Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
abortuswetgeving. Het normen- en waardendebat in die periode werd als zodanig
in het parlement gevoerd rond ethische kwesties als euthanasie en abortus,
maar er vonden ook principiële debatten plaats in de Tweede Kamer over de
rechtvaardiging en de grenzen van burgerlijke ongehoorzaamheid. Men krijgt
een evenwichtiger oordeel over de betekenis van het ethisch reveil, als men
bedenkt dat andere politieke partijen, vooral de Partij van de Arbeid, in de jaren
zestig en zeventig bijzondere nadruk waren gaan leggen op emancipatie, met
name van minderheidsgroepen, op persoonlijke seksuele bevrijding en op een
meer gelijke verdeling van schaarse goederen in de samenleving. Hoewel deze
kwesties niet in de eerste plaats als morele, maar vooral als politieke kwesties
werden gezien, behelsden ze natuurlijk wel nadrukkelijk bepaalde nagestreefde
morele waarden. Het morele gelijk dat deze partijen nastreefden deed niet onder
voor dat van de tegengestelde waarden van het ethisch reveil. Het was een periode
waarin de zo vaak geroemde Nederlandse tolerantie wederzijds niet hoog in
het vaandel stond. In hoeverre het ethisch reveil is overstemd door de grote
zorgen om de nadien snel teruglopende economische ontwikkeling in de jaren
tachtig, moet aan het historische oordeel worden overgelaten. Een parallel met
de huidige discussie is niet denkbeeldig.
30
Het ethisch reveil dat aan het eind van de jaren zeventig op de kaart werd gezet,
is waarschijnlijk de bekendste voorloper van de huidige discussie over waarden
en normen. Toch betrof het debat geheel andere onderwerpen dan die nu aan
de orde zijn. Van Agt verzette zich tegen een verruiming van de wetten op het
gebied van abortus en euthanasie en bepleitte een morele heroriëntatie in dit
land. Het ging Van Agt in de eerste plaats om de waarden en de normen die
betrekking hebben op het recht om (medische) hulp te verlenen bij het beëindigen
van het leven van anderen als sprake is van ondraaglijk lijden, of om de
mogelijkheden om de ontwikkeling van leven voor de geboorte voortijdig af te
breken. Zo beschouwd wekt het misschien minder verwondering dat diezelfde
Van Agt zich liet ontvallen geen enkel heil te zien in het huidige debat. Zijn
oproep destijds was van levensbeschouwelijke en religieuze aard en hij voelde
zich als een roepende in de woestijn. Nu echter is volgens Van Agt aan zo ongeveer
iedereen wel bekend wat er mis is met de normen en de waarden en moet
de overheid gewoon tot handelen overgaan om een einde te maken aan de misstanden
en verloedering. Zoals echter uit het summiere overzicht van de discussieonderwerpen
eerder bleek, zijn wel meer mensen van mening dat het zonneklaar
is waar de schoen wringt in dit land, ook al lopen die visies flink uiteen.
Een ander debat dat is opgenomen in het collectieve geheugen van de politieke
discussies in Nederland, is de tweestrijd die ontstond nadat minister Ruding de
zogenaamde ‘jansaliementaliteit’ van werklozen had gehekeld (1984). Niet veel
later verklaarde de toenmalige premier Lubbers, in een rede aan de Universiteit
van Nijmegen in 1990, Nederland ‘ziek’ vanwege het zeer hoge aantal arbeidsongeschikten.
De overstap in politiek taalgebruik, van de morele sfeer naar een
medische metafoor, was opvallend, hoewel de suggestie van ‘ziek door eigen
schuld’ de morele connotatie niet ontbeerde.