Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

waarden, normen en gedrag: de mening van de bevolking
zoeken. Anders dan vaak wordt verondersteld bieden deze cijfers geen aanwijzing
voor een afnemende bereidheid om vrijwilligerswerk te doen. Afhankelijk
van de geraadpleegde bron verrichtte in de afgelopen decennia steeds een kwart
tot bijna de helft van de volwassen bevolking vrijwilligerswerk. Ook het aantal
uren vrijwilligerswerk dat gemiddeld per hoofd van de bevolking wordt verricht
is weinig veranderd.
Uitsplitsing van de cijfers leert echter wel dat er aanzienlijke verschillen zijn
tussen verschillende bevolkingsgroepen. Jongeren zijn steeds minder vrijwilligerswerk
gaan doen, terwijl de deelname van ouderen, in ieder geval tot begin
jaren negentig, een licht stijgende trend vertoont (zie ook Dekker 2001). Dat de
gemiddelde deelname aan vrijwilligerswerk betrekkelijk stabiel is, is dus mede te
danken aan de vergrijzing van de bevolking. Internationaal gezien is de deelname
aan vrijwilligerswerk in Nederland groot. In de European Values Study zegt exact
de helft van de Nederlanders onbetaald vrijwilligerswerk te doen, tegenover
43 procent van de Britten, 37 procent van de Denen, 36 procent van de Belgen en
slechts 21 procent van de Duitsers. Alleen van de Zweden zegt een nog groter
percentage (56%) vrijwilligerswerk te doen (Dekker et al. 2003).
Een andere indicator voor de bereidheid om zich vrijwillig in te zetten voor
anderen of voor de gemeenschap is het lidmaatschap van ideële organisaties.
Tabel 3.10 laat zien dat het aantal leden en donateurs van grote maatschappelijke
organisaties (met minimaal 50.000 leden) tussen 1980 en 2000 met 33 procent is
gestegen van ruim 26 miljoen naar bijna 35 miljoen. Hierbij dient men wel te
bedenken dat de nauwkeurigheid van de opgaven door de organisaties te wensen
kan overlaten en dat veel mensen lid zijn van meerdere organisaties, zodat het
aantal leden veel groter is dan het aantal personen dat lid is. Bovendien is in de
beschouwde periode de bevolking van 15 jaar en ouder met 18 procent gegroeid.
Ook als hiervoor wordt gecorrigeerd is er echter nog altijd sprake van een aanzienlijke
ledenaanwas met 16 procent voor alle organisaties tezamen. Ook de
opbrengst van fondsenwerving door ideële organisaties laat een forse stijging
zien: van 535 miljoen euro in 1991 naar 1.729 miljoen in 2001 (Dekker et al. 2003).
Dit wordt vaak geïnterpreteerd als een verschuiving van actieve naar passieve
participatie (‘giroboeksolidariteit’), hoewel hierboven bleek dat de deelname aan
vrijwilligerswerk in ieder geval niet is afgenomen.
83
3.6 generatie-effecten?
Veranderingen in waarden, normen en gedrag kunnen onder meer het gevolg
zijn van veranderingen in de samenstelling van de bevolking. Als bevolkingsgroepen
die een bepaalde norm het sterkst onderschrijven in omvang teruglopen,
terwijl groepen die deze norm minder sterk hebben geïnternaliseerd
groeien, zal de gemiddelde steun voor de betreffende norm onder de bevolking
afnemen. Het is echter ook mogelijk dat de steun voor een bepaalde norm in alle
groepen in dezelfde richting verandert. Met betrekking tot waarden, normen en
gedrag wordt nogal eens verondersteld dat jongere generaties verschillen van