Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
wodc schatte in 2000 de materiële kosten van criminaliteit voor het bedrijfsleven,
particulieren en de overheid gezamenlijk op 3,3 miljard euro, dat is circa één
procent van het bruto binnenlands product. De kosten van opsporing, vervolging
en berechting van verdachten en tenuitvoerlegging van straffen beliepen
4,3 miljard euro, ofwel zo’n 1,2 procent van het bbp (Schreuders et al. 2000: 174).
Hierbovenop komen nog de immateriële kosten, zoals het letsel van slachtoffers
van lichamelijk geweld, onveiligheidsgevoelens en dergelijke, die echter onmogelijk
in geld zijn uit te drukken. De kosten van andere vormen van normoverschrijding
zijn mogelijk nog groter. Te denken valt aan de kosten van verkeersongevallen
ten gevolge van roekeloos rijden, het verlies aan human capital ten
gevolge van voortijdige schooluitval, productieverlies door ziekteverzuim en
arbeidsongeschiktheid ten gevolge van verstoorde relaties op de werkvloer,
enzovoort. Het is een illusie dat deze maatschappelijke kosten van normoverschrijdend
gedrag ooit tot nul kunnen worden gereduceerd. Niettemin staat het
buiten kijf dat beleid dat een aanzienlijke reductie van normoverschrijding zou
kunnen bewerkstelligen, op termijn omvangrijke kostenbesparingen zou opleveren.
Waarschijnlijk nog veel omvangrijker dan de baten van een vermindering van
normoverschrijdend gedrag, zijn de mogelijke opbrengsten van een versterking
van het waarden- en normenbesef in de samenleving. Steeds meer onderkennen
sociologen en economen dat het vertrouwen tussen de burgers onderling en
tussen de burgers en maatschappelijke instituties een essentiële voorwaarde is
voor een florerende samenleving en economie (vgl. Hazeu 2003). Recent sociologisch
en economisch onderzoek levert sterke aanwijzingen op dat vertrouwen en
sociaal kapitaal belangrijke bronnen zijn van welvaart(sgroei) (Zak en Knack
2001). Essentieel hierbij is dat burgers de verwachting hebben dat hun medeburgers
en maatschappelijke instituties zich voorspelbaar en coöperatief gedragen.
Dit sociale vertrouwen is in belangrijke mate gebaseerd op wederkerigheid en
draagt ertoe bij dat mensen wederzijds voordelige relaties met elkaar durven en
willen aangaan, ook als men elkaar (nog) niet persoonlijk kent. Een gebrek aan
vertrouwen tussen burgers kan verhinderen dat vele op zichzelf rendabele transacties
totstandkomen, waardoor een enorm welvaartspotentieel onbenut blijft.
Het functioneren van formele en informele instituties wordt gezien als een van
de belangrijkste factoren die verklaren waarom sommige landen welvarend zijn
en andere achterblijven (vgl. North 1990; wrr 2003). Gedeelde waarden en
normen fungeren in zekere zin als de smeerolie van de samenleving. De winst
die men op korte termijn wellicht kan behalen door hierop te bezuinigen zal men
op langere termijn dubbel en dwars moeten terugbetalen, doordat de wrijvingen
tussen burgers onderling toenemen en de motor van de economie begint te haperen.
263