Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
rompslomp om aan te tonen dat daadwerkelijk conform die regels wordt gehandeld.
Te veel ruimte bieden aan professionals roept echter het gevaar op dat zij
hun taak niet naar behoren uitoefenen. Bovendien kan het leiden tot ongelijkheid
in behandeling tussen de klanten van dezelfde instantie, wat problematischer
lijkt dan verschillen in behandeling tussen instanties van dezelfde soort
(bijvoorbeeld leerlingen van dezelfde school dienen gelijk te worden behandeld,
maar niet leerlingen van verschillende scholen). Een tussenoplossing kan
worden gevonden in beroepsnormen van en controle door de beroepsgroep zelf
in plaats van de organisatie waarbij men in dienst is. Dit vereist wel dat de
beroepsgroep in kwestie zich voldoende bewust is van en gelegen laat liggen aan
de maatschappelijke taak van de beroepsbeoefenaren en zich niet louter als een
belangenvereniging opstelt. Bij veel beroepsgroepen is hiervan overigens al
sprake (bijvoorbeeld medische beroepen), maar bij andere beroepsgroepen zou
dit meer kunnen worden gestimuleerd. Net als andere instituties zouden
ook de beroepsgroepen openlijk verantwoording moeten afleggen over het
gevoerde beleid.
260
Gescheiden verantwoordelijkheden of gedeelde verantwoordelijkheden?
Het gezamenlijk dragen van verantwoordelijkheden is kenmerkend voor het
Nederlandse poldermodel. Dit model heeft in het verleden zijn grote waarde
bewezen, maar is ook periodiek aan scherpe kritiek onderhevig geweest. Het
grootste bezwaar tegen het delen van verantwoordelijkheden is dat op het
moment dat er iets mis gaat, de verleiding groot is de verantwoordelijkheid af te
schuiven naar een ander, waardoor het vaak niet duidelijk is wie daarop kan
worden aangesproken (het probleem van de ‘vele handen’, zie bijvoorbeeld de
conclusie van de commissie-Oosting over de vuurwerkramp in Enschede). Een
strikte scheiding van verantwoordelijkheden heeft als bezwaar dat deze kan
leiden tot verkokering en ‘afschuifgedrag’. Een instantie die formeel geen verantwoordelijkheid
draagt voor een bepaalde zaak, maar feitelijk wel van belang is
voor het realiseren van een bepaalde doelstelling kan zich dan te gemakkelijk
geheel aan die verantwoordelijkheid onttrekken. Een tussenweg zou kunnen zijn
om in die gevallen waarin er sprake is van gezamenlijke verantwoordelijkheden
altijd een persoon of instantie aan te wijzen die de eindverantwoordelijkheid
draagt en dus kan worden aangesproken op de resultaten. Deze eindverantwoordelijke
heeft dan mede tot taak om te waarborgen dat de andere partijen die
medeverantwoordelijk zijn hun verantwoordelijkheid niet ontlopen. Er moeten
dan natuurlijk wel voorwaarden worden gecreëerd om te verzekeren dat men
deze eindverantwoordelijkheid ook kan waarmaken, bijvoorbeeld doordat men
de medeverantwoordelijken verplicht om medewerking te verlenen indien de
eindverantwoordelijke dit vraagt.
Afleggen van verantwoording
Het zou te ver voeren om op basis van bovenstaande afwegingen voor alle instituties
die in hoofdstuk 7 zijn genoemd concrete aanbevelingen te doen voor
het te voeren overheidsbeleid. In algemene zin kan hierover echter wel iets
worden gezegd. Het uitgangspunt voor het aansturen van instituties door de