Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
254
andere normen aanhangen, kunnen er conflicten ontstaan (bijvoorbeeld kinderen
die ’s avonds laat op straat spelen en lawaai maken, of jongeren die samenscholen
op een plein). In ruimten met een duidelijk aanwijsbare beheerder is
deze de aangewezen persoon of instantie om dergelijke conflicten te beslechten,
bijvoorbeeld door bepaalde informele normen te formaliseren. Zo heeft de ns
huisregels opgesteld waaraan alle reizigers zich dienen te houden. Ontbreekt een
dergelijke beheerder, dan ligt een oplossing vaak niet voor het grijpen. Een aantrekkelijke
mogelijkheid is dat de personen met verschillende normen die elkaar
in de openbare ruimte treffen, zelf afspraken maken over gedeelde normen die
voor iedere partij acceptabel zijn (zie de Stadsetiquette in Rotterdam en de
Gouden Regels in Gouda). Hiervoor dient echter wel aan de nodige voorwaarden
te zijn voldaan. Allereerst dienen er in de betreffende buurt voldoende sociale
samenhang en regelmatige interactie tussen de bewoners te zijn. Vervolgens
veronderstelt het dat de verschillende partijen de eigen normen niet verabsoluteren
en bereid zijn om water bij de wijn te doen. Bovendien werken dergelijke
afspraken alleen indien in de betreffende omgeving weinig ‘vreemden’ komen
die geen weet van de betreffende afspraken hebben en er zich ook niet aan gebonden
achten. De directe rol van de overheid hierbij is in het algemeen beperkt. De
lokale overheid kan wel initiatieven van burgers om tot dergelijke afspraken te
komen aanmoedigen en ondersteunen (vgl. Diekstra 2003). Komen deze initiatieven
niet van de grond en nemen de botsingen tussen de gedragingen van
verschillende groepen onacceptabele vormen aan, dan zal de overheid zelf op een
gegeven moment maatregelen moeten nemen om de orde te handhaven en een
escalatie van de botsingen tussen de burgers te voorkomen.
8.4.3 waarden: pluriformiteit handhaven
Pluriformiteit van waarden is een wezenskenmerk van onze democratische
rechtsstaat. De enige uitzondering hierop vormen de fundamentele waarden van
die rechtsstaat zelf. De overheid dient dus de pluriformiteit van waarden te
waarborgen en tegelijkertijd de waarden van de rechtsstaat te beschermen. Het
gaat hierbij om zulke waarden als vrijheid van (geloofs)overtuiging, vrijheid van
meningsuiting, integriteit van het lichaam, gelijkheid voor de wet, enzovoort.
Dit zijn echter geen tegenstrijdige taken: bescherming van de rechtsstaat garandeert
immers waardepluriformiteit.
Er kan zich wel een probleem voordoen indien bepaalde waarden strijdig zijn
met de rechtsstaat, bijvoorbeeld orthodox religieuze of fundamentalistische
opvattingen over de ondergeschiktheid van de (rechts)staat aan het geloof of een
kerk. De oplossing van dit probleem is niet gelegen in het verbieden van dergelijke
waarden. Waarden schuilen in de hoofden en harten van mensen en laten
zich eenvoudigweg niet verbieden. Ook een verbod op het uitdragen van die
waarden is geen begaanbare weg, aangezien men daarmee een van de essentiële
waarden van de rechtsstaat – vrijheid van meningsuiting – zou beperken om
diezelfde rechtsstaat te beschermen. Er wordt echter een grens overschreden als
het uitdragen van ‘fundamentalistische’ waarden gepaard gaat met een aanmoe-