Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

More documents

Recommendations

Info

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag 28 verantwoordelijkheid. Sterker gezegd: dat nu de discussie wordt gevoerd in termen van waarden en normen, in plaats van te verwijzen naar een aristotelische deugdenethiek of een christelijke moraal, is zelf al een teken aan de wand van een fundamenteel veranderd moreel besef. Immers, het begrip ‘waarden’ komt pas als veelgebruikte term op in de loop van de negentiende eeuw, onder andere in de filosofie van Nietzsche. Aan het einde van die eeuw krijgt het begrip ‘waarde’ opeens veel meer maatschappelijk gewicht in de sociologie van Weber en in de economische nutstheorie van de Oostenrijkse school (vgl. De Vries 2004; Emberley 1995: 55; Voegelin 1952: 13-22). Deze geleerden voerden de begrippen ‘waarde’ en ‘waardevrijheid’ in om zich af te zetten tegen de normatieve christelijke moraal, die in hun ogen een waardevrije wetenschap onmogelijk maakte. Over de inhoud van waarden kon en mocht de wetenschapsbeoefenaar niet oordelen. Dat was een persoonlijke, vaak irrationele keuze die zich verder niet rationeel liet rechtvaardigen. Met deze positivistisch georiënteerde waardevrijheid bracht Weber een enorme relativering teweeg van de bestaande christelijke moraal en die van alle andere wereldgodsdiensten, die hij uitvoerig beschreef, alsook van alle andere morele oordelen. De beslissingen over waarden komen helemaal voor rekening van het individu, zoals Weber dat in 1918 kernachtig onder woorden bracht: “Men heeft te kiezen tussen religieuze waardigheid, die door deze ethiek wordt gebracht, en de mannelijke waardigheid, die iets heel anders predikt, namelijk: ‘Weersta het kwaad, anders ben je medeverantwoordelijk voor zijn overmacht.’ Naar gelang van de definitieve keuze is voor de enkeling het ene een duivels en het andere een goddelijk gebod. De enkeling moet kiezen wat voor hem goddelijk en wat duivels is. Zo gaat het op alle terreinen des levens” (Weber 1970: 24). Geen enkel moreel oordeel lijkt zo nog gezag te hebben voor alle leden van een samenleving. Dit besef had Nietzsche er al eerder toe aangezet om te spreken van een Umwertung aller Werte, een radicale subjectivering en relativering van elke publieke moraal, in het bijzonder de christelijke. Het gevoel van morele verwarring dat Yeats zo mooi onder woorden bracht is voortgekomen uit de invloed van Nietzsche, uit de opkomst van een waardevrije weberiaanse sociologie en een economisch denken dat afziet van een inhoudelijk waardeoordeel. Alledrie hebben ze sindsdien een nog sterkere invloed gehad op het openbare leven en het publieke denken in de westerse wereld. De subjectivering van een morele keuze lijkt al bijna een grondrecht te zijn geworden en een vanzelfsprekend uitgangspunt bij elke inrichting van de hedendaagse westerse samenleving. 1.5 niet voor het eerst en niet alleen in nederland 1.5.1 voorgangers uit het recente verleden Een debat over waarden en normen is in zijn expliciete benaming een bijzonderheid, maar onderwerpen met die strekking spelen in feite permanent tijdens parlementaire debatten over wetsontwerpen met een morele connotatie – niet alleen bij zedelijkheidswetgeving in strikte zin, maar ook bij uiteenlopende zaken als
inleiding en probleemstelling rechtspleging, de wetgeving met betrekking tot de kansspelen, de filmkeuring, het bibliotheekwezen, de zondagsheiliging, de geestelijke verzorging, de inrichting van de sociale zekerheid en de verhouding tussen werk en zorg, de begrafenis- en crematiewetgeving en wetgeving over de regeling van het begin en einde van het leven. Bijna elk wetsontwerp heeft in deze zin een morele component. Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de naoorlogse parlementaire geschiedenis enkele voorlopers van het huidige waarden- en normendebat zijn aan te wijzen. Hierbij gaat het vooral om kwesties waarbij het initiatief voor een moreel appèl lag bij politici, die uiteraard in nauwe relatie staan tot initiatieven in de samenleving als geheel. Als het initiatief bij de politiek of bij afzonderlijke politici ligt, is dat een bijzonderheid, mede vanwege de gevoelige relatie tussen politiek en moraal en de angst voor een van bovenaf opgelegde staatsmoraal. Initiatieven voor een moreel appèl vanuit de samenleving, zoals bijvoorbeeld de Morele Herbewapening in de jaren vijftig of het kerkelijke streven naar een Nieuwe Levensstijl in de jaren tachtig (o.a. Goudzwaard en De Lange 1986) hebben een andere oorsprong en krijgen daardoor ook een andere beoordeling. In een levendige civil society ontstaan talloze initiatieven van onderop en van velerlei aard, waarop de politiek zelfstandig kan en mag reageren. Als de politiek echter het initiatief neemt, krijgt het morele debat een aparte lading. In verschillende perioden van de naoorlogse parlementaire geschiedenis is zo’n initiatief aanwezig geweest, waarbij opvalt hoezeer elk debat door de maatschappelijke situatie en historische context werd bepaald. Niet de gelijkenis, maar juist het contrast met de huidige onderwerpen van het waarden- en normendebat valt op. 29 De periode 1945-1956 is een van de tijdvakken waarin een debat over de moraal in brede kring werd gevoerd. In de eerste jaren na de bevrijding werd een breed gedragen beschavingsoffensief ingezet in reactie op de veronderstelde en wellicht ook reële ‘zedenverwildering’ en het afgenomen normbesef tijdens de bezetting, in het bijzonder onder de jeugd. De morele verontrusting strekte zich niet alleen uit over seksuele normloosheid, maar ook over aberraties als zwarte handel, gebrek aan arbeidsethos en de positie van maatschappelijk zwakke gezinnen. In de tweede helft van de jaren vijftig baarde vooral de rock-’n-rolljeugd grote zorgen voor de opvoeders en de samenleving als geheel. Tijdens de toenmalige algemene beschouwingen zijn elementen van al deze onderwerpen ter sprake gekomen. Het gehele debat speelde zich echter af binnen de gesloten en vertrouwde gemeenschappen van een verzuilde samenleving, die zelf bijeen werd gehouden door een gevoel van nationale verbondenheid (Schuyt en Taverne 2000: hoofdstuk 9 en 15). Een tweede periode waarin het normen- en waardendebat vanuit de politiek een belangrijke impuls heeft gekregen is de tweede helft van de jaren zeventig. Het cda, met name de toenmalige premier Van Agt, blies toen het ethisch reveil in reactie op het losser worden van het normen- en waardenpatroon in de jaren zestig en zeventig, een ontwikkeling waar hij als minister van Justitie veelvuldig en hardhandig mee was geconfronteerd, bijvoorbeeld in de kwestie rond de
Page 1 and 2: WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 3 and 4: WETENSCHAPPELIJKE RAAD VOOR HET REG
Page 7 and 8: inhoudsopgave inhoudsopgave Samenva
Page 9 and 10: inhoudsopgave 7 De bijdrage van de
Page 11 and 12: samenvatting samenvatting Dit rappo
Page 13 and 14: samenvatting rijk deel bij een rela
Page 15 and 16: samenvatting De bijdrage van de sam
Page 19 and 20: ten geleide ten geleide Dit rapport
Page 21 and 22: inleiding en probleemstelling 1 inl
Page 23 and 24: inleiding en probleemstelling veran
Page 25 and 26: inleiding en probleemstelling klage
Page 27 and 28: inleiding en probleemstelling Omdat
Page 29: inleiding en probleemstelling gieuz
Page 33 and 34: inleiding en probleemstelling Deze
Page 35 and 36: inleiding en probleemstelling en no
Page 37 and 38: inleiding en probleemstelling Neder
Page 39 and 40: inleiding en probleemstelling aanda
Page 41 and 42: inleiding en probleemstelling Hoofd
Page 43 and 44: een verkenning van de begrippen ‘
Page 71 and 72: waarden, normen en gedrag: de menin
Page 81 and 82:
waarden, normen en gedrag: de menin
Page 83 and 84:
Page 85 and 86:
Page 87 and 88:
Page 89 and 90:
Page 91 and 92:
normoverschrijdend gedrag 4 normove
Page 93 and 94:
normoverschrijdend gedrag pen voor
Page 95 and 96:
normoverschrijdend gedrag mele cont
Page 97 and 98:
normoverschrijdend gedrag een neerw
Page 99 and 100:
normoverschrijdend gedrag In de per
Page 101 and 102:
normoverschrijdend gedrag werden vr
Page 103 and 104:
normoverschrijdend gedrag en het mi
Page 105 and 106:
normoverschrijdend gedrag winkeldie
Page 107 and 108:
normoverschrijdend gedrag heeft het
Page 109 and 110:
normoverschrijdend gedrag Adang (19
Page 111 and 112:
normoverschrijdend gedrag gers en 6
Page 113 and 114:
normoverschrijdend gedrag aantal ve
Page 115 and 116:
normoverschrijdend gedrag Volgens h
Page 117 and 118:
normoverschrijdend gedrag val van)
Page 119 and 120:
normoverschrijdend gedrag Figuur 4.
Page 121 and 122:
normoverschrijdend gedrag verwachte
Page 123 and 124:
normoverschrijdend gedrag geven de
Page 125 and 126:
normoverschrijdend gedrag voorkomen
Page 127 and 128:
normoverschrijdend gedrag instituti
Page 129 and 130:
een rationele-keuze-analyse van nor
Page 131 and 132:
Page 133 and 134:
Page 135 and 136:
Page 137 and 138:
Page 139 and 140:
Page 141 and 142:
Page 143 and 144:
pluriformiteit en gemeenschappelijk
Page 145 and 146:
Page 147 and 148:
Page 149 and 150:
Page 151 and 152:
Page 153 and 154:
Page 155 and 156:
Page 157 and 158:
Page 159 and 160:
Page 161 and 162:
Page 163 and 164:
Page 165 and 166:
Page 167 and 168:
Page 169 and 170:
Page 171 and 172:
samenleven met verschillende cultur
Page 173 and 174:
Page 175 and 176:
Page 177 and 178:
Page 179 and 180:
Page 181 and 182:
Page 183 and 184:
Page 185 and 186:
Page 187 and 188:
Page 189 and 190:
Page 191 and 192:
Page 193 and 194:
Page 195 and 196:
Page 197 and 198:
Page 199 and 200:
de bijdrage van de samenleving 7 de
Page 201 and 202:
de bijdrage van de samenleving kerk
Page 203 and 204:
de bijdrage van de samenleving alle
Page 205 and 206:
de bijdrage van de samenleving pers
Page 207 and 208:
de bijdrage van de samenleving •
Page 209 and 210:
de bijdrage van de samenleving fact
Page 211 and 212:
de bijdrage van de samenleving word
Page 213 and 214:
de bijdrage van de samenleving word
Page 215 and 216:
de bijdrage van de samenleving zij
Page 217 and 218:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 219 and 220:
de bijdrage van de samenleving Pres
Page 221 and 222:
de bijdrage van de samenleving Cycl
Page 223 and 224:
de bijdrage van de samenleving hebb
Page 225 and 226:
de bijdrage van de samenleving dig
Page 227 and 228:
de bijdrage van de samenleving rech
Page 229 and 230:
de bijdrage van de samenleving zorg
Page 231 and 232:
de bijdrage van de samenleving bij
Page 233 and 234:
de bijdrage van de samenleving geë
Page 235 and 236:
de bijdrage van de samenleving slec
Page 237 and 238:
de bijdrage van de samenleving Deze
Page 239 and 240:
de bijdrage van de samenleving note
Page 241 and 242:
de rol van de overheid; conclusies
Page 243 and 244:
Page 245 and 246:
Page 247 and 248:
Page 249 and 250:
Page 251 and 252:
Page 253 and 254:
Page 255 and 256:
Page 257 and 258:
Page 259 and 260:
Page 261 and 262:
Page 263 and 264:
Page 265 and 266:
Page 267 and 268:
Page 269 and 270:
Page 271 and 272:
Page 273 and 274:
Page 275 and 276:
literatuur literatuur Adang, O. (19
Page 277 and 278:
literatuur cgb (2003b) Advies Commi
Page 279 and 280:
literatuur Ferwerda, H., M. Bottenb
Page 281 and 282:
literatuur Interview-nss (2003) Fra
Page 283 and 284:
literatuur Nauta, L. (2000) Onbehag
Page 285 and 286:
literatuur Schoonenboom, J. en H. i
Page 287 and 288:
literatuur Tweede Kamer (2002-2003)
Page 289 and 290:
literatuur moraal’, in: P. de Bee
Page 291 and 292:
adviesaanvraag inzake waarden en no
Page 293 and 294:
apporten aan de regering rapporten
Page 295 and 296:
apporten aan de regering Zesde raad
Page 297 and 298:
voorstudies en achtergronden voorst
Page 299:
wrr rapport aan de regering 68 Waar
show all

Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?