Mijnheer de Voorzitter, Geachte gastheer, Dhr

Dankwoord W.P.M. van Swaaij
Mijnheer de Voorzitter, Geachte heer Van der Veer, Juryvoorzitter Professor Van Bekkum, zeer
geachte Dames en Heren.
Geachte heer Van der Veer, ik ben erg verguld en vereerd met deze prijs die de naam van Shell
draagt, Shell waar ik mijn gevoelige jaren heb doorgebracht en 7 jaar professionele opleiding heb
genoten. Ik stel het verder bijzonder op prijs dat U de tijd heeft gevonden om deze prijs zelf aan
mij uit te reiken in deze zeer drukke en belangrijke periode voor Shell en ik dank U ook voor de
toelichting.
Ik wil ook graag de jury ingesteld door de geleerde genootschappen Koninklijke Nederlandse
Academie der Wetenschappen en de Koninklijke Hollandse Maatschappij der Wetenschappen
bedanken voor het vele werk dat ze verricht hebben.
Diegenen die mij hebben voorgedragen of daaraan hebben meegewerkt eveneens mijn hartelijke
dank.
Herman van Bekkum, je hebt ons prachtig toegesproken op jouw onnavolgbare wijze. Ik ben slim
genoeg om te beseffen dat het behoorlijk overdreven is, maar toch weer ijdel genoeg om dat leuk
te vinden.
Joke mijn echtgenote wil ik bedanken evenals de overige leden van mijn gezin voor de ruimte en
support die ik steeds gehad heb. In termen van de new speak: voor de milde behandeling tijdens
de functioneringsgesprekken van het punt van mijn arbeidsparticipatie in het huishouden en de
zorgtaken.
Dames en Heren,
Ik vind het fantastisch dat het werk aan biomassa, een 10% aandachtspunt van mij over de jaren,
wat ik aanvankelijk als een soort privé hobby beschouwde, nu in aanmerking is gekomen voor
deze geweldige en prestigieuze prijs.
Ik moet daar onmiddellijk de zes promovendi bedanken die in het verleden aan biomassa en
vergassing of pyrolyse hebben gewerkt. Hier zijn ze:
1

Michiel Groeneveld was de eerste, thans bij de meesten van Shell goed bekend. Hij werkte aan
begrip en verbetering van vergassers voor energieopwekking uit biomassa in
ontwikkelingslanden, als variatie op systemen die tijdens de oorlog auto’s op hout lieten lopen.
Alfred Bliek, na een carrière elders nu weer terug. Mijn faculteitsdecaan en baas (voor één dag in
de week). Wim Agterof is nu de Instituutsdirecteur van het Twents onderzoeksinstituut Impact en
dus ook een baas in de matrixorganisatie. Bovendien is Prof. Harry van den Akker, mijn opvolger
als directeur bij de Onderzoekschool OSPT ook een soort baas. Matrixorganisatie,
managementteam, targets, een 10% aandachtspunt van mij over de jaren, business plan, kosten
allocatie, verdiencapaciteit, Nieuwjaars-peptalk van de rector: de UT lijkt soms net een echt
bedrijf.
Als ik terugdenk aan al deze promovendi (kanjers) vind ik dat het met zulke mensen is het goed
te begrijpen dat je prijzen krijgt. Dit geldt ook voor de stafleden die bij biomassa betrokken waren
ook al was hun promotie op een ander terrein.
2

Ton Beenackers, vriend, collega en uitgesproken biomassaman, ook tot mijn verdriet drie jaar
geleden plotseling en veel te vroeg overleden. Zijn vrouw Bernardine is gelukkig wel hier.
Jan van Deemter, ex KSLA directeur, groot geleerde, erg aardige kerel, is mij te hulp geschoten
als groepsleider in 1984 toen het leven en werken een half jaar lang niet meer lukte bij Wim van
Swaaij. Zijn uitgestoken hand naast die van de andere stafleden heeft mij zeer geholpen.
Als ik terugdenk aan die periode, hoor ik nog de popsong uit de radio met de toepasselijke tekst:
“When the rain began to fall, you were my rainbow in the sky……..”. Jan is vorige maand in
gezegende ouderdom overleden.
Huub Stassen heeft vanuit mijn vakgroep de spin-off biomassa firma BTG opgericht wat ook een
belangrijke stimulans was. Mijn vriend Mischa Radovanovic uit Belgrado is tot mijn vreugde
vandaag ook hier.
Ook de bedrijven en instellingen die ons van financiële middelen voorzagen of ons andersinds
hielpen,
Allemaal bedankt.
Dan nog wat over Duurzaamheid en Biomassa.
3

Tegen het midden van deze eeuw zal de wereldbevolking 9 miljard zielen omvatten.
De wereldproductie zal nog aanzienlijk moeten groeien omdat op dit moment meer dan een
miljard mensen van minder dan 1 euro per dag moeten leven.
Een duurzame ontwikkeling moet kunnen berusten op een duurzame technologie waarbij vrijwel
compleet sluiten van de materiaalstromen nodig is, dematerialisatie van behoeften en processen
nodig is en duurzame en hernieuwbare energie beschikbaar komt.
De laatste factor is misschien wel het belangrijkste. De mensheid staat voor een uitdaging zonder
precedent.
Door de industriële revolutie met het gebruik van fossiele brandstoffen is het CO2 gehalte in de
atmosfeer opgelopen tot 380 ppmV.
Deze waarde is blijkens ijsboringen de laatste 400.000 jaar niet voorgekomen.
Meer en meer wetenschappers geloven dat als wij hier niet adequaat op reageren in de komende
decaden zal leiden tot een ongunstige opwarming van de biosphere.
Kijken we naar de koolstofbalans dan is de input van koolstof uit fossiele brandstoffen, nu 6 Gton
per jaar de belangrijkste oorzaak voor de toename van CO2 in atmosfeer en oppervlaktewater. Dit
4

volgt ook uit de verandering van de verhouding van koolstof isotopen over de jaren. Het overgrote
deel van de koolstof uit het gebruik vanfossiele brandstoffen sinds zeg 1800, is als CO2 in de
atmosfeer en oppervlaktewater blijven hangen en de uitstroming naar fossilisatie en de diepzee is
veel te langzaam. De jaarlijkse uitwisseling van de atmosfeer met de vegetatie is echter
behoorlijk groot: 60 Gton/jaar en zou makkelijk een flink deel van de energie- en koolstofstroom
kunnen verdringen die nu uit de fossiele brandstoffen wordt toegevoegd.
Op dit moment levert biomassa nog 10% van de wereldenergiebehoefte voornamelijk traditioneel
uit mest en brandhout.
Doen we ons best dan denk ik dat dit op te voeren is tot 30% tegen het midden van deze eeuw.
Voor de rest hebben wij besparingen nodig, stromingsbronnen zoals wind, aardwarmte,
zonnewarmte, zonnecellen, waterkracht en fossiele brandstoffen met afvang en wegberging van
CO2. (met de laatste methode zouden wij indien wij biomassa i.p.v. fossiel gebruiken zelfs het
CO2-gehalte in de atmosfeer kunnen verminderen en niet alleen maar minder snel laten stijgen.
Dit kan alleen met biomassa. Toevallig tegelijk met biomassa zijn wij eind jaren 70 ook in Twente
met onderzoek naar CO2 vangen begonnen. De eerste promovendi waren hier Peter Blauwhoff
(Shell) en Prof. Geert Versteeg die later deze fakkel overgenomen heeft.
Tenslotte: mogelijk zal de mensheid op termijn ook weer gebruik moeten maken van nieuwe
methodes van kernenergie en wellicht fusie om het hele energie pakket compleet te krijgen.
Samenvattend: waarom biomassa?
5

Een zekere concentratie op transportbrandstoffen is nodig omdat hierbij in het algemeen de CO2
niet verzameld kan worden.
Zo wil de Europese Unie dat in 2010 van de transportbrandstoffen 5,75% uit hernieuwbare bron
komt. Quotering vind ik een goede methode om Kyoto in te vullen. Dit gebeurt op meerdere
terreinen. Echter hoe gaan wij dit in Nederland invullen? (biodiesel, ethanol, Fischer Tropsch?).
Lopen wij op dit terrein niet achter bij de ons omringende landen?
Realisatie is hier primairgeen kwestie van research, zelfs niet van innovatie. De overheid, in
samenspraak met de industrie en maatschappelijke organisaties moet een betrouwbaar en
begaanbaar pad maken naar de toekomst. Iets voor de discussie met de heren kamerleden o.l.v.
de heer Paul Rosenmöller straks.
6

Hoewel er veel afval beschikbaar is, kunnen we uiteindelijk niet zonder teelt voor energie.
Er zijn moeilijke ecologische en andere obstakels waarvan er hier een aantal staat vermeld.
Voedsel competitie, etc.
7

Er zijn echter ook stimulansen. Groen certificeringssyteem, etc.
Ik denk dat de voordelen uiteindelijk zullen overwegen vooral als de oliemaatschappijen gaan
meespelen. Met een knipoog naar Star track zou ik tot the Captain of Industry willen zeggen: It is
E&P Jeroen but not as we know it.
8

Biomassa is lastig te transporteren en op te slaan. Met snelle pyrolyse kan met hoog rendement
70% en tamelijk goedkoop (uiteindelijk ~ 2 €/Giga Joule) biomassa omzetten in een soort ruwe
olie en nuttige bijproducten.
Een voordeel is dat bijna de hele plant gebruikt kan worden en niet alleen de zaden of het
suikersap. Andere mogelijkheden hiertoe zijn trouwens HTU en alcohol uit hydrolyse/fermentatie.
9

Deze pyrolyse olie kan gebruikt worden voor chemicaliën, in elektriciteitcentrales en fornuizen
(BTG olie: 10 ton almet succes getest), diesels en gasturbines en er kan synthesegas mee
gemaakt worden via een bestaand proces: de olievergassing. Dit is inmiddels al met succes
geprobeerd in Duitsland.
In principe kan vergassen tot synthese gas kwaliteit ook direct met biomassa maar in de praktijk
is dat nog nooit echt gelukt en wel vaak mislukt.
Olievergassing kan leiden tot een wijde range van topbrandstoffen zij het dat dit soort processen
uit economische gronden op grote schaal moet gebeuren. Synthesegas kan men echter
bijmengen in grotere uit fossiel verkregen stromen.
Om voldoende olie te krijgen moet de omzetting naar pyrolyse vloeistof decentraal uitgevoerd
worden en het product vervoert.
10

In Twente hebben wij voor deze pyrolyse een roterende conusreactor bedacht. In het centrum
wordt heet zand met biomassa gemengd en onmiddellijk weer uit de reactor geslingerd.
Deze draait zo snel als een autowiel bij 100 km/uur. Hierdoor worden de gevormde oliedamp
direct van de hete vaste stof gescheiden zodat de olie niet tot kraakgas vervalt maar direct naar
een koeler afgevoerd kan worden.
11

Hier ziet u onze 10 kg/uur pilot plant met eromheen de zandverhitter die met het bijproduct kool
gestookt wordt. Een beetje zoals bij een Cat Cracker.
Een spin-off bedrijf BTG heeft een paar jaar een grotere proeffabriek geopereerd en de eerste
commerciële fabriek wordt binnenkort naar Azië verscheept.
U ziet hem hier met dank aan BTG. Geniale anti-spionage foto, je ziet eigenlijk alleen een trap.
12

Op dit moment werken wij aan verbeteringen zoals een as- en koolvrijproduct, nabewerking van
de olie- en waterstofproductie uit deze olie (zie posters van de betreffende AIO’s).
13

Tenslotte werken wij voor de lange termijn met een funderend onderzoek aan biomassa-
omzetting in gecomprimeerd heet water, subkritisch en superkritisch. Het doel is olie, methaan of
waterstof te maken, bijvoorbeeld geïntegreerd in een biorefinery zonder eerst de stromente
drogen.
Wij maken gebruik van een door ons ontwikkelde meettechniek, goedkope kwartsbuisjes als
reactor.
Geloof het of niet deze blijven heel bij 300 atmosfeer en 700 o C. Ook continue operatie met een
gefluidiseerde katalisator is mogelijk gebleken. Behalve veilig meten kun je ook zien wat er
gebeurd. Snelheid en lage kosten zijn nog extra voordelen.
14

Dames en Heren,
Tenslotte
Met natuur en cultuur moet de mens schoonheid en geluk zien te creëren voor zijn
zelfverwerkelijking. Van verzamelaars zijn wij landbouwers geworden. De jacht is vervangen door
veeteelt en de jacht op vissen wordt nog vervangen door kweek. Om de piek in de
wereldbevolking op te vangen deze eeuw, zullen wij denk ik een deel van de benodigde energie
in verstandige samenwerking met de natuur uit biomassa kunnen betrekken.
Deze samenwerking sluit goed aan bij onze eigen natuur, bij onze ziel.
Dit is erg mooi verwoord in de versregels van de Engelse dichteres Charlotte Mew waarmee ik dit
dankwoordje wil afsluiten.
……………….
Ik dank u voor uw aandacht
15