Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
Meer beleidsruimte of rechtsgelijkheid?
Meer beleidsruimte bieden aan instituties betekent automatisch dat er grotere
verschillen (kunnen) ontstaan tussen organisaties. Dit kan ertoe leiden dat
personen in vergelijkbare omstandigheden door verschillende organisaties
verschillend worden behandeld. Dit wordt al snel geïnterpreteerd als rechtsongelijkheid.
Politici zijn vaak erg gevoelig voor dit bezwaar. Daardoor hebben besluiten
tot decentralisatie en delegering vaak iets halfslachtigs: lokale overheden en
instituties mogen zelf over hun beleid beslissen, mits zij maar doen wat ‘Den
Haag’ wil. Het ware beter te erkennen dat twee situaties nooit volledig identiek
zijn en dat rechtsgelijkheid in die zin een fictie is. Vaak is niet ondubbelzinnig
vast te stellen wat in een bepaalde situatie de ‘juiste’ reactie is van een instelling
en is er dan ook geen reden om verschillen in behandeling als een onaanvaardbare
vorm van rechtsongelijkheid aan te merken. Belangrijker dan de aandacht te
richten op gelijkheid in termen van uitkomsten, is het om te waarborgen dat de
procedures waarlangs een bepaalde behandeling tot stand is gekomen door de
desbetreffende klant of cliënt als rechtvaardig worden ervaren. Dat wil zeggen,
het gaat meer om procedurele rechtvaardigheid dan om distributieve (verdelende)
rechtvaardigheid (vgl. Malsch 2004). Dit houdt bijvoorbeeld in dat instellingen
hun klanten inzicht bieden in de wijze waarop een besluit totstandkomt,
dat zij de klant daarbij zo mogelijk inspraak bieden en dat zij heldere beroepsprocedures
hebben voor het geval de klant meent onheus bejegend te zijn.
259
Vrij te besteden middelen of beter personeel?
Als instituties hun taken beter moeten vervullen, leidt dit gemakkelijk tot een
roep om meer vrij te besteden middelen. Dit sluit bovendien aan bij het streven
naar meer uitvoeringsvrijheid. Toch kan het soms beter zijn om extra middelen
niet vrij ter beschikking te stellen, maar te investeren in de kwaliteit en uitrusting
van professionals. Als er bijvoorbeeld een tekort is aan gekwalificeerde leerkrachten,
wordt dit probleem niet opgelost door scholen meer geld te geven. Zij
kunnen dan hooguit met elkaar concurreren om de beste leerkrachten aan te
trekken, maar de schaarste wordt daardoor niet minder. Het is dan beter om de
middelen te besteden aan de opleiding van goede nieuwe leerkrachten. Op korte
termijn zullen er dan echter minder middelen beschikbaar zijn voor de instellingen
zelf en bovendien wordt hun vrijheid ingeperkt om zelf te bepalen of zij in
personeel dan wel in andere zaken (zoals huisvesting of leermiddelen) willen
investeren.
Discretionaire bevoegdheden of strikte regels?
Organisaties staan voor een vergelijkbare afweging ten aanzien van hun personeel
als de overheid ten aanzien van instituties: moeten professionals meer
ruimte krijgen om naar eigen inzicht zo goed mogelijk hun taak uit te oefenen of
moeten zij voldoen aan heldere regels, normen en protocollen die hun ruimte
aanzienlijk inperken? Een sterke inperking van de discretionaire ruimte voor
professionals doet hun status waarschijnlijk geen goed en kan hun motivatie en
gevoel van eigen verantwoordelijkheid voor het werk ondergraven. Dit wordt
nog versterkt indien die regels gepaard gaan met een aanzienlijke bureaucratische