Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

een verkenning van de begrippen ‘waarden’ en ‘normen’ en de problemen die hiermee samenhangen
Een eerste conclusie uit deze praktische benadering van Rescher is de volgende:
bestudering van waarden kan nimmer los gezien worden van de bestudering van
gedragingen. Waarden moeten worden geplaatst binnen een bepaalde levensvisie
(het veelvuldig kijken naar televisie is daardoor geen waarde geworden,
omdat het niet geplaatst is binnen een bepaalde levensvisie; het wordt pas een
waarde als het nadrukkelijk geplaatst wordt binnen zo’n levensvisie: televisiekijken
als belangrijk onderdeel van het leven, bijvoorbeeld van een televisierecensent).
Een tweede conclusie: de thans in de samenleving als probleem gevoelde
verwaarlozing van ‘waarden en normen’ bestaat misschien wel vooral uit het feit
dat een groot en groeiend aantal personen in hun gedragingen niet meer leven
naar de waarden die ze zeggen aan te houden en na te streven. Dit is de gedragscomponent
van de waarden- en normenproblematiek (in hoofdstuk 4 verder
uitgewerkt). Dat het daarnaast ook als problematisch wordt ervaren dat andere
personen en groepen wel leven volgens hún waarden en normen, binnen een
consistente levensvisie, maar dat deze niet met de westerse waarden overeenkomen,
wijst op een andere component in de huidige problematiek. Dit is de
component van de culturele waardeverschillen (in hoofdstuk 6 verder uitgewerkt).
45
Een derde conclusie: waarden zijn niet gedragsspecifiek, dat wil zeggen dat uit
waarden zeer uiteenlopende en verschillende normen en gedragingen kunnen
voortvloeien. Men kan in een samenleving wel streven naar een consensus over
waarden, maar doordat die gemeenschappelijk gedeelde waarden toch tot zeer
uiteenlopende gedragingen kunnen leiden, zijn de problemen van het samenleven
nog lang niet opgelost. Dit vereist een nadere uitwerking.
2.3 twee problemen: de veelheid en de abstractiegraad
van waarden
2.3.1 de waarde van waarden
De waarde van waarden is dat ze de reflectiegraad van het handelen van personen
verhogen. Handelen vanuit waarden is niet ‘zomaar wat doen’ (bijvoorbeeld
zinloos geweld). Als de dader erover zou hebben nagedacht, zou hij niet tot zulk
gedrag zijn gekomen. Waarden verhogen daarmee de doorzichtigheid en de
begrijpelijkheid van het handelen, hetgeen niet gelijkstaat met het aanvaarden
ervan. Alles begrijpen is niet alles vergeven. Rescher: “The fundamental role of a
person’s value is to underwrite the evaluation of his actions” (1969: 11). Deze
evaluatie van gedrag leidt tot praktisch redeneren en tot doelgericht denken over
welke handelingen er gevolgd moeten worden om een gewenst doel te bereiken,
inclusief de daarbijbehorende doel-middelrelaties tussen handelingen en doelstellingen.
Het praktische nut van een beredeneerde afweging van middelen in
relatie tot doeleinden in het menselijk gedrag, is reeds door Aristoteles, een van
de eerste moraalfilosofen, erkend: