Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
Behalve de waarden die tot uitdrukking komen in de instituties van de rechtsstaat,
zijn er ook andere waarden die essentieel zijn voor het goed functioneren
van de samenleving. Het gaat dan om waarden als respect en verdraagzaamheid,
tolerantie, inschikkelijkheid, gelijkheid en vrijheid, integriteit en mededogen.
Deze hebben niet zozeer betrekking op de rechten van individuen die door de
staat dienen te worden gewaarborgd als wel op de gewenste omgang tussen individuele
burgers onderling. Terwijl discriminatie en geweld bij wet zijn verboden
en dus door de overheid dienen te worden bestreden, is het weliswaar wenselijk,
maar kan het niet formeel worden voorgeschreven, dat burgers elkaar als gelijkwaardig
behandelen, tolerant en verdraagzaam zijn tegenover personen die
opvattingen huldigen die zij afwijzen, enzovoort. Als dergelijke waarden onvoldoende
worden onderschreven, kan dit op den duur echter ook de steun voor
(de waarden van) de rechtsstaat aantasten. Er zijn evenwel weinig mogelijkheden
voor de overheid om de overdracht van deze waarden direct ter hand te
nemen. Het gaat hier in de eerste plaats om een verantwoordelijkheid van
ouders, opvoeders en leerkrachten en van alle andere gezagsdragers in de overige
instituties.
256
Vooral het onderwijs heeft hierin een belangrijke taak. De overdracht van dergelijke
waarden mag niet ondergeschikt worden gemaakt aan de overdracht van
kennis en vaardigheden. Het onderwijs dient echter vrij te worden gelaten in de
wijze waarop het deze taak vervult. Zo is het denkbaar dat men hiervoor ruimte
vrijmaakt bij vakken als maatschappijleer, geschiedenis en filosofie. Vooral het
vak maatschappijleer verdient het een meer volwaardige positie in het curriculum
te krijgen. De waardeoverdracht in het onderwijs zal echter vooral deel
moeten uitmaken van het pedagogische proces in de klas zelf, los van concrete
vakken. Anders gezegd, waardeoverdracht dient integraal onderdeel te zijn van
de overdracht van kennis en vaardigheden.
Dat waarden vrij zijn en waardepluriformiteit dient te worden toegejuicht, betekent
nog niet dat aan alle waarden evenveel ruimte moet worden geboden om
zich te manifesteren. In de publieke ruimte kan het gewenst zijn beperkingen op
te leggen aan waarden die de grote meerderheid van de bevolking als verwerpelijk
of onwenselijk beschouwt. Bij publieke ruimte valt in het bijzonder te denken
aan de openbare weg en de publieke omroep.
De openbare weg is de afgelopen decennia steeds meer een uitstalling geworden
van commerciële boodschappen in de vorm van aanplakbiljetten in abri’s, op
bussen en trams, op gevels en op speciale borden en zuilen. Los van de vraag hoe
men dit verschijnsel in zijn algemeenheid waardeert dient zich de vraag aan of
elke vorm van reclameboodschappen moet worden toegelaten. Niet iedereen is
ervan gediend om op straat met afbeeldingen van naakte dames of seksueel
getint gedrag te worden geconfronteerd. Wanneer zij pontificaal in de openbare
ruimte worden tentoongesteld, kan men ze echter moeilijk ontlopen. Daar komt
bij dat dergelijke reclame-uitingen vaak een bepaald gedrag of ideaal promoten
dat men, vooral voor jongeren, als onwenselijk kan beschouwen. Het verdient