bedrijven leverde de code-Tabaksblat regels over de hoogte
en samenstelling van de beloning van bestuurders en commissarissen. Hierdoor
ontstond de angst dat Nederland strenger zou zijn dan het buitenland, wat tot
een uittocht van bedrijven en topfunctionarissen zou kunnen leiden. 16
Vermogen als uitgangspunt
Een andere manier om rijkdom te definiëren is om naar het vermogen te kijken.
Hieronder wordt verstaan bezittingen (aandelen, huizen, overig onroerend goed,
ondernemingen en banksaldi voor zover bekend) min de waarde van hypotheken
en andere schulden. Hier komt nog bij de waarde van overige bezittingen zoals
kunst, boten en vliegtuigen. Op basis van het vermogen is de volgende tabel
samengesteld voor de Metropoolregio Amsterdam. Per gemeente is de rijkste
inwoner vermeld. De rijkste inwoners in Het Gooi zijn aanzienlijk vermogender
dan de rijkste inwoners in andere delen van de regio (zoals Haarlemmerliede,
Waterland en Aalsmeer). Amsterdam en Amstelveen scoren ook hoog.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 29
1.7 Rijkste inwoner per gemeente van de Metropoolregio Amsterdam
gemeente wie hoeveel waarmee
Laren Jaap Blokker 2 miljard Blokker
Blaricum John de Mol 1,7 miljard Endemol, Talpa
Bussum Jos de Pont 750 miljoen investeringsmaatschappij
Naarden Cisca Fentener van Vlissingen 640 miljoen erfgenaam SHV
Amsterdam Marthe Fock 640 miljoen erfgenaam SHV
Amstelveen Lesley Bambergen 545 miljoen vastgoedportefeuille wijlen
Jaap Kroonenberg
Hilversum Pieter Geelen 366 miljoen oprichter TomTom
Huizen Hugo-Erik Bakhuizen 280 miljoen woningen en vastgoed
Wijdemeren Jan Aalberts 235 miljoen Aalberts Industries
Bloemendaal Kees Rijsterborgh 210 miljoen vastgoed
Uitgeest Cees Zwanenburg 195 miljoen supermarkten
Wormerland Chris Gongriep 177 miljoen vastgoed
Beverwijk Dick Burger 130 miljoen verhuur
Haarlem Frans Scholtens 90 miljoen G-star
Velsen familie Vrolijk 80 miljoen visserij
Zaanstad Jan Kluft 77 miljoen beurs
Edam-Volendam Evert Mooijer 69 miljoen garnalen
Zandvoort familie Gatsonides 35-40 miljoen flitspalen
Haarlemmermeer Marco van Basten 35-40 miljoen voetbal
Purmerend John Engelsma 30-35 miljoen erotiek
Almere familie Bun 20-25 miljoen vastgoed, supermarkten e.d.
Landsmeer Willem-Jan van den Dijssel 20-25 miljoen aandelen
Uithoorn Pieter Berveling 15-20 miljoen etikettenindustrie
Oostzaan Familie Meijn 15-20 miljoen kippenslachtmachine
Zeevang Familie Vroom 15-20 miljoen funderingstechniek
Muiden Richard Kraijcek 10-15 miljoen tennis
Beemster gebroeders Van ’t Hek 10-15 miljoen heiwerk
Diemen Cornelis Molenaar 9 miljoen souvenirwinkels Damrak
Bennebroek Frans Meddens 8 miljoen reclame
Heemskerk Ron van ’t Schip 7 miljoen transport
Weesp Cees van Vliet 6 miljoen vastgoed
Aalsmeer Gebroeders Millenaar 5 miljoen transport
Ouder-Amstel Jos Gillebaard 5 miljoen sportwinkels
Waterland Henri Willig 5 miljoen kaas
Heemstede Peter Warmerdam 4 miljoen vastgoed
Haarlemmerliede c.a. André Vrijbloed 3 miljoen transport
bron: Quote 500 rijkste Nederlanders, 2008
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

30 1 Arm en rijk
1.8 Leefstijl in de Metropoolregio
bron: Experian
1.6 Relatie met leefstijl
Niet alleen inkomensgegevens zijn bepalend voor de sociaal-economische
situatie. Op basis van de classificatie van burgers naar socio-economische,
socio-demografische kenmerken kan een verdeling naar levensstijl in de regio
weergegeven worden. Zo kan een laag inkomen samen gaan met een laag opleidingsniveau,
maar anderzijds ook met een hoge opleiding en een creatieve en/of
intellectuele levensstijl, zoals bijvoorbeeld van studenten en kunstenaars. Hoge
inkomens kunnen samenhangen met een hoge culturele status, maar ook met
een lagere culturele achtergrond, zoals die van de zogenaamde ‘nieuwe rijken’.
Ook de schuldenproblematiek is in de koopkracht van de groepen verwerkt.
Experian heeft op basis van eerder genoemde kenmerken van bewoners zogenoemde
Mosaicgroepen gedefinieerd, waarin elk type huishouden met een kleur
wordt weergegeven. 17
De kleuren geel en rood geven in figuur 1.8 aan waar huishoudens wonen met
lage tot lage middenklasse inkomens met weinig koopkracht. De kleur roze slaat
op huishoudens die ook een laag inkomen hebben, maar tot een andere groep
behoren: dit zijn kunstenaars of studenten. Donkerblauw en donkerpaars betreft
de hogere middenklasse en de welgestelden.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 31
De kaart laat zien dat in het centrum van Amsterdam vooral kunstenaars,
studenten en welgestelden wonen, en dat in Amsterdam-Noord en de Bijlmer,
een belangrijk deel van Zaanstad en de oude wijken van Almere armere mensen
wonen, met weinig koopkracht.
1.7 Relatie met geluk
Financiële rijkdom en armoede geven maar een beperkt beeld. Door middel
van een onderzoek onder bewoners in de regio verschaft hoofdstuk vier inzicht
in wat bewoners als ‘rijkdom’ of ‘armoede’ beleven. Het welbevinden van de
bewoners is nader onderzocht: gaat het alleen om de financiële rijkdom of
armoede, of ook om bijvoorbeeld gezondheid en geluk?
Geluk is een subjectieve waarneming van het eigen leven als geheel. In deze
definitie is geluk iets wat men in gedachte heeft en daarom kan het gemeten
worden. Dit kan door een enkele vraag te stellen: Alles bij elkaar genomen, hoe
tevreden of ontevreden bent u tegenwoordig met uw leven als geheel? Nederland
komt gemiddeld op een 7,6 uit en is hiermee een land met relatief gelukkige
inwoners. 18
Er is nog veel meer onderzoek gedaan naar geluk. In het panelonderzoek, waarvan
de resultaten vermeld staan in hoofdstuk vier, is behalve naar de mate van
tevredenheid met het leven ook op een andere manier naar geluk gevraagd,
1.9 Gemiddeld geluk, 2000-2006
10
8
6
4
2
0
Denemarken
Australië
Nederland
Duitsland
Verenigd Koninkrijk
Verenigde Staten
Frankrijk
Polen
Japan
Rusland
Zimbabwe
bron: World Database of Happiness
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

32 1 Arm en rijk
namelijk volgens de methode een Amerikaanse geluksdeskundige. Zij bepaalt
hoe gelukkig iemand is die aan de hand van de scores op vier vragen. 19
Relatie tussen geluk en inkomen
In Nederland is de belangstelling voor geluk van vrij recente datum, zeker vergeleken
met een land als Bhutan, waar de ontwikkeling van het bruto nationaal
geluk al jaren richtinggevend is voor beleid. Groot-Brittannië en in mindere
mate Australië kunnen ook beschouwd worden als koplopers.
De toegenomen aandacht voor geluk is te verklaren door de overtuiging dat
geluk meetbaar is en door de opvallende uitkomst van die meting. Er is een
positie verband tussen inkomen en geluk: hoe hoger het inkomen hoe hoger
de gemiddelde score op de subjectieve geluksladder. Echter, geluk neemt niet
evenredig toe met het inkomen. 20 Het is dus niet zo dat iemand die € 60.000
verdient twee keer zo gelukkig is als iemand € 30.000 verdient. Voorbij een
bepaalde inkomensgrens (die voor elk mens anders kan liggen) worden mensen
nauwelijks gelukkiger als ze meer gaan verdienen.
Noten
1 Afman, E. R. en Salverda, W., Topinkomenaandelen in de twintigste eeuw, in: ESB,
jaargang 90, nr. 4472, 2005, blz. 444-446. Deze paragraaf is gebaseerd op dit artikel.
2 Niet iedereen is het hiermee eens. Zo blijkt uit een artikel van Caminada en Goudswaard,
Trends in inkomensongelijkheid en sociaal beleid, dat de inkomensongelijkheid in
Nederland vanaf 1980 juist is toegenomen.
3 Dit wordt nader onderzocht door de VU, RUG, CBS en het CPB, in opdracht van NICIS en
enkele grote gemeenten, waaronder Amsterdam. Het onderzoek heet Globalisering en
haar invloed op arbeidsmarkten en stedelijke dynamiek en zal in 2012 afgerond zijn.
4 De Gini-coëfficiënt is gelijk aan het gemiddelde absolute verschil tussen inkomens,
gedeeld door het gemiddelde inkomen en is genormeerd op het aantal waarnemingen.
De Theil-coëfficiënt is gedefinieerd als het gemiddelde van de logaritme van alle
inkomens aandelen, gewogen door de inkomensaandelen.
5 Opnieuw hoogste inkomens in Noord-Hollandse gemeenten, CBS, 2008.
6 SCP, De Sociale staat van Nederland 2007.
7 Armoedemonitor 2007, CBS en SCP, 2007.
8 Quote 500 rijkste Nederlanders, 2008.
9 Om het inkomen van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling vergelijkbaar
te maken wordt het inkomen gestandaardiseerd. Dit betekent dat het besteedbaar huishoudinkomen
gedeeld wordt door een factor die uitdrukt hoe groot het schaalvoordeel
is bij het voeren van een gemeenschappelijke huishouding. Dit inkomen wordt ook wel
koopkrachtinkomen genoemd.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

1 Arm en rijk 33
10 C. Mensinga en Duurloo, R., Westerse allochtonen in de regio Amsterdam en de positie
van Amstelveen, in: Trends in de Metropoolregio Amsterdam en hun lokale impact, 2008.
11 Staat van de Stad Amsterdam IV, 2007.
12 Amsterdam in cijfers 2008.
13 M. Huisman en Ostendorf, W., De opkomende allochtone middenklasse, in: Trends in
de Metropoolregio Amsterdam en hun lokale impact, 2008.
14 De Sociale staat van Nederland 2007, SCP, 2007.
15 De Staat van de Stad Amsterdam IV, Ontwikkelingen in participatie en leefsituatie, O+S,
2007.
16 O tempora! O mores!, Nederlanders tussen luxe en decadentie, Radboud Universiteit
Nijmegen, 2008.
17 Experian is leverancier van gegevens op het gebied van consumentensegmentatie.
Op basis van heel veel gegevens heeft Experian huishoudens ingedeeld in 10 hoofdtypen,
de zogenaamde Mosaicgroepen (deze zijn nog verder verdeeld in 44 subgroepen). Het is
een methode die huishoudens beschrijft op basis van overeenkomstige kenmerken zoals
leeftijd, hoofd huishouden, huishoudgrootte, gezinsinkomen, koopkracht enz.. De dataleveranciers
van Experian zijn o.a.: Kadaster, Dataland, Jonge Gezinnen, M&R Development,
RDC (mobiliteitsgegevens), Kamer van Koophandel, TNT Post, KPN Telecom, CBS, NOM,
TNS NIPO, GfK Panel Services, Cherridata en Trendbox (consumenten informatie). Dit zijn
deels registratiedata en deels onderzoeks- en lifestyledata. Verder wordt gebruik gemaakt
van het Nationaal producten- en interesseonderzoek van TNS NIPO (enquête omvang
20.000 personen).
18 R. Veenhoven, Als geld niet gelukkig maakt, waarom werken we dan nog zo hard, in:
Geld speelt geen rol. Een verschuiving in waarden van welvaart naar welzijn?, 2007.
19 S. Lyubomirsky, The How of Happiness, 2008.
20 Macro Economische Verkenning 2008, CPB, 2007.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

34
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

35
2
Ontstaan van rijkdom
en armoede in de regio
Het ontstaan van arme en rijke buurten wordt beïnvloed door onder andere
demografische ontwikkelingen, urbanisatie- en suburbanisatiegolven binnen
de regio, het groeikernenbeleid, woningnood in de jaren ’50 en de bouw van
nieuwbouwwijken en nieuwe steden. In dit hoofdstuk wordt de ontstaansgeschiedenis
geschetst van de zeven grote gemeenten in de Metropoolregio.
Ook de huidige waarde van de woningen komt aan bod (kaart). Gestart wordt
met de recente geschiedenis van de Metropoolregio.
2.1 Metropoolregio Amsterdam
De Metropoolregio Amsterdam bestaat nog maar kort, officieel sinds december
2007. Voorheen stond dit gebied bekend als Regionale Samenwerking
Amsterdam of Noordvleugel van de Randstad.
2.1 Gemiddelde vraagprijs woningen Metropoolregio, 1 januari 2004-2009
Graft-De Rijp
Uitgeest
Heemskerk
Wormerland Purmerend
Beverwijk
Zaanstad
Velsen
Landsmeer Waterland
Haarlemmerliede en Spaarnwoude
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Haarlem
Zandvoort
Heemstede
Bennebroek
Haarlemmermeer
Aalsmeer
Uithoorn
Amsterdam
Ouder-
Amstel
Amstelveen
Diemen
Muiden
Weesp
Naarden
Bussum
Almere
Laren
Hilversum
Blaricum
bron: NRC 1
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

36 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
2.2 Aandeel woningen in de laagste en hoogste WOZ-waardenklassen, 2008 (procenten)
Zaanstad
Amsterdam
Haarlem
Purmerend
Almere
Haarlemmermeer
Amstelveen
6 4 2 0 2 4 6 8 10%
< € 50.000 € 50.000 – < € 100.000 € 500.000 – < € 1.000.000 > € 1.000.000
bron: CBS
In de afgelopen decennia hebben de meeste stedelijke milieus aan waarde
gewonnen en behoren inmiddels tot het duurste deel van de regio. In de
Metropoolregio bevinden deze milieus zich vooral in het centrale deel van
Amsterdam, Haarlem en Amstelveen. Vooral de aan de binnenstad grenzende
gebieden, lijken nog steeds aan waarde te winnen. Concentraties van woningen
met lage woz-waarden zijn meer verspreid over de regio. Vooral in Amsterdam
verdwijnen door sloop van woningen veel van de concentraties met lage
woz-waarden. De regio als geheel vertoont meer upgrading dan downgrading.
Woningvoorraad
In Zaanstad zijn relatief veel woningen met een woz-waarde onder de
€ 50.000. Amsterdam, Haarlem en Purmerend hebben relatief veel woningen
met een waarde tussen de € 50.000 en € 100.000. In Haarlemmermeer en
Amstelveen staan relatief veel woningen met een woz-waarde boven de
€ 500.000. De duurste woningen (€ 1.000.000 of meer) zijn vooral te vinden
in Amstelveen, Amsterdam en Haarlem. In Almere, Purmerend en Zaanstad is
het aandeel woningen met een woz-waarde van € 1.000.000 of meer nihil.
De laagste en hoogste woz-waarden (1% en 2% van de woningen) verschillen
sterk per gemeente. In Amsterdam en Purmerend heeft de laagste 1% van de
woningvoorraad een maximale waarde van € 60.000 terwijl dit in Haarlem
€ 120.000 is en in Amstelveen € 126.000. De hoogste 1% is met een waarde
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 37
2.3 Hoogste en laagste WOZ-waarden per gemeente, 2008
totaal aantal
gemeente 1% laagste 2% laagste 2% hoogste 1% hoogste woningen
Amsterdam € 59.000 € 83.000 € 664.000 € 835.000 384.323
Purmerend € 60.000 € 94.000 € 467.000 € 547.000 33.141
Haarlem € 85.000 € 94.000 € 689.000 € 836.000 71.082
Zaanstad € 89.000 € 95.000 € 454.000 € 513.000 62.033
Almere € 105.000 € 114.000 € 506.000 € 585.000 71.856
Haarlemmermeer € 120.000 € 135.000 € 637.000 € 749.000 54.414
Amstelveen € 126.000 € 133.000 € 789.000 € 973.000 35.902
bron: CBS
vanaf € 973.000 in Amstelveen het hoogste gevolgd door Haarlem en
Amsterdam. De hoogste 1% woz-waarden in Purmerend en Zaanstad zijn
de laagste van de Metropoolregio.
2.2 De groei van Almere 2
Naoorlogse periode: Suburbanisatie
In de naoorlogse jaren ’50, de periode van economisch herstel in Nederland,
leken welvaart en mobiliteit toe te nemen. Dit maakte het mogelijk om op
afstand van de stad te gaan wonen. Werken en gebruik maken van voorzieningen
kon men dan in de stad blijven doen. De oude woonwijken in de grote
steden leenden zich ook niet langer voor een gezond woon- en leefklimaat. De
verpauperde woningen voldeden niet meer aan de moderne maatstaven voor
huisvesting van gezinnen. Ideeën over nieuwe vormen van verstedelijking,
namelijk het suburbane wonen, kregen daarmee voet aan de grond. Deze ideeën
waren verbonden met de idealen van de groeiende middenklasse om in een
eengezinshuis in een rustige omgeving te wonen en dit te combineren met
werken in de stad.
Jaren ’60: Nieuwe nederzettingen in de Flevopolder
In 1961 werd het structuurplan Zuidelijke IJsselmeerpolders vastgesteld, waarmee
de basis werd gelegd voor de uitstraling van de Randstad in de richting van
de nieuwe polders. De naoorlogse bevolkingsgroei leidde tot nieuwe behoefte
aan woonruimte en rechtvaardigde de plannen voor nieuwe woonkernen in
de IJsselmeerpolders. Vlak na de Tweede Wereldoorlog werd de eerste oriënterende
studie naar stedelijke vestigingen in Flevoland gepresenteerd. In opdracht
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

38 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
van de Rijksdienst IJsselmeerpolders werden de plannen eind jaren ’60, begin
jaren ’70 verder uitgewerkt. Zij kwamen in het licht te staan van grootstedelijke
problematiek, namelijk de enorme woningbehoefte van de grote steden. Om de
vernieuwing van oude stadswijken van de grond te krijgen was verhuizing van
bewoners naar de zogenaamde overloopgemeenten, later groeikernen genoemd,
nodig. De verwezenlijking van het suburbane ideaal kwam tot stand in nieuwe
stedelijke nederzettingen in de Flevopolder. Almere is een van de dertien
gemeenten die aangewezen werden om de taak van groeikern te vervullen. Naast
het bouwen van een groot aantal woningen in een suburbaan woonmilieu moesten
ook sociale- en culturele voorzieningen, bedrijventerreinen, infrastructuur
en vervoer gerealiseerd worden in de compleet nieuwe nederzetting.
Jaren ’70: Begin bouw van Almere
De eerste ontwerpen van Almere door architect en stedenbouwkundige Teun
Koolhaas, waren geïnspireerd op Engelse tuinsteden (gardencities). In 1975
werd de eerste paal geslagen van Almere Haven, ‘een gewoon Hollands stadje
aan het water’, aldus het plan. Enkele jaren later volgt Almere Stad en ten slotte
Almere Buiten. Het gehele plan van Almere kende een polinucleaire (meerkernige)
opzet met uiteindelijk vijf kernen, waarin ruimte was voor wonen, voorzieningen
en bedrijventerreinen.
Jaren ’80: Overloopgebied
Eind jaren ’70 en begin jaren ’80 leverde Almere een bijdrage aan de opvang
van bewoners uit de verpauperde negentiende-eeuwse wijken van vooral
Amsterdam. Deze wijken zouden gesloopt worden. In de snel groeiende kernen
van Almere waren de gezinnen uit de middengroepen oververtegenwoordigd,
terwijl ouderen en jongeren met lage inkomens in de steden achterbleven. De
keuze voor een woning stond voor de nieuwe bewoners centraal, dat deze in
Almere lag, was in eerste instantie ondergeschikt. Maar al snel bleken bewoners
zich te hechten aan de ruime en groene omgeving in Almere. Almere bood voor
veel bewoners ook de mogelijkheid een wooncarrière op te bouwen: van huurnaar
koopwoning, van goedkope koop- naar een duurdere koopwoning. Op die
wijze droeg Almere bij aan de sociale mobiliteit van zijn bewoners.
Groei
In 1984 werd Almere een zelfstandige gemeente die geleidelijk is gegroeid tot
180.000 inwoners in 2008. Almere is inmiddels de zevende stad van Nederland.
De inwoners komen niet meer allemaal uit de negentiende-eeuwse wijken van
Amsterdam. Zij komen ook uit andere delen van Nederland en ver daarbuiten.
Het zijn ook nu vooral middenklasse gezinnen die voor een woning in Almere
kiezen.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 39
2.4 Almere Haven omstreeks 1988
bron: Almere
Naast de uitgestrekte woongebieden en het uitgebreide aanbod van ruimte,
groen en sportmogelijkheden, is er inmiddels een groot, nieuw, kosmopolitisch
centrum gerealiseerd in het centrumgebied van Almere. Op cultureel en uitgaansgebied
loopt het aanbod van voorzieningen in Almere echter sterk achter
bij historische steden. Het imago van Almere in de rest van Nederland laat te
wensen over: Almere wordt vooral gezien als saaie woonstad. Almeerders denken
daar over het algemeen genuanceerder over en zijn veelal zeer tevreden met
hun woning en de rustige en groene woonomgeving.
Toekomst
Volgens recente besluiten van het Rijk zal Almere in de periode tot 2030 verder
groeien en zich ontwikkelen tot de vijfde stad van Nederland met een omvang
van 350.000 inwoners. Dit betekent een verdubbeling van de huidige omvang
van de stad. Het is een enorme opgave om dit proces in samenhang met de dynamiek
van de bestaande stad en de regio en in al zijn aspecten van wonen, werken,
voorzieningen, vrije tijd, openbare ruimte, infrastructuur en imago te vervolmaken.
De wijze waarop de uitbreiding van Almere vorm krijgt zal meebepalen of
Almere dé stad voor de middenklasse blijft, of dat ook andere groepen zich tot
het wonen in Almere aangetrokken zullen voelen.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

40 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
2.5 Gemiddelde vraagprijs woningen Almere, 1 januari 2004-2009
Noorderplassen
Weerwater
Lage Vaart
Almere
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
0 1.5 3
kilometer
bron: NRC
Ook de woz-waarden van woningen en de gemiddelde vraagprijs laten zien dat
Almere een stad is van de middenklasse. Veel woningen hebben een vraagprijs
onder de € 300.000. Enkele gouden randjes zijn te vinden in Almere-Haven en
Almere-Hout.
2.3 Van Aeme-stelle tot Amstelveen
Toen de Randstad nog niet veel meer was dan een moerassig gebied, bevolkt
door vissers en boeren, vervulde de rivier de Amstel al een belangrijke rol. Het
gebied rondom de rivier werd Aeme-stelle genoemd; een oud-Nederlands
woord voor ‘waterachtig gebied’. Vanaf de rivier ontgon de bevolking het veen:
de afgestoken grond werd tot turf verwerkt en als brandstof gebruikt. Zo ontstond
waarschijnlijk rond het begin van de 13e eeuw in het veengebied ten westen
van Ouderkerk het veenwerkersgehucht Amstelveen. Rond 1278 kreeg het
dorp met de bouw van een kerk een kernfunctie. Ongeveer in diezelfde periode
werd de streek Aeme-stelle in twee bestuursgebieden verdeeld: Ouder-Amstel
ten oosten en Nieuwer-Amstel ten westen van de rivier, met Amstelveen als
centrum. Een belangrijke bron van inkomsten was turf, met name voor het snel
groeiende Amsterdam.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 41
2.6 Ouderkerkerlaan rond 1900
bron: Amstelveen
Van gehucht naar dorp en weer terug
In de 17e en 18e eeuw groeide Amstelveen uit tot een eenvoudig, maar vriendelijk
en welvarend dorpje met een aantal herbergen, winkels en ambachtelijke
bedrijfjes. De landelijke rust lokte veel Amsterdammers naar buiten. Zij kochten
of huurden huizen of kamers in het dorp om van het buitenleven te genieten en
in die tijd bouwden ook de rijke kooplieden hun prachtige landhuizen aan de
Amstel.
De gemeente Nieuwer-Amstel groeide in de 19e eeuw uit tot een welvarend
forensendorp, met een mooi nieuw raadhuis aan de Amstel. In 1896 annexeerde
Amsterdam een groot deel van het dichtbevolkte noordelijke gedeelte van
Nieuwer-Amstel. Tegenwoordig is dat (ongeveer) het stadsdeel Oud Zuid. Het
aantal inwoners daalde daarmee van 35.000 naar 5.500. In 1922 volgde een
tweede annexatie, het huidige Buitenveldert werd ook Amsterdam.
Begin twintigste eeuw
Bij het begin van de 20e eeuw was Amstelveen een eenvoudig landelijk dorp.
Enigszins afgelegen omdat het geen enkele belangrijke spoorweg- of waterverbinding
had. De verveningen liepen ten einde. De belangrijkste bron van
inkomsten was veeteelt met wat akkerbouw, maar ook de tuinbouw en de bloementeelt
waren al in opkomst. De bebouwing was vooral te vinden in de kernen
Amstelveen, Bovenkerk en Nes aan de Amstel en langs de doorgaande wegen,
zoals de Amsterdamseweg, de Handweg en de Noorddammerweg.
In de jaren twintig en dertig werden de eerste grootschaliger woningbouwprojecten
gerealiseerd, de tuindorpen in Randwijck en Elsrijk (West). De beter gesi-
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

42 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
tueerde Amsterdammers werden de eerste bewoners. Nog altijd zijn deze wijken
het meest in trek bij deze groep. Daarnaast werd ook de wijk Patrimonium
gebouwd door een woningbouwcorporatie voor de vele werkenden op Schiphol
en in de tuinbouw.
1964: Nieuwe naam
Na de Tweede Wereldoorlog ving Amstelveen een deel van de Amsterdamse
woningnood op en werd tevens officieel één van de woongemeenten van
Schiphol. In de jaren vijftig werden de wijken Elsrijk (Oost) en Keizer Karelpark
gebouwd en ook dit werden geliefde, lommerrijke wijken, ondanks de toenemende
hoogbouw. Voor het eerst kreeg een woningcorporatie een groot aantal
woningen in eigendom.
Het snel groeiende inwonertal leidde ook tot de ontwikkeling van een nieuw,
aantrekkelijk en centraal gelegen centrum. In 1964 veranderde de naam van
het bestuursgebied Nieuwer-Amstel, vanwege de dominante positie van
Amstelveen binnen de gemeente Nieuwer-Amstel, in Amstelveen.
In de jaren zestig en zeventig werden de wijken Bankras en Kostverloren
gebouwd. Opvallend was het grote aandeel hoogbouw in deze wijk en de vele
huurwoningen, zowel sociale huur als particuliere huur. Enkele decennia later
hebben particuliere verhuurders veel bezit al weer afgestoten, vaak verkocht aan
zittende bewoners, en is het aandeel koopwoningen gestegen. Ook zijn de eerste
(corporatie)flats alweer gesloopt.
Daarnaast werd in de jaren zestig Uilenstede gebouwd: de universiteitscampus
van de vu. Inmiddels staan daar bijna drieduizend wooneenheden en een enkel
zelfstandig appartement.
Met de wijken Kronenburg, Bankras en Kostverloren was Amstelveen Noord
voltooid.
In de jaren zeventig startte de aanbouw van de zuidelijke wijk Groenelaan, de
laatste wijk met grootschalige hoogbouw en veel huurwoningen. Waardhuizen
en Middenhoven volgden in de jaren zeventig en tachtig. Het zijn wijken met
veel hofjes en woonerven, waar laagbouw overheerst. De laatste jaren gaat de
vergrijzing in deze wijken snel: de kinderen gaan de deur uit, de ouders blijven
nog even zitten.
In de jaren negentig volgde nog de meest zuidelijke wijk Westwijk. Van de hofjes
was men toen weer helemaal afgestapt, de wijk kenmerkt zich door brede
straten en lange zichtlijnen. Deze laatste wijk nadert anno 2009 zijn voltooiing.
Westwijk is de meest kinderrijke wijk van Amstelveen en met de nieuwbouw
(komend jaar 400 nieuwbouwwoningen) blijft dat voorlopig ook zo. De wat
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 43
2.7 Gemiddelde vraagprijs woningen Amstelveen, 1 januari 2004-2009
Haarlemmermeer ringvaart
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
De Poel
Amstel
Ouder-
Amstel
Amstelveen
Ouderkerkerplas
0 1 2
kilometers
bron: NRC
beter gesitueerde Amsterdammers vormen nog steeds de belangrijkste groep
(eerste) bewoners. Daarnaast trekt de dure particuliere huur veel starters van
buiten de regio en de laatste jaren ook meer en meer expats.
De toekomst
Inmiddels heeft Amstelveen de 80.000ste bewoner begroet en daar zal het
niet bij blijven. De ondertunneling van de A9, de snelweg die Amstelveen nu
scheidt in een Noordelijk en Zuidelijk deel, betekent dat er ruimte komt voor
nieuwe ontwikkelingen. Deze zijn erop gericht om van Amstelveen weer één
stad te maken. Een tweede kans biedt het verleggen van de uitvliegroutes van de
Aalsmeerbaan. Daarmee komt bebouwing opnieuw in zicht.
Hoge WOZ-waarden
De woningen in Amstelveen zijn relatief duur. Nog niet zo duur als in
Amsterdam, maar het scheelt niet veel. De woz-waarden zijn daarmee ook relatief
hoog. De gemiddelde woz-waarde in Amstelveen is € 291.000, de laagste
waarde is € 29.000, de hoogste 6,3 miljoen.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

44 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
De woningen met de laagste waarden staan nogal verspreid over Amstelveen
met een lichte concentratie in Uilenstede. Bij de woningen met de hoogste waarden
is een duidelijker patroon te zien: langs de Amstel, langs oudere doorgaande
wegen, de gouden bocht bij het Amsterdamse Bos en de grote (deels vrije) kavels
in Bankras en in het zuiden van Westwijk.
2.4 Amsterdam 3
Middeleeuwen
Rond het jaar 1000 ontstond de nederzetting Aemstelledam daar waar nu het
oude hart van Amsterdam ligt. Omdat het gebied door afwatering inklonk, werden
dijken aangelegd, de Zeedijk – de Nieuwendijk en de Warmoesstraat – en
midden in de Amstel werd een dam met een sluis gebouwd. Deze Dam zelf werd
al gauw het economisch hart van de nederzetting met een markt en later een
waag. De nederzetting Aemstelledam groeide in de middeleeuwen uit tot een
redelijk welvarend handelsstadje dat vooral profiteerde van de handel met het
Oostzeegebied (graan en bier) en van de haringvangst in de Noordzee.
De middeleeuwse elite van de stad vestigde zich in de Warmoesstraat, aan de
andere kant van de Amstel vestigde zich het gewone volk met bedrijvigheid
vooral in de stegen tussen het huidige Damrak en de Nieuwendijk. Achter
deze dijken werden in de veertiende eeuw nieuwe wallen opgeworpen om het
overtollige water af te voeren en om de bevolking te huisvesten. Dit zijn de
Nieuwezijds en Oudezijds Achterburgwallen, Spui en Voorburgwallen. Tegen
het einde van de vijftiende eeuw werd er een nieuwe ring om de stad gegraven:
de Singel aan de westkant en aan de zuidkant en aan de oostkant een stadsgracht,
de Kloveniersburgwal en Geldersekade.
Gouden Eeuw
Door de groei van de economie en van het inwonertal in de 16e eeuw, wilde het
stadsbestuur uitbreiden. Rond 1580 werd er gekozen voor een gordel van grachten
tot aan de huidige Leidsestraat. De Heren-, Keizers- en Prinsengracht waren
van het begin af aan aantrekkelijke locaties voor de stedelijke elite. In de dwarsstraten
vestigde zich de dienstverlenende middenstand. Tussen Spui en Singel
kwamen woningen voor de gegoede burgerij. Met het drassige gebied dat nu de
Jordaan is bemoeide het bestuur van de stad zich niet. Maar projectontwikkelaars
kochten daar grond en bebouwden die met woningen voor het grauw.
In de tweede helft van de 17e eeuw werd de grachtengordel doorgetrokken tot
over de Amstel. Vanwege een knik in het patroon waren de kavels tussen de
Leidsestraat en de Vijzelstraat dieper: deze Gouden Bocht aan de Herengracht
werd zodoende het meest prestigieuze deel van de grachtengordel.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 45
2.8 Vondelpark rond 1880
Zie losse foto
bron: Stadsarchief Amsterdam
18e en 19e eeuw: van gezapigheid tot voorzichtig sociaal engagement
Omdat de bevolking minder snel groeide dan in de periode ervoor, bleef een
groot gebied ten oosten van de Amstel onbebouwd. Het gebied werd omgedoopt
tot de Plantage en er werden fruitboomgaarden gepland en er kwamen
theeschenkerijen. Amsterdam doezelde weg in lome gezapigheid. Vanwege het
door Napoleon opgeworpen handelsembargo tegen Engeland, had de positie
van Amsterdam als handelsstad te lijden. Met de komst van koning-koopman
Willem I werd de economie nieuw leven ingeblazen, hij stichtte onder meer
de Nederlandse Handel Maatschappij en initieerde talrijke infrastructurele
projecten. Later in deze periode werden eerst het Noordhollandsch Kanaal en
later het Noordzeekanaal en de Oranjesluizen aangelegd waarmee de positie
van Amsterdam als havenstad werd gestimuleerd. Door de oplevende economie
groeide de bevolking weer maar woonde, bij gebrek aan beter, onder erbarmelijke
omstandigheden in onder meer de Jordaan, de Nieuwmarktbuurt en op de
Oostelijke Eilanden.
Revolutiebouw en private villawijken
Om een oplossing te bieden voor de overbevolking in de verkrotte wijken
en uit angst voor cholera en volksopstanden, werden nieuwbouwplannen
gemaakt. Uiteindelijk koos het gemeentebestuur voor een oplossing van J. Kalf:
een gordel om de grachten heen waarbij de kavelstroken door particulieren
opgekocht konden worden. Het resultaat was een aaneenschakeling van snel en
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

46 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
goedkoop gebouwde wijken met smalle straten en slechte woningen: de huidige
Kinkerbuurt, Staatsliedenbuurt, de Pijp en de Dapperbuurt. Deze nieuwbouw
werd ook wel revolutiebouw of speculatiebouw genoemd omdat het een aardige
belegging was voor kleine zelfstandigen.
Om de rijke burgerij, die bij gebrek aan passende woonruimte veelal naar ’t Gooi
en Kennemerland vertrok, voor de stad te behouden, besloot een groep prominente
burgers onder leiding van Van Eeghen in 1864 zelf maar een stuk grond
te kopen en daar een villawijk en een park aan te leggen: het Willemspark en het
Vondelpark. Tot 1935 was dit park in bezit van een private stichting. Ook het
stadsbestuur kreeg behoefte aan een meer ruimtelijke, artistieke visie op stedenbouwkundige
nieuwbouwprojecten.
20e eeuw: De overheid als planner
Tot 1935, Plan Zuid
De stedenbouwkundige met die visie werd de architect Berlage. Hij stelde een
uitbreidingsplan op voor het gebied ten zuiden van de Vondelpark en de Pijp
dat in aangepaste vorm in 1917 werd aangenomen. Het werd vrijwel volledig
uitgevoerd door architecten van de Amsterdamse school met villa’s aan de
oostkant en gegoede arbeiderswoningen aan de westkant: de Rivierenbuurt.
1935 - 1970, AUP: Het Algemeen Uitbreidingsplan in pure en aangepaste vormen
In 1921 annexeerde Amsterdam een aantal randgemeenten waardoor de oppervlakte
van Amsterdam verviervoudigde. Stedenbouwkundig ontwerper C. van
Eesteren presenteerde in 1935 een functionalistische invulling van het plan.
Wonen, werken, recreëren en verkeer werden gescheiden. Het AUP werd in
ongewijzigde vorm gerealiseerd in het gebied dat nu de Westelijke Tuinsteden
beslaat.
Met de komst van de IJtunnel en Coentunnel (eind jaren ’60) werd ook de
ontwikkeling van Amsterdam-Noord ter hand genomen met wijken als
Nieuwendam-Noord, Buikslotermeer-Noord en Banne Buiksloot. Dit werden
wijken met arbeiderswoningen voor de scheepsbouwindustrie die aan de noordoever
van ’t IJ was gevestigd.
De volgende aanpassing van het AUP was het Structuurplan Amsterdam-Zuid
en Zuidoost met de Bijlmer. Wonen, werken, recreëren en verkeer bleven
gescheiden, de woningen ‘voor de toekomst’ werden gekenmerkt door systeembouw
en een honingraatstructuur. De Bijlmer werd een fiasco. De woonwensen
van stedelingen sloten niet aan bij het aanbod en er waren ook een aantal
onvoorziene processen, zoals de toestroom van Surinamers in het begin van
de jaren zeventig en de actieve suburbanisatiepolitiek in de jaren zeventig van
gemeenten als Almere.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 47
2.9 Gemiddelde vraagprijs woningen Amsterdam, 1 januari 2004-2009
Noordhollandsch kanaal
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Amsterdam
Amsterdam-Rijnkanaal
Haarlemmermeer ringvaart
Amstel
0 2 4
kilometer
Gaasperplas
bron: NRC
1970 - heden, de compacte stad
In de jaren zeventig bleken licht, lucht en ruimte toch niet de ideale woonomgevingselementen
te zijn. Stadsuitbreiding door annexatie was niet meer van deze
tijd, stadsvernieuwing kwam op gang en het idee van de compacte stad voorzag
in verdichting en vermenging van wonen, werken en recreatie. Daarnaast begon
in de jaren tachtig – relatief spontaan – de Pijp te veryuppen. Aansluitend zijn
het Oostelijk Havengebied en het opgespoten IJburg ontwikkeld. En hoewel er
ook nu ruimte is voor sociale woningbouw, wordt vooral ingezet op duurdere
koopwoningen om koopkrachtige gezinnen voor de stad te behouden.
Woningprijzen in Amsterdam
De gemiddelde vraagprijs van woningen in Amsterdam verschilt sterk per
gebied. In het zuidelijke deel van de stad en in de grachtengordel zijn de hoogste
woningwaarden te vinden. De laagste waarden liggen vooral aan de randen van
de stad, buiten de ring A10.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

48 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
2.5 Ups en downs van Haarlem
De middeleeuwen
Van de 13e tot en met de 17e eeuw was Haarlem een belangrijke textielstad waar
laken, linnen en wol werden geproduceerd. Ook was gedurende de middeleeuwen
het brouwen van bier een belangrijke bron van inkomsten.
Haarlem telde rond 1620 circa 40.000 inwoners. In de tweede helft van de 17e
eeuw, vanaf ongeveer 1680, ging het bergafwaarts met Haarlem. De bedrijvigheid
en de bevolking liepen terug; in 1815 tot 17.000 inwoners, waarvan
er velen arm waren. In 1846 was het beeld nog steeds treurig. Een op de vijf
Haarlemmers moest een beroep op de bedeling doen. De kleine woningen in
Haarlemse hofjes, in het centrum van de stad, vormen een voorbeeld van toenmalige
armenzorg door de gegoede burgerij. De woningen waren bedoeld voor
behoeftige ouderen en bejaarden vrouwen.
Het industriële tijdperk tot WOII
In de tweede helft van de negentiende eeuw begon de stad langzaam op te krabbelen.
Er kwamen nieuwe industrieën. Zo ontwikkelde de rijtuigenfabriek van
J.J. Beijnes zich tot de moderne Koninklijke Fabriek van Rijtuigen en Spoorwagens.
Uit de kistenfabriek van Hendrik Figee groeide een bedrijf dat zich toelegde op
hefkranen, heimachines en baggermolens. Haarlem kreeg ook een internationale
reputatie op het gebied van de grafische industrie. De firma Enschedé bijvoorbeeld
groeide uit tot een groot en veelzijdig bedrijf.
Het postindustriële tijdperk na WOII
De crisis van de jaren dertig bracht ook in Haarlem veel sociale ellende teweeg.
Zo moest de fabriek Beijnes 400 van de 460 arbeiders ontslaan. Ook de stad
kwam in de rode cijfers. Na de Tweede Wereldoorlog verdwenen de grote
industriële bedrijven uit de stad. Haarlem werd een stad van winkels, horeca,
zakelijke dienstverlening en publieke instellingen als scholen en overheidsinstellingen.
Ook het toerisme vormt een belangrijk onderdeel van de Haarlemse
economie.
De bevolking van Haarlem is met name sterk gegroeid in de periode 1870-1970
van circa 31.000 inwoners tot circa 173.000 inwoners (na 1970 is de bevolkingsomvang
gedaald tot circa 148.000). Door de eeuwen heen hebben zich mensen
uit het buitenland gevestigd in Haarlem. Veel Haarlemmers hebben Vlaamse,
Duitse, Engelse, Zwitserse of Italiaanse voorouders, vaak zonder dat zelf te
weten.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 49
2.10 Hofjes in Haarlem
bron: Haarlem
Het inkomensniveau van de huidige Haarlemmers ligt boven het landelijke
gemiddelde. In de wijken/buurten Duinwijk, Haarlemmerhoutkwartier,
Ter Kleef & Te Zaanen, de Oude stad en Spoorbaan Leiden is het inkomen naar
verhouding hoog. Voor Haarlem-Oost, Oud Schoten en Spaarndam, Westoever
Noord Buitenspaarne en Schalkwijk geldt het omgekeerde.
Haarlem heeft een relatief oude woningvoorraad: 10% van voor 1900, 41%
van tussen 1900 en de Tweede Wereldoorlog en bijna een kwart (22%) van
tussen die tijd en 1970. Het aanbod van recente woningen, waar bijvoorbeeld
Haarlemmers met een relatief hoog inkomen naar toe kunnen doorstromen, is
derhalve klein.
Haarlem kent geen uitbreidingsgebieden. Toch is Haarlem bouwlustig. De nieuw
te bouwen woningen moeten worden gerealiseerd binnen bestaand stedelijk
gebied; voornamelijk op herontwikkelingslocaties. De geraamde productie voor
de jaren 2006 t/m 2012 betreft circa 130 kleine en grotere projecten. Grote
aantallen worden gerealiseerd in Delftwijk, bij de Raaks, Mariastichting, Deo,
Ripperda, 023 (noordstrook Schalkwijk), EKP-terrein, overbouwing Randweg
en diverse locaties in de Spoorzone.
Woningprijzen in Haarlem
Haarlem is een gewilde woonstad met een uitstekend woonklimaat. Hoewel
de woningen over het algemeen klein zijn, zijn de prijzen (per m 2 ) hoog. In de
volgende kaart zien we de huidige situatie rondom de waarde van Haarlemse
woningen.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

50 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
2.11 Gemiddelde vraagprijs woningen Haarlem, 1 januari 2004-2009
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Mooie Nel
Haarlem
Bloemendaal
Haarlemmermeer ringvaart
0 1 2
kilometers
bron: NRC
2.6 Haarlemmermeer
Droogmakerij Haarlemmermeer 1852 - WOII
Haarlemmermeer werd na vele plannen in de eeuwen ervoor eindelijk drooggemalen.
Dit droogmalen moest het gevaar van het Oude Haarlemmer Meer,
Leydsche Meer, Oude Meer en het Spiering Meer beteugelen voor de steden
Amsterdam, Haarlem en Leiden. De nieuwe grond werd als bijkomstigheid
gezien. De beschikbare grond werd in gelijke delen verkaveld en verpacht aan
boeren. Pas later kregen meer boeren de grond in eigendom. Langs de Ringvaart
ontstonden dorpjes die tegen oude dorpen aanlagen. Bovendien werden twee
dorpen in het midden van de polder planmatig aangelegd met de bedoeling
om hier voorzieningen te centreren. In 1877 woonde meer dan de helft van
de inwoners aan de rand van Haarlemmermeer. De leefomstandigheden in
Haarlemmermeer waren in de begintijd zwaar en ongezond. Dit kwam door het
ontbreken van voorzieningen, een slechte infrastructuur en een voortdurende
strijd om het water weg te pompen. De meeste bewoners kwamen uit het kleigebied
van Noord- en Zuid-Holland, Friesland en uit het noordwestelijk deel
van Noord-Brabant. Haarlemmermeer was in deze periode vooral in gebruik als
agrarisch gebied. Men woonde er liever niet vanwege de zware leefomstandig-
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 51
heden. In 1916 werd luchthaven Schiphol geopend als militair vliegveld. Vanaf
de jaren twintig neemt het belang van lijndiensten toe en wordt Schiphol steeds
meer een burgerluchthaven.
Na WOII tot 1960
De nieuwbouwprojecten waren van kleine omvang. De gemeente wilde zo enerzijds
het draagvlak voor voorzieningen versterken maar anderzijds ook voorzien
in de plaatselijke woningbehoefte en die van de werkers op Schiphol. Vooral de
kernen Badhoevedorp en Zwanenburg groeiden snel. Een kwart van de bevolking
woonde in deze twee kernen en ruim de helft van de inwoners woonde aan
de randen van de polder. In deze tijd bestond er een duidelijk onderscheid tussen
de plattelandsbevolking en de stedelijke bevolking. Verder groeide Schiphol
sterk door de groei van de burgerluchtvaart. Het beleid in die tijd was de rest van
Haarlemmermeer vooral open te laten, vanwege het belang van agrarisch gebied
rondom steden.
Rond 1960 – tot begin jaren ’80
In deze tijd was er sprake van meer planmatige grootschalige groei. Deze groei
vond vooral plaats in Hoofddorp en Nieuw-Vennep. Mensen wilden weg uit de
stad vanwege niet toereikende woonruimte voor de groeiende middenklasse.
Men wilde graag een eengezinswoning met tuin (veel laagbouw), maar deze was
2.12 Graan voor Visch, eerste uitbreidingswijk Hoofddorp
bron: Haarlemmermeer
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

52 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
in de stad niet te vinden. Overwegend gezinnen met kinderen kwamen vanuit
de omliggende steden in Haarlemmermeer wonen. Het traditionele verschil
tussen de stedelijke en plattelandscultuur werd snel kleiner. Nieuwe inwoners
bleven wel sterk georiënteerd op de omliggende steden, terwijl geboren en
getogen Haarlemmermeerders meer op de eigen dorpsgemeenschap gericht
bleven. Het openhouden van het landschap bleef belangrijk. Haarlemmermeer
als agrarische gemeente vormde een groene buffer tussen de omliggende stedelijke
gebieden.
Begin jaren ’80 tot heden
Haarlemmermeer kreeg een groeikernstatus om de woningbehoefte uit omliggende
steden op te vangen. Ook na het loslaten van het groeikernbeleid is
Haarlemmermeer een aanmerkelijk deel van de woningbehoefte van de regio op
blijven vangen (zowel uit Haarlem, Amsterdam, Meerlanden en Bollenstreek).
De ruimtelijke druk op Haarlemmermeer is sterk toegenomen. De werkgelegenheid
is gegroeid, Schiphol werd een belangrijke mainport, nieuwe woonwijken
zijn gebouwd en het ruimtebeslag van infrastructuur is toegenomen. Deze
periode is gekenmerkt door een sterke planmatige groei van vooral Hoofddorp,
maar later ook van Nieuw-Vennep en Vijfhuizen (door vinex-locaties).
2.13 Gemiddelde vraagprijs woningen Haarlemmermeer, 1 januari 2004-2009
Hillegom
Bennebroek
Haarlemmermeer ringvaart
Haarlemmermeer
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
0 1,5 3
kilometer
bron: NRC
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 53
De opkomst van het twee- en anderhalf verdienermodel heeft grote invloed
gekregen op de tijdsbesteding van veel Haarlemmermeerders. De leefomgeving
van de Haarlemmermeerder strekt zich nu uit over de regio; de actieradius van
inwoners is – mede door het grote autobezit – erg groot; inwoners waarderen
en maken gebruik van de gunstige ligging van Haarlemmermeer. De keuze voor
Haarlemmermeer als woonplaats is vooral pragmatisch van aard, vanwege de
beschikbare woonruimte en gunstige ligging. Haarlemmermeer is vooral in trek
bij de (hogere) middenklasse. 4 Er ontstaan atypische vormen van stedelijkheid
binnen Haarlemmermeer, waarbij rust en ruimte samengaat met dynamiek en
drukte. 5
Woningprijzen Haarlemmermeer
Een groot deel van de woningen in Haarlemmermeer heeft een vraagprijs van
rond de € 250.000. De hoogste woningwaarden bevinden zich aan de randen
van Hoofddorp en Badhoevedorp.
2.7 Van Purmer tot Purmerend
Het begin
De oorsprong van de naam Purmerend ligt in het vissersdorp Purmer, dat door
een grote stormvloed en de overstroming van 1202 grotendeels verloren ging.
Purmerend is waarschijnlijk voortgekomen uit een streekdorp, dat bij de belangrijkste
kruising van de dijk bij het Beemstermeer met de weg van Amsterdam
naar Hoorn lag, die via Landsmeer en Den Ilp ging. Op deze kruising kwam een
marktplein tot stand met een kerk.
Willem Eggert
In 1410 kreeg Purmerends stadsrechten. Graaf Willem VI verhief in dat jaar zijn
vriend en rentmeester Willem Eggert in de adelstand en schonk hem Purmerend.
Van 1410 tot 1413 liet Willem Eggert het kasteel Purmersteijn bouwen. Hij was
daarmee een van de eerste Amsterdammers die naar Purmerend verhuisde. Hij
kon niet weten dat in de twintigste eeuw nog vele duizenden Amsterdammers
zijn voorbeeld zouden volgen. Al in 1448 werden twee jaarmarkten ingesteld
en een veemarkt. Uit een niet-officiële volkstelling blijkt dat Purmerend in 1420
ongeveer 500 inwoners telde.
Midden tussen de droogmakerijen
Tot het begin van de 17e eeuw lag Purmerend te midden van het water. Dit veranderde
toen rijke Amsterdamse kooplieden opdracht gaven om de Beemster
(1612), Purmer (1622) en Wormer (1626) droog te maken. Purmerend kwam
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

54 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
2.14 Purmerend rond 1694
bron: De Wits Stedenboek
nu te midden van vruchtbaar land te liggen en kon daardoor haar marktfunctie
verder ontwikkelen. In de twee eeuwen daarna werden de bebouwingsgrenzen
van Purmerend niet verlegd, wel werd de bebouwing verdicht. In 1632 stonden
er niet meer dan 457 huizen in de stad, in 1740 waren dit er 630. Het aantal
inwoners bedroeg toen 2.600.
Bereikbaarheid verbeterd
In de 19e eeuw is de opening van het Noordhollandsch Kanaal (1825) van
invloed geweest op de economische ontwikkeling van Purmerend. Deze is
gegraven in verband met de verzanding van de toegang tot de Amsterdamse
haven. Purmerend profiteerde van de ligging aan de route van de zeeschepen
die op weg waren naar Amsterdam. Door de aanleg van de spoorverbinding
Enkhuizen-Zaandam (1885) en de tram van Amsterdam-Alkmaar werd de
bereikbaarheid van Purmerend aanzienlijk verbeterd. Eind 19e, begin 20e eeuw
was voor Purmerend een periode van grote bloei, niet in het minst door de groei
van Amsterdam als afzetgebied.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 55
Echte bevolkingsgroei pas na 1955
Tot uitbreiding van de stad buiten de wallen en grachten werd niet eerder overgegaan
dan begin 20e eeuw. Eind 19e eeuw telde Purmerend 5.000 inwoners en
rond 1950 waren het er 7.000. De echte groei van de stad begon pas in de tweede
helft van de 20e eeuw, toen Purmerend bereid was een bijdrage te leveren aan
het oplossen van de woningnood in Amsterdam. In 1955 begon de bouw van
de eerste 200 woningen voor werknemers van bedrijven in Amsterdam-Noord.
De bedrijven daar zagen geen mogelijkheden meer om hun werknemers in de
hoofdstad te huisvesten. In de jaren daarna liet Amsterdam een deel van de haar
toegewezen woningbouwcontingenten in Purmerend bouwen.
Jaren van middel- en hoogbouw
Zo ontstonden in de jaren zestig de wijken Overwhere (zuidelijk deel),
Wheermolen en Overwhere (noordelijk deel), met open bouwblokken, grote
bouwstromen, dus veel herhalingsbouw. Bij de vele woningwetwoningen die
er gebouwd werden, lag het accent in de eerste jaren op vierlagen portiek- en
galerijflats en daarna op hoogbouw galerijflats. Na de voltooiing van deze wijken
waren de bouwmogelijkheden binnen Purmerend even uitgeput. In 1975 heeft
Purmerend ruim 31.000 inwoners.
De woonerven
Pas na het midden van de jaren zeventig kon weer volop gebouwd worden in de
Gors, aanvankelijk op het grondgebied van Ilpendam. Kleinschaligheid was toen
het motto geworden. Met de bouw van (hoogbouw)flats werd radicaal gestopt en
de woonerven deden hun intrede. De woningbouw in de Gors bestaat volledig
uit eengezinswoningen met het accent op premiehuur en premiekoopwoningen.
Veel Purmerenders werden in staat gesteld hun flatwoning te verruilen voor een
eengezinswoning. Vooral gezinnen met kinderen kregen en grepen deze kans,
waardoor het vertrek van Purmerenders naar verder gelegen plaatsen ten noorden
van Purmerend kon worden afgeremd.
Meer stedelijkheid
Begin jaren tachtig ging Purmerend verder met woningbouw in het noordelijk
deel van de Gors en in de wijk Purmer-Noord. De Gors-Noord had aanvankelijk
een bestemming als centrumgebied met een belangrijke werkgelegenheidsfunctie.
Het lukte echter onvoldoende deze functie in te vullen waardoor de
gronden lange tijd braak dreigden te liggen met alle financiële gevolgen van dien.
De omzetting in een woonfunctie in de vorm van premiekoop- en premiehuurwoningen
bracht gedeeltelijk uitkomst.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

56 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
Door de hoge rente begin jaren tachtig, was het echter niet eenvoudig om deze
woningen aan de man te brengen. Het gevolg daarvan was dat veel van deze
plannen omgezet werden in plannen voor sociale woningbouw, al dan niet
in gestapelde vorm. Deze woningen waren over het algemeen klein en sober
van uitvoering met een houten berging in de achtertuin. Toch moesten zij een
relatief hoge huur opbrengen. Ook het aanzien van de nieuwbouw werd in de
jaren tachtig duidelijk anders. Zowel in de Gors-Noord als in grote delen van
de Purmer-Noord werden de voortuinen in de ban gedaan, de woningdichtheid
verhoogd, om de stedelijkheid te benadrukken. De grens van 50.000 inwoners
werd in 1985 gepasseerd.
Meer ruimte en groen
In de tweede helft van de jaren tachtig werd gestart met de woningbouw in
Purmer-Zuid. In het hart van deze wijk loopt van noord naar zuid een waterpartij
die het centraal in de wijk gelegen park doorsnijdt. Het is een ruim opgezette
wijk met een groene parkachtige uitstraling. Door het lage renteniveau en de
stijgende welvaart zijn in deze wijk weer veel meer duurdere eengezinswoningen
in de koopsector gebouwd met aan de oostzijde de twee onder een kapwoningen
en de vrijstaande woningen. In 1995 wordt de grens van 65.000 inwoners
bereikt.
Op weg naar 80.000 inwoners
Weidevenne is voorlopig de laatste nieuwbouwwijk van Purmerend. Voor deze
vinex-wijk, moest het Noordhollandsch Kanaal overgestoken worden. In 1997
is met deze wijk een aanvang gemaakt; de wijk is op dit moment voor meer
dan 80% voltooid. Aan de zuidzijde van deze wijk vormt de ecologische zone
Weideveld een natuurlijke verbinding tussen bebouwing en het waterrijke
veenweidelandschap. Het aandeel koopwoningen is opgevoerd tot 80% en de
verscheidenheid aan woonvormen is in deze wijk ongekend groot. In het laatste
deel van de wijk dat het dichtst tegen het oude centrum aan ligt, worden veel
woningen gebouwd in de vorm van halfgesloten bouwblokken met parkeren
op de binnenterreinen. Volgens de laatste bevolkingsprognose zal in 2010 de
80.000ste inwoner verwelkomd worden.
Woningwaarden in Purmerend
Purmerend heeft veel woningen met een waarde tussen de € 150.000 en
€ 250.000. De duurdere woningen bevinden zich vooral aan de randen van
de gemeente.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 57
2.15 Gemiddelde vraagprijs woningen Purmerend, 1 januari 2004-2009
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Noord-Hollandsch Kanaal
Purmerend
0 1 2
kilometer
bron: NRC
2.8 Zaanstad
IJzertijd en Romeinse Tijd
In de IJzertijd (600 v. Chr.) trokken de eerste mensen vanuit de duinstreek
het grondgebied van Zaanstad binnen, in wat nu de dorpen Assendelft en
Krommenie zijn. De rest van Zaanstad was een zompig, moeilijk toegankelijk
hoogveenmoeras. De eerste bewoners waren boeren die rechthoekige boerderijen
bouwden met een plaggenfundering en lemen wanden. De daken waren
van riet. Tot in de derde eeuw na Chr., in de Romeinse Tijd, konden deze
mensen zich in het westen van de Zaanstreek handhaven. Na ongeveer 250
trokken ze weg, gedwongen door de stijging van de zeespiegel.
Middeleeuwen
Rond 950 kwamen opnieuw boeren vanuit de duinstreek Assendelft en
Krommenie binnen. Door het graven van sloten en het aanleggen van dijken kon
daarna het hele Zaanse hoogveengebied worden ontgonnen. De middeleeuwse
boerderijen werden op dezelfde manier gebouwd als die in de IJzertijd en de
Romeinse Tijd. In de loop van de 14e en 15e eeuw ’versteenden’ de funderingen
en werden de wanden gemaakt van gezaagd en geteerd hout. Mensen die het zich
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

58 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
konden veroorloven lieten ook een stenen haard metselen. Het dak bleef van riet.
Na 1300 concentreerde de bewoning zich langs de dijken en ontstond de zo
kenmerkende lintbebouwing. In deze periode woonden een paar duizend
mensen op het grondgebied van het huidige Zaanstad.
De gouden eeuw en het verval
Door de uitvinding van de houtzaagmolen (1592) bloeide de economie op.
De Zaanstreek werd het eerste industriegebied van Europa. Het aantal inwoners
nam toe van 10.000 in 1580 naar 27.000 in 1750. In die tijd stonden er honderden
molens, waarvan een groot deel houtzaagmolens. In de Zaanstreek was hout
een goedkoop bouwmateriaal. Terwijl de rest van Nederland huizen in steen
bouwde, bleef de houtbouwtraditie in de Zaanstreek voortleven. Wel verving
men, in verband met brandgevaar, het riet op de daken door dakpannen. Onder
invloed van de rijke koopmanshuizen in Amsterdam versierden succesvolle
Zaanse kooplieden de gevels van hun huizen met uitbundig houtsnijwerk en
lieten binnen enorme, betegelde schouwen zetten (zgn. ‘smuigers’). Zo ontstond
het ‘Zaanse woonhuis’. Het teren nam af en men verfde de buitenmuren steeds
vaker groen, blauw, wit of geel. De overgrote meerderheid van de bevolking was
echter niet rijk en woonde in kleine, onversierde houten huizen. Groengeverfd,
dat wel. De tweede helft van de 18e eeuw was een periode van economische
achteruitgang met het dieptepunt rond 1810, toen er nog maar 20.000 mensen
in de Zaanstreek woonden.
De nieuwe tijd
Door de opbloei van de economie nam de bevolking weer toe tot 30.000 en
50.000 rond 1900. Voor deze mensen werden in hoog tempo huizen gebouwd:
voor de arbeiders kleine, niet al te beste houten rijtjeshuizen, vaak met een stenen
voorgevel, voor de middenklasse geheel stenen, vrijstaande, luxe huizen en voor
de rijke ondernemers fraaie, soms buitensporig grote villa’s. De arbeiders woonden
aan paden en nauwe straten haaks op de oude linten, de rijke ondernemers
langs de Zaan met uitzicht op hun fabrieken. Om onduidelijke reden verfde men
de houten woningen vrijwel alleen nog maar groen (‘Zaans groen’).
De woningwet van 1902 maakte een einde aan de eeuwenoude houtbouwtraditie.
Er mochten vanaf dat jaar alleen nog maar stenen huizen worden gebouwd.
De woningwet maakte echter sociale woningbouw mogelijk. Vooral in de plaatsen
langs de Zaan, waar de meeste industrie stond, verrezen bakstenen arbeiderswijken
met woningen van wisselende kwaliteit en grootte.
Door de aanleg van spoorlijnen, autowegen en telefoonlijnen was het voor de
rijke ondernemers niet langer meer nodig direct in de buurt van hun fabrieken
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 59
2.16 Langs de Zaan
bron: Zaanstad
langs de Zaan te wonen. Zij verhuisden naar de duinstreek waar de grond droog
was en de lucht schoon. De Zaanstreek kreeg een steeds eenzijdiger bevolkingssamenstelling:
veel arbeiders, wat boeren en weinig kantoorpersoneel en
middenklasse en vrijwel geen rijke bovenklasse. Tussen 1910 en 1940 groeide
het inwoneraantal tot 80.000 en werden er veel sociale en kleine woningen
gebouwd en nauwelijks middenklassenhuizen of villa’s. Dit had ook zijn effect
op de rest van de samenleving: het winkelaanbod was eenzijdig en gericht op
weinig koopkrachtige klanten, er was geen groot theater, er waren weinig parken,
weinig musea, geen hogescholen etc.
Groeispurten vanaf de jaren zestig in verschillende kernen
Het bevolkingsaantal passeerde rond 1955 de 100.000 en schommelde rond het
jaar 2000 om de 150.000. Met een productie van ongeveer 1.000 woningen
per jaar werd vanaf de jaren zestig de naoorlogse woningnood te lijf gegaan.
Ook in de jaren zeventig zette deze hoge productie zich voort. Verspreid over de
stad, tot 1974 nog verschillende gemeenten, kwamen nieuwe woonwijken tot
stand. Poelenburg – nu een van de landelijke prachtwijken – verrees, evenals de
Zaandamse wijken Pelders- en Hoornseveld en Kogerveldwijk. Het zijn wijken
met veel goedkopere huurwoningen. Ook in het westelijk deel van Krommenie
werden in deze tijd veel woningen gebouwd.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

60 2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio
In de periode 1975-1990 werden opnieuw diverse woonwijken toegevoegd,
vooral aan de noord- en westrand van Zaandam. Het zijn rustige middenklassewijken,
die nu langzaam aan het vergrijzen zijn.
Diversiteit en kwaliteit
De bouwproductie zet zich op lager niveau voort vanaf de jaren negentig. Het
Zaanoeverproject is dan gestart, fabrieken langs de Zaan maken plaats voor
moderne koop- en huurappartementen. In het noorden van de gemeente wordt
gestart met de nieuwe Vinexwijk Saendelft met veel laagbouw. Vissershop, het
eerste sociale woningbouwproject uit de jaren twintig uit de vorige eeuw, wordt
gesloopt en vervangen door nieuwe huizen in dezelfde stijl. Ook in andere wijken
met een eenzijdige en kwalitatief vaak slechte woningvoorraad wordt via herstructurering
meer diversiteit geboden. In 2005 wordt de 60.000ste woning
gebouwd. Naast bouwproductie komt de kwaliteit van het wonen steeds meer
in beeld als leidend principe. Dat uit zich in een grote differentiatie naar prijs,
woningtype en woonmilieu.
2.17 Gemiddelde vraagprijs woningen Zaanstad, 1 januari 2004-2009
Heemskerk
0 1,5 3
kilometer
’t Zwet
De Poel / ’t Zwet
Beverwijk
Zaan
€ 75.000
€ 150.000
€ 250.000
€ 500.000
€ 750.000
€ 1.000.000
€ 2.500.000
Zaanstad
Nauernase Vaart
Zijkanaal C
bron: NRC
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

2 Ontstaan van rijkdom en armoede in de regio 61
Woningwaarden in Zaanstad
Zoals al uit figuur 2.2 naar vorige kwam zijn de woz-waarden van woningen in
Zaanstad relatief laag. Dit is terug te zien in de vraagprijzen van woningen, deze
liggen veelal tussen de € 150.000 en € 250.000.
Noten
1 Kaarten vervaardigd door NRC. De getoonde wegen komen uit het Nationaal Wegenbestand
van Rijkswaterstaat. De wijk- en gemeentegrenzen komen van CBS/Topografische
Dienst Kadaster. De overige elementen (sporen en treinstations, natuurgebieden, zee en
overig water) komen van Geodan.
2 Bronnen: Berg, J.J., S. Franke en A. Reijndorp (2007): Adolescent Almere. Hoe een Stad
wordt gemaakt en Breed, E., P. de Jong., e.a. (2001): Vijfentwintig jaar mensenwerk.
Samen leven in een nieuwe stad.
3 Geschiedenis van Amsterdam deel I tot en met deel IV, 2004 - 2007, SUN.
4 Construct met de variabelen: opleiding, inkomen en leeftijd.
5 Meer hierover is te vinden in ‘de Staat van Haarlemmermeer’.
Bronnen: www.haarlemmermeer-geschiedenis.nl, gemeente Haarlemmermeer (2005),
KoWI, gemeente Haarlemmermeer (2008) Staat van Haarlemmermeer.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

62
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

63
3
Gouden randjes en
pockets of poverty
Hoe is armoede en rijkdom verdeeld in de Metropoolregio? Waar zitten de
pockets of poverty en waar de gouden randjes? In dit hoofdstuk wordt gekeken
naar de verdeling van inkomens in de Metropoolregio Amsterdam. Allereerst
komt het gemiddeld inkomen van huishoudens en personen aan de orde waarna
wordt ingegaan op het aandeel rijken en armen in de verschillende gemeenten
en wijken. Tenslotte komt inkomensongelijkheid aan bod: zijn de inkomens
gelijk of juist scheef verdeeld over de regio en tussen de gemeenten? Het hoofdstuk
eindigt met een beschrijving van de inkomensontwikkeling van elk van de
zeven grote gemeenten.
In het hele hoofdstuk worden telkens eerst de algemene trends in de Metropoolregio
(alle gemeenten) nader beschouwd, vervolgens komen de belangrijkste
verschillen tussen de gemeenten en wijken in de Metropoolregio aan bod.
Daarna wordt ingezoomd op Almere, Amstelveen, Amsterdam, Haarlem,
Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad, de gemeenten die meewerkten
aan de totstandkoming van dit boekje. Aan het einde van dit hoofdstuk is een
overzicht met gebruikte definities opgenomen.
3.1 Gemiddeld inkomen
Het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens, ook
wel het koopkrachtinkomen genoemd, bedroeg in Nederland in 2005 € 20.800.
Bloemendaal is in de Metropoolregio de gemeente met het hoogste gemiddelde
koopkrachtinkomen (€ 34.600). In Amsterdam (€ 20.200) ligt het koopkrachtinkomen
het laagst. Dit wil zeggen dat huishoudens in Amsterdam gemiddeld
minder te besteden hebben dan huishoudens in de andere gemeenten van de
Metropoolregio. Van de zeven grote gemeenten hebben Amsterdam, Almere,
Zaanstad en Purmerend een inkomen onder het Nederlandse gemiddelde. Het
koopkrachtinkomen van Haarlemmermeer en Amstelveen ligt ruim boven het
Nederlandse gemiddelde, dat van Haarlem in mindere mate ook (zie tabel 3.1).
Een andere maat om het inkomen te bekijken is het inkomen van personen met
52 weken inkomen. 1 De rangschikking van het inkomen van personen, met
52 weken inkomen, is anders dan die van het koopkrachtinkomen van huishoudens
(zie tabel 3.2). In Purmerend en Zaanstad is het besteedbaar inkomen
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

64 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.1 Gestandaardiseerd gemiddeld besteedbaar inkomen particuliere huishoudens, 2005
(x € 1.000)
gemeente
koopkrachtinkomen huishoudens
Amstelveen 25,1
Haarlemmermeer 23,2
Haarlem 21,1
Purmerend 20,7
Zaanstad 20,4
Almere 20,3
Amsterdam 20,2
Nederland 20,8
bron: CBS
per persoon het laagst en onder het Nederlandse gemiddelde. Hoewel de rangschikking
op de laagste plekken verschilt, staan Amstelveen en Haarlemmermeer
zowel wat betreft koopkracht van huishoudens als wat betreft het inkomen per
persoon op plek 1 en 2.
Het verschil in rangorde, van met name Amsterdam, kan verklaard worden
doordat in Amsterdam relatief veel alleenstaanden en eenoudergezinnen wonen.
Het koopkrachtinkomen corrigeert voor schaalvoordelen die meerpersoonshuishoudens
hebben door een gemeenschappelijke huishouding. Het corrigeert
echter niet voor de omvang van de groep alleenstaanden. Naast de grote groep
alleenstaanden in Amsterdam is de participatiegraad relatief laag: de werkloosheid
is er hoger dan gemiddeld evenals het aandeel mensen met een uitkering.
3.2 Gemiddeld besteedbaar inkomen personen en particuliere huishoudens, 2005 (x € 1.000)
besteedbaar inkomen
personen met koopkrachtinkomen
gemeente 52 weken inkomen huishoudens
Amstelveen 22,7 25,1
Haarlemmermeer 20,1 23,2
Amsterdam 19,0 20,2
Haarlem 18,8 21,1
Almere 18,3 20,3
Zaanstad 17,8 20,4
Purmerend 17,7 20,7
Nederland 18,2 20,8
bron: CBS
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 65
3.3 Beroepsbevolking (15-64 jaar) naar opleidingsniveau, 2007 (procenten)
lager middelbaar hoger
gemeente onderwijs onderwijs onderwijs totaal
Amsterdam 15 33 51 100
Amstelveen 17 39 47 100
Haarlem 21 39 39 100
Haarlemmermeer 25 46 28 100
Purmerend 24 51 24 100
Zaanstad 24 52 24 100
Almere 26 48 23 100
Metropoolregio 19 41 38 100
Nederland 23 44 31 100
bron: CBS
Dit heeft invloed op het koopkrachtinkomen. Maar het inkomen van de personen
met inkomen ligt in Amsterdam, vooral voor vrouwen, hoger dan in Almere,
Purmerend en Zaanstad, mogelijk door het opleidingsniveau of het aantal uren
dat de vrouwen werkzaam zijn.
Zoals in tabel 3.3 is af te lezen is het opleidingsniveau van de beroepsbevolking
in Amsterdam en Amstelveen veel hoger dan in de andere gemeenten.
Stijging koopkrachtinkomen 2000-2005
Tussen 2000 en 2005 is het koopkrachtinkomen in Nederland gestegen van
€ 18.000 in 2000 tot € 20.800 in 2005. Wel was er tussen 2002 en 2003 sprake
van een kleine daling van het koopkrachtinkomen maar sinds 2003 is de stijging
weer doorgezet (tabel 3.4). Dit patroon geldt ook voor de meeste van de zeven
grote gemeenten in de Metropoolregio. Het besteedbaar inkomen van personen
met 52 weken inkomen is eveneens gestegen tussen 2000 en 2005 (tabel 3.5).
De inkomens in Amstelveen en Haarlemmermeer zijn de hele periode hoog
ten opzichte van de vijf andere gemeenten en ten opzichte van het Nederlandse
gemiddelde (zie figuur 3.6 en 3.7). Het persoonsinkomen is in Amstelveen
sneller gestegen dan gemiddeld in Nederland. Het persoonsinkomen in
Haarlemmermeer lag de gehele periode ruim boven het Nederlandse gemiddelde
maar is niet verder uitgelopen.
In Amsterdam lag het koopkrachtinkomen in 2000 nog ruim onder de andere
grote gemeenten en het Nederlandse gemiddelde, sinds 2004 is dit verschil kleiner
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

66 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.4 Ontwikkeling koopkrachtinkomen, 2000-2005 (x € 1.000)
gemeente 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Amstelveen 21,5 23,5 25,0 24,4 24,5 25,1
Haarlemmermeer 20,3 21,8 22,6 22,6 22,5 23,2
Haarlem 18,3 19,5 20,4 20,5 20,6 21,1
Purmerend 18,1 19,2 20,2 20,1 19,9 20,7
Zaanstad 18,1 19,2 20,2 20,1 19,8 20,4
Almere 18,1 19,6 20,2 19,9 19,9 20,3
Amsterdam 17,4 18,6 19,7 19,4 19,5 20,2
Nederland 18,0 19,3 20,3 20,2 20,2 20,8
bron: CBS/RIO
3.5 Ontwikkeling inkomen personen met 52 weken inkomen, 2000-2005 (x € 1.000)
gemeente 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Amstelveen 19,7 21,2 22,4 22,0 22,1 22,7
Haarlemmermeer 17,9 18,7 19,4 19,4 19,4 20,1
Amsterdam 16,6 17,5 18,5 18,4 18,6 19,0
Haarlem 16,4 17,3 18,2 18,1 18,2 18,8
Almere 16,6 17,4 18,1 17,8 18,0 18,3
Zaanstad 16,1 16,8 17,5 17,5 17,4 17,8
Purmerend 16,1 16,7 17,4 17,4 17,2 17,7
Nederland 16,3 17,0 17,8 17,7 17,8 18,2
bron: CBS/RIO
geworden en in 2005 is het koopkrachtinkomen in Amsterdam vrijwel gelijk
aan het koopkrachtinkomen in Almere en Zaanstad. Het inkomen van personen
ligt in Amsterdam boven het Nederlandse gemiddelde. Tussen 2000 en 2005 is
het inkomen in Amsterdam sterker gestegen dan in de rest van Nederland.
Purmerend, Almere en Zaanstad gaan over de hele periode qua koopkrachtinkomen
vrijwel gelijk op, alleen tussen 2004 en 2005 is in Purmerend het
koopkrachtinkomen iets harder gestegen dan in de andere twee gemeenten
waardoor het koopkracht inkomen in Purmerend rond het Nederlandse gemiddeld
uitkomt. Het persoonsinkomen laat een iets ander patroon zien. In Almere
lag het besteedbaar inkomen van personen in 2000 boven het Nederlandse
gemiddelde. Tussen 2000 en 2005 is dit inkomen steeds dichter richting het
gemiddelde gegaan. Het inkomen van personen in Zaanstad en Purmerend gaat
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 67
3.6 Ontwikkeling koopkrachtinkomen, 2000-2005 (index: Nederland=100)
125
120
115
110
105
100
95
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Purmerend
Zaanstad Almere Amsterdam Nederland
bron: CBS/RIO
de hele periode vrijwel gelijk op. Ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde
is er sprake van divergentie. De inkomens zijn minder sterk gestegen dan gemiddeld
in Nederland.
Haarlem had in 2000 een koopkrachtinkomen rond het niveau van Almere,
Zaanstad en Purmerend, maar stijgt, doordat er in Haarlem tussen 2002 en 2003
geen daling plaatsvond, sinds 2003 boven die gemeentes uit en blijft boven het
Nederlandse gemiddelde.
3.7 Ontwikkeling besteedbaar inkomen personen met 52 weken inkomen, 2000-2005
(index: Nederland=100)
130
125
120
115
110
105
100
95
2000 2001 2002 2003 2004 2005
Amstelveen Haarlemmermeer Haarlem Purmerend
Zaanstad Almere Amsterdam Nederland
bron: CBS/RIO
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

68 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.2 Inkomensverdeling 2000 en 2005
Metropoolregio ten opzichte van Nederland
Op basis van het Regionaal Inkomensonderzoek 2000 en 2005 van het cbs
is de inkomensverdeling in de Metropoolregio afgezet tegen de verdeling in
Nederland op basis van het koopkrachtinkomen. 2 Alle particuliere huishoudens
met een positief inkomen 3 in Nederland zijn hiervoor gerangschikt naar hoogte
van koopkrachtinkomen. Vervolgens zijn ze in tien gelijke groepen verdeeld.
Het aandeel van elke groep in het Nederlands gemiddelde is dus 10%.
De koopkrachtinkomens in de Metropoolregio, ingedeeld op basis van de
grenzen die bij de Nederlandse indeling horen, laten zien dat de Metropoolregio
zowel veel lage als hoge inkomens herbergt. De middengroepen zijn iets kleiner
dan gemiddeld in Nederland. Tussen 2000 en 2005 is het aandeel lage inkomens
iets afgenomen (2e en 3e deciel). In figuur 3.8 is dit te zien aan de blauwe en
rode pijlen links in de figuur. De afstand tot het gemiddelde is kleiner geworden.
Echter het aandeel hoge inkomens (7e, 8e en 9e deciel) nam ook af (blauwe en
rode pijl rechts in de figuur). Waardoor de middengroepen vooral meer richting
het Nederlandse gemiddelde zijn gekropen maar de echte extremen zijn gebleven.
3.8 Aandeel 10% groepen in de Metropoolregio, 2000 en 2005 (procenten)
13
%
12
11
10
9
8
1e
10%
groep
2e
10%
groep
3e
10%
groep
4e
10%
groep
5e
10%
groep
6e
10%
groep
2000 2005 gemiddelde Nederland
7e
10%
groep
8e
10%
groep
9e
10%
groep
10e
10%
groep
bron: CBS/bewerking O+S
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 69
De verdeling van de inkomens in gemeenten kan grofweg ingedeeld worden in
vijf archetypen:
1 Alle inkomensgroepen zijn ongeveer gelijk verdeeld.
2 Relatief veel rijken en weinig armen: de figuur volgt een stijgende lijn.
3 Relatief veel armen en weinig rijken: de figuur volgt een dalende lijn.
4 Zowel veel rijken als veel armen: de middengroep is relatief klein.
5 Zowel weinig rijken als weinig armen: de middengroep is relatief groot.
3.9 Inkomensverdeling in vijf archetypen
1. Alle inkomens ongeveer gelijk verdeeld
%
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
2. Veel rijk, weinig arm
midden
hoog
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
3. Veel arm, weinig rijk
midden
hoog
4. Veel rijk en veel arm (kleine middengroep)
%
16
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
5. Weinig rijk en weinig arm (grote middengroep)
%
14
12
10
8
6
4
2
0
laag
midden
hoog
In de zeven grote gemeenten zien we dat de inkomensverdeling van Zaanstad,
Almere en Haarlem redelijk overeenkomt met de inkomensverdeling in
Nederland (type 1). Amstelveen, Amsterdam, Haarlemmermeer en Purmerend
laten een ander beeld zien (figuur 3.10). In Amstelveen zijn relatief weinig lage
inkomens, maar is het aandeel van het zevende tot en met het tiende deciel
bovengemiddeld hoog (type 2). In Amsterdam zijn vooral de hele lage, maar ook
de hele hoge inkomens oververtegenwoordigd (type 4). Purmerend toont een
beeld tegenovergesteld aan dat van Amsterdam. In Purmerend zijn de hele hoge
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

70 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.10 Inkomensverdeling in vier grote gemeenten ten opzichte van Nederlandse
inkomensverdeling, 2005 (procenten)
%
25
20
15
10
5
0
1e
10%
groep
2e
10%
groep
3e
10%
groep
4e
10%
groep
5e
10%
groep
6e
10%
groep
7e
10%
groep
8e
10%
groep
9e
10%
groep
10e
10%
groep
Haarlemmermeer Purmerend Amstelveen Amsterdam
bron: CBS/bewerking O+S
en hele lage inkomens ondervertegenwoordigd, daarentegen is de middengroep
groot (type 5). Haarlemmermeer heeft, net als Amstelveen, relatief weinig hele
lage inkomens. De middengroepen zijn gemiddeld groot en er zijn relatief veel
hoge inkomens. Deze hoge inkomensgroepen zijn echter wel kleiner dan in
Amstelveen (type 2).
Inkomensverdeling ten opzichte van Metropoolregio
Om de gemeenten binnen de Metropoolregio af te zetten tegen het Metropoolgemiddelde
zijn de inkomens in de Metropoolregio, aan de hand van dezelfde
methode in 10% groepen verdeeld als de Nederlandse inkomensverdeling. De
grenzen van de inkomensgrenzen van de 10%-groepen in de Metropoolregio
verschillen dus van de inkomensgrenzen van de Nederlandse verdeling.
Voor de zeven grote gemeenten in de Metropoolregio levert deze inkomensverdeling
een iets ander beeld op dan de Nederlandse inkomensverdeling (zoals
in figuur 3.11). Zo heeft Amsterdam ten opzichte van Nederland relatief veel
hoge inkomens, maar ten opzichte van de Metropoolregio juist iets minder
dan gemiddeld (meer type 3 dan type 4). Van de zeven grote gemeenten heeft
Amstelveen het grootste aandeel hele rijken (hoogste 10%) (type 2 gemeente).
Echter door de hoge inkomens in Het Gooi staat Amstelveen op een 9e plek
wanneer we naar alle gemeenten in de Metropoolregio kijken. Bloemendaal,
Laren en Naarden hebben het grootste aandeel rijken (allen type 2 gemeenten).
Haarlemmermeer heeft relatief weinig inwoners in de allerhoogste inkomens­
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 71
3.11 Inkomensverdeling zeven grote gemeenten ten opzichte van Metropoolverdeling,
2005 (procenten)
%
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
1e
10%
groep
2e
10%
groep
3e
10%
groep
4e
10%
groep
5e
10%
groep
6e
10%
groep
7e
10%
groep
Haarlemmermeer Purmerend Amstelveen Amsterdam
Almere Haarlem Zaanstad
8e
10%
groep
9e
10%
groep
10e
10%
groep
bron: CBS/bewerking O+S
groepen. Almere, Purmerend en Zaanstad hebben vrijwel dezelfde inkomensverdeling:
een grote middengroep en relatief weinig hele rijken en hele armen
(type 5).
Haarlem heeft van alle gemeenten in de Metropoolregio de inkomensverdeling
die het meest overeenkomt met de Metropoolregio (type 1 gemeente).
3.3 Pockets of poverty
Welke gebieden in de Metropoolregio hebben relatief veel hele arme inwoners?
De 10% verdeling van het koopkrachtinkomen zegt iets over het aandeel
rijken en armen in een gemeente maar geeft geen inzicht in de ‘echte’ pockets
of poverty. Pockets of poverty zijn gebieden met een groot aandeel inwoners
met hele lage inkomens. Op basis van de inkomensgrens van de 1% armste
inwoners van de Metropoolregio is nagegaan in welke gemeenten en wijken
in de Metropoolregio relatief veel huishoudens met lage inkomens wonen.
Vervolgens is op buurtniveau gekeken naar de zeven grote gemeenten op basis
van de 5% inkomensverdeling. Hier is gekozen voor 5% in verband met kleine
aantallen. Alleen de wijken en buurten met meer dan 70 huishoudens in zowel
2000 als 2005 zijn meegenomen in de analyse.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

72 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.12 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Metropoolregio
Amsterdam: 1%
tot 0,8%
Purmerend
0,8% – < 1,2%
1,2% en meer
Zaanstad
Bloemendaal
Zandvoort
Haarlem
Amsterdam
Almere
Diemen
Muiden
Haarlemmermeer
Weesp
Wijdemeren
Hilversum
bron: CBS/bewerking O+S
Gemeenten
De gemeenten met het grootste aandeel huishoudens met hele lage inkomens
(laagste 1%) zijn Amsterdam en Diemen (beide 1,5%), maar ook in Zandvoort
(1,4%) en in Muiden (1,3%) wonen relatief veel huishoudens met hele lage
inkomens. Muiden is in dit rijtje opvallend omdat in Muiden het aandeel allerrijksten
(rijkste 1%) ook relatief hoog is (3,5%). In Almere, Weesp, Wijdemeren
en Bloemendaal is het aandeel allerarmsten gemiddeld. De gemeente met het
kleinste aandeel hele arme inwoners is Bennebroek (0,2%).
Wijken
De wijken met het grootste aandeel allerarmsten (laagste 1% inkomens) waren
in 2000 te vinden in Waterland (Watergang) en Zeevang (Middelie) en in 2005
in Zandvoort (wijk 01) en Haarlemmermeer (Rijk en omgeving). Veel wijken uit
de top tien van wijken met de meeste hele lage inkomens uit 2000 zijn niet terug
te vinden in de top tien in 2005. In de arme wijken van 2000 zijn dus tussen
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 73
3.13 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in
de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling)
Heemskerk-Dorp
Jisp (Wormerland)
Middelie (Zeevang)
Oranjebuurt
(Beverwijk)
Watergang
(Waterland)
Centrum
(Amsterdam)
Weteringbrug
(Haarlemmermeer)
Oud-West
(Amsterdam)
De Baarsjes
(Amsterdam)
Oud-Zuid
(Amsterdam)
bron: CBS/bewerking O+S
3.14 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met lage inkomens in
de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Heemskerkerduin
en Nooddorp
Ilpendam
(Landsmeer)
Zandvoort Wijk 01
Poelenburg
(Zaanstad)
Centrum
(Amsterdam)
Diemen-
Centrum
Beinsdorp
(Haarlemmermeer)
Rijk en omgeving
(Haarlemmermeer)
Amsteldijk
(Uithoorn)
Landelijk gebied
Hilversum
bron: CBS/bewerking O+S
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

74 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.15 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (5% verdeling)
Zaanstad
Purmerend
Metropoolregio
Amsterdam: 5%
tot 3,5%
3,5% – < 6,5%
6,5% – < 10%
10% en meer
buiten beschouwing
Haarlem
Almere
Amsterdam
Amstelveen
Haarlemmermeer
bron: CBS/bewerking O+S
2000 en 2005 minder huishoudens met lage inkomens komen wonen of meer
met hoge inkomens. Alleen Amsterdam, stadsdeel Centrum komt zowel in
2000 (plek 4) als in 2005 (plek 6) voor in de top 10.
Buurten
De buurten, in de zeven grote gemeenten, met het grootste aandeel arme
bewoners (laagste 5%) zijn vooral te vinden in Amsterdam. Toch ligt de buurt
met het allergrootste aandeel arme bewoners niet in Amsterdam maar in
Haarlemmermeer, namelijk in Graan voor Visch-Zuid (16,3%). Op de tweede
plaatst staat Keizerkarelpark-West (Amstelveen) gevolgd door Weteringbrug
(Haarlemmermeer) en de Burgwallen Oude- en Nieuwe zijde in Amsterdam.
3.4 Gouden randjes
In hoofdstuk 1 is al aangegeven dat het inkomen van de rijkste inwoner per
gemeente in Het Gooi veel hoger ligt dan in de rest van de regio. Laren, Blaricum,
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 75
3.16 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Metropoolregio
Amsterdam: 1%
Beemster
Zeevang
tot 0,8%
Heemskerk
Beverwijk
Uitgeest
Wormerland
Purmerend
Edam-
Volendam
0,8% – < 1,2%
1,2% en meer
Velsen
Zaanstad
Oostzaan
Landsmeer
Waterland
Bloemendaal
Haarlemmerliede
en Spaarnwoude
Zandvoort
Haarlem
Amsterdam
Almere
Diemen
Muiden
Heemstede
Bennebroek
Haarlemmermeer
Aalsmeer
Uithoorn
Amstelveen
Ouder-
Amstel
Weesp
Naarden
Huizen
Bussum
Blaricum
Laren
Wijdemeren
Hilversum
bron: CBS/bewerking O+S
Bussum en Naarden vormen de top vier. Op basis van de inkomensgrens van de
1% rijkste inwoners van de Metropoolregio is nagegaan waar relatief veel rijken
wonen.
Gemeenten
In figuur 3.16 valt af te lezen dat in de rode gemeenten het aandeel hele rijken
relatief groot is. De groene gemeenten daarentegen hebben relatief weinig
hele rijke inwoners. Het aandeel heel rijken is het hoogst in Bloemendaal (7%),
gevolgd door Blaricum (6,7%), Laren (5,3%), Naarden (4,1%) en Muiden (3,1%).
Beverwijk, Purmerend en Almere hebben met 0,3% het minste hele rijken
inwoners.
Wijken
De wijken met het grootste aandeel allerrijksten (hoogste 1% inkomens)
waren zowel in 2000 als in 2005 te vinden in Huizen (Erica en Tafelberg en
Buitenwijken). Aerdenhout in de gemeente Bloemendaal staat op de derde plek.
De top tien van wijken met heel hoge inkomens is stabieler dan de top tien van
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

76 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.17 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hoge inkomens in
de Metropoolregio, 2000 (1% verdeling)
Katwoude
(Waterland)
Bloemendaal
wijk 00
Aerdenhout
(Bloemendaal)
Wijk 01
Zandvoort
Almere-
Hout
Erica en
Tafelberg
(Huizen)
Buitenwijken
(Huizen)
Blaricum
Spiegel
(Bussum)
Noordwestelijke
Villawijk (Hilversum)
bron: CBS/bewerking O+S
3.18 Top tien van wijken met grootste aandeel huishoudens met hoge inkomens in
de Metropoolregio, 2005 (1% verdeling)
Katwoude
(Waterland)
Aerdenhout
(Bloemendaal)
Wijk 01
Zandvoort
Almere-
Hout
Noordwestelijke
Villawijk (Hilversum)
Erica en
Tafelberg
(Huizen)
Buitenwijken
(Huizen)
Brediuskwartier
(Bussum)
Spiegel
(Bussum)
Blaricum
bron: CBS/bewerking O+S
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 77
3.19 Inkomensverdeling in de Metropoolregio, 2005 (5% verdeling)
Zaanstad
Purmerend
Metropoolregio
Amsterdam: 5%
tot 3,5%
3,5% – < 6,5%
6,5% – < 10%
10% en meer
buiten beschouwing
Haarlem
Almere
Amsterdam
Amstelveen
Haarlemmermeer
bron: CBS/bewerking O+S
wijken met heel lage inkomens. Stond bij de lage inkomens vijf jaar later nog
maar één van de tien wijken in de top tien, van de wijken met heel hoge inkomens
staan negen van de tien wijken nog steeds in de top tien. Alleen wijk 00 in
Bloemendaal is uit de top tien verdwenen en Brediuskwartier in Bussum is erin
verschenen (zie figuur 3.17 en 3.18).
Het aandeel hele hoge inkomens is eveneens toegenomen. Wanneer we naar de
top drie kijken dan had Erica en Tafelberg in 2000 24% hele rijken, in 2005 was
dit 25%. In de Buitenwijken van Huizen behoorde in 2000 23% van de inwoners
tot de hoogst inkomens, in 2005 was dit 25%. Aerdenhout in Bloemendaal steeg
van 11% naar 14%.
Buurten
Op buurtniveau in de zeven grote gemeenten, op basis van de rijkste 5% van de
Metropoolregio, vallen Amstelveen en Haarlemmermeer op. Een groot aantal
buurten in Amstelveen en Haarlemmermeer, maar ook in het Zuidelijk deel van
Amsterdam, hebben relatief veel rijken (rode gebieden in figuur 3.19). De buur­
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

78 3 Gouden randjes en pockets of poverty
ten met het grootste aandeel hele rijken zijn Badhoevedorp-Bouwlust (13%),
Vijfhuizendijk (11%) beide in Haarlemmermeer, Vogelhorst (10%) in Almere,
Station Zuid wtc en omgeving (10%) en de Apollobuurt (10%) in Amsterdam.
3.5 Inkomensongelijkheid
In hoofdstuk 1 is beschreven dat de mate van inkomensongelijkheid kan worden
uitgelegd aan de hand van de Gini-coëfficiënt en de Theil-coëfficiënt. Deze
maten staan uitgelegd in hoofdstuk 1. Een Gini-coëfficiënt van 0 geeft aan dat
de inkomens gelijk zijn verdeeld: iedereen heeft hetzelfde inkomen. Een Ginicoëfficiënt
van 1 geeft aan de inkomens ongelijk zijn verdeeld: 1 persoon bezit
al het inkomen. De Gini-coëffiënt is vooral gevoelig voor veranderingen rond
het gemiddelde. De Theil-coëfficiënt meet hetzelfde maar kent meer gevoeligheid
voor veranderingen in de staarten. Op basis van het koopkrachtinkomen
uit het Regionaal Inkomensonderzoek (rio) van het cbs zijn de Gini- en
Theil-coëfficiënt voor de Metropoolregio en de gemeenten en wijken binnen de
Metropoolregio berekend voor 2000 en 2005.
Zowel in 2000 als in 2005 was er in de Metropoolregio meer inkomensongelijkheid
dan in Nederland. Dat wil zeggen dat de inkomens in de Metropoolregio
minder evenredig zijn verdeeld. Tussen 2000 en 2005 is de inkomensongelijkheid
toegenomen, zowel in Nederland als in de Metropoolregio. De toename was
iets sterker in de Metropoolregio dan gemiddeld in Nederland.
Hoe komt het dat de inkomensongelijkheid in de Metropoolregio groter is dan
gemiddeld in Nederland? Mogelijk zorgt de clustering van kennisintensieve
werkgelegenheid, gecombineerd met stedelijke armoede voor dit verschil. Er
wonen hele rijken maar er is ook veel sociale woningbouw. De Theil-coëfficiënt
laat zien dat de ongelijkheid in de staarten van de inkomensverdeling in de
Metropoolregio groter is dan in Nederland.
3.20 Gini- en Theil-coëfficiënt Nederland en Metropoolregio, 2000 en 2005
Nederland
Metropoolregio
2000 2005 2000 2005
Gini-coëfficient 0,23 0,25 0,25 0,28
Theil-coëfficient 0,09 0,12 0,12 0,15
bron: CBS/bewerking O+S
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 79
3.21 Ontwikkeling inkomensongelijkheid zeven grote gemeenten ten opzichte van
de Metropoolregio, 2000-2005 (Gini-coëfficiënt)
0,35
Gini-coëfficiënt
0,30
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
Amsterdam Amstelveen
Haarlem
Haarlemmermeer
Almere
Gini-coëfficiënt 2000 Gini-coëfficiënt 2005
Zaanstad
Purmerend
Gini-coëfficiënt Metropoolregio 2000 Gini-coëfficiënt Metropoolregio 2005
bron: CBS/bewerking O+S
Gemeenten
Op gemeente niveau is de inkomensongelijkheid het grootst in Blaricum. Zowel
de Gini-coëfficiënt als de Theil-coëfficiënt laten dit zien. Ook Bloemendaal,
Laren, Bussum, Muiden en Naarden kennen een grote inkomensongelijkheid.
Deze gemeenten kwamen in paragraaf 3.4 naar voren als de gouden randjes van
de Metropoolregio. In deze gouden randjes is de dus veel inkomensongelijkheid.
In de bijlagen van deze rapportage is een tabel opgenomen met de coëfficiënten
per gemeente.
In gemeenten als Beverwijk, Purmerend, Uitgeest, Heemskerk, Zaanstad,
Oostzaan en Almere is de inkomensongelijkheid gering. Binnen deze gemeenten
komen dus relatief veel dezelfde inkomens voor. Het aandeel hele rijken en hele
arme huishoudens is dan ook, zoals in paragraaf 3.3 naar voren kwam, gering.
De huizenprijzen lijken hier sterk van invloed op de inkomensongelijkheid. Dit
zijn namelijk ook de gemeenten in de Metropoolregio waar de huizenprijzen
grotendeels op hetzelfde niveau liggen (zie figuur 2.1 in hoofdstuk 2). Relatief
lage woz-waarden en weinig verschil tussen de woz-waarden hangt samen met
weinig inkomensongelijkheid. Doordat de huizenprijzen allemaal op eenzelfde
niveau liggen, liggen de inkomens dat ook.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

80 3 Gouden randjes en pockets of poverty
Grote gemeenten
In de zeven grote gemeenten, met uitzondering van Amsterdam en Amstelveen,
is minder inkomensongelijkheid dan gemiddeld in de Metropoolregio. Tussen
2000 en 2005 is in deze zeven gemeenten de inkomensongelijkheid toegenomen,
vooral in Amstelveen. De toename van de inkomensongelijkheid was het
kleinst in Almere, Purmerend en Zaanstad (zie figuur 3.21).
3.6 Opvallende resultaten per gemeente
In deze paragraaf wordt de inkomensontwikkeling en de inkomensongelijkheid
in de zeven grote gemeenten kort per gemeente weergegeven.
3.6.1 Almere
Almere is een relatief jonge gemeente die nog steeds groeit. In hoofdstuk 2
kwam al naar voren dat een groot deel van de huizen in Almere is gebouwd als
overloopgebied voor de middenklasse uit Amsterdam. Er wonen dan ook veel
gezinnen met kinderen.
Dat Almere een stad is voor de middenklasse is duidelijk terug te zien in de
inkomens. Het koopkrachtinkomen ligt rond het Nederlands gemiddelde; er zijn
relatief weinig hele arme en hele rijke huishoudens. Wel stond Almere-Hout in
2000 in de top vijf van wijken met het grootste aandeel rijke huishoudens van
de Metropoolregio. In 2005 is Almere-Hout echter gezakt naar een 10e plek.
De buurten met het grootste aandeel hele arme huishoudens (armste 5% van de
Metropoolverdeling) zijn buitengebied Almere-Hout (9,5%), Molenbuurt (8,3%)
en De Hoven (7,5%). Deze buurten zijn oranje weergegeven in figuur 3.22.
De buurten met het grootste aandeel hele rijke huishoudens (rijkste 5% van de
Metropoolverdeling) zijn: Verzetswijk (36,4%), De Velden (16,7%), Noorderplassen
(16,3%) en buitengebied Almere-Hout (12,5%). In de buurt buitengebied
Almere-Hout zowel relatief veel hele rijke als hele arme huishouden.
De inkomensongelijkheid is in Almere laag. Toch zijn er wel verschillen tussen
de buurten. In Vogelhorst, buitengebied Almere-Hout en Centrum Almere-
Haven is relatief veel inkomensongelijkheid. Daarentegen is er in de Indische
buurt, de Stripheldenbuurt, Centrum Almere-Buiten en Danswijk relatief
weinig inkomensongelijkheid.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 81
3.22 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Almere, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
Vergelijking van figuur 3.22 met figuur 2.5 (verkoopprijzen woningen) laat zien
dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen. De huizenprijzen
zijn in een groot deel van Almere uniform, in deze gebieden is er ook
weinig inkomensongelijkheid.
3.6.2 Amstelveen
Amstelveen staat bekend als een rijke gemeente. Al sinds de 17e eeuw was
Amstelveen een welvarend dorpje en is dit eigenlijk altijd gebleven. Het koopkrachtinkomen
van huishoudens in Amstelveen ligt dan ook ver boven het
Nederlandse gemiddelde.
Ondanks de rijkdom van de gemeente als geheel zijn er een aantal buurten
waarin relatief veel huishoudens wonen met een laag inkomen (laagste 5% van
de Metropoolverdeling). De buurten met het grootste aandeel hele arme huishuidens
zijn: Uilenstede en Kronenburg (22,7%), Buitengebied-Noord (8,4%)
en Oude-Dorp en Boverkerk-Dorp (7,4%).
Daarentegen zijn er heel veel buurten waar relatief veel hele rijke (rijkste 5%
van de Metropoolverdeling) huishoudens wonen (rode gebieden in figuur 3.23).
In de buurten: Elsrijk-West (17,3%), Buitengebied-Noord (15,8%), Stadshart
(13,1%), Randwijck (11,1%), Buitengebied Zuid (10,7%) en Patrimonium
(10,5%) wonen relatief veel huishoudens met een heel hoog inkomen.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

82 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.23 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Amstelveen, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
Zoals in figuur 3.23 te zien is wonen in de buurt Buitengebied-Noord zowel
relatief veel hele arme huishoudens als hele rijke.
De inkomensongelijkheid is in Amstelveen het grootst in de buurten:
Buitengebied-Noord, Elsrijk-Oost, Patrimonium en Buitengebied-Zuid. In de
buurten Westwijk-West, Middenhoven en Keizer-Karelpark-Oost is ten opzichte
van de rest van Amstelveen weinig inkomensongelijkheid. De inkomensongelijkheid
is er echter groter dan in veel andere buurten van de grote zeven
gemeenten in de Metropoolregio.
Vergelijking van figuur 3.23 met figuur 2.7 (verkoopprijzen woningen) laat zien
dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen.
3.6.3 Amsterdam
De stedelijke dynamiek van Amsterdam zorgt ervoor dat er zowel veel hele
lage inkomens als hele hoge inkomens zijn (zie paragraaf 3.2). De gemiddelde
vraagprijs van woningen in Amsterdam ligt hoog, er zijn echter ook veel sociale
huurwoningen met een lage woz-waarde.
De buurten met de meeste hele arme bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling)
zijn: Grachtengordel-West (18,0) en Zeeburgereiland/Nieuwe Diep
(16,7%). Daarnaast zijn er een heel aantal andere buurten waar het aandeel
allerarmste bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling) groter is dan 10%.
Deze buurten zijn in de kaart in het rood weergegeven.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 83
3.24 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Amsterdam, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: RIO/bewerking O+S
De buurten met het grootste aandeel hele rijke huishoudens (rijkste 5% van
de Metropoolverdeling) zijn de Apollobuurt (31,9%), Station Zuid/wtc e.o.
(28,7%), De Omval (24,1), Museumkwartier (23,0%) en Willemspark (22,0%).
Ook in de Grachtengordel-Zuid en -West, de Vondelbuurt en de Houthavens
wonen relatief veel hele rijke huishoudens.
De inkomensongelijkheid is in Amsterdam het grootst in de buurten met relatief
veel hele rijke huishoudens. De Grachtengordel-Zuid en -West, De Vondelbuurt
en de Willemsparkbuurt hebben een Gini-coëfficient en een Theil-coefficient
boven de 0,4. Dit wil zeggen dat een relatief kleine groep een groot deel van het
inkomen in handen heeft.
Vergelijking van figuur 3.24 met figuur 2.9 (verkoopprijzen woningen) laat zien
dat de inkomens en de huizenprijzen in dezelfde richting wijzen. In de zuidelijke
buurten liggen de woningprijzen hoog, in het Centrum zijn zowel goedkope als
dure woningen te vinden, en aan de randen van de stad zijn de woningprijzen
relatief laag.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

84 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.25 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Haarlem, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
3.6.4 Haarlem
In de Middeleeuwen was Haarlem een belangrijke textielstad maar aan het
eind van de 17e eeuw ging het bergafwaarts met Haarlem en dit duurde tot
het eind van de Tweede Wereldoorlog. Het huidige inkomensniveau ligt, zoals
in paragraaf 3.1 al ter sprake kwam, boven het Nederlandse gemiddelde.
Haarlem kent een aantal buurten waar relatief veel hele arme huishoudens
wonen (armste 5% van de Metropoolverdeling): Waarderpolder (11,9%),
Potgieterbuurt (7,1%), Parkwijk, Frans Halsbuurt en Centrum (alle drie 6,8%).
In Den Hout (26,6%), de Koninginnebuurt (12,8%) en Kleine Hout (12,0%)
wonen relatief veel huishoudens met hele hoge inkomens (hoogste 5% van
de Metropoolverdeling).
In Haarlem is de inkomensongelijkheid binnen buurten relatief laag. De
inkomensongelijkheid is het hoogst in Den Hout, de Koninginnebuurt en
Kleine Hout, de buurten met het grootste aandeel huishoudens met hele hoge
inkomens. In Dietsveld en de Indische Buurt-Zuid is de inkomensongelijkheid
het kleinst.
Vergelijking van figuur 3.25 met figuur 2.11 (verkoopprijzen woningen) laat zien
dat de inkomens en de huizenprijzen in dezelfde richting wijzen. In de Zuid-
Westelijke buurten liggen de woningprijzen hoog, in het Centrum zijn zowel
goedkope als dure woningen te vinden, en in het Noorden en Oosten van de stad
zijn de woningprijzen relatief laag.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 85
3.26 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Haarlemmermeer, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
3.6.5 Haarlemmermeer
In Haarlemmermeer ligt het koopkrachtinkomen (huishoudens) ruim boven
het Nederlandse gemiddelde. In paragraaf 3.2 kwam naar voren dat er in
Haarlemmermeer relatief weinig huishoudens zijn met (hele) lage inkomens en
relatief veel rond en boven het gemiddelde. Het aandeel allerhoogste inkomens
is er slechts iets groter dan gemiddeld.
Toch stonden in 2005 twee wijken in Haarlemmermeer in de top vijf van wijken
met het grootste aandeel huishoudens met de aller laagste inkomens (armste 1%
van de Metropoolverdeling): Rijk en omgeving en Beinsdorp.
Twee buurten in Haarlemmermeer hebben veel meer huishoudens met hele
lage inkomens dan gemiddeld (armste 5% van de Metropoolverdeling): Graan
voor Visch-Zuid (19%) en Vijfhuizen-Dijk (10,7%). Vrijschot-Noord (43,4%),
Badhoevedorp-Bouwlust (26,5%) en Nieuw-Vennep Omgeving (15,7%) hebben
daarentegen een heel hoog aandeel huishoudens met hele hoge inkomens
(hoogste 5% van de Metropoolverdeling). Ook in Vijfhuizen-Dijk is het aandeel
huishoudens met hele hoge inkomens hoog (18,1%).
De grootste inkomensongelijkheid binnen de buurt is te vinden in Nieuw-
Vennep en omgeving en in Badhoevedorp Bouwlust. Hierbij moet worden
opgemerkt dat vooral in Nieuw-Vennep het verschil tussen de extremen heel erg
groot is (hele hoge Theil-coëfficiënt). In Abbenes-Dorp, Zwanenburg-Oost en
Weteringsebrug is de inkomensongelijkheid daarentegen heel erg laag.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

86 3 Gouden randjes en pockets of poverty
3.27 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Purmerend, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
3.6.6 Purmerend
Het koopkrachtinkomen van huishoudens in Purmerend ligt rond het
Nederlandse gemiddelde. De middenklasse is relatief groot in Purmerend en er
zijn relatief weinig hele rijke en hele arme huishoudens.
De buurten met de meeste hele arme bewoners (armste 5% van de Metropoolverdeling)
zijn: Binnenstad (7,0%) en Wagenweg (6,9%). Deze buurten zijn in de
kaart in het oranje weergegeven. De Stationsbuurt (0%) en Azië (1,1%) hebben
juist relatief weinig huishoudens met hele lage inkomens. Purmerend kent geen
buurten met een bovengemiddeld aandeel huishoudens met hele hoge inkomens.
In paragraaf 3.5 kwam al kort naar voren dat het inkomen in Purmerend redelijk
gelijk verdeeld is. Er is weinig inkomensongelijkheid en er zijn geen buurten
waar sprake is van hele grote verschillen tussen arm en rijk. In de buurt Amerika
is de inkomensongelijkheid het grootst en ook in Wagenweg en Binnenstad
is de inkomensongelijkheid groter dan gemiddeld in Purmerend. Toch blijft
de inkomensongelijkheid gering ten opzichte van andere gemeenten in de
Metropoolregio.
Vergelijking van figuur 3.27 met figuur 2.15 (verkoopprijzen woningen) laat zien
dat de inkomens en de huizenprijzen dezelfde richting opwijzen. Purmerend
is een middenklasse gemeente met weinig extreem hoge inkomens en extreem
hoge huizenprijzen.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 87
3.28 Aandeel hele arme en hele rijke huishoudens Zaanstad, 2005 (procenten)
Arm
Rijk
weinig gemiddeld bovengemiddeld veel
bron: CBS/bewerking O+S
3.6.7 Zaanstad
Het koopkrachtinkomen in Zaanstad ligt rond het Nederlandse gemiddelde en
ongeveer op hetzelfde niveau als Purmerend en Almere. De woz-waarden in
Zaanstad zijn gemiddeld laag. Vooral langs de Zaan. Maar langs de Zaan staan
ook woningen met een hogere woz-waarde.
Zaanstad heeft een aantal buurten waar relatief veel huishoudens wonen met
een heel laag inkomen (laagst 5% van de Metropoolverdeling): Krommeniedijk
(10,9%), Industriebuurt (8,1%), Poelenburg (8,0%) en Westzaan-Zuid (7,9%).
Daarnaast is er een groot aantal buurten waar juist relatief weinig huishoudens
wonen met een heel laag inkomen (groen in figuur 3.28). De buurten met
het grootste aandeel huishoudens met een heel hoog inkomen (rijkste 1%
van de Metropoolverdeling) zijn: Het Eiland (8,4%), J.J. Allanbuurt (6,9%) en
Westknollendam (6,8%).
In Zaanstad is er relatief weinig inkomensongelijkheid (zie paragraaf 3.5). Ook
binnen de buurten is de inkomensongelijkheid klein. In de buurten Hogerveld,
Havenbuurt en Wormerveer-Zuid is de inkomensongelijkheid klein. De
buurten in Zaanstad met de grootste inkomensongelijkheid zijn: Kalverpolder,
Westzaan-Noord, Russische buurt en J.J. Allanbuurt.
Vergelijking van figuur 3.28 met figuur 2.17 in hoofdstuk 2 (woningprijzen) laat
zien dat in de delen van Zaanstad met relatief lage woningprijzen het aandeel
hele rijken ook relatief laag is.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

88 3 Gouden randjes en pockets of poverty
Inkomensdefinities
Besteedbaar inkomen
Het besteedbaar inkomen is gelijk aan het bruto inkomen verminderd met de
betaalde overdrachten aan loon-, inkomensten- en vermogensbelasting. De
betaalde overdrachten bestaand uit premies volksverzekeringen (aow, aww,
aaw en awbz), premies ziektekostenverzekeringen en andere overdrachten,
zoals premies voor lijfrente en fiscaal aftrekbare echtscheidingsuitkeringen.
Het besteedbaar inkomen bepaalt de vrije bestedingsruimte van een huishouden
of persoon.
Gemiddeld besteedbaar inkomen per persoon met 52 weken inkomen
Personen die het gehele jaar inkomen hebben genoten, worden in de categorie
‘met 52 weken inkomen’ gerekend. De categorie zelfstandigen behoort tot
de groep die het gehele jaar inkomen hebben genoten. Personen die in het
onderzoeksjaar gedurende een kortere tijd of over een qua tijdsduur onbekende
periode inkomen hebben, worden samengenomen in de groep ‘minder
dan 52 weken inkomen’. Studenten met een studiebeurs in het kader van de
wet studiefinanciering, worden altijd tot deze laatste groep gerekend, ook al
hebben zij het gehele jaar een baan. Uitzondering op deze regel vormen de
studenten die naast hun studiebeurs ook nog winst uit onderneming hebben.
Deze groep wordt altijd ingedeeld bij de categorie ’52 weken inkomen’. Het is
niet mogelijk de groep parttime werkers van de fulltimers te onderscheiden.
Hierdoor zullen ook bij de personen met 52 weken inkomen kleine banen
(minder dan 12 uur) en dus relatief lage inkomens voorkomen.
Gestandaardiseerd besteedbaar huishoudensinkomen
(koopkrachtinkomen)
Om inkomens van huishoudens van verschillende grootte en samenstelling
vergelijkbaar te maken wordt het inkomen gedeeld door een equivalentiefactor.
In de equivalentiefactor komen de schaalvoordelen tot uitdrukking
die het gevolg zijn van het voeren van een gemeenschappelijke huishouding.
Hierbij is de cbs-equivalentieschaal gebruikt, waarbij het eenpersoonshuishouden
als standaardhuishouden is gekozen. Voor deze huishoudens is de
factor gelijk aan 1. De cbs-equivalentiefactor voegt hieraan 0,38 toe voor de
volgende meerderjarige. Per minderjarig kind wordt de factor afhankelijk van
leeftijd en rangorde van het kind opgehoogd met een waarde tussen de 0,15
en 0,30. Een alleenstaande met een besteedbaar inkomen van € 10.000 en
een echtpaar met een besteedbaar inkomen van € 13.800 bevinden zich dus
op een even hoog welvaartniveau: na standaardisatie bedraagt het inkomen in
beide situatie € 10.000.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

3 Gouden randjes en pockets of poverty 89
Huishoudens
Een huishouden bestaat uit één of meer personen die alleen of samen
een leefeenheid vormen: dit uit zich bijvoorbeeld in het gebruik van een
gemeenschappelijke woonkamer of keuken. Huishoudens zijn dus gezinnen,
samenwonenden, woongroepen en alleenstaanden die een zelfstandige
huishouding voeren.
Gini-coëfficient en Theil-coëfficient
De Gini-coëfficiënt ligt tussen de nul en één. Nul correspondeert hierbij met
de ‘perfecte gelijkheid’ (in dit geval heeft iedereen hetzelfde inkomen) en
één met ‘perfecte ongelijkheid’ (één iemand heeft alle inkomen en de rest
heeft geen inkomen). Hoe dichter bij nul hoe gelijker de inkomensverdeling.
De ondergrens van de Theil-coëfficiënt is ook nul, de bovengrens wordt
bepaald door (de logaritme van) het aantal waarnemingen. Met behulp van
de Theil-coëfficiënt kunnen uitspraken gedaan worden over verschillen
tussen groepen in een land of regio.
Noten
1 Zie kader.
2 Zie kader.
3 Zelfstandigen hebben vaker dan anderen soms een negatief inkomen, dit fluctueert
echter sterk per jaar. Om rekenkundige redenen zijn deze negatieve inkomens (0,5%)
buiten beschouwing gelaten.
4 Negatieve inkomens zijn buiten beschouwing gelaten omdat zij op laag schaalniveau
teveel vertekening veroorzaken.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

90
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

91
4
Beleving van rijkdom en armoede
Eind 2008 is aan de panelleden van de gemeenten Almere, Amstelveen,
Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad een vragenlijst
voorgelegd over rijkdom en armoede. Het doel van de vragenlijst was meer
inzicht te krijgen in de percepties over rijkdom en armoede in de regio en de
eigen financiële situatie. Daarnaast wordt rijkdom en armoede gerelateerd aan
geluk en tevredenheid met het leven.
Verschillen de percepties over rijkdom en armoede en de percepties over de
eigen financiële situatie tussen de gemeenten? Hoe zijn deze verschillen te
verklaren? In dit hoofdstuk worden de resultaten van de zeven gemeenten vergeleken
en wordt uitgebreid ingegaan op geluk en tevredenheid in relatief tot
welvaart. In de panelonderzoeken werd een redelijke tot goede respons behaald.
In het algemeen geldt dat de panelleden wat hoger zijn opgeleid dan gemiddeld
in de regiogemeenten, ook het inkomen is iets hoger dan gemiddeld.
4.1 Geluk en tevredenheid
Westerse landen geven over het algemeen een hogere tevredenheidsscore aan
hun leven dan ontwikkelingslanden. Ook landen in Latijns-Amerika scoren
relatief hoog. 1
4.1 Tevredenheidscore met het leven in het algemeen (rapportcijfer)
8,5
5,8
3,0
verzameld tussen 1995 en 2005
op een schaal van 1 tot en met 10.
bron: World database of Happyness
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

92 4 Beleving van rijkdom en armoede
In Nederland doet het Sociaal en Cultureel Planbureau eens in de twee jaar
onderzoek naar de sociale staat van Nederland. In 2007 kwam hieruit naar
voren dat Nederlanders hun leven gemiddeld met een 7,6 waarderen. 2 De
Eurobarometer van de Europese Commissie geeft weer dat de tevredenheid
van Nederlanders met hun leven tot de hoogste scores van Europa behoort,
samen met de Scandinavische landen en Luxemburg. In Portugal, Hongarije en
Bulgarije is de tevredenheid met het eigen leven het laagst. 3
In ons onderzoek in de Metropoolregio waarderen respondenten hun leven
gemiddeld een 7,6. Er zijn daarbij geen verschillen tussen Almere, Amstelveen,
Amsterdam, Haarlem, Haarlemmermeer, Purmerend en Zaanstad. De tevredenheidsscores
en de, eveneens onderzochte, geluksscore hangen sterk met elkaar
samen en worden beïnvloed door dezelfde factoren. In figuur 4.2 is te zien dat
de Metropoolbewoners vooral tevreden zijn met hun woning, hun vrienden en
kennissenkring, hun opleiding (tot nu toe), hun maatschappelijke positie en
de eigen gezondheid.
De algemene tevredenheid met het leven wordt voor een groot deel verklaard 4
door tevredenheid met de aspecten: gezondheid, vrienden en kennissen, de
woning, financiële middelen, werk, de Nederlandse samenleving en de maatschappelijke
positie van de respondent.
4.2 Tevredenheidscore met verschillende onderwerpen, Metropoolregio 2008 (rapportcijfer)
leven als geheel 7,6
woning
vrienden en kennissenkring
opleiding (tot nu toe)
maatschappelijke positie
gezondheid
werk/dagbesteding
woonomgeving
loopbaan
de financiële middelen huishouden
7,9
7,9
7,7
7,6
7,6
7,5
7,5
7,5
7,6
de samenleving in de eigen gemeente
de Nederlandse samenleving
6,7
6,5
de regering
5,8
0 1 2 3 4 5 6 7 8
bron: enquête panelleden 2008
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 93
Geluk
Er zijn in de geschiedenis verschillende definities voor geluk gegeven. Aristoteles
beschreef geluk als ‘een uiting van de ziel in bewuste handelingen’ en Freud zag
geluk als ‘een kwestie van Lieben und Arbeiten’. Wetenschappers gebruiken
naast de term geluk ook vaak de term welzijn omdat dit een neutralere lading
heeft. Prof. dr. S. Lyubomirsky heeft een zogenoemde schaal voor subjectief
geluk ontworpen. De schaal bestaat uit vier vragen met zeven antwoordmogelijkheden.
Per vraag kunnen maximaal zeven punten en minimaal een punt
behaald worden. De antwoorden leveren een score op tussen de één en de zeven.
Internationaal wordt gemiddeld tussen de 4,5 en 5,5 gescoord. Studenten
blijken lager te scoren (gemiddeld 4,5) dan werkende volwassenen en oudere,
gepensioneerde mensen (gemiddeld 5,6).
Geluksstellingen van Lyubomirsky
1. Ik beschouw mijzelf in het algemeen als:
• een bijzonder ongelukkig mens – tot – een bijzonder gelukkig mens.
2. Vergeleken met mijn leeftijdgenoten ben ik
• veel minder gelukkig – tot – veel gelukkiger.
3. Sommige mensen zijn doorgaans heel gelukkig. Ze genieten van het leven,
wat er ook gebeurt en halen er alles uit. In welke mate gaat dit ook voor u
op?
• helemaal niet – tot – ja hoor, zo ben ik helemaal.
4. Sommige mensen voelen zich niet gelukkig. Ze zijn niet (per se) depressief,
maar niet zo gelukkig als ze zouden kunnen zijn. In welke mate geldt dit
voor u?
• Ja hoor, zo ben ik helemaal – tot – helemaal niet.
Deze vier geluksvragen zijn voorgelegd aan de panels van de Metropoolregio. De
gemiddelde score is een 5,0. Tussen de gemeenten zijn geen verschillen gevonden.
Geluk en tevredenheid hangen wel sterk samen met elkaar en met allerlei kenmerken
van personen. Omdat geluk en tevredenheid met dezelfde factoren
samenhangen wordt hier voor het gemak alleen over geluk gerapporteerd.
Het opleidingsniveau, de huishoudsamenstelling, de leeftijd, de tijdsbesteding,
het inkomen en het soort woning van respondenten zijn van invloed op hun
geluk. Mensen met een hoog opleidingsniveau zijn gelukkiger dan mensen met
een laag opleidingsniveau en mensen met koopwoning of particuliere huurwoning
zijn gelukkiger dan mensen met een sociale huurwoning. Ook het
inkomen is van invloed, hoe hoger het inkomen des te hoger de geluksscore.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

94 4 Beleving van rijkdom en armoede
4.3 Geluksscore in relatie tot inkomen in de Metropoolregio, 2008
6
geluksscore
5
4
3
2
1
0
≤ € 950
€ 951-
€ 1300
€ 1301-
€ 1900
€ 1901-
€ 3150
€ 3151-
€ 4300
€ 4301-
€ 5500
€ 5501-
€ 6900
> € 6900
bron: enquête panelleden 2008
Alleenwonenden zijn minder gelukkig dan mensen met een meerpersoonshuishouden.
Mensen tussen de 45 en 54 jaar hebben gemiddeld de laagste geluksscore
(4,9) terwijl 65-plussers het hoogst scoren (5,1).
Maakt geld gelukkig?
‘Geld maakt gelukkig’ zegt 52% van de respondenten. Vooral respondenten uit
Haarlemmermeer, Zaanstad en Almere vinden dit. Haarlemse respondenten
vinden juist relatief vaak het tegenovergestelde.
De perceptie of geld gelukkig maakt hangt sterk samen met het inkomen van het
huishouden van de respondenten. Hoe hoger het inkomen des te vaker men van
mening is dat geld gelukkig maakt.
4.4 Geld maakt gelukkig, 2008 (mee eens, procenten)
gemeente %
Haarlemmermeer 54
Zaanstad 54
Almere 54
Amsterdam 53
Purmerend 52
Amstelveen 48
Haarlem 46
gemiddelde 52
bron: enquête panelleden 2008
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 95
4.5 Mening over ‘Geld maakt gelukkig’ naar inkomen van het huishouden, 2008 (procenten)
≤ € 950
€ 951-€ 1300
€ 1301-€ 1900
€ 1901-€ 3150
€ 3151-€ 4300
€ 4301-€ 5500
€ 5501-€ 6900
> € 6900
totaal
0 20 40 60 80 100 %
helemaal mee eens mee eens neutraal
mee oneens
helemaal mee oneens
bron: enquête panelleden 2008
Er is geen verschil in geluksniveau tussen mensen die vinden dat geld gelukkig
maakt en mensen die vinden dat dit niet zo is. Het gevoel zelf je pad te kunnen
uitstippelen vergroot over het algemeen wel het geluk, evenals religie en
spiritualiteit. Mensen die hebben aangegeven dat spiritualiteit en/of religie een
hele belangrijke rol in hun leven inneemt hebben een hogere geluksscore dan
gemiddeld.
Financiële zorgen beïnvloeden sterk het geluk
Kunnen rondkomen is net als het inkomen van invloed op het geluk. Over het
algemeen geldt: hoe makkelijker mensen kunnen rondkomen hoe gelukkig ze
zijn. Mensen die zich zorgen maken om baanverlies, hun hypotheek, oplopende
schulden, teruggang van hun inkomen, pensionering of inflatie zijn minder
gelukkig dan mensen die zich hier geen zorgen om maken.
Schulden beïnvloeden, naast zorgen om de financiële situatie, ook het geluk.
Leningen bij vrienden of familie, persoonlijke leningen en/of die rood staan bij
de bank maken mensen minder gelukkig. Mensen met een hypotheek, en dus
met een eigen huis, zijn daarentegen gelukkiger dan mensen die geen hypotheek
hebben. Ook een positieve ontwikkeling van de financiële situatie in de afgelopen
jaren en een verwachte positieve ontwikkeling in de toekomst leidt tot een
hogere geluksscore.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

96 4 Beleving van rijkdom en armoede
4.6 Geluksverhogende factoren in de Metropoolregio, 2008 (procenten)
meer geld, minder financiële problemen
meer vrije tijd
betere gezondheid
betere gezondheid familieleden
ander werk, andere werkzaamheden
andere woning
meer vrienden, kennissen
andere woonomgeving
vinden van een partner
betere relatie met partner of familieleden
krijgen van een kind
krijgen van werk
anders namelijk
niets
weet ik niet, geen antwoord
0 5 10 15 20 25 30 35 %
bron: enquête panelleden 2008
Gelukkiger worden?
De tevredenheid met het leven kan volgens de respondenten vooral verbeterd
worden door meer geld, minder financiële problemen, meer vrije tijd en een
betere gezondheid. Ook een betere gezondheid voor familieleden, ander werk/
andere werkzaamheden en een andere woning worden regelmatig genoemd.
In Amsterdam en Haarlem wordt het vinden van een partner ook relatief vaak
genoemd als tevredenheidverhogende factor, in deze gemeenten zijn relatief
veel alleenstaanden. Het krijgen van een kind wordt in Haarlem en Purmerend
relatief vaak genoemd als mogelijke geluksverhogende factor. De top drie is in
alle gemeenten gelijk.
Meer geld is vooral een geluksverhogende factor voor mensen met een laag tot
middeninkomen, laag en middelbaar opgeleiden en mensen zonder baan. Meer
vrije tijd wordt daarentegen relatief vaak genoemd door mensen met een hoog
opleidingsniveau, gezinnen met kinderen, eenoudergezinnen, werkenden en
mensen onder de 55 jaar.
Hoe hoger het inkomen, des te vaker wordt meer vrije tijd genoemd als tevredenheidverhogende
factor. Meer geld wordt minder vaak genoemd naarmate het
inkomen toeneemt. Lage inkomens noemen bijna altijd geld als één van de
factoren die hun geluk zou vergroten. Ditzelfde geldt voor opleidingsniveau.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 97
Door alleenstaanden wordt het vinden van een partner het meest genoemd
(40%) als geluksverhogende factor, gevolgd door geld en een betere gezondheid.
Ook respondenten met een eenoudergezin noemen vaak het vinden van een
partner (33%), bij deze groep staat meer geld echter op de eerste plaats (43%
noemt dit).
Ouderen noemen een betere gezondheid het vaakst als factor om hun geluk te
vergroten. Driekwart van de mensen zonder baan is van mening dat een baan zal
zorgen voor meer tevredenheid.
4.2 Ervaren luxe
Rijkdom, luxe en decadentie hangen nauw met elkaar samen. Ter gelegenheid
van het 17e lustrum van de Radboud Universiteit in Nijmegen heeft het
Instituut van Toegepaste Sociale Wetenschappen (its) een onderzoek uitgevoerd
naar beleving van Nederlanders over luxe en decadentie. In dat onderzoek
is aan respondenten gevraagd of zij goedkeurend of afwijzend aankeken tegen
een aantal voorgelegde activiteiten zoals vakanties, luxe etenswaren en merkkleding.
Om te kijken of de meningen van de bewoners van de Metropoolregio
verschillen van Nederlanders in het algemeen zijn een aantal voorbeelden van
luxe die in dat onderzoek aan de orde kwamen ook in dit onderzoek getoetst.
4.7 Houding ten opzichte van luxe activiteiten in de Metropoolregio, 2008 (procenten)
regelmatig korte vakanties houden/weekendjes weg
vroeg stoppen met werken
10 dagen all. incl. hotelvakantie
uit eten gaan in toprestaurants
een cruise in de Middellandse Zee
het kopen van dure merkkleding
het thuis schenken van dure champagnes
kaviaar eten
helikopterskiën
0 20 40 60 80 100 %
goedkeurende houding afwijzende houding weet het niet
bron: enquête panelleden 2008
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

98 4 Beleving van rijkdom en armoede
Luxe activiteiten zoals regelmatig weekendjes weg, vroeg stoppen met werken
en all-inclusive vakanties krijgen de goedkeuring van een meerderheid van de
respondenten in de Metropoolregio en in Nederland. Kaviaar eten en helikopterskiën
daarentegen krijgen de minste goedkeuring (zie figuur 4.7). Vergeleken
met Nederland kijken respondenten in de Metropoolregio echter toch vaker
goedkeurend naar helikopterskiën. De houding ten opzichte van de overige luxe
onderwerpen komt vrijwel overeen tussen Nederland en de Metropoolregio.
Het eigen gedrag en de houding van mensen tegenover een aantal luxe-activiteiten
hangt sterk met elkaar samen en lijkt beïnvloed te worden door de eigen
mogelijkheden. Ouderen, mensen met lagere inkomens en mensen met een
sociale huurwoning hebben vaker een afwijzende houding ten opzichte van de
genoemde activiteiten dan anderen. Vooral respondenten tot en met 44 jaar hebben
er weinig moeite mee dat anderen zich overgeven aan deze vormen van luxe.
Wanneer respondenten het geld zouden hebben, zou 90% misschien of zeker
wel regelmatig korte vakanties houden of weekendjes weggaan. Twee derde zou
(misschien) vroeg willen stoppen met werken, hierin zijn ook de meningen van
reeds gepensioneerden en mensen zonder werk meegenomen. Uit eten gaan
in toprestaurants en een 10 dagen all inclusive hotelvakantie zou ruim de helft
van de respondenten doen wanneer zij er het geld voor hadden. Kaviaar eten en
helikopterskiën zou slechts een kleine groep doen als geld er niet toe deed.
4.8 Eigen gedrag ten opzichte van luxe activiteiten in de Metropoolregio, 2008 (procenten)
regelmatig korte vakanties houden/weekendjes weg
vroeg stoppen met werken
uit eten gaan in toprestaurants
10 dagen all. incl. hotelvakantie
het kopen van dure merkkleding
een cruise in de Middellandse zee
het thuis schenken van dure champagnes
kaviaar eten
helikopterskiën
0 20 40 60 80 100%
zeker wel
misschien wel
weet ik niet, geen antwoord
waarschijnlijk niet
zeker niet
bron: enquête panelleden 2008
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 99
4.3 Percepties over rijkdom en armoede in de Metropoolregio
De rijkste en de armste gemeente
Als respondenten hun eigen gemeente vergelijken met de andere zes uit de
Metropoolregio die deelnamen aan het onderzoek dan plaatsen zij hun eigen
gemeente veelal in het midden qua rijkdom.
Bijna de helft van de Amsterdammers zet Amsterdam op de vierde of vijfde plek
(1= armste gemeente en 7= rijkste gemeente). Ook respondenten uit Purmerend
en Almere plaatsen hun gemeente vooral op plek vier en vijf. Haarlemmermeer
en Haarlem worden door de bewoners zelf iets rijker geschat, zij zetten hun
gemeenten vooral op plek vijf en zes. Respondenten uit Zaanstad zijn niet van
mening dat hun gemeente de armste is, maar plaatsen Zaanstad wel iets lager
dan de respondenten uit de andere gemeenten hun eigen gemeente plaatsen.
Amstelveners zijn ervan overtuigd (45%) dat zij de rijkste gemeente zijn van de
deelnemende gemeenten (zie tabel 4.9).
De respondenten uit de zeven gemeenten zijn vrijwel unaniem over de rijkste
gemeente in de Metropoolregio (van de zeven deelnemende gemeenten):
Amstelveen (62%). Slechts 12% denkt dat Haarlem de rijkste gemeente is,
gevolgd door Haarlemmermeer (6%) en Amsterdam (5%).
Over de armste gemeente van de zeven zijn de meningen verdeeld. Eén op
de drie respondenten uit de Metropoolregio denkt dat Zaanstad de armste
gemeente is, 18% denkt Amsterdam en 13% is van mening dat Purmerend
de armste gemeente van deze zeven gemeenten is. Opvallend is dat respondenten
in Zaandstad Amsterdam als de armste gemeente zien terwijl de
Amsterdammers Zaanstad juist op die plek zetten.
4.9 Ervaren welvaartspositie in de Metropoolregio, 2008 (procenten)
armste rijkste weet
gemeente 1 2 3 4 5 6 7 ik niet totaal
Almere 2 7 14 34 23 8 1 11 100
Amstelveen 0 0 1 2 9 25 45 17 100
Amsterdam 5 9 15 23 25 12 3 7 100
Haarlem 0 1 4 16 30 31 8 9 100
Haarlemmermeer 0 1 4 15 30 32 8 11 100
Purmerend 0 3 10 30 33 10 2 11 100
Zaanstad 12 15 20 27 16 3 1 6 100
bron: enquête panelleden 2008
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

100 4 Beleving van rijkdom en armoede
4.10 Ervaren armste gemeente in de Metropoolregio, 2008 (procenten)
Purmerend
Amsterdam
Amstelveen
Haarlemmermeer
Haarlem
Almere
Zaanstad
gemiddelde
0 20 40 60 80 100 %
Zaanstad
Amsterdam
Purmerend
Haarlemmermeer
Haarlem
Amstelveen
Almere
weet ik niet, geen antwoord
bron: enquête panelleden 2008
Ervaren welvaart
Bijna 60% van alle respondenten vindt dat de verschillen tussen arm en rijk in
de eigen gemeente groot zijn. Bijna de helft (47%) vindt bovendien dat de verschillen
de afgelopen jaren zijn toegenomen. Vooral Amsterdammers vinden
de verschillen tussen arm en rijk in Amsterdam groot en dat deze verschillen
zijn toegenomen. Maar ook veel Almeerders delen deze mening. Respondenten
uit Haarlemmermeer en Amstelveen noemen juist minder vaak dat er sprake
is van grote verschillen en dat deze verschillen zouden zijn toegenomen. Dit is
op vallend omdat de inkomensongelijkheid juist in Amstelveen groot is (paragraaf
3.5). Bewoners van Amstelveen ervaren dit dus niet zo. Ook de ervaren
verschillen tussen arm en rijk door respondenten uit Almere zijn opvallend.
De inkomens ongelijkheid is daar juist gering.
Onderwijsvolgende jongeren die (nog) bij hun ouders wonen vinden het
verschil tussen arm en rijk in hun gemeenten vaker niet groot dan anderen.
Mensen met lagere inkomens vinden de verschillen tussen arm en rijk vaker
groot dan mensen met een heel hoog inkomen. Vrouwen zijn vaker dan mannen
van mening dat de verschillen tussen arm en rijk de afgelopen jaren zijn toegenomen.
Alleenstaanden en eenoudergezinnen hebben eveneens vaker deze mening
dan mensen met een huishouden met meerdere volwassenen. Hogere inkomens
en mensen tot en met 44 jaar vinden het minst vaak dat verschillen tussen arm
en rijk zijn toegenomen in de afgelopen jaren.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 101
4.11 Ervaren rijkdom en armoede in de eigen gemeente, 2008 (procenten)
Amsterdam
Almere
Zaanstad
Haarlem
Haarlemmermeer
Purmerend
Amstelveen
totaal
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90%
verschillen arm en rijk groot verschillen arm en rijk toegenomen
bron: enquête panelleden 2008
4.4 Financiële situatie en financiële zorgen
De inkomens van de respondenten verschillen tussen de gemeenten.
Respondenten uit Amstelveen hebben relatief vaak een hoog inkomen, onder de
respondenten uit Amsterdam zitten zowel relatief veel hoge als lage inkomens
en Purmerend heeft relatief veel lagere inkomens. De overige gemeenten zitten
daartussenin. Amsterdam en Almere hebben relatief veel werkenden in het
panel zitten, in Haarlem en Amstelveen zijn relatief veel respondenten al
gepensioneerd.
4.12 Huishoudinkomen, 2008 (procenten)
Amstel- Amster- Haarlem-
Almere veen dam Haarlem mermeer Purmerend Zaanstad totaal
≤ € 950 3 5 4 5 4 3 3 4
€ 951-€ 1300 4 4 6 6 4 6 5 5
€ 1301-€ 1900 16 17 19 18 15 21 19 18
€ 1901-€ 3150 32 31 32 31 36 37 36 34
€ 3151-€ 4300 27 26 22 25 24 24 25 24
€ 4301-€ 5500 12 8 9 10 10 5 8 9
€ 5501-€ 6900 4 5 5 3 4 2 2 4
> € 6900 2 4 3 2 3 1 2 2
bron: enquête panelleden 2008
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

102 4 Beleving van rijkdom en armoede
4.13 Kunnen rondkomen, 2008 (procenten)
Almere
Purmerend
Zaanstad
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Amstelveen
totaal
0 20 40 60 80 100%
niet tot net kunnen rondkomen soms over houden
goed tot ruimschoots kunnen rondkomen
bron: enquête panelleden 2008
Kunnen rondkomen
Vier procent van de respondenten uit de Metropoolregio zegt niet te kunnen
rondkomen, 4% heeft er moeite mee en 11% kan het financieel net redden. Daar
staat tegenover dat 62% ruimschoots rond kan komen. De figuur laat zien dat
respondenten uit Almere en Purmerend het vaakst zeggen niet of maar net kunnen
rondkomen. Respondenten uit Amsterdam, Haarlemmermeer en Haarlem
geven het vaakst aan goed tot ruimschoots te kunnen rondkomen. Mensen die
aangaven niet tot net rond te kunnen komen zijn relatief vaak: laag opgeleid,
een eenoudergezin, werkloos of arbeidsongeschikt, wonend in een sociale huurwoning
en hebben een relatief laag inkomen. Dit wil overigens niet zeggen dat
alle mensen met een laag inkomen slecht kunnen rondkomen. Een deel van de
respondenten heeft een laag inkomen, maar zegt goed rond te kunnen komen.
Ontwikkeling financiële situatie
De afgelopen jaren is 40% van alle respondenten er financieel op vooruit gegaan,
voor 29% bleef de financiële situatie gelijk en 30% ging er op achteruit (1% weet
het niet). In Haarlemmermeer en Almere zijn relatief veel mensen er financieel
op achteruit gegaan, in Amstelveen juist relatief weinig. De financiële crisis
heeft de panelleden mogelijk al beïnvloed in hun verwachtingen rondom de
ontwikkeling van hun financiële situatie in het komende jaar. Een derde denkt er
komend jaar op achteruit te gaan (2009). Het zijn overigens vooral mensen die
er de afgelopen jaren op achteruit gingen die deze ontwikkeling zien doorzetten
in de toekomst. Tussen de gemeenten valt op dat relatief veel respondenten uit
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 103
4.14 Verwachte ontwikkeling financiële situatie komend jaar, 2008 (procenten)
Amsterdam
Haarlem
Purmerend
Amstelveen
Zaanstad
Almere
Haarlemmermeer
totaal
0 20 40 60 80 100%
vooruit gelijk achteruit weet ik niet
bron: enquête panelleden 2008
Haarlemmermeer, Zaanstad en Purmerend verwachten er komend jaar (2009)
financieel op achteruit te gaan.
Mannen zijn er vaker sterk op vooruit gegaan dan vrouwen, dit geldt ook voor
hoog opgeleiden en mensen onder de 35 jaar. Deze groepen verwachten er de
komende jaren ook relatief vaak op vooruit te gaan.
Leningen en schulden
Een kwart van de respondenten zegt geen geld geleend te hebben. In Amsterdam
en Amstelveen zijn relatief veel mensen die geen geld lenen. Dit hangt vooral
samen met het relatief lage aandeel respondenten met een hypotheek in deze
gemeenten (respectievelijk 46% en 55%). In Almere heeft daarentegen 77% een
hypotheek. De verdeling tussen koop- en huurwoningen in gemeenten hangt
natuurlijk samen met de aanwezigheid van hypotheken. Naast de hypotheek
komen in Almere schulden in de vorm van rood staan bij bank of giro en/of een
persoonlijke lening het vaakst voor, in Amstelveen en Haarlem het minst vaak.
Schoolgaande jongeren (jonger dan 35 jaar) en mensen zonder werk hebben
relatief vaak een lening bij vrienden of familie. Rood staan bij de bank komt
relatief vaak voor bij (een ouder) gezinnen met kinderen (onder de 45 jaar) en
mensen zonder werk. Mannen, eenoudergezinnen en niet-gepensioneerden
zonder baan hebben vaker dan gemiddeld een persoonlijke lening.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

104 4 Beleving van rijkdom en armoede
4.15 Lopende leningen, 2008 (procenten)
Amster- Amstel- Haarlem-
Almere dam veen Haarlem mermeer Purmerend Zaanstad totaal
hypotheek 77 46 55 59 69 59 67 62
rood staan 26 21 14 16 17 18 22 19
persoonlijke lening 19 14 9 9 12 15 15 13
studieschuld 2 8 8 9 2 6 5 6
lening bij vrienden/
familie 3 6 5 4 3 4 5 4
andere lening 3 2 1 2 2 2 2 2
geen geld geleend 15 30 31 24 21 29 20 24
weet ik niet,
wil ik niet zeggen 2 1 2 1 1 2 1 2
bron: enquête panelleden 2008
Zorgen om financiële situatie
Op een schaal van 1 tot 10, waarbij 1 staat voor helemaal geen zorgen en 10 voor
heel veel zorgen, scoren de respondenten in de Metropoolregio gemiddeld een
4,5. Haarlemse respondenten maken zich de minste zorgen om hun financiën en
respondenten uit Purmerend en Almere de meeste.
Financiële zorgen en leningen zijn nauw met elkaar verbonden. Buiten de hypotheek,
beïnvloeden schulden sterk de mate waarin respondenten zich zorgen
maken om hun financiën. Heeft men een leningen bij familie dan is de score 5,9,
en rood staan bij de bank of een persoonlijke lening of doorlopend krediet levert
een score op van 5,5, en dus relatief veel financiële zorgen.
4.16 Mate van zorgen om financiële situatie, 2008 (rapportcijfer; schaal 1 tot 10)
gemeente
rapportcijfer
Haarlem 4,2
Amstelveen 4,3
Amsterdam 4,3
Haarlemmermeer 4,4
Zaanstad 4,4
Almere 4,7
Purmerend 4,9
totaal 4,5
bron: enquête panelleden 2008
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

4 Beleving van rijkdom en armoede 105
Een aantal achtergrondkenmerken van respondenten speelt een rol in de mate
van financiële zorgen. Vooral mensen met een lagere sociaal-economische positie,
dus met een laag of middelbaar opleidingsniveau en een laag inkomen maken
zich relatief veel zorgen. Het betreft daarmee ook vaak eenoudergezinnen, werklozen,
arbeidsongeschikten en mensen met een sociale huurwoning. Ook leeftijd
speelt een rol: jongeren onder de 35 jaar en 65-plussers maken zich minder druk
om hun financiële situatie dan mensen tussen de 35 en 64 jaar. Ook mensen die
aangeven hun eigen pad te kunnen uitstippelen maken zich minder zorgen dan
zij die het gevoel hebben dat niet te kunnen.
Noten
1 Prof. dr. R. Veenhoven, World database of Happyness: http://worlddatabaseofhappiness.
eur.nl.
2 Sociale Staat van Nederland (2007), SCP.
3 Eurobarometer 69 (2008), Europeese Commissie. http://ec.europa.eu/public_opinion/
archives/eb/eb69/eb69_part1_en.pdf.
4 Regressieanalyse.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

106
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

107
5
Beleving van rijkdom en armoede
per gemeente
In het vorige hoofdstuk kwamen de verschillen tussen de gemeenten wat betreft
percepties over rijkdom en armoede aan de orde op basis van een panelonderzoek
wat eind 2008 is gehouden en waaraan ruim 6.500 panelleden deelnamen.
In dit hoofdstuk volgt een beschrijving per gemeente met de resultaten van het
onderzoek. De volgorde van de paragrafen is: Almere (5.1), Amstelveen (5.2),
Amsterdam (5.3), Haarlem (5.4), Haarlemmermeer (5.5), Purmerend (5.6) en
tenslotte Zaanstad (5.7).
5.1 Almere
Gezondheid, geld en geluk maken dat Almeerders zich rijk voelen. In de
persoonlijke levenssfeer is autonomie in de eigen ontwikkeling de belangrijkste
factor. De middenklasse domineert in Almere en het merendeel van
de Almeerders kan redelijk tot goed rondkomen met het inkomen. Toch
heeft ruim een derde schulden naast de eventuele hypotheek. Almere wordt
binnen de Metropoolregio als een gemiddeld welvarende stad beschouwd.
Almeerders in het onderzoek voelen zich in meerderheid even welvarend of
welvarender dan andere Almeerders en Nederlanders.
Rijkdom is: gezondheid, geld en geluk
Almere is een stad voor de middenklasse: de huishoudinkomens liggen gemiddeld
iets hoger dan het landelijk gemiddelde. Omdat de gezinsomvang groter is
ligt het inkomen per persoon juist weer iets lager dan het landelijk gemiddelde.
Rijkdom en armoede worden echter niet alleen bepaald door financiële middelen.
Almeerders noemen gezondheid als belangrijkste aspect om een gevoel
van rijkdom te ervaren. Daarnaast zijn ook geld, geluk en liefde heel belangrijk,
gevolgd door gezin, familie en kinderen. Minder vaak noemde men tevredenheid,
vrijheid en werk. Andersom wordt armoede wel het meest bepaald door
het gebrek aan financiële middelen, maar daarnaast ook door ziekte of ongezond
zijn en door een gebrek aan sociale contacten, zoals geen vrienden hebben, alleen
zijn en eenzaamheid. Ongelukkig zijn wordt minder vaak genoemd als typering
van armoede.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

108 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
Respons
Voor dit onderzoek is via internet een vragenlijst voorgelegd aan het gemeentelijke
onderzoekspanel. In totaal deden 827 panelleden mee aan het onderzoek,
een respons van 54%. Panelleden met als herkomst Nederland zijn in de respons
oververtegenwoordigd (80% tegen 68% in de bevolking), evenals hoger opgeleiden.
Een derde van de respondenten is tussen de 25 en 45 jaar en ruim de helft
tussen de 45 en 65 jaar. Bijna de helft (46%) van de ondervraagden leeft als ‘paar
met kinderen’ en een derde als ‘paar zonder kinderen’, 14% is alleenstaand en
3% vormt een eenoudergezin. Daarmee zijn eenoudergezinnen ondervertegenwoordigd
in de respons. Bijna de helft van de respondenten is hoger opgeleid en
32% heeft een middelbare opleiding gevolgd.
5.1.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Financiële situatie
Het middenklasse karakter van Almere wordt weerspiegeld in de gemiddelde
huishoudinkomens van de respondenten. Bijna de helft van de respondenten
heeft een inkomen tot maximaal € 3.150 per maand. Ruim een derde heeft
een hoger inkomen, 13% noemde het inkomen liever niet. Bijna twee derde
(63%) verwerft het inkomen uit loondienst en 8% als zelfstandig ondernemer.
Daarnaast is 28% werkzoekend, student, huisvrouw, afgekeurd of gepensioneerd.
De arbeidsparticipatie in Almere is hoog: zijn veel tweeverdieners. De ruimte die
het inkomen biedt is veelal gering: Almere kent een substantiële schuldenproblematiek.
Kunnen rondkomen
De uitkomsten van het onderzoek bevestigen dat veel huishoudens niet makkelijk
rond kunnen komen met hun inkomen. Een op de vijf respondenten kan
maar net of zelfs net niet rondkomen met het inkomen. Een bijna even groot deel
kan redelijk rondkomen. Bijna 60% kan echter goed tot (zeer) goed rondkomen.
Mensen met een lage opleiding hebben de meeste moeite met rondkomen. Van
de huishoudtypen kunnen eenoudergezinnen (42%) en alleenstaanden (31%)
het moeilijkst rondkomen. Maar ook bijna een kwart van de paren met kinderen
(23%) zegt moeilijk of maar net te kunnen rondkomen. Paren zonder kinderen
hebben hier minder vaak problemen mee.
Vrijwel ieder huishouden (85%) heeft een lening lopen. Vaak betreft dit de
hypotheek, maar als de hypotheek buiten beschouwing blijft heeft 37% van
de huishoudens een of meerdere andere lening(en) lopen. Zo heeft bijna één op
de vijf respondenten een persoonlijke lening.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 109
5.1.1 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 2
ik kan moeilijk rondkomen 5
ik kan net rondkomen 15
ik houd soms wat over 19
ik kan goed rondkomen 38
ik kan ruimschoots rondkomen 29
weet ik niet/geen antwoord 2
totaal 100
bron: Almere
Veranderingen in de financiële situatie
Het grootste deel van de respondenten heeft in de afgelopen jaren een verandering
meegemaakt in de financiële situatie. Voor bijna 40% betekende de verandering
een vooruitgang, maar voor bijna een derde betekende het een achteruitgang
in inkomen.
Verbetering van het inkomen werd vooral veroorzaakt door de werksituatie, in
de vorm van een nieuwe baan of verbeterde omstandigheden in de huidige baan.
Ook de partner werd genoemd als bron van extra inkomen: de partner vond een
(andere) baan, of het inkomen van de partner steeg.
5.1.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit, maar
ook niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet ik niet/
geen antwoord
0 10 20 30 40 50%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Almere
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

110 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
Achteruitgang in inkomen vindt vaker zijn oorsprong in het feit dat men met
pensioen gaat of van een uitkering moet gaan leven door ziekte of arbeidsongeschiktheid.
Daarnaast wordt ook genoemd dat het levensonderhoud duurder is
geworden door inflatie, dat de lonen niet meestijgen, de komst van de euro en de
kredietcrisis.
De verwachtingen voor de komende jaren zijn gematigd tot negatief. Maar liefst
driekwart verwacht geen positieve inkomensontwikkelingen. Slechts een op de
vijf verwacht dat het inkomen de komende jaren zal stijgen, zij het in geringe
mate: een halvering van de groep die de afgelopen jaren nog vooruitgang boekte.
Vooral de leeftijdsgroep tot 45 jaar verwacht vooruitgang van het inkomen. De
leeftijdsgroepen daarboven verwachten vaker een achteruitgang. Mensen die
moeilijk rond kunnen komen hebben sombere vooruitzichten over de ontwikkeling
van hun inkomen. Mensen die goed rond kunnen komen zien de toekomst
veel positiever in. Ook paren met kinderen en actieven op de arbeidsmarkt
(werknemers en zelfstandigen) hebben een positievere kijk op hun toekomstige
financiële situatie dan mensen die niet werkzaam zijn op de arbeidsmarkt.
Zorgen om financiële situatie
Er zijn nogal wat zorgen om de financiële situatie. Op de schaal van 1 tot 10,
waarbij 1 staat voor helemaal geen zorgen en 10 voor heel veel zorgen scoren de
Almeerse respondenten gemiddeld een 4,8. Ruim een derde (37%) heeft geen tot
weinig zorgen over de financiële situatie, maar 60% zegt redelijk wat (38%) tot
veel zorgen (23%) te hebben. Eenoudergezinnen, lager opgeleiden en mensen
met een laag inkomen maken zich de meeste zorgen over hun financiële situatie.
5.1.3 Zorgen om financiële situatie (procenten)
kredietcrisis
teruggang inkomen
pensionering
inflatie
anders
hypotheek
weet ik niet/
geen antwoord
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
bron: Almere
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 111
5.1.4 Welvaartspositie Almere in de Metropoolregio (procenten)
%
1 armste gemeente 2
2 7
3 14
4 34
5 23
6 8
7 rijkste gemeente 1
weet ik niet/geen antwoord 11
totaal 100
bron: Almere
De meeste zorgen hebben betrekking op de kredietcrisis en een mogelijke teruggang
in het inkomen. Maar ook de inflatie en de (toekomstige) pensionering zijn
voor velen een bron van zorg.
5.1.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Als Almere vergeleken wordt met de zes andere steden in dit onderzoek plaatsen
Almeerse respondenten hun stad op een plaats die iets boven het gemiddelde
tussen armste en rijkste gemeente ligt. Zij zien Almere absoluut niet als de
5.1.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Zaanstad
Almere
Purmerend
0 10 20 30 40 50 60 70 %
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Almere
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

112 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.1.6 Ervaren welvaart (procenten)
uw buurt of wijk
Almere
Nederland
de wereld
0 20 40 60 80 100 %
welvarender even welvarend minder welvarend weet ik niet/geen antwoord
bron: Almere
rijkste, maar zeker ook niet als de armste gemeente in de Metropoolregio
(zie tabel 5.1.4). Vanuit Almere gezien wordt Amstelveen veruit als de rijkste
gemeente binnen de Metropoolregio beschouwd, en Zaanstad en Amsterdam
duidelijk als de armste gemeenten in de Metropoolregio (zie figuur 5.1.5).
Ervaren welvaart
Almeerders voelen zich in meerderheid (81-85%) even welvarend als of zelfs
welvarender dan de mensen in hun buurt, de stad en Nederland. Een vijfde voelt
zich welvarender dan buurtgenoten en een derde voelt zich welvarender dan
andere Almeerders en andere Nederlanders. Ten opzichte van de wereldbevolking
voelt 71% zich welvarender. Slechts een kleine groep voelt zich minder
welvarend dan de meeste andere buurtbewoners, Almeerders, Nederlanders of
wereldburgers (variërend van 6% tot 12%).
Almeerders zijn van mening dat er grote verschillen zijn tussen arm en rijk in
hun gemeente. Een substantiële groep (ruim 40%) is van mening dat de verschillen
tussen arm en rijk in de gemeente de afgelopen jaren zijn toegenomen.
5.1.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Almere
het verschil tussen arm en rijk is in Almere
de afgelopen jaren toegenomen
0 20 40 60 80 100 %
eens
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Almere
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 113
5.2 Amstelveen
Amstelveen is geen armlastige gemeente gemeten naar het inkomen van de
inwoners, de prijs van de huizen, de auto’s voor de deur en de winkels in het
Stadshart. Bij de perceptie van rijkdom en armoede komt dit ook terug, geld
speelt daarin een belangrijke rol. De meeste Amstelveners kunnen goed
rondkomen met hun inkomen. Toch is men niet zonder financiële zorgen, maar
hier speelt duidelijk ook de huidige economisch onzekerheid een belangrijke
rol. Amstelveen wordt door de eigen bewoners gezien als de rijkste gemeente
binnen de Metropoolregio. Amstelveners voelen zich gemiddeld even welwarend
als buurtgenoten en stadsgenoten, maar welvarender dan andere
Nederlanders.
Armoede is vooral geldgebrek
In Amstelveen wordt rijkdom vooral geassocieerd met (goede) gezondheid, het
gezin, familie, vriendschap en tenslotte ook met (voldoende) geld. Daarnaast
worden vaak steekwoorden gebruikt zoals geluk, liefde en welvaart.
Armoede wordt doorgaans met het omgekeerde geassocieerd: geldgebrek, ziekte
en moeite om in de dagelijkse basisbehoeften te voorzien, eenzaamheid en
slechte huisvesting.
Respons
De vragenlijst is begin december 2008 aan de panelleden verzonden. De totale
respons was 62% (n=392). Meer mannen dan vrouwen hebben gereageerd (55%-
45%) en ook ouderen zijn in de respons oververtegenwoordigd. Door weging
van de uitkomsten is voor deze scheefheid in respons gecorrigeerd.
5.2.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Kunnen rondkomen
Het overgrote deel van de Amstelveense respondenten (62%) kan goed tot
ruimschoots rondkomen. Slechts een kleine minderheid (15%) kan niet of net
aan rondkomen. Ouderen, hoger opgeleiden en hogere inkomens kunnen beter
rondkomen dan jongeren, lager opgeleiden en lagere inkomens.
Veranderingen in de financiële situatie
Zijn respondenten er het afgelopen jaar op vooruit of achteruit gegaan? Iets
minder dan de helft (40%) is erop vooruit gegaan, bijna een derde (31%) is gelijk
gebleven en ruim een kwart (27%) is erop achteruit gegaan. Hier is een duidelijk
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

114 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.2.1 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 2
ik kan moeilijk rondkomen 5
ik kan net rondkomen 9
ik houd soms wat over 23
ik kan goed rondkomen 44
ik kan ruimschoots rondkomen 18
weet ik niet/geen antwoord 0
totaal 100
bron: Amstelveen
verschil tussen de leeftijdsklassen en opleidingsniveaus te zien. Jongeren en
hoog opgeleiden gingen er vaker op vooruit, ouderen en laag opgeleiden gingen
er vaker op achteruit. Vooruitgang werd doorgaans geboekt door een verandering
van werksituatie, achteruitgang was vaak te wijten aan pensionering,
minder werken of een verandering van de huishoudensituatie.
De verwachtingen voor komend jaar zijn minder positief. Een kwart verwacht
nog vooruitgang, een derde verwacht achteruitgang en 40% denkt dat de financiële
situatie gelijk blijft. Vrouwen, ouderen en lager opgeleiden zijn somberder
over de verwachtingen voor de komende jaren dan gemiddeld.
5.2.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit, maar
ook niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet ik niet/
geen antwoord
0 10 20 30 40 50%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Amstelveen
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 115
5.2.3 Zorgen om financiële situatie (procenten)
teruggang inkomen
kredietcrisis
inflatie
pensionering
anders
hypotheek
baanverlies
(oplopende) schulden
weet ik niet/
geen antwoord
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30%
bron: Amstelveen
Zorgen om financiële situatie
Amstelveners maken zich niet zoveel zorgen om hun financiële situatie. Op een
schaal van 1 tot en met 10 (1 = helemaal geen zorgen en 10 = heel veel zorgen)
is de score voor de hoeveelheid financiële zorgen gemiddeld 4,3. Bijna de helft
maakt zich geen of een beetje zorgen, maar een kleine groep (8%) maakt zich veel
tot zeer veel zorgen. Jongeren maken zich gemiddeld minder zorgen dan ouderen,
dat geldt ook voor hoog opgeleiden.
Op de vraag waar men zich dan zorgen over maakt wordt het meest teruggang in
inkomen en de kredietcrisis genoemd, gevolgd door inflatie en pensionering.
5.2.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Op welke plaats zet men Amstelveen qua welvaart van de bewoners in vergelijking
met de andere zes regiogemeenten? Meer dan de helft is van mening dat
Amstelveen de rijkste gemeente is en nog eens een kwart zet Amstelveen op
de tweede plaats.
Inwoners van Amstelveen zijn het erover eens dat Amstelveen de rijkste
gemeente is. Over de armste gemeente is verdeeldheid: de meeste mensen
denken dat dit Zaanstad is, maar ook Amsterdam gooit hoge ogen als armste stad.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

116 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.2.4 Welvaartspositie Amstelveen in de Metropoolregio (procenten)
%
1 armste gemeente 0
2 1
3 1
4 2
5 12
6 25
7 rijkste gemeente 56
weet ik niet/geen antwoord 4
totaal 100
bron: Amstelveen
5.2.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Zaanstad
Almere
Purmerend
0 10 20 30 40 50 60 70 80%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Amstelveen
Ervaren welvaart
Voelen respondenten zich meer of minder welvarend dan anderen in hun wijk,
in de gemeente, in Nederland en de rest van de wereld? Binnen de eigen wijk
voelen de meeste mensen (70%) zich even welvarend als de andere wijkbewoners.
Binnen de gemeente wordt meer verschil in inkomen ervaren. Dat verschil
wordt groter in de vergelijking met Nederland en helemaal als het om de wereld
gaat. Opvallend is dat mannen, jongeren en hoger opgeleiden zich vaker dan
anderen welvarender voelen op alle genoemde niveaus.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 117
5.2.6 Ervaren welvaart (procenten)
uw
buurt/wijk
Amstelveen
Nederland de wereld
welvarender 12 16 37 77
even welvarend 70 58 47 11
minder welvarend 11 18 9 4
weet ik niet/geen antwoord 8 9 7 8
totaal 100 100 100 100
bron: Amstelveen
‘Er zijn grote verschillen tussen rijk en arm in Amstelveen’ meent een belangrijk
deel van de respondenten (43%), 3% is het echter oneens met deze stelling,
terwijl een derde hierover geen standpunt inneemt. Over de stelling dat
verschillen tussen rijk en arm zijn toegenomen in de afgelopen jaren in
Amstelveen is men minder stellig. Ruim een derde is het eens met deze stelling.
5.2.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Amstelveen
het verschil tussen arm en rijk is in Amstelveen
de afgelopen jaren toegenomen
0
eens
20 40 60 80 100 %
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Amstelveen
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

118 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.3 Amsterdam
Rijkdom is gezondheid, geluk en mensen om je heen. Armoede is gebrek aan
geld, gezondheid, sociale contacten en eten. Twee derde van de respondenten
kan ruim of goed rondkomen van het inkomen. Een kleine helft (44%) ging
er de afgelopen jaren in inkomen (sterk) op vooruit. Voor de komende tijd
verwacht echter een kwart een achteruitgang in het inkomen. Als men zorgen
heeft over de financiële situatie gaat dit vooral om een teruggang in het
inkomen en de kredietcrisis.
Amsterdam geldt niet als de armste, maar ook niet als de rijkste gemeente van
de regio. Rond de 40% van de respondenten voelt zich welvarender dan de
buurtbewoners, overige bewoners van Amsterdam, Nederland en de wereld.
Armoede is gebrek aan…
Rijkdom is volgens veel Amsterdamse panelleden gezondheid, geluk, familie en
vrienden, geld en geen financiële zorgen hebben. Hoewel geld en het ontbreken
van financiële zorgen vaak worden genoemd zijn het vooral ook niet-financiële
zaken die panelleden spontaan noemen bij de vraag om rijkdom in drie steekwoorden
te omschrijven.
Armoede daarentegen wordt vooral omschreven als gebrek aan… geld, gezondheid,
sociale contacten en eten. Eenzaamheid en alleen voelen worden eveneens
vaak genoemd. Ook afhankelijkheid wordt gezien als armoede.
Respons
Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van het online panel van o+s Amsterdam.
Van de 3.358 panelleden die een uitnodiging voor het onderzoek hebben ontvangen
vulden 1.646 mensen de vragenlijst volledig in, een respons van 49%.
De ondervraagde panelleden wonen verspreid over de stad en zijn gemiddeld
49 jaar oud. Iets meer dan de helft is man (53%) en twee derde heeft een hoog
opleidingsniveau (hbo of wo opleiding voltooid). Van de ondervraagden is een
derde alleenstaand, 34% is gehuwd of samenwonend zonder thuiswonende
kinderen en 24% is gehuwd of samenwonend met thuiswonende kinderen en
5% is een eenoudergezin. Ruim de helft van de respondenten heeft een koopwoning
(54%), een derde heeft een sociale huurwoning en 12% een particuliere
huurwoning.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 119
5.3.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Bezigheden en inkomsten
Een meerderheid van de respondenten is op dit moment werkzaam (76%). De
overige respondenten zijn gepensioneerd (11%), arbeidsongeschikt (4%), werkloos/werkzoekend
(2%) of huisman of -vrouw (2%). Overige respondenten
doen iets anders, zoals vrijwilligerswerk, volgen onderwijs of doen een combinatie
van verschillende eerdergenoemde activiteiten. De voornaamste bron van
inkomsten is voor de meeste mensen dan ook werk, een uitkering of pensioen.
Twee procent geeft aan vooral te leven van vermogen. Bijna een derde van de
respondenten heeft een inkomen tussen de € 1.901 en € 3.150 netto per maand.
5.3.1 Netto inkomsten van het huishouden van respondenten (procenten)
%
netto € 950 per maand of minder 4
netto tussen de € 951 en € 1300 per maand 5
netto tussen de € 1301 en € 1900 per maand 17
netto tussen de € 1901 en € 3150 per maand 30
netto tussen de € 3151 en € 4300 per maand 20
netto tussen de € 4301 en € 5500 per maand 9
netto tussen de € 5501 en € 6900 per maand 5
netto meer dan € 6900 per maand 3
wil ik niet zeggen/geen antwoord 7
totaal 100
bron: Amsterdam
Kunnen rondkomen
Bijna twee derde van de respondenten kan goed (42%) of ruimschoots (23%)
rondkomen. De overige respondenten kunnen niet (1%), moeilijk (5%) of net
(12%) rondkomen. Zeventien procent zit ertussenin, zij houden soms wat over.
Hoe hoger het opleidingsniveau en/of het inkomen des te beter mensen kunnen
rondkomen. Mannen en paren zonder kinderen kunnen vaker dan vrouwen en
mensen met een andere huishoudsamenstelling goed rondkomen. Vooral alleenstaanden
en eenoudergezinnen hebben relatief vaak moeite met rondkomen.
Veranderingen in de financiële situatie
Ruim een kwart (27%) van de mensen is er in de afgelopen jaren financieel
(sterk) op achteruit gegaan. Vierenveertig procent ging er op vooruit en bij 29%
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

120 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.3.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit, maar
ook niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet ik niet/
geen antwoord
0 10 20 30 40 50%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Amsterdam
werd de financiële situatie niet beter of slechter. De redenen waarom mensen
erop achteruit zijn gegaan zijn divers: alles wordt duurder, de komst van de euro,
een andere baan, minder gaan werken, arbeidsongeschikt en/of ziekte, aow of
pensionering en aandelen worden veelvuldig genoemd.
Respondenten die er de afgelopen twee jaar op vooruit gingen gaven hiervoor
als reden vooral een verandering in hun werksituatie (75%). Andere redenen
waardoor meerdere mensen erop vooruit gingen zijn financiële meevallers, salarisverhoging
verandering van huishoudsamenstelling en het beginnen van een
eigen bedrijf.
Voor de komende tijd verwacht ruim een kwart van de respondenten dat hun
financiële situatie erop vooruit zal gaan. Dit zijn vooral mensen die er de afgelopen
jaren ook op vooruit gingen. Veertig procent denkt er niet op vooruit maar
ook niet op achteruit te gaan en 31% is van mening dat zij er de komende tijd
financieel op achteruit zullen gaan. Van deze laatste groep denkt 5% er sterk op
achteruit te zullen gaan.
Bepaalde groepen zijn negatiever over de ontwikkeling van hun financiële situatie
dan anderen. Mensen met een laag opleidingsniveau, arbeidsongeschikten/
langdurig zieken en ouderen zijn er de afgelopen jaren relatief vaak op achteruit
gegaan en verwachten relatief vaak dat dit ook het komende jaar het geval zal
zijn. Vooral jongeren tot en met 34 jaar zijn er financieel gezien sterk op vooruit
gegaan en ook voor de toekomst verwachten zij veelal verbetering.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 121
Zorgen om financiële situatie
Er is aan de respondenten gevraagd om hun zorgen rondom hun financiële situatie
uit te drukken in een rapportcijfer waarbij een 1 staat voor geen zorgen en
een 10 voor heel veel zorgen. Gemiddeld werd een 4,3 gegeven voor de mate
van financiële zorgen. Respondenten die zich in meer of mindere mate zorgen
maken geven vooral aan zich zorgen te maken om teruggang in inkomen (38%),
de kredietcrisis (35%) en pensionering (31%). Een kwart van de respondenten
maakt zich zorgen om inflatie. Hoewel gevraagd is naar financiële zorgen noemt
bijna 20% een niet-financiële reden zoals gezondheid, sociale contacten, het
milieu en de toekomst.
Schulden
Dertig procent van de panelleden geeft aan geen schulden te hebben. Van de
respondenten met schulden is een hypotheek de meest genoemde (46%) vorm.
Ruim twintig procent staat wel eens rood bij de bank en 14% heeft een persoonlijke
lening of doorlopend krediet. Een studieschuld (7%), leningen bij familie of
vrienden (6%) of andere soorten leningen (2%) komen minder vaak voor. Omdat
in Amsterdam meer alumni wonen komen studieschulden hier vaker voor dan
in de andere regio gemeenten.
5.3.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Qua welvaart plaatsen respondenten Amsterdam in de middenmoot van
de zeven steden in de Metropoolregio. 1 Een kwart van de respondenten zet
Amsterdam op de vierde plek van de zeven regiogemeenten en eveneens een
kwart zet Amsterdam op de 5e plek. Slechts enkelen denken dat Amsterdam de
rijkste of armste gemeente van de Metropoolregio is.
De rijkste gemeente is volgens ruim 60% Amstelveen, gevolgd door Haarlem
(15%). Over de armste gemeente in de Metropoolregio lopen de meningen meer
uiteen. Ruim een derde denkt dat Zaanstad de armste gemeente is, 17% noemt
Purmerend als armste gemeente en 14% noemt Almere (zie figuur 5.3.3).
Ervaren welvaart
Ruim 80% van de respondenten vindt zichzelf welvarender dan de rest van de
wereld. Het zijn vooral 65-plussers die zichzelf minder welvarend vinden. Een
ongeveer even grote groep, rond de 40%, voelt zichzelf welvarender ten opzichte
van de buurt of wijk, Amsterdam en Nederland. Nog geen 10% noemt zichzelf
minder welvarend dan andere bewoners in deze gebieden.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

122 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.3.3 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlem
Haarlemmermeer
Amsterdam
Almere
Zaanstad
Purmerend
0 10 20 30 40 50 60 70%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Amsterdam
De perceptie van de eigen welvaart neemt toe met het inkomen. Hoe hoger het
inkomen hoe vaker mensen zichzelf welvarender dan anderen vinden. Het valt
op dat vooral jongeren (jonger dan 35 jaar) hun eigen welvaart groter vinden dan
de welvaart van anderen in hun wijk, in Amsterdam of Nederland. Ook respondenten
met een hoog opleidingsniveau vinden zichzelf vaker welvarender dan
mensen met een laag opleidingsniveau. Mensen zonder werk (werkloos, arbeidsongeschikt
of ziek) vinden zichzelf minder welvarend dan anderen.
5.3.4 Ervaren welvaart (procenten)
uw buurt/wijk
Amsterdam
Nederland
de wereld
0 20 40 60 80 100 %
welvarender even welvarend minder welvarend weet ik niet/geen antwoord
bron: Amsterdam
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 123
5.3.5 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Amsterdam
het verschil tussen arm en rijk is in Amsterdam
de afgelopen jaren toegenomen
0 20 40 60 80 100 %
eens
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Amsterdam
Volgens een ruime meerderheid van de respondenten zijn de verschillen tussen
arm en rijk in Amsterdam groot. De helft van de respondenten is van mening dat
de verschillen tussen arm en rijk de afgelopen jaren zijn toegenomen. Mensen
tussen de 35 en 54 jaar zijn het relatief vaak oneens met de stelling dat de verschillen
tussen arm en rijk de aflopen jaren zijn toegenomen in Amsterdam.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

124 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.4 Haarlem
Haarlemmers voelen zich rijk als ze gezond zijn. Eenzaamheid en geld gebrek
brengen ze in verband met armoede. Veel Haarlemmers lijken in materieel
opzicht erg tevreden te zijn. Een meerderheid zegt ruimschoots te kunnen
rondkomen, maar één op de twintig maakt zich veel tot heel veel financiële
zorgen. Binnen de wijk en de gemeente voelen Haarlemmers zich meestal
even welvarend of welvarender dan anderen. Binnen de Metropoolregio wordt
Haarlem als een rijkere stad gezien, die op de tweede of derde plaats staat.
Wat is armoede en wat is rijkdom?
Haarlemse panelleden associëren armoede en rijkdom met veel verschillende
aspecten. Rijkdom brengt men heel vaak in verband met gezondheid, dit wordt
door bijna driekwart van de respondenten genoemd. De helft noemt gezin,
familie, relatie en vriendschap. Minder vaak worden genoemd: geld (41%), geluk
(21%) en liefde (18%). Aan de andere kant vat men armoede vooral vaak op als
geldgebrek (57%), eenzaamheid en gebrek aan contacten (41%), ongezond of
ziek zijn, honger hebben en gebrek aan basisbehoeften (beide rond de 30%).
Respons
In Haarlem deden 785 panelleden mee in het onderzoek, een respons van 42%.
Meer mannen dan vrouwen hebben gereageerd (54%-46%). Jongeren zijn in de
respons ondervertegenwoordigd. Door weging is de scheefheid in de verdeling
naar leeftijd rechtgetrokken. Het effect hiervan is dat de invloed van huishoudens
met een lager inkomen groter wordt. Panelleden met een hoger inkomen
blijven niettemin oververtegenwoordigd in de respons.
5.4.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Kunnen rondkomen
Haarlemmers kunnen in meerderheid goed tot ruimschoots rondkomen met
hun inkomen. Dit geldt voor bijna twee derde (63%) van de respondenten.
Daarnaast is echter een groep van één op de vijf die niet of net aan rond kan
komen. Ouderen, hoger opgeleiden en huishoudens met een hoger inkomen
geven vaker aan dat ze goed of ruimschoots kunnen rondkomen. Ook samenwonenden
en gehuwden zonder kinderen en mannen zeggen vaker dan anderen
dat zij goed of ruimschoots rond kunnen komen.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 125
5.4.1 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 1
ik kan moeilijk rondkomen 4
ik kan net rondkomen 15
ik houd soms wat over 17
ik kan goed rondkomen 42
ik kan ruimschoots rondkomen 21
weet ik niet/geen antwoord 1
totaal 100
bron: Haarlem
Veranderingen in de financiële situatie
In de afgelopen jaren is een belangrijke groep (43%) van de Haarlemse respondenten
er financieel op vooruitgegaan. Bijna een derde (31%) is er echter op
achteruit gegaan en voor ruim een kwart (27%) is de financiële situatie gelijk
gebleven. De groepen die er vooral op vooruit gingen zijn Haarlemmers tot
34 jaar, kinderen die bij hun ouders wonen, hoger opgeleiden, samenwonenden
of gehuwden met kinderen en huishoudens met hoge inkomens.
Vooruitgang in de financiële situatie wordt veruit het vaakst veroorzaakt door
een verandering van werksituatie. De belangrijkste redenen voor achteruitgang
in de financiën die worden genoemd zijn pensionering of vut, minder werken,
een verandering van de huishoudensituatie en de inflatie.
5.4.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit, maar
ook niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet ik niet/
geen antwoord
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Haarlem
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

126 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.4.3 Zorgen om financiële situatie (procenten)
kredietcrisis
teruggang inkomen
inflatie
pensionering
anders
hypotheek
baanverlies
(oplopende) schulden
weet ik niet/geen antwoord
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30 35%
bron: Haarlem
Voor het komende jaar zijn de vooruitzichten minder rooskleurig: nog maar een
kwart verwacht in die periode vooruitgang in de financiële situatie. Een grotere
groep, een derde, verwacht echter achteruitgang, maar de grootste groep (39%)
denkt dat de financiële situatie gelijk blijft. Achteruitgang wordt vooral verwacht
door vrouwen, 65+-ers, lager opgeleiden en huishoudens met een lager inkomen.
Anderzijds wordt het komende jaar financiële vooruitgang het meest verwacht
door huishoudens met de hoogste inkomens.
Zorgen om financiële situatie
Haarlemse respondenten hebben relatief weinig zorgen om hun financiële
situatie. Een grote groep (44%) maakt zich hier geen of een beetje zorgen over.
Een veel kleinere groep (6%) heeft veel tot heel veel financiële zorgen. De gemiddelde
score van de zorgen die Haarlemmers hebben over de financiële situatie
is dan ook met 4,2 relatief laag (hierbij gold dat 1= geen zorgen en 10= heel veel
zorgen).
Mannen (4,0) maken zich minder financiële zorgen dan vrouwen (4,4). Ook
ouderen, 65-plussers, maken zich minder zorgen (3,8) dan gemiddeld. Hoog
opgeleiden (3,6) maken zich minder zorgen dan middelbaar (4,7) en laag opgeleiden
(4,7). Naarmate het inkomen hoger is maakt men zich minder financiële
zorgen. In het algemeen geldt in Haarlem: hoe groter de tevredenhed is over
de eigen situatie, hoe minder zorgen men heeft over de financiële situatie. Men
maakt zich het vaakst zorgen over de kredietcrisis, een teruggang in inkomen,
inflatie en de pensionering.
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 127
Schulden
Bijna een kwart van de respondenten heeft geen geld geleend. De overigen
hebben op een of meerdere wijzen een vorm van schuld uitstaan. De meest voorkomende
vormen van schuld zijn: hypotheek (59%), rood staan bij bank of giro
(16%), persoonlijke lening of doorlopend krediet (9%) en studieschuld/lening
voor studiefinanciering (9%).
5.4.1 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Hoe percipiëren Haarlemmers de welvaartspositie van Haarlem ten opzichte van
de andere regiogemeenten? De meeste Haarlemmers zien hun stad net niet als
rijkste gemeente van de Metropoolregio. In meerderheid plaatsen zij Haarlem
op de tweede (32%) en op de derde plaats (30%). Een beperkt deel (8%) ziet
Haarlem als de rijkste gemeente binnen de regio.
5.4.4 Welvaartspositie Haarlem in de Metropoolregio (procenten)
%
1 armste gemeente 0
2 1
3 4
4 16
5 30
6 32
7 rijkste gemeente 8
weet ik niet/geen antwoord 8
totaal 100
bron: Haarlem
Van de zeven regiogemeenten zien Haarlemmers het vaakst Zaanstad als de armste
gemeente (26%), gevolgd door Purmerend, Almere en Amsterdam. Over wat
de rijkste gemeente binnen de regio is een grote groep het eens: ruim de helft
noemt Amstelveen als rijkste gemeente, op afstand gevolgd door Amsterdam
(10%) en de eigen stad Haarlem (9%) (zie figuur 5.4.5).
Ervaren welvaart
Binnen de eigen wijk voelen de meeste Haarlemmers (86%) zich even welvarend
als of welvarender dan de andere wijkbewoners. Een kwart zegt welvarender te
zijn dan anderen in de buurt. De perceptie dat men welvarender is dan anderen
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

128 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.4.5 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Amsterdam
Haarlem
Haarlemmemeer
Purmerend
Almere
Zaanstad
0 10 20 30 40 50 60%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Haarlem
neemt toe naarmate men de geografische blik verlegd van de gemeente (29%),
Nederland (35%) naar de rest van de wereld (79%). Naarmate het inkomensniveau
en de opleiding hoger is zegt men vaker welvarender te zijn dan anderen.
Dit geldt voor alle vier de referentiekaders. Binnen de context van de buurt zeggen
alleenstaanden zich vaker welvarender te voelen dan anderen. Op het niveau
van de gemeente geldt dit ook voor mannen en gehuwden/samenwonenden
met kind(eren). Op het schaalniveau van Nederland voelen mannen en gehuwden/samenwonenden
zonder kinderen zich vaker welvarender dan anderen.
5.2.6 Ervaren welvaart (procenten)
uw
buurt/wijk
Haarlem Nederland de wereld
welvarender 25 29 35 79
even welvarend 61 50 48 10
minder welvarend 9 14 12 5
weet ik niet/geen antwoord 4 7 6 6
totaal 100 100 100 100
bron: Haarlem
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 129
5.4.7 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Haarlem
het verschil tussen arm en rijk is in Haarlem
de afgelopen jaren toegenomen
0 20 40 60 80 100 %
eens
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Haarlem
Meer dan de helft van de panelleden (56%) is van mening dat er sprake is van
grote verschillen tussen rijk en arm in Haarlem. Drie op de tien vinden dat het
verschil tussen rijk en arm in de afgelopen jaren is toegenomen.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

130 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.5 Haarlemmermeer
Gezondheid, geluk en in iets mindere mate geld draagt bij aan rijkdom volgens
Haarlemmermeerders. Het inkomen van de digipanelleden varieert van
anderhalf tot drie keer modaal. Over het algemeen zeggen de meesten ook
prima rond te kunnen komen. Een deel van hen staat regelmatig rood bij de
bank of heeft een doorlopend krediet. Het meest maakt men zich zorgen over
de kredietcrisis en de eigen hypotheek. Desondanks heeft het grootste deel
van de digipanelleden vertrouwen in de toekomst. Qua welvarendheid positioneert
men de eigen gemeente als één of twee na rijkste in vergelijking met de
andere grote gemeenten in de Metropoolregio.
Wat is armoede en wat is rijkdom?
Rijkdom is voor bijna twee derde van de digipanelleden: gezondheid en geluk.
Dit wordt pas op afstand gevolgd door geld. Door ongeveer een zesde van de
respondenten wordt liefde genoemd. Daarna komen vrienden, familie en gezin/
kinderen.
Bij associaties met armoede springt toch vooral een gebrek aan of geen geld hebben
eruit. Daarna volgen ziekte en eenzaamheid. Als een gebrekkige gezondheid
bij ziekte wordt opgeteld, wordt dit echter het vaakst genoemd. Kijkend naar de
associaties bij rijkdom en armoede is het opvallend dat respondenten het vooral
met gezondheid associëren en iets minder vaak puur met geld.
Respons
Voor het onderzoek in Haarlemmermeer werden in totaal bijna 1.600 panelleden
benaderd. De respons op de vragenlijst was 46%. Het Haarlemmermeerse digipanel
bestaat voornamelijk uit (echt)paren waarvan ruim de helft thuiswonende
kinderen heeft. De man/vrouw verdeling is gelijk en de gemiddelde leeftijd is
bijna 50 jaar. Bijna de helft van de respondenten heeft een opleiding op hoog
niveau afgerond.
5.5.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Bezigheden en inkomsten
In het Haarlemmermeerse digipanel zijn qua inkomen nauwelijks echte extremen
terug te vinden. Ongeveer de helft van de digipanelleden verdient tussen
de € 1.900 en € 4.300 netto per maand. Dit is tussen de anderhalf en drie keer
modaal. 2 Slechts 6% zit onder de € 1.300 en 5% boven de € 5.500 netto. Daarbij
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 131
moet aangetekend worden dat van 15% van de respondenten het inkomen
onbekend is.
Ongeveer twee derde van de digipanelleden heeft het inkomen uit werk van
zichzelf of van zijn/haar partner. Een vijfde is pensioengerechtigd en 5% krijgt
een uitkering. Een twaalfde van de respondenten zegt huisvrouw/-man te zijn.
Kunnen rondkomen
De hoogte van het inkomen heeft zoals verwacht een positief verband met
de mate waarin mensen kunnen rondkomen. Met name (echt)paren zonder
kinderen zijn positief over hun financiële situatie. Verder zeggen mannen vaker
dan vrouwen goed rond te kunnen komen.
Verandering in de financiële situatie
Ongeveer een even groot deel is er in de afgelopen jaren op vooruit (35%) of
achter uit (31%) gegaan qua inkomen. Het omslagpunt in het voor- of achteruit
gaan ligt rond de leeftijd van 50 jaar. Bij respondenten jonger dan 50 jaar zijn
meer mensen erop vooruit gegaan, terwijl bij 50-plussers dit precies andersom
is. Een verklaring hiervoor is mogelijk dat jongeren vaker van werksituatie veranderen,
nog niet bovenaan hun salarisschaal zijn of promotie maken. Dit zijn
dan ook de belangrijkste redenen die men aangeeft voor de vooruitgang in hun
financiële situatie. Daarbij springt verandering van werksituatie eruit. Een andere
niet aan het werkgerelateerde reden is een financiële meevaller. Ongeveer een
tiende van de respondenten heeft dit het afgelopen jaar gehad. Bij de mensen die
zeggen achteruit te zijn gegaan, wordt het meest genoemd: pensioen of vut en
stijging van de lasten, zoals hypotheek, hogere prijzen, hogere ziektekosten. De
verwachting voor komend jaar is wat pessimistisch, slechts een vijfde verwacht
erop vooruit te gaan, terwijl ruim twee derde denkt erop achteruit te gaan.
5.5.1 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 1
ik kan moeilijk rondkomen 4
ik kan net rondkomen 12
ik houd soms wat over 19
ik kan goed rondkomen 45
ik kan ruimschoots rondkomen 19
weet ik niet/geen antwoord 1
totaal 100
bron: Haarlemmermeer
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

132 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.5.2 Schulden (procenten)
hypotheek
rood staan
persoonlijke lening
lening bij vrienden of familie
studieschuld
andere lening
onbekend
ik heb geen geld geleend
0 10 20 30 40 50 60 70%
bron: Haarlemmermeer
Schulden
Ruim twee derde van de respondenten heeft een hypotheekschuld. Ongeveer
een tiende van de mensen met een koophuis zegt geen hypotheekschuld (meer)
te hebben. Een vijfde van de digipanelleden heeft geen geld geleend. Het gros
van deze respondenten woont in een huurwoning. Naast de hypotheekschuld
staat een deel (17%) van de digipanelleden regelmatig rood bij de bank of giro en
12% heeft een persoonlijke lening of doorlopend krediet. Mensen met een lage
opleiding zeggen vaker geen geld geleend te hebben (40%) dan hoger opgeleiden
(14%). Dit verschil is vooral te verklaren door het al dan niet hebben van een
hypotheekschuld.
Zorgen om financiële situatie
Digipanelleden geven gemiddeld een 4,4 voor de zorgen over hun financiële
situatie. Ongeveer een tiende maakt zich veel zorgen en ruim een vijfde maakt
zich nauwelijks zorgen. Het is opvallend dat meer vrouwen dan mannen zich
zorgen maken. Vooral mensen met inkomens tot € 1.900 blijken zich zorgen
te maken. Dit sluit aan bij het feit dat hoger opgeleiden zich duidelijk minder
zorgen maken dan lager opgeleiden. Tenslotte maken 65-plussers zich minder
zorgen dan de overige groepen.
Ongeveer een vijfde van de digipanelleden maakt zich helemaal geen zorgen.
Door degenen die zich wel zorgen maken wordt de kredietcrisis het vaakst
genoemd als reden van financiële zorgen. Het is opvallend dat mannen zich
vaker zorgen maken over de kredietcrisis, terwijl vrouwen vaker de hypotheek
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 133
5.5.3 Zorgen om financiële situatie (procenten)
kredietcrisis
teruggang inkomen
pensionering
mijn financiële situatie
in het algemeen
inflatie
baanverlies
hypotheek
(oplopende) schulden
anders namelijk
weet ik niet/
geen antwoord
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
bron: Haarlemmermeer
noemen. Ook (echt)paren met kinderen maken zich vaker zorgen over de hypotheek.
Echtparen zonder kinderen noemen juist de kredietcrisis en teruggang
van het inkomen als zaken waar ze zich zorgen over maken. De leeftijdsfase is
onderscheidend voor het soort zorgen: jongeren tussen 18 en 35 jaar maken
zich duidelijk vaker zorgen over hun hypotheek en hun financiële situatie. De
leeftijdsgroep daarboven, 36 tot 49 jarigen, maken zich vaker druk over baanverlies.
Met het naderen van het pensioen maken de 50 tot 64 jarigen zich duidelijk
vaker zorgen over een teruggang in het inkomen. Dezelfde vrees bestaat bij
65-plussers. Deze groep is ook het meest bang voor de kredietcrisis en mogelijke
inflatie. Ondanks de zorgen heeft het grootste deel (80%) van de digipanelleden
(veel) vertrouwen in de toekomst.
5.5.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Haarlemmermeerse digipanelleden zien Amstelveen opvallend vaak als rijkste
gemeente. Wat de armste gemeente betreft zijn de meningen wat meer verdeeld,
waarbij vooral Zaanstad eruit springt, gevolgd door Amsterdam en Purmerend.
Haarlemmermeerders zetten hun eigen gemeente neer als één of twee na rijkste
gemeente (63%) van de regio.
Ervaren welvaart
De meeste digipanelleden (70%) voelen zich even welvarend als hun buurt- of
wijkgenoten. Een zeer klein deel voelt zich minder welvarend (7%) en een wat
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

134 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.5.4 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlemmermeer
Haarlem
Almere
Amsterdam
Zaanstad
Purmerend
0 10 20 30 40 50 60 70%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Haarlemmermeer
groter deel meer welvarend (18%). Ook ten opzichte van de gemeente als geheel
voelt een meerderheid zich even welvarend. Een op de vijf voelt zich meer welvarend.
Ten opzichte van de gemiddelde Nederlander voelt ongeveer een derde
zich meer welvarend; de helft zegt even welvarend te zijn. Een kleine groep,
ruim een tiende, denkt minder welvarend te zijn. In vergelijking met de rest van
de wereld denkt een overgrote meerderheid het beter te hebben. Er bestaat in
deze antwoorden logischerwijs een duidelijk verband tussen de hoogte van het
inkomen en de mate waarin men zegt zich meer of minder welvarend te voelen.
Bijna de helft van de digipanelleden ziet grote verschillen tussen arm en rijk in
Haarlemmermeer. Men weet echter niet zo goed of deze de afgelopen jaren zijn
toegenomen.
5.5.5 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen tussen
arm en rijk in Haarlemmermeer
het verschil tussen arm en rijk
is in Haarlemmermeer de
afgelopen jaren toegenomen
0
eens
20 40 60 80 100 %
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Haarlemmermeer
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 135
5.6 Purmerend
Bij rijkdom denken Purmerenders in de eerste plaats aan gezondheid en niet
direct aan geld. Bij armoede worden zaken die betrekking hebben op geld wel
als eerste genoemd. De meeste Purmerenders kunnen ruimschoots tot goed
rondkomen met hun inkomen en een kleine minderheid voelt zich minder
welvarend dan de meeste andere mensen in Nederland. Purmerenders vinden
hun eigen gemeente zeker niet de rijkste maar ook zeker niet de armste van
de zeven gemeenten die aan dit onderzoek meededen. Vergeleken met die
gemeenten maken Purmerenders zich meer zorgen om de eigen financiële
situatie.
Wat is rijkdom en wat is armoede?
Gezondheid is veruit het meest voorkomende woord waar Purmerenders aan
denken als zij in het begrip rijkdom moeten omschrijven. Bij driekwart van de
panelleden kwam dit woord in de beschrijving voor. Bij meer dan de helft was
dit zelfs het eerste woord waar zij aan dachten. Andere woorden werden veel
minder genoemd. Wat daarin opvalt is dat daar ook de niet-materiële aspecten
de boventoon voeren. Naast gezondheid overheersen de woorden geluk, liefde,
vriendschap en tevredenheid. Deze woorden zien we vaak in combinatie met
woorden als partner en (klein) kinderen. Hoewel dus niet direct aan geld en
andere financiële zaken gedacht wordt, draagt bij benadering eenderde van alle
antwoorden deze aspecten wel in zich. Het hebben van een (leuke) baan of werk
wordt door minder dan 10% geassocieerd met rijkdom.
Bij armoede daarentegen denkt men in eerste instantie wel aan de financiële
kanten van het begrip; geen of onvoldoende geld, geen eten, schulden, uitkering,
geen woning en geen werk zijn de woorden die in de omschrijvingen domineren.
De niet-materiële zaken als een slechte gezondheid, alleen zijn, eenzaamheid,
afhankelijkheid en geen geluk ontbreken hier echter ook niet.
Respons
De enquête is gehouden in december 2008 onder 1.600 Purmerendse panelleden
van 18 jaar en ouder. Hiervan vulden ruim 1.100 de vragenlijst in. Dit
betekent een respons van 69%. De antwoorden in de tabellen en figuren zijn
gewogen naar geslacht en leeftijd. Deze weging corrigeert de relatief sterke aanwezigheid
van hoger opgeleiden in het panel en de ondervertegenwoordiging
van allochtonen gedeeltelijk.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

136 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.6.1 Financiële situatie en financiële zorgen
Bezigheden en inkomsten
Van de panelleden die de vraag over hun netto maandinkomen van hun huishouden
hebben beantwoord heeft 30% een inkomen beneden de € 1.900; voor
9% is dat zelfs minder dan € 1.300. Aan de bovenkant van de inkomensverdeling
zien we dat 33% meer dan € 3.150 maand te besteden heeft en voor 9% is dat
meer dan € 4.300.
Voor 60% van de panelleden is werken de voornaamste bezigheid, terwijl 16%
geniet van de aow en 7% studeert. Werk vormt voor veel panelleden (69%) de
belangrijkste inkomstenbron; voor en op de vijf is dat vut, aow of pensioen,
terwijl 5% een andere uitkering heeft.
Kunnen rondkomen
De meeste Purmerendse panelleden (59%) kunnen ruimschoots tot goed rondkomen
met hun inkomen. De groep die niet of moeilijk kan rond komen is met
6% zeer gering in omvang. Daarnaast is de groep die net kan rondkomen of soms
wat overhoudt met 35% vrij omvangrijk.
Hoe hoger de opleiding en hoe hoger het inkomen, hoe beter men met het inkomen
kan rondkomen. Het zijn vooral de eenoudergezinnen en in mindere mate
de alleenstaanden die vaker net of moeilijk rond kunnen komen. Dit verklaart
voor een belangrijk deel dat vrouwen zeggen moeilijker rond te kunnen komen
dan mannen. Zij zijn immers vaker alleenstaand en ouder in een eenoudergezin.
Veranderingen in de financiële situatie
Bijna 40% van de panelleden is er de afgelopen jaren in financieel opzicht
5.6.1 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 1
ik kan moeilijk rondkomen 4
ik kan net rondkomen 12
ik houd soms wat over 19
ik kan goed rondkomen 45
ik kan ruimschoots rondkomen 19
weet ik niet/geen antwoord 1
totaal 100
bron: Purmerend
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 137
op vooruitgegaan. Dit is meer dan de bijna een derde die er op achteruit is
gegaan. Voor de overige 30% is de financiële situatie ongeveer gelijk gebleven.
Verandering in de werksituatie is veruit de meest genoemde reden waarom men
er financieel op vooruit is gegaan, op ruime afstand gevolgd door veranderingen
in het huishouden zoals huwelijk of samenwonen en kinderen die het huis uit
gaan. Pensionering is de belangrijkste reden waarom men er financieel op achteruit
is gegaan.
Voor het jaar 2009 verwacht ongeveer een kwart van de panelleden er financieel
sterk of enigszins op vooruit te gaan, terwijl ruim een derde denkt er op achteruit
te zullen gaan. De rest verwacht geen grote wijzigingen in hun financiële situatie
of weet het niet.
Wie zijn er nu financieel vaker op vooruit- of achteruitgegaan? Purmerenders in
de leeftijd tot 45 jaar zijn er relatief vaker op vooruitgegaan dan de Purmerenders
die tot de oudere leeftijdsgroepen behoren. Ook zijn de hoogopgeleiden
en zij die al een hoog inkomen hadden er relatief vaker op vooruitgegaan.
Thuiswonende kinderen zijn er eveneens relatief vaker op vooruitgegaan.
Alleenstaanden en paren zonder kinderen zagen het minst vaak hun inkomen
stijgen. Dezelfde groepen die er het afgelopen jaar relatief vaak op vooruit- of
achteruit zijn gegaan zien we ook weer terug bij de inkomensverwachtingen
voor het jaar 2009. Van de panelleden die er het afgelopen jaar op achteruit zijn
gegaan verwacht dan ook 60% dat zij er in 2009 op achteruit zullen gaan.
5.6.2 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit, maar
ook niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet ik niet/
geen antwoord
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Purmerend
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

138 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
Schulden
Een hypotheek is de meest genoemde vorm van geld lenen: bijna 60% van alle
panelleden leent hiervoor. Daarnaast staat bijna één op de vijf (18%) rood bij de
bank en heeft 15% een persoonlijke lening of een doorlopend krediet. De overige
leenvormen zoals studiefinanciering (6%) of het lenen bij familie of vrienden
(5%) komen bij de panelleden weinig voor. Panelleden met een laag inkomen
hebben vaker géén hypotheek. Een kwart van de 18-24 jarigen heeft een studieschuld
en 15% van deze groep leent bij familie of vrienden. Er is geen duidelijk
verband tussen rood staan bij de bank of het hebben van een persoonlijke lening
en de hoogte van het inkomen of het opleidingsniveau. Wel zien we dat rood
staan bij de bank het meest voorkomt bij de 35-44 jarigen (30%).
Zorgen om financiële situatie
Als men een rapportcijfer moet geven aan de mate waarin men zich zorgen
maakt om de eigen financiële situatie, waarbij 1 voor helemaal geen zorgen staat
en 10 voor erg veel zorgen, dan geven de panelleden gemiddeld een cijfer van
4,9. Een derde maakt zich weinig tot geen zorgen en 16% juist veel tot erg veel.
Vrouwen maken zich duidelijk meer zorgen om de eigen financiële situatie dan
mannen. Dit gaat ook op voor de midden- en laagopgeleiden ten opzichte van
de panelleden met een hoge opleiding. Hoe hoger het inkomen hoe minder
zorgen men zich maakt. De teruggang in het inkomen, de kredietcrisis, dreigende
inflatie en de pensionering zijn de belangrijkste zaken waar men zich zorgen
om maakt. Over (oplopende) schulden en de hypotheeklasten maakt men zich
duidelijk minder druk.
5.6.3 Zorgen om financiële situatie (procenten)
teruggang inkomen
kredietcrisis
inflatie
pensionering
baanverlies
hypotheek
(oplopende) schulden
anders, namelijk
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
bron: Purmerend
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 139
5.6.4 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Almere
Purmerend
Zaanstad
0 10 20 30 40 50 60 70%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Purmerend
5.6.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Aan dit onderzoek deden zeven gemeenten mee die behoren tot de Metropoolregio
Amsterdam. Op welke plaats zetten Purmerenders hun eigen gemeente als
1 staat voor de armste gemeente en 7 voor de rijkste gemeente? In de ogen van
haar inwoners neemt Purmerend een positie in die iets boven het gemiddelde
ligt; ruim 70% van de inwoners zet Purmerend op de plaatsen 4 of 5.
Over welke gemeente de rijkste en welke de armste is binnen de Metropoolregio,
gezien de financiële positie van de inwoners, zijn de Purmerenders erg duidelijk.
Amstelveen is met 66% de rijkste gemeente. Haarlem komt met 17% op zeer
ruime afstand op plaats twee. Zaanstad wordt door bijna 60% beschouwd als de
armste gemeente. Amsterdam en Almere volgen op de plaatsen twee en drie.
Ervaren welvaart
Een ruime meerderheid van de panelleden (68%) voelt zich welvarender dan de
meeste andere mensen in de wereld. Als men de eigen welvaart vergelijkt met
die van de meeste mensen in de eigen wijk, de eigen gemeente en Nederland dan
ligt het percentage aanmerkelijk lager; 20 tot 25% voelt zich dan welvarender.
Maar ook dan blijkt dat er maar weinig panelleden zijn die zich minder welvarend
voelen. De meerderheid voelt zich ‘even welvarend’.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

140 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.6.5 Ervaren welvaart (procenten)
uw
buurt/wijk Purmerend Nederland de wereld
welvarender 20 21 24 68
even welvarend 68 64 56 18
minder welvarend 7 8 14 8
weet ik niet/geen antwoord 5 7 7 7
totaal 100 100 100 100
bron: Purmerend
Het zal ook hier niet verbazen dat naarmate men hoger opgeleid is en/of een
hoger inkomen heeft, men zich welvarender voelt. Ook voelen mannen zich
welvarender dan vrouwen.
Er zijn meer panelleden die vinden dat er in Purmerend grote verschillen bestaan
tussen arm en rijk dan panelleden die het daar niet mee eens zijn. Dit geldt eveneens
voor de stelling dat de verschillen tussen arm en rijk de afgelopen jaren zijn
toegenomen. Purmerenders met lage inkomens en Purmerenders van 45 jaar en
ouder vinden relatief vaker dat er grote verschillen bestaan tussen rijk en arm in
hun gemeente en dat dit verschil de afgelopen jaren is toegenomen.
5.6.6 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Purmerend
het verschil tussen arm en rijk is in Purmerend
de afgelopen jaren toegenomen
0
eens
20 40 60 80 100 %
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Purmerend
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 141
5.7 Zaanstad
Het Zaanpanel denkt gedifferentieerd over de begrippen rijkdom en armoede.
Rijkdom wordt vaker met niet-materiële aspecten in verband gebracht, zoals
gezondheid, geluk en vriendschap. Armoede wordt juist vaker wel gerelateerd
aan materiële zaken. De meerderheid van het panel kan goed tot ruimschoots
rondkomen met het inkomen. Voor de komende jaren verwacht een derde van
het panel dat hun inkomen er niet op vooruit of achteruit gaat, twintig procent
verwacht een inkomensachteruitgang. Onder degenen die moeilijk rondkomen
zijn relatief vaak laag opgeleiden of eenoudergezinnen. Bijna negen op de
tien panelleden maakt zich zorgen over de financiële toekomst. De mate
waarin verschilt echter sterk. Volgens het Zaanpanel is Zaanstad niet de
armste gemeente in de regio, maar is Amsterdam dat. Zaanstad komt op
de tweede plaats.
Wat is armoede en wat is rijkdom?
Rijkdom en armoede zijn begrippen die vaak in relatie worden gebracht met
financiële welvaart of juist het ontbreken van geld om goed in de eerste levensbehoeften
te kunnen voorzien. Maar het zijn ook begrippen die met nietfinanciële
zaken in verband worden gebracht. Uit dit onderzoek blijkt duidelijk
dat ook het panel gedifferentieerd over deze twee begrippen denkt.
De grote thema’s wat betreft rijkdom zijn volgens het panel gezondheid, geluk,
geld, liefde en vriendschap en vrijheid. Financiële ruimte en financiële onafhankelijkheid
worden vaak genoemd maar nog vaker worden de niet-financiële
kanten van het begrip belicht. Gezondheid wordt in dit verband het meest vaak
genoemd in ruim een kwart van de gegeven steekwoorden. Armoede wordt naar
verhouding juist wél vaker in verband gebracht met een financiële of materiële
kant: geldzorgen, schulden, geen geld voor bepaalde zaken, geen werk, slechte
behuizing of dakloosheid en de voedselbank. Ook niet-materiële zaken worden
benoemd, zoals eenzaamheid, slechte gezondheid en ontevredenheid.
Respons
Ruim 1.100 panelleden hebben de vragenlijst ingevuld. Dit is een respons van
49%. Meer mannen (54%) dan vrouwen hebben meegedaan en relatief minder
jongere respondenten tot 40 jaar en 65-plussers, meer hoger opgeleiden en
slechts een kleine groep allochtonen. De samenstelling van het panel wijkt
hiermee af van die van de Zaanse bevolking.
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

142 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.7.1 Financiële situatie en financiële zorgen
In de inkomensverdeling van het Zaanpanel is te zien dat iets meer dan een
kwart een inkomen tot € 1.900 heeft en 12% valt in de categorie € 6.901 en
hoger. Voor de meeste panelleden is werk de bron van inkomsten en dit is dan
ook de belangrijkste bezigheid. Zeventien procent is gepensioneerd, 6% leeft van
een uitkering.
5.7.1 Netto inkomsten van het huishouden van respondenten (procenten)
25%
12%
27%
€ 1.900 en minder
€ 1.901 – € 3.150
€ 3.151 – € 6.900
€ 6.901 en meer
36%
bron: Zaanstad
‘Zwemmen hoef ik niet, maar pootje baaien vind ik heel fijn’
De meerderheid van het panel zegt goed of ruimschoots rond te kunnen komen
met hun inkomen: 43% kan goed rondkomen en 16% ruimschoots. Eén op de
vijf respondenten houdt soms wat over en 14% kan maar net rondkomen. Een
klein deel van het panel zegt niet of moeilijk te kunnen rondkomen.
5.7.2 Typering eigen financiële situatie (procenten)
%
ik kan niet rondkomen 1
ik kan moeilijk rondkomen 4
ik kan net rondkomen 14
ik houd soms wat over 21
ik kan goed rondkomen 43
ik kan ruimschoots rondkomen 16
weet ik niet/geen antwoord 1
totaal 100
bron: Zaanstad
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 143
Respondenten met een lage opleiding komen vaker moeilijk of net rond met
het inkomen en hoger opgeleiden juist vaker goed en ruimschoots. Vooral
eenouder gezinnen in Zaanstad hebben relatief vaak moeite rond te komen .
De hoogte van het inkomen hangt sterk samen met de mate waarin men
gemakkelijk of moeilijk kan rondkomen. Hoe meer geld men verdient of heeft,
hoe makkelijker men rondkomt en andersom. Personen met een laag inkomen
komen relatief vaak net rond of houden soms wat over. Een laag inkomen
betekent niet automatisch dat men moeite heeft met rondkomen: één op de
vier panelleden met een laag inkomen kan goed of ruimschoots uitkomen.
Veranderingen in de financiële situatie
Veertig procent van het panel verwacht dat hun inkomen min of meer stabiel
blijft. Voor 30% van het panel was dit al zo in de afgelopen jaren (zie figuur 5.7.3).
Relatief meer respondenten (28%) verwachten een achteruitgang in inkomen
dan een vooruitgang (21%). Slechts twee procent verwacht er sterk op vooruit
te gaan, terwijl dit in het verleden voor een grotere groep (9%) gold. De belangrijkste
redenen voor vooruitgang is vooral een verandering van werksituatie.
Voor achteruitgang van inkomen worden veelsoortige redenen genoemd. Naast
minder uren gaan werken, werkloosheid en schulden noemt men vaak dat het
leven, sinds de euro, er in meer dan één opzicht veel duurder op is geworden.
Voor de toekomstverwachting wordt ook een aantal keer de invloed van de
kredietcrisis genoemd.
5.7.3 Ontwikkeling en verwachting financiële situatie (procenten)
sterk op vooruit
enigszins op vooruit
niet op vooruit,
niet op achteruit
enigszins op achteruit
sterk op achteruit
weet niet/
geen antwoord
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
afgelopen jaren
komend jaar
bron: Zaanstad
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

144 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
Panelleden tot 40 jaar zijn er in de afgelopen jaren vaker financieel op vooruit
gegaan dan de anderen. Zij staan midden in het werkzame leven en maken nog
carrière. Vijfenzestig-plussers hebben vaker een stabiel inkomen of zijn er juist
enigszins of sterk op achteruit gegaan door de pensionering. Wat betreft de
toekomstverwachtingen is er eenzelfde patroon te zien, met dit verschil dat nu
ook respondenten in de middelste leeftijdsgroep vaker denken er niet (meer) op
vooruit te gaan. Hoog opgeleide panelleden zijn er de afgelopen jaren vaker op
vooruit gegaan en verwachten hetzelfde voor de toekomst. Voor laag opgeleiden
geldt juist het omgekeerde.
Zorgen om financiële situatie
Twaalf procent van het panel maakt zich geen zorgen over de eigen financiële
situatie. De overige 87% doet dit wel, maar de mate waarin men zich zorgen
maakt verschilt. Veertig procent van het panel maakt zich niet veel zorgen en
geeft op de schaal van 1 (=helemaal geen zorgen) tot 10 (=heel veel zorgen) een
cijfer onder de vier. Nog eens bijna veertig procent van het panel geeft een cijfer
tussen de vijf en de zeven en geeft dus aan zich wel zorgen te maken. Negen
procent geeft tenminste een acht. Gemiddeld is de score 4,4.
Vrouwen, alleenstaanden en respondenten met een lage opleiding of laag
inkomen maken zich relatief wat meer zorgen over de financiële situatie dan
anderen en geven daaraan gemiddeld een iets hoger cijfer.
Voor ruim een derde van het panel gaan de zorgen vooral om de gevolgen van de
kredietcrisis en/of een teruggang van het inkomen. Voor een relatief groot deel
5.7.4 Zorgen om financiële situatie (procenten)
kredietcrisis
teruggang inkomen
pensionering
inflatie
anders
baanverlies
hypotheek
(oplopende) schulden
weet ik niet/geen antwoord
geen zorgen
0 5 10 15 20 25 30 35 40%
bron: Zaanstad
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 145
(28%) betreft dit ook hun pensionering of de inflatie (26%) en in mindere
mate baanverlies en de hypotheek (15%). Bij de categorie ‘anders’ noemt men
ook nog zorgen over de verkoop van het huis, verlies van opdrachten (als zelfstandig
ondernemer), de hoge kosten voor de kinderopvang en de (gemeente)
belastingen.
Schulden
Een op de vijf leden van het Zaanpanel heeft géén schulden. Tweederde van
het panel heeft een hypotheek en ongeveer een op de vijf staat wel eens rood
bij de giro of bank. Een persoonlijke lening of doorlopend krediet heeft 15%
van de panelleden. Vijf procent leent bij familie of vrienden en 5% heeft een
studieschuld. Panelleden met een laag inkomen hebben vaker géén hypothecaire
schuld maar wel andere schulden. Bij personen met een hoger inkomen is dat
precies andersom. Alleenstaanden en eenoudergezinnen hebben vaker geen
hypotheek.
5.7.2 Percepties over rijkdom en armoede
Ervaren rijkdom en armoede in de Metropoolregio
Op welke plaats zetten de panelleden van Zaanstad hun eigen gemeente in het
rijtje van de andere deelnemende gemeenten uit de Metropoolregio aan dit
onderzoek? Een op de acht respondenten vindt dat Zaanstad de armste gemeente
is. Vijftien procent zet Zaanstad op de een na laagste plek, maar de meeste panelleden,
ongeveer tweederde, beschouwen Zaanstad als een gemiddelde gemeente:
niet rijk maar ook niet arm.
5.7.5 Welvaartspositie Zaanstad in de Metropoolregio (procenten)
%
1 armste gemeente 12
2 15
3 20
4 27
5 16
6 3
7 rijkste gemeente 1
weet ik niet/geen antwoord 6
totaal 100
bron: Zaanstad
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

146 5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente
5.7.6 Ervaren rijkste en armste gemeente (procenten)
Amstelveen
Haarlem
Amsterdam
Haarlemmermeer
Almere
Zaanstad
Purmerend
0 10 20 30 40 50 60 70%
rijkste gemeente
armste gemeente
bron: Zaanstad
Van de zeven steden in de Metropoolregio vindt twee derde van het Zaanse
panel Amstelveen de rijkste gemeente. Op afstand volgt Haarlem en Amsterdam.
Volgens het panel is Amsterdam tevens de armste gemeente, dit keer gevolgd
door Zaanstad, Purmerend en Almere.
Ervaren welvaart
Als men de persoonlijke financiële situatie in het perspectief stelt van de eigen
buurt, gemeente, Nederland of de wereld blijkt dat het panel zich vooral even
welvarend voelt.
Met betrekking tot de eigen buurt geldt dit voor twee derde van het panel en ten
opzichte van Zaanstad voor ruim de helft van het panel. Ten opzichte van de
5.7.7 Ervaren welvaart (procenten)
uw
buurt/wijk
Zaanstad Nederland de wereld
welvarender 23 33 27 70
even welvarend 65 51 54 16
minder welvarend 8 10 14 9
weet ik niet/geen antwoord 4 5 5 6
totaal 100 100 100 100
bron: Zaanstad
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

5 Beleving van rijkdom en armoede per gemeente 147
5.7.8 Perceptie verschillen rijkdom en armoede (procenten)
er zijn grote verschillen
tussen arm en rijk in Zaanstad
het verschil tussen arm en rijk is in Zaanstad
de afgelopen jaren toegenomen
0
eens
20 40 60 80 100 %
neutraal oneens weet ik niet/geen antwoord
bron: Zaanstad
rest van de wereld voelt 70% zich welvarender. Een klein aantal panelleden voelt
zich juist minder welvarend.
Naar opleidings- en inkomensniveau zijn de verschillen wat groter. Hoe hoger
het opleidingsniveau of inkomen hoe meer respondenten zich welvarender ten
opzichte van de meeste anderen voelen. Opmerkelijk is dat vrouwen zich relatief
vaker even welvarend voelen ten opzichte van de meeste anderen in de eigen
gemeente en mannen juist welvarender.
Een groot deel van het panel onderstreept de stelling dat er binnen de gemeente
grote verschillen zijn tussen rijk en arm. Over de toegenomen verschillen tussen
rijk en arm in de afgelopen jaren, is het panel meer verdeeld. Panelleden met een
laag inkomen vinden vaker dat de verschillen tussen arm en rijk de afgelopen
jaren in Zaanstad zijn toegenomen.
Noten
1 Waarbij een 1 staat voor de armste gemeente en een 7 voor de rijkste gemeente.
2 Modaal NL: € 30.000,–.
3 Uitleg schaal: geen zorgen (1) – veel zorgen (10).
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

148
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

149
B
Bijlage 1 Tabellen
Tabel 1 Top tien wijken met grootste aandeel lage inkomens (1% Metropoolverdeling)
2000 2005
Watergang (Waterland) 4,6 Zandvoort Wijk 01 4,2
Middelie (Zeevang) 3,7 Rijk en omgeving (Haarlemmermeer) 3,6
Weteringbrug (Haarlemmermeer) 3,4 Amsteldijk (Uithoorn) 3,5
Centrum (Amsterdam) 2,3 Beinsdorp (Haarlemmermeer) 3,5
Oud-West (Amsterdam) 2,2 Landelijk gebied Hilversum 3,4
Heemskerk-Dorp 2,2 Centrum (Amsterdam) 2,7
De Baarsjes (Amsterdam) 2,0 Poelenburg (Zaanstad) 2,5
Oranjebuurt (Beverwijk) 2,0 Heemskerkerduin en Nooddorp 2,4
Oud-Zuid (Amsterdam) 1,7 Ilpendam (Landsmeer) 2,3
Jisp (Wormerland) 1,7 Diemen-Centrum 2,2
bron: CBS/bewerking O+S
Tabel 2 Top tien wijken met grootste aandeel hoge inkomens (1% Metropoolverdeling)
2000 2005
Erica en Tafelberg (Huizen) 24,3 Erica en Tafelberg (Huizen) 25,2
Buitenwijken (Huizen) 22,6 Buitenwijken (Huizen) 25,2
Aerdenhout (Bloemendaal) 11,1 Aerdenhout (Bloemendaal) 14,1
Wijk 01 Zandvoort 9,3 Katwoude (Waterland) 10,0
Almere-Hout 8,8 Spiegel (Bussum) 9,5
Noordwestelijke Villawijk (Hilversum) 7,9 Brediuskwartier (Bussum) 8,8
Blaricum 7,0 Wijk 01 Zandvoort 8,4
Katwoude (Waterland) 6,0 Noordwestelijke Villawijk (Hilversum) 7,4
Spiegel (Bussum) 5,9 Blaricum 6,7
Bloemendaal wijk 00 5,9 Almere-Hout 6,6
bron: CBS/bewerking O+S
Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld

150 Bijlage 1 Tabellen
Tabel 3 Theil-coëfficiënt en Gini-coëfficiënt per gemeente, 2000 en 2005
Theil-coëfficiënt
Gini-coëfficiënt
2000 2005 2000 2005
Blaricum 0,31 0,30 0,36 0,39
Bloemendaal 0,18 0,26 0,31 0,37
Laren 0,19 0,23 0,31 0,36
Bussum 0,16 0,23 0,28 0,34
Naarden 0,14 0,21 0,27 0,33
Muiden 0,12 0,22 0,23 0,32
Zandvoort 0,13 0,20 0,26 0,31
Amsterdam 0,15 0,18 0,28 0,31
Heemstede 0,11 0,17 0,25 0,31
Bennebroek 0,13 0,18 0,26 0,30
Zeevang 0,09 0,16 0,23 0,29
Amstelveen 0,11 0,16 0,24 0,28
Beemster 0,10 0,18 0,23 0,28
Wijdemeren 0,10 0,15 0,24 0,28
Huizen 0,11 0,16 0,24 0,28
Ouder-Amstel 0,13 0,15 0,25 0,28
Hilversum 0,11 0,15 0,25 0,28
Landsmeer 0,10 0,15 0,23 0,27
Aalsmeer 0,11 0,13 0,24 0,26
Diemen 0,10 0,11 0,24 0,25
Waterland 0,08 0,12 0,22 0,25
Weesp 0,10 0,12 0,23 0,25
Haarlem 0,09 0,12 0,23 0,25
Haarlemmermeer 0,09 0,12 0,22 0,25
Uithoorn 0,09 0,11 0,22 0,25
Haarlemmerliede en Spaarnwoude 0,09 0,10 0,22 0,24
Wormerland 0,07 0,12 0,21 0,24
Edam-Volendam 0,08 0,11 0,22 0,24
Velsen 0,08 0,12 0,21 0,24
Almere 0,09 0,10 0,22 0,23
Oostzaan 0,07 0,10 0,21 0,23
Zaanstad 0,08 0,09 0,21 0,23
Uitgeest 0,07 0,09 0,21 0,23
Heemskerk 0,07 0,09 0,20 0,22
Beverwijk 0,07 0,08 0,21 0,22
gemiddelde Metropoolregio 0,12 0,15 0,25 0,28
gemiddelde Nederland 0,09 0,12 0,23 0,25
bron: CBS/bewerking O+S
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam

Metropoolregio Amsterdam 2008 Arm en rijk in beeld
151

152
Feiten en cijfers over de Metropoolregio Amsterdam