Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

waarden, normen en gedrag: de mening van de bevolking
effect als het periode-effect significant is. Bij belastingfraude is echter alleen het
periode-effect significant.
3.7 conclusie
De inventarisatie in dit hoofdstuk van het beschikbare statistische materiaal over
waarden, normen en gedrag maakt twee dingen duidelijk.
In de eerste plaats is het verre van eenvoudig om een goed en betrouwbaar beeld
te krijgen van de ontwikkelingen in de tijd en van de verschillen tussen landen
ten aanzien van waarden, normen en gedrag. Niet alleen sluit de vraagstelling in
de beschikbare surveys vaak niet aan bij die van dit rapport, daarnaast zijn er vele
redenen om te twijfelen aan de betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid van de
gepresenteerde cijfers. Bij het meten van de maatschappelijke steun voor
verschillende waarden en normen is men onvermijdelijk aangewezen op de
meningen zoals mensen die in enquêtes uitspreken. Niet alleen kan men vraagtekens
zetten bij de oprechtheid van die antwoorden, bovendien is het vaak lastig
om deze antwoorden te interpreteren. Omdat vrijwel altijd gebruik wordt
gemaakt van vaste antwoordcategorieën (‘gesloten vragen’), is lang niet altijd
duidelijk wat de respondenten met hun antwoord bedoelen.
87
In de tweede plaats maken de beschikbare cijfers duidelijk dat men zeer terughoudend
dient te zijn met algemene uitspraken over veranderingen in waarden,
normen en gedrag. De trends die in dit hoofdstuk zijn geschetst en de internationale
vergelijkingen leveren een nogal diffuus beeld op. Er is geen sprake van
eenduidige tendensen die zonder meer kunnen worden geïnterpreteerd als
‘verval’ van waarden en normen of als een afname van lofwaardig gedrag.
Met de nodige voorzichtigheid kunnen uit de gepresenteerde cijfers de volgende
conclusies worden getrokken.
• Een sterke toename van het pessimisme over de ontwikkeling van ‘zeden en
gedrag’ in Nederland is samengegaan met een afname van de onzekerheid
over wat goed en slecht is. Dit suggereert dat Nederlanders steeds zelfbewuster
worden en minder in verwarring verkeren over goed en kwaad, maar
wel zeer kritisch staan tegenover het gedrag van hun landgenoten.
• De steun onder de Nederlandse bevolking voor de waarden van de rechtsstaat
en de democratie is groot en lijkt eerder toe dan af te nemen. Nederland
verschilt in dit opzicht niet sterk van de meeste andere eu-landen.
• Wetsovertreding kan over het algemeen op weinig begrip rekenen van de
Europese bevolking; dit geldt ook voor de Nederlandse bevolking, die alleen
ten aanzien van softdrugsgebruik duidelijk toleranter is dan de inwoners van
andere landen (met uitzondering van Groot-Brittannië). Over in ieder geval
twee specifieke vormen van wetsovertreding – socialezekerheidsfraude en
belastingontduiking – zijn Nederlanders in de jaren negentig strenger gaan
oordelen.
• Al meer dan twintig jaar lang is een overgrote meerderheid van de Nederlan-