Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

waarden, normen en gedrag: de mening van de bevolking
de jaren negentig aanzienlijk kleiner waren dan in de jaren zeventig: de opvattingen
van de generaties lijken naar elkaar toe te groeien. Verder blijkt iedere generatie
pessimistischer te worden over gedrag en zeden naarmate zij ouder wordt.
Diagonaal (van linksboven naar rechtsonder) kan men in tabel 3.11 de verandering
in de opvatting van verschillende leeftijdscategorieën in de loop van de tijd
volgen. Zo was het geboortecohort 1900-’09 in 1975 even oud (nl. 66-75 jaar) als
het geboortecohort 1910-’19 in 1985 en bij benadering even oud als het geboortecohort
1920-’29 in 1996. Vergelijkt men de verschillende leeftijdscategorieën
Tabel 3.11
Percentage van de bevolking dat van mening is dat de opvattingen over gedrag en
zeden in ons land steeds meer achteruitgaan
Geboortejaar
Jaar 1900-09 1910-19 1920-29 1930-39 1940-49 1950-59 1960-69 1970-79 Totaal
1970 60 56 46 38 24 24 . . 39
1975 70 73 58 55 46 37 . . 54
1980 77 76 69 64 56 51 46 . 60
1985 . 80 69 69 56 49 38 . 57
1996 . . 65 72 62 62 59 50 61
85
Bron: scp (cv ’70-’96); wrr-bewerking
door de tijd heen, dan lijkt er bij de meeste categorieën een tendens te zijn om
geleidelijk iets pessimistischer te worden over gedrag en zeden. Nadere analyse
(zie Dekker et al. 2003) leert dat het toegenomen pessimisme over gedrag en
zeden voornamelijk moet worden verklaard uit een verandering in de ‘tijdgeest’,
waardoor over de gehele linie mensen negatiever zijn gaan oordelen. Dit effect is
enigszins afgezwakt door de vervanging van oudere door jongere generaties,
aangezien de jongere geboortecohorten minder negatief zijn dan met name de
generatie die vóór 1920 is geboren.
Tabel 3.12 geeft een vergelijkbaar overzicht voor de onzekerheid over wat goed en
wat verkeerd is. In de jaren zeventig en tachtig blijken de verschillen tussen de
generaties klein te zijn, maar in de jaren negentig tonen de jongere generaties
zich beduidend minder onzeker dan de oudere generaties. Er is een lichte
tendens om met het ouder worden minder onzeker te worden, maar alleen bij de
naoorlogse generaties is dit effect substantieel. Vergelijkt men de verschillende
leeftijdscategorieën in de loop van de tijd (diagonaal gearceerd in tabel 3.12), dan
is steeds sprake van afnemende onzekerheid met het vorderen van de tijd. Dit
suggereert dat hier vooral sprake is van een periode-effect, dat wil zeggen dat alle
groepen in de loop van de tijd minder onzeker worden. Een meer verfijnde
analyse bevestigt dat er inderdaad geen significant generatie- of leeftijdseffect is,
maar uitsluitend een periode-effect.