Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
stortte definitief in elkaar toen in 2002 werd onthuld dat Major zelf een affaire
had gehad. Een oproep vanuit de regering aan de bevolking tot een herstel van
waarden en normen loopt een permanent risico van hypocrisie, saying the one
while doing the other. Geconstateerde hypocrisie is een van de sterkste ondermijningen
van het vertrouwen in en het gezag van politici.
34
In Frankrijk en Duitsland zijn er op regeringsniveau geen initiatieven genomen
voor een nieuw moreel beschavingsoffensief, maar komt het overheidsbeleid op
specifieke punten toch zeer overeen met dat in Nederland. Veiligheid en criminaliteit,
vooral in de grote steden in Frankrijk, vormen een overheersend thema,
dat vergelijkbare discussie heeft opgeroepen over tolérance zéro. Verloedering
van grotestadsbuurten wordt door Franse criminologen in relatie gebracht
met de toename van kleine en grote criminaliteit. Roché gebruikt hiervoor de
overkoepelende term incivilités, hetgeen neerkomt op het ergerlijke en onbeschaafde
gedrag in de Nederlandse discussie over waarden en normen (cdv,
december 2002). De Franse onderzoekster Bui Trong ziet slordigheid in het
omgaan met de publieke ruimte, het op straat laten liggen van rotzooi en het
stichten van kleine brandjes als voorliggende stadia van ernstigere vormen van
publiek geweld (Bui Trong 2000).
De Duitse discussie spitst zich toe op weer een ander bekend onderwerp in de
waarden- en normendiscussie, namelijk de orde en tucht op scholen en hoffelijkheid
en discipline in het onderwijs. Hoewel een vergelijking van onderwijsregimes
tussen Europese schoolsystemen aan het licht brengt dat qua orde en
ordelijkheid het Nederlandse systeem verreweg de meeste vrijheid laat aan leerlingen
en leerkrachten (Jippes 2003) en het Duitse systeem nog als zeer degelijk
wordt beschreven, wijzen de klachten in Duitsland over de ordelijkheid op scholen
in dezelfde richting als in ons land: een heimwee naar oude waarden. Volgens
een overgrote meerderheid van de Duitse bevolking, waaronder ook alle jongeren,
moeten waarden als hoffelijkheid, orde en netheid in het dagelijkse leven
weer terugkeren. Kledingvoorschriften op school, liefst in schooluniform, met
een verbod op blote buiken, worden door ongeveer de helft op prijs gesteld,
evenals het opnieuw invoeren van cijfers voor ‘gedrag en vlijt’, zoals vroeger. De
rapportage hierover met enquêtegegevens in Der Spiegel, wordt echter onderbroken
door de gebruikelijke commerciële boodschappen, zeer sexy ingericht en
mét blote buik (Der Spiegel 2003, 28: 124-137). De fragmentatie van en tegenstrijdigheid
in de morele boodschappen zetten zich dus ook voort in de mediabelangstelling
voor waarden en normen.
Het tweede hoofdthema van het huidige waarden- en normendebat is de integratieproblematiek,
de positie van immigranten en de rol van de islam. Dit raakt
nauw aan de algemene, reeds gevoerde integratiediscussie, die op zijn beurt
sinds de aanslagen van 11 september 2001 steeds meer in het licht van de islam is
komen te staan. De integratiediscussie zoals die in Nederland wordt gevoerd,
kenmerkt zich door een grote nadruk op (vermeende) cultuurverschillen en de
vraag of en in hoeverre immigranten zich in culturele zin moeten aanpassen aan