Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag abortuswetgeving. Het normen- en waardendebat in die periode werd als zodanig in het parlement gevoerd rond ethische kwesties als euthanasie en abortus, maar er vonden ook principiële debatten plaats in de Tweede Kamer over de rechtvaardiging en de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Men krijgt een evenwichtiger oordeel over de betekenis van het ethisch reveil, als men bedenkt dat andere politieke partijen, vooral de Partij van de Arbeid, in de jaren zestig en zeventig bijzondere nadruk waren gaan leggen op emancipatie, met name van minderheidsgroepen, op persoonlijke seksuele bevrijding en op een meer gelijke verdeling van schaarse goederen in de samenleving. Hoewel deze kwesties niet in de eerste plaats als morele, maar vooral als politieke kwesties werden gezien, behelsden ze natuurlijk wel nadrukkelijk bepaalde nagestreefde morele waarden. Het morele gelijk dat deze partijen nastreefden deed niet onder voor dat van de tegengestelde waarden van het ethisch reveil. Het was een periode waarin de zo vaak geroemde Nederlandse tolerantie wederzijds niet hoog in het vaandel stond. In hoeverre het ethisch reveil is overstemd door de grote zorgen om de nadien snel teruglopende economische ontwikkeling in de jaren tachtig, moet aan het historische oordeel worden overgelaten. Een parallel met de huidige discussie is niet denkbeeldig. 30 Het ethisch reveil dat aan het eind van de jaren zeventig op de kaart werd gezet, is waarschijnlijk de bekendste voorloper van de huidige discussie over waarden en normen. Toch betrof het debat geheel andere onderwerpen dan die nu aan de orde zijn. Van Agt verzette zich tegen een verruiming van de wetten op het gebied van abortus en euthanasie en bepleitte een morele heroriëntatie in dit land. Het ging Van Agt in de eerste plaats om de waarden en de normen die betrekking hebben op het recht om (medische) hulp te verlenen bij het beëindigen van het leven van anderen als sprake is van ondraaglijk lijden, of om de mogelijkheden om de ontwikkeling van leven voor de geboorte voortijdig af te breken. Zo beschouwd wekt het misschien minder verwondering dat diezelfde Van Agt zich liet ontvallen geen enkel heil te zien in het huidige debat. Zijn oproep destijds was van levensbeschouwelijke en religieuze aard en hij voelde zich als een roepende in de woestijn. Nu echter is volgens Van Agt aan zo ongeveer iedereen wel bekend wat er mis is met de normen en de waarden en moet de overheid gewoon tot handelen overgaan om een einde te maken aan de misstanden en verloedering. Zoals echter uit het summiere overzicht van de discussieonderwerpen eerder bleek, zijn wel meer mensen van mening dat het zonneklaar is waar de schoen wringt in dit land, ook al lopen die visies flink uiteen. Een ander debat dat is opgenomen in het collectieve geheugen van de politieke discussies in Nederland, is de tweestrijd die ontstond nadat minister Ruding de zogenaamde ‘jansaliementaliteit’ van werklozen had gehekeld (1984). Niet veel later verklaarde de toenmalige premier Lubbers, in een rede aan de Universiteit van Nijmegen in 1990, Nederland ‘ziek’ vanwege het zeer hoge aantal arbeidsongeschikten. De overstap in politiek taalgebruik, van de morele sfeer naar een medische metafoor, was opvallend, hoewel de suggestie van ‘ziek door eigen schuld’ de morele connotatie niet ontbeerde.
inleiding en probleemstelling Deze politieke debatten vertoonden evenmin als het vorige veel overeenkomsten met de huidige discussie. Dit korte overzicht laat echter wel zien waar het momenteel niet om gaat en kan als zodanig behulpzaam zijn bij het bepalen van de thematische afbakening van de huidige discussie. Er zijn zeer vele onderwerpen te noemen die met ‘waarden en normen’ van doen hebben, maar die nu niet in het centrum van de belangstelling staan. Uitkeringsfraude, arbeidsethos, abortus en euthanasie lijken voorlopig als morele en politieke twistpunten uitgedoofd. Een ander initiatief vanuit de politiek vormde in juni 1992 het voorstel van de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen Ritzen om meer aandacht te schenken aan morele waarden in het onderwijs. In de nota De pedagogische Opdracht van het Onderwijs, een uitnodiging tot gezamenlijke actie werd geconstateerd dat in het onderwijs het een en ander schortte aan de invulling en vormgeving van de opvoedende functie. De moraal moest in het klaslokaal terugkeren. Er werd gevraagd hoe een evenwicht bewaard kon worden tussen vrijheid en individualiteit: “We zullen vanuit een gemeenschappelijk onderkend belang bij een samenleving die gedragen wordt door gedeelde waarden en normen, met elkaar in gesprek moeten raken over die waarden en normen, over de balans tussen individualiteit en gemeenschappelijkheid” (Ritzen 1992: 3). De waarden die vervolgens genoemd werden zijn: respect, rechtvaardigheid, eerlijkheid, verantwoordelijkheidsbesef, gemeenschapszin, solidariteit, tolerantie. Daarnaast werd het belang van omgangsvormen en sociale vaardigheden in het onderwijs onderkend. Maar ook dit initiatief kreeg geen gevolg; de aandacht voor de pedagogische functie verslapte, mogelijkerwijs mede omdat niet goed kon worden aangegeven hoe in de dagelijkse praktijk van het onderwijs aan de morele dimensie vorm kon worden gegeven. 31 Veel dichter in de buurt van de zaken die nu nog hoog worden opgespeeld komen debatten over individualisering, gemeenschapszin en moraal (1995) en het debat over sociale cohesie (1997). IJkpunten voor het eerste zijn de herdenkingsrede van koningin Beatrix naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van de bevrijding, de publicatie van een artikel van Etzioni in de Volkskrant (‘Wij zijn de stem van de moraal kwijtgeraakt’) en het rapport van de Teldersstichting Tussen vrijblijvendheid en paternalisme. Bespiegelingen over communitarisme, liberalisme en individualisering (1995). Het onderwerp sociale cohesie brengt het gevoel onder woorden dat de moderne samenleving onder invloed van een combinatie van grootschalige commerciële belangen van massaproductie en -consumptie en gelijktijdige sociale individualisering haar vertrouwde samenhang aan het verliezen is. Het sluit aan bij de al langdurig aanwezige angst voor het uiteenvallen van de samenleving in een zeer grote hoeveelheid kleine eilandjes, individuen, die van elkaar niet weten en ook niet hoeven te weten wat ze doen. Vertrouwde kaders als werk, kerk, vakbond en vereniging vallen hierbij in het niet, hetgeen vertaald kan worden als een moreel verlies of zelfs verval. Indien hierbij tegelijkertijd de invloed van de media in het vertonen van extreme gedragingen en extravagante opvattingen, bekentenissen en zelfonthullingen (‘de Jerry Springer
Page 1 and 2: WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4: WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8: inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10: inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12: samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14: samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16: samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20: ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22: inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24: inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26: inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28: inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29 and 30: inleiding en probleemstelling gieuz
Page 31: inleiding en probleemstelling recht
Page 35 and 36: inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38: inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40: inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42: inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44: een verkenning van de begrippen ‘
Page 71 and 72: waarden, normen en gedrag: de menin
Page 83 and 84:
waarden, normen en gedrag: de menin
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94:
normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95 and 96:
normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 97 and 98:
normoverschrijdend gedrag een neerw
Page 99 and 100:
normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102:
normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104:
normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106:
normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108:
normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110:
normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112:
normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114:
normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116:
normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118:
normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120:
normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122:
normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124:
normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126:
normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128:
normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130:
een rationele-keuze-analyse van nor
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
samenleven met verschillende cultur
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202:
de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204:
de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206:
de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208:
de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210:
de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212:
de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214:
de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216:
de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?