Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
diging om de rechtsstaat te ondergraven, bijvoorbeeld door geweld uit te lokken.
Het is daarom een taak van de overheid – die zij ten dele kan overlaten aan instituties
als het onderwijs, inburgering en de media – om de burgers zo veel mogelijk
te doordringen van het belang van de waarden die ten grondslag liggen aan
de rechtsstaat. De overdracht van deze essentiële waarden dient zich met name
te richten op nieuwe ingezetenen, dat wil zeggen op kinderen en immigranten.
Hiernaast is het wenselijk het belang van deze waarden ook bij de gevestigde
burgers onder de aandacht te blijven brengen.
Hoe dient de overheid om te gaan met botsingen tussen waarden of waardestelsels?
In het algemeen is het vrije publieke debat – in het parlement, in kranten, op
radio en tv, op internet, in debatcentra, maar ook op het werk, op school en in
het gezin – het aangewezen middel voor een vreedzame botsing van waarden en
waardestelsels. De overheid dient dit debat zo veel mogelijk te stimuleren, onder
meer door de pluriformiteit van de media te waarborgen. Juist door met andersdenkenden
in debat te gaan, naar de argumenten van de tegenstander te luisteren,
maar deze desgewenst ook ten felste te bestrijden, kan begrip en tolerantie
voor andere opvattingen worden gekweekt en worden voorkomen dat mensen
naar andere middelen (juridische procedures, bedreiging of geweld) grijpen om
‘hun gelijk te halen’.
255
Er kunnen zich ook botsingen voordoen tussen de fundamentele waarden die
ten grondslag liggen aan de rechtsstaat, of beter gezegd tussen claims die partijen
ontlenen aan verschillende waarden van de rechtsstaat: de vrijheid van meningsuiting
of de vrijheid van godsdienst kan bijvoorbeeld op gespannen voet staan
met het antidiscriminatiebeginsel (zie hoofdstuk 5). Hoewel ook in dergelijke
gevallen het debat de te verkiezen weg is om het conflict te beslechten, dient in
laatste instantie, als het conflict onoplosbaar blijkt, de rechter een uitspraak te
doen. Hierbij doet zich het probleem voor dat bij de afweging van grondrechten
ook de rechter zich uiteindelijk slechts kan beroepen op de ‘redelijkheid’ van een
bepaalde keuze in dit bijzondere geval (casuspositie). De rechter kan niet oordelen
over niet-aangebrachte zaken of over ideologische conflicten in het algemeen.
De overheid (eigenlijk: het parlement) kan in haar rol als wetgever door een
heldere formulering van wetten zo veel mogelijk proberen te voorkomen dat
dergelijke conflictbeslechting afhankelijk is van de interpretatie van de rechter.
Maar door de algemeenheid van de wetsteksten biedt ook dit geen definitieve
oplossing. Evenmin is het aan te bevelen om een wettelijke hiërarchie in de
grondrechten aan te brengen, aangezien een dergelijke rangorde onvoldoende
recht zou doen aan de uiteenlopende contexten waarin een beroep op de grondrechten
kan worden gedaan. In het ene geval zal men bijvoorbeeld aan het gelijkheidsbeginsel
voorrang willen verlenen en in het andere geval aan de vrijheid
van godsdienst, zonder dat dit in een algemene regel valt te vatten (zie hoofdstuk
5). Wel kan de grondwetgever of, waar de grondwet daarvoor ruimte laat, de
gewone wetgever, desgewenst door precisering/beperking onderlinge verhoudingen
verduidelijken tussen grondrechten waarvan de toepassing steeds meer
vragen oproept.