Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
8.7 samenvattende conclusies en aanbevelingen aan de
regering
8.7.1 algemene conclusies in hoofdlijnen
Dit rapport begon in hoofdstuk 1 met de constatering dat van de vele en uiteenlopende
maatschappelijke kwesties die onder de noemer van waarden en normen
werden gebracht, twee kwesties de meeste aandacht vroegen, namelijk de vele
vormen van normoverschrijdend gedrag en de vraag naar gemeenschappelijke
waarden in onze samenleving. Beide zijn in dit rapport uitvoerig aan de orde
gekomen. Voor beide kwesties geldt dat burgers onderling en instituties zelf veel
kunnen doen aan het herstel van onderling vertrouwen en aan het instandhouden
van voor de samenleving essentiële waarden. Maar ook de overheid heeft in
beide kwesties een belangrijke rol te spelen. De conclusies van dit rapport over
de rol van de overheid ten aanzien van waarden en normen kunnen in twee
hoofdlijnen worden samengevat.
264
I. Het bewaken van de gemeenschappelijke waarden en het ondersteunen van een
publieke moraal
Er is een duidelijke en ruime steun te constateren voor de essentiële waarden van
de democratische rechtsstaat (zie hoofdstuk 3 en 5). Deze waarden zijn als het
ware de gemeenschappelijke kern van een moderne open samenleving, die
gekenmerkt wordt door een grote mate van geïndividualiseerde keuzevrijheid
van burgers en door een groter geworden pluriformiteit in waardeoriëntaties.
De rechtsstaat en de democratie bieden een garantie voor deze pluriformiteit en
persoonlijke vrijheid. Ze zijn bovendien dynamisch, in de zin dat er nieuwe
interpretaties van oude en gevestigde waarden mogelijk blijven. Tegelijkertijd
leggen democratie en rechtsstaat verplichtingen op. Men kan hier beter spreken
van een verplichtende consensus, namelijk om de waarden van democratie en
rechtsstaat en het open karakter ervan in stand te houden. Het is een primaire
taak van de overheid om deze verplichtende consensus te bewaken en ervoor te
zorgen dat ook in de toekomst de samenleving dit open karakter zal blijven
behouden. Concreet betekent dit dat de overheid de waarden van pluriformiteit
en de doorwerking ervan in de democratische rechtsstaat zichtbaar zal dienen uit
te dragen. Bescherming van mensenrechten als basiswaarde van elke samenleving
krijgt zo een prominente plaats.
Door maatschappelijke ontwikkelingen die met de ruime persoonlijke vrijheden
en de vele mogelijkheden tot eigen keuzen te maken hebben, is de praktische
ondersteuning voor de publieke zaak verschraald (zie hoofdstuk 7 en het begin
van hoofdstuk 8). Het onderlinge vertrouwen van burgers dat anderen zich aan
de regels zullen houden is afgenomen, en daarmee de bereidheid om zelf de
waarden en normen van het politieke systeem te respecteren. De overheid dient
in verband hiermee het bevorderen en ondersteunen van een publieke moraal
eveneens tot haar primaire taak te rekenen. Hoewel de overheid zich, naar de
mening van de raad, bij de bevordering van religieuze en morele overtuigingen