Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag tatieverlies veroorzaken. De kans om door je buren of kennissen erop aangekeken te worden als je regelmatig iets steelt, kan voldoende reden zijn om je aan deze norm te houden. Stel nu dat aanvankelijk het overgrote deel van de leden van een groep een bepaalde norm onderschrijft en zich conform de norm gedraagt. Dit doen zij niet alleen omdat zij de norm hebben geïnternaliseerd, maar ook omdat zij zich bewust zijn van de formele en informele sancties die normovertreding met zich mee kan brengen. In de praktijk hoeven deze sancties echter slechts zelden te worden toegepast, doordat bijna niemand de norm overtreedt. In deze situatie lijkt er weinig bezwaar tegen te zijn om de formele controle op normoverschrijdend gedrag te verminderen. De reden hiervoor kan zijn gelegen in kostenbesparing of in een afkeer van controle. Zo werden in Nederland in de loop van de jaren zestig en zeventig tal van controlemechanismen verminderd: de conducteurs verdwenen van de trams, het perronkaartje werd afgeschaft en vele winkels gingen over op zelfbediening. Ook de informele controle nam af, onder meer doordat de geografische mobiliteit toenam en de sociale band tussen buurtbewoners verzwakte. 94 Aanvankelijk heeft de afname van formele en informele controle geen merkbare invloed op het gedrag van mensen, doordat de normen voldoende sterk zijn geïnternaliseerd om zich ook bij iets minder controle normconform te blijven gedragen. Dit versterkt de argumenten om de controle nog verder te verminderen. Op een gegeven moment zijn de sancties op normoverschrijdend gedrag echter zo sterk verminderd dat sommigen de verleiding niet langer kunnen weerstaan om de norm te overtreden. Het betreft in eerste instantie mensen die ofwel de norm niet geïnternaliseerd hebben, ofwel weinig angst hebben voor een formele bestraffing, ofwel weinig gevoelig zijn voor de effecten van sociale controle en bijvoorbeeld geen schaamte voelen als anderen hen aanspreken op hun gedrag. Zij rechtvaardigen winkeldiefstal bijvoorbeeld als proletarisch winkelen, zwartrijden als een middel om gratis openbaar vervoer te bepleiten en belastingontduiking omdat je anders een dief van je eigen portemonnee bent. Ook al gaat het in eerste instantie om een kleine groep, als anderen zien dat je ongestraft de normen kunt overtreden, tast dit op den duur ook hun geloof in de norm aan. Het is immers aannemelijk dat de mate waarin de leden van een groep een norm onderschrijven mede wordt bepaald door het percentage groepsleden dat zich normconform gedraagt. Naarmate een kleiner deel de norm gehoorzaamt, zal ook het percentage dat de norm onderschrijft, afnemen. Bovendien is het aannemelijk dat naarmate minder leden van de groep de norm onderschrijven, informele sociale controle minder effectief wordt. Immers, iemand die de norm zelf niet onderschrijft, zal een ander er in het algemeen niet op aanspreken als hij ziet dat deze de norm overtreedt. Ook als slechts een relatief kleine groep de norm overtreedt, kan hierdoor op iets langere termijn zowel het geloof in de norm als de sociale controle afkalven. Als gevolg daarvan zullen weer nieuwe mensen in de verleiding komen om de norm te overtreden. Op deze wijze kan er
normoverschrijdend gedrag een neerwaartse spiraalbeweging in gang worden gezet, waardoor steeds meer mensen de norm overtreden, steeds minder mensen de norm onderschrijven en de sociale controle op het gedrag steeds zwakker wordt. Terwijl een vermindering van controle dus lange tijd geen noemenswaardig effect heeft op de naleving van een norm, wordt op een gegeven moment een omslagpunt bereikt, waarna een kleine verdere afname van controle een sterke toename van normoverschrijdend gedrag tot gevolg heeft (vgl. Gladwell 2000). Er doet zich dan plotseling een sneeuwbaleffect voor. Normoverschrijding door de een tast het geloof in de norm van de ander aan, waardoor de informele sociale controle afneemt en formele controle minder effectief wordt. Dit verleidt nog meer mensen tot normoverschrijdend gedrag, enzovoorts. Waar dit proces eindigt, valt niet in zijn algemeenheid te zeggen. Het is denkbaar dat de norm op den duur volledig verdwijnt, doordat niemand de norm meer gehoorzaamt of onderschrijft. Het is echter ook denkbaar dat een bepaald deel van een groep zo sterk van de norm overtuigd is dat dit deel zich ook normconform blijft gedragen als de formele en informele controle volledig zijn verdwenen. Zo zou zich een kleine groep ‘orthodoxe gelovigen’ kunnen handhaven te midden van een grote meerderheid die afscheid heeft genomen van de betreffende norm. Ook als vrijwel niemand meer een kaartje voor de tram koopt, blijven er misschien mensen die trouw hun strippenkaart afstempelen. 95 Vanzelfsprekend is dit theoretische model een sterke vereenvoudiging van de werkelijkheid. Het is zeker niet bedoeld om te suggereren dat iedere vorm van normoverschrijdend gedrag op deze wijze kan worden verklaard. Bovendien zijn zeker niet alle normconforme of normoverschrijdende gedragingen het resultaat van een rationele afweging tussen intrinsieke motivatie en extrinsieke, formele en informele controle. Gedrag wordt ook vaak gestuurd door emoties, zonder dat daaraan een afweging van de kosten en baten voor het individu ten grondslag ligt. Woede, angst en haat kunnen belangrijke drijfveren zijn voor normoverschrijdend gedrag, zoals liefde en medelijden dat kunnen zijn voor lofwaardig gedrag – al geldt soms ook het omgekeerde. Hoewel in dit hoofdstuk de meeste aandacht uitgaat naar min of meer rationeel gedrag, is daarmee zeker niet gezegd dat het meeste normconforme of normoverschrijdende gedrag rationeel is. Rationeel gedrag biedt over het algemeen wel meer aanknopingspunten voor beïnvloeding dan zuiver emotioneel gedrag. De mate waarin internalisering van normen en formele en informele controle afdoende zijn om normoverschrijdend gedrag tegen te gaan, hangt sterk af van de context waarin dit gedrag zich afspeelt. Thuis wordt het gedrag door geheel andere factoren beïnvloed dan op het werk, op school of in de publieke ruimte – op straat, in het openbaar vervoer, in het verkeer, in het voetbalstadion of in een winkel. Maar ook twee gezinnen of twee scholen zijn nooit hetzelfde. Als men zich prettig en veilig voelt in een omgeving en/of als men zich bewust is van de aanwezigheid van formele of informele controleurs, zal men zich eerder aan de normen houden dan in een omgeving waarin deze factoren geheel of
Page 1 and 2:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4:
WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8:
inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10:
inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12:
samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14:
samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16:
samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20:
ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22:
inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24:
inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26:
inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28:
inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29 and 30:
inleiding en probleemstelling gieuz
Page 31 and 32:
inleiding en probleemstelling recht
Page 33 and 34:
inleiding en probleemstelling Deze
Page 35 and 36:
inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38:
inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40:
inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42:
inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44:
een verkenning van de begrippen ‘
Page 45 and 46: een verkenning van de begrippen ‘
Page 71 and 72: waarden, normen en gedrag: de menin
Page 91 and 92: normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94: normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95: normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 99 and 100: normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102: normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104: normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106: normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108: normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110: normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112: normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114: normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116: normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118: normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120: normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122: normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124: normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126: normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128: normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130: een rationele-keuze-analyse van nor
Page 143 and 144: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 145 and 146: pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 147 and 148:
pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
samenleven met verschillende cultur
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202:
de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204:
de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206:
de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208:
de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210:
de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212:
de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214:
de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216:
de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?