Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
de opvoeding en de basisschool hierbij een belangrijke rol (kunnen) spelen.
Opvoedingsondersteuning voor ouders van wie een kind probleemgedrag
vertoont en alert reageren van scholen bij aanwijzingen voor deviant gedrag,
zouden ertoe moeten bijdragen dat deze kinderen toch voldoende normbesef
wordt bijgebracht. Vroegtijdig optreden lijkt een belangrijke voorwaarde om
latere ‘ontsporing’ van deze kinderen tegen te gaan. Ontwikkelingspsychologen
wijzen er steevast op dat de morele vorming en de internalisering van belangrijke
waarden reeds in de vroege kindertijd plaatsvindt. Love and limits zijn
cruciaal voor de vorming van waarden (Lee 2002: 126; Coles 1997: 169). Als er te
weinig liefdevolle opvoeding wordt gegeven, te weinig goede voorbeelden
worden getoond en te weinig grenzen worden gesteld, verschraalt de waardevorming.
Groepen met een andere culturele of religieuze achtergrond dan de ‘doorsnee’-
Nederlander claimen soms dat voor hen andere normen gelden dan de in ons
land algemeen aanvaarde normen. Wanneer deze normen strijdig zijn met
wettelijke regels is er echter geen aanleiding om deze te tolereren. De Nederlandse
wet geldt in gelijke mate voor alle ingezetenen en er is geen enkele reden
om hiervan bepaalde groepen uit te zonderen. Specifieke groepsrechten passen
niet in een moderne democratische samenleving als Nederland. Dit hoeft overigens
niet uit te sluiten dat bepaalde cultuur- of geloofsgebonden gebruiken die
strijdig zijn met de Nederlandse wet, maar op zichzelf geen schade aan derden
berokkenen, op een gegeven moment kunnen worden ‘gelegaliseerd’. Voorbeelden
hiervan zijn ritueel slachten en bepaalde begrafenisrituelen (vgl. hoofdstuk
6). Informele normen die uit een geloof of culturele traditie voortvloeien en niet
strijdig zijn met wettelijke regels dienen te worden geaccepteerd, ook als ze op
gespannen voet staan met de normen die een grote meerderheid van de Nederlandse
bevolking onderschrijft. Confrontatie is in dit geval de gewenste reactie,
mits deze zich beperkt tot een verbale uitwisseling van argumenten en men geen
gebruik maakt van fysieke middelen (geweld) of bedreigingen daarmee.
253
Bij informele regels spreekt het minder vanzelf dan bij formele regels dat zij op
brede steun kunnen rekenen. Dit is niet zo verwonderlijk omdat in verschillende
groepen en omstandigheden verschillende normen gelden. Wat de ene groep een
minimaal blijk van fatsoen vindt (zoals de ander een hand geven) kan door een
andere groep als betekenisloos of zelfs onfatsoenlijk (een orthodox islamitische
man ten opzichte van een vrouw) worden beschouwd. Op zichzelf is het niet
problematisch dat in verschillende domeinen of instituties verschillende
omgangs- en fatsoensnormen gelden. Meestal zijn mensen uitstekend in staat
bij het wisselen van omgeving zich aan te passen aan de daar geldende normen
(vgl. hoofdstuk 7). Er kunnen zich echter problemen voordoen wanneer mensen
met verschillende normen elkaar ontmoeten in de publieke ruimte, waar het
niet altijd duidelijk is welke informele normen er gelden. Voorzover de naleving
van die verschillende normen niet met elkaar botst (denk aan verschillende
kledingvoorschriften) is ‘gelatenheid’ de aangewezen reactie. Wanneer gedrag
conform de normen van de een hinder of overlast bezorgt voor anderen, die