Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
De relatie tussen zeg-gedrag en doe-gedrag is altijd problematisch vanwege:
• het gevaar van hypocrisie (saying the one, while doing the other); lippendienst
bewijzen aan de waarde, maar er niet naar handelen; dit leidt tot de ondermijning
van vertrouwen, vooral het vertrouwen in gezagsdragers (Matza 1969);
• conformiteit in gedrag zonder dat men in de waarde zelf gelooft; dit is het
probleem van de openlijke conformist, die de waarde eventueel geheel
verwerpt als hij/zij de kans krijgt, maar zich wel naar de opgelegde regels
gedraagt;
• er zijn altijd meer invloeden op het gedrag dan waarden; men onderschrijft
de waarde, maar leeft er niet naar; dit is het omgekeerde gedrag van dat van de
conformist;
• de abstractiegraad van waarden; er zijn vele afleidingen te maken van
waarden in concrete omstandigheden; waarden zijn niet gedragsspecifiek;
• de contextafhankelijkheid van waarden en gedrag.
44
Rescher benadrukt het gegeven dat uit de waarden geen specifiek gedrag kan
worden afgeleid, maar dat uit het vertoonde gedrag wel waarden kunnen worden
afgeleid. N is (of rijdt) voorzichtig betekent dat N voorzichtigheid als waarde
aanneemt. Waarden worden zichtbaar ín het getoonde gedrag (Rescher 1969: 9).
Met de twee aspecten van waarden corresponderen twee methoden van onderzoek
naar waarden.
1 Gedragsonderzoek, bijvoorbeeld budgetonderzoek: hoe besteedt men
resources, materiële bronnen, hoe besteedt men tijd? De bestedingen worden
gezien als uitdrukkingen van gekozen waarden.
2 Inhoudsanalyse van teksten en toespraken, van gedane uitspraken en van
antwoorden in questionnaires, waarbij hetzelfde lastige probleem speelt van
de relatie tussen zeg-gedrag en doe-gedrag. Vragenlijstonderzoek beperkt
zich vaak tot verbale reacties op verbale vragen (zie verder ook hoofdstuk 3).
Rescher verbindt de relevantie van waarden voor het gedrag vervolgens aan het
hebben van een bepaalde levensvisie: “Man imputes a value to characterize his
vision on the good life or the good society or his vision of how life ought to be
lived.” De relevantie van waarden bestaat erin dat waarden functioneren als
beperkingen (constraints) en als stimuli, als verboden en als geboden. Rescher:
“The fabric of value is woven of the thoughts people entertain about their
actions within the framework of their view of the good life” (1969: 6). Omdat
waarden ingepast zijn in een bepaalde levensvisie, is er ook sprake van een
persoonlijke keuze van de waarden die mensen nastreven. Persoonlijke, existentiële
ontwikkeling bestaat eruit dat men bepaalde waarden nastreeft en probeert
na te leven en andere waarden juist niet verkiest. Omdat deze persoonlijke
keuzen in een moderne samenleving zeer uiteenlopen, ontstaat er een grote
pluriformiteit en zijn conflicten tussen waarden, zowel in het persoonlijke
bestaan als in de maatschappij als geheel, een onvermijdelijk iets (zie voorts paragraaf
2.4 van dit hoofdstuk).