Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

inleiding en probleemstelling
Omdat de aanleiding van de adviesaanvraag in elk geval ook de zorgen om
uiteenlopende afkeurenswaardige gedragspatronen in de samenleving behelsde,
vindt de raad het gewenst om ook expliciet aandacht te besteden aan deze gedragingen.
De gedragscomponent heeft de raad, op eigen gezag, aan de probleemstelling
toegevoegd. Hij is verwoord in het tweede deel van de algemene
probleemstelling. Vanwege de belangrijke rol die instituties spelen in de overdracht
en de handhaving van waarden en normen, ligt het daarnaast voor de
hand aparte aandacht te wijden aan de rol van instituties. De onvermijdelijkheid
ervan – waarden staan immers nooit los van een institutionele context – dwingt
het rapport als het ware aandacht te schenken aan de sociale mechanismen die de
werking van instituties verzwakken of versterken. Bij dergelijke mechanismen
moet men denken aan de vele vormen van formele en informele sociale controle,
aan het belang van professionele normen en waarden, aan de effecten van schaal
op normbeleving en op het gedrag van personen en aan de verschillende wijzen
waarop sociale binding in die instituties totstandkomt. De rol van instituties in
het algemeen en die van enkele instituties in het bijzonder, zal derhalve, conform
de adviesaanvraag, uitvoerig aan de orde komen.
Dit resulteert in de volgende deelvragen met betrekking tot het (normoverschrijdende)
gedrag.
25
5 In welke mate is er sprake van een toename van gedrag dat strijdig is met
belangrijke gemeenschappelijke waarden en normen?
6 Welke relatie bestaat er tussen dit gedrag en de waarden en normen die de
normovertreders al dan niet onderschrijven?
7 Welke rol spelen maatschappelijke instituties, zoals onderwijs, media en inburgering,
bij de overdracht en de handhaving van waarden en normen en bij het
omgaan met conflicten?
8 Wat is de gewenste en mogelijke rol van de overheid bij het tegengaan van
normoverschrijdend gedrag, het bevorderen van normconform gedrag en het
ondersteunen van instituties bij de overdracht en handhaving van waarden en
normen?
De wrr heeft met deze probleemstelling en onderzoeksvragen de opdracht van
de adviesaanvraag verruimd. De specifieke bijdrage die de raad met dit rapport
wil leveren bestaat uit: (a) een systematische analyse en structurering van de zeer
diverse problematiek die schuilgaat onder de noemer ‘waarden en normen’,
(b) de aparte aandacht die gegeven wordt aan de gedragscomponent van de
waarden- en normenproblematiek, (c) het aanbrengen van een toekomstperspectief
op de centrale en gemeenschappelijke waarden die van belang zullen zijn
voor de samenleving als geheel in de komende tien tot twintig jaar, (d) het stimuleren
van een publieke discussie over het belang van waarden en normen in de
samenleving.
Naast dit rapport brengt de raad nog enkele wetenschappelijke verkenningen uit,
waarin zelfstandige – en vaak kritische – bijdragen zijn opgenomen van een