Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
36
Het meest uitgesproken voorbeeld van een campagne rondom identiteit was die
van de Duitse cdu onder de vlag van de Leitkultur. Migranten moesten zich bij
de integratie in de Duitse samenleving richten op deze Leitkultur en zich aanpassen
aan de centrale waarden en normen die daaronder vielen. Pogingen om de
Leitkultur te omschrijven zijn echter zeldzaam en komen vaak niet verder dan
centrale waarden die veelal breder zijn dan alleen de Duitse samenleving, zoals
constitutionele normen, vrouwengelijkheid en de taal. In veel Europese landen
heeft zich eenzelfde ontwikkeling voorgedaan, waarbij enerzijds meer culturele
aanpassing van immigranten wordt verwacht en anderzijds de politiek moeite
heeft om aan te geven wat de culturele standaarden waaraan men zich aan dient
te passen precies omvatten. Ook de Britse overheid acht het noodzakelijk dat
immigranten een ‘sense of belonging and identity’ hebben met de Britse samenleving
en legt in haar laatste white paper sterke nadruk op burgerschap en nationaliteit.
Maar in de beschrijving van wat de fundamentele beginselen van het
Britse burgerschap behelzen, somt de white paper een belangrijk, maar weinig
specifiek Brits rijtje op: “that we respect human rights and freedoms, uphold
democratic values, observe laws faithfully and fulfill our duties and obligations”
(geciteerd in Joppke 2003). Met andere woorden: in de meeste Europese landen
wordt de vraag wat de specifieke kernwaarden van de samenleving zijn van een
antwoord voorzien, namelijk dat dit de basisspelregels zijn van de democratische
rechtsstaat.
Een onderdeel van de discussie over een multiculturele samenleving is steevast
een pleidooi voor een vaste plaats voor civic education in alle lagen van het
onderwijs. Deze discussie is vooral opgebloeid in landen als de Verenigde Staten
en Canada, waar de diversiteit van de bevolking enorm groot is en waar
inheemse groepen, taalgroepen, immigrantengroepen en etnische minderheidsgroepen
allemaal een erkende plaats willen krijgen in het onderwijs en in de
samenleving als geheel. Canada is nu een interessant laboratorium geworden van
een moderne multiculturele samenleving.
Door de grote verscheidenheid echter in particuliere en openbare scholen in
beide landen, spitste de discussie zich vooral toe op de vraag of en hoe de overheid
hier een verplichting kan opleggen aan de particuliere, niet-gesubsidieerde
scholen (Macedo 2000). Vaak worden de tekorten in moreel gedrag die in de
maatschappij worden ondervonden, bestreden door een groot beroep te doen op
het onderwijs om tenminste voor de toekomst en tenminste voor de jongere
leden van de samenleving deze tekorten te verminderen. De scholen zelf voelen
vaak minder voor deze extra taken, mede gevoed vanuit de onzekerheid dat men
niet goed weet hóe men deze waarden dan al zo vroeg in het onderwijs moet
bijbrengen. Ook de scepsis dat hiermee de verantwoordelijkheid voor morele
opvoeding wel erg sterk alleen bij de scholen komt te liggen en niet waar die in
eerste instantie thuishoort, bij de ouders en evenzeer bij de rest van de samenleving,
verklaart de terughoudendheid van scholen voor deze opdracht. De civic
education in Noord-Amerika kan ondanks deze aarzelingen niettemin bogen op
een lange traditie. Er bestaat reeds vanaf begin van de jaren zeventig een sterke