Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
groot aantal wetenschapsbeoefenaren uit verschillende disciplines. Uiteenlopende
aspecten van deze waarden- en normenproblematiek, die specifiek spelen
in verschillende maatschappelijke sectoren, worden op deze wijze nog eens
uitvoerig belicht.
1.4 maatschappelijke achtergrond van de discussie over
waarden en normen
26
De belangstelling voor waarden- en normenproblematiek komt niet zomaar uit
de lucht vallen en is niet plotseling naar voren gekomen als een politieke twistappel
in een spannende verkiezingsstrijd. Er heerst al veel langer onvrede in de
westerse landen over de stand van de moraal. Misschien is onvrede over de moraal
wel van alle tijden en kan ze gewaardeerd worden als een blijvende impuls tot verbetering
van het samenleven. Zowel in het publieke debat als in de moraalfilosofie
van de twintigste eeuw wordt herhaaldelijk de vraag opgeworpen of er sprake is
van een neergang van de moraal. Morele overtuigingen zijn aan sterke veranderingen
onderhevig en deze veranderingen worden vaak ervaren en geïnterpreteerd
als ondermijning van een oude en gevestigde moraal. Vooral op het gebied van
opvoeding en zedelijkheid zijn de dagelijkse praktijken, als neerslag van normen
en waarden, in snel tempo veranderd. Nogal eens wordt in dit verband het
bekende gedicht van de Ierse dichter Yeats aangehaald als symbolische samenvatting
van een wijdverbreid gevoel van morele verwarring en desintegratie:
“Things fall apart; the center cannot hold;
Mere anarchy is loosed upon the world,
(…)
The best lack all convictions, while the worst
Are full of passionate intensity.” (Yeats, Collected Poems)
Maar Yeats schreef dit in de jaren twintig van de vorige eeuw, zodat het gevoel
van desintegratie al veel ouder is dan de laatste twee decennia. De desintegratiethese,
dat wil zeggen de bewering dat de moraal in westerse landen uiteengevallen
is in ontelbare individuele en vaak niet met elkaar in overeenstemming te
brengen morele overtuigingen, wordt door velen omarmd, maar is tegelijk
omstreden (Kekes 1993). Waar het in deze discussie steeds om gaat is de interpretatie
en waardering van de vaak door iedereen als feitelijkheid aanvaarde maatschappelijke
veranderingen, zoals de groeiende internationale aard van de onderlinge
betrekkingen en communicatievormen, de toenemende individualisering
en de vele individuele keuzen die mensen moeten maken in hun leven en de
overweldigende invloed van de modernisering door wetenschap en techniek.
Moderne samenlevingen hebben inderdaad grote veranderingen ondergaan. Ze
zijn cultureel veelvormig geworden en naar samenstelling van de bevolking zeer
heterogeen, onder andere door immigratiestromen, culturele vermengingen en
door het uiteenlopen, als een effect van secularisatie en ontzuiling, van reli-