Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

inleiding en probleemstelling
klagen)? Zonder nadere definiëring van problemen en begrippen wordt een
discussie in zijn algemeenheid over waarden en normen in de samenleving
uitzichtloos.
Daarom is een andere conclusie te trekken uit de vele discussies. Er zijn duidelijk
twee centrale thema’s te benoemen die in de discussies over waarden en normen
telkens aan de orde worden gesteld:
1 fatsoenlijke omgangsvormen en het niet nakomen van vele, vaak niet precies
omschreven gedragsnormen; dit is het vraagstuk van normoverschrijdend
gedrag; en
2 het omgaan met uiteenlopende waarden en cultuurverschillen; dit is het vraagstuk
van gemeenschappelijkheid en pluriformiteit.
Ad 1. Bij de handhaving van normen gaat het om een veelheid en veelsoortigheid
van normen. Het gaat zowel om praktische fatsoensnormen op school, op het
werk, in het openbaar vervoer en vooral in de publieke ruimte, alsook om regelmatige
overtredingen van rechtsnormen in de vorm van kleine en grotere criminaliteit.
Het gaat, kortom, om de zorg over onprettig, onbehoorlijk en onwettig
gedrag. Met dit thema van normhandhaving en normoverschrijdend gedrag
hangen enkele subthema’s samen, zoals (a) het algemenere probleem van criminaliteit
en veiligheid, (b) de gevolgen hiervan voor de directe leefomgeving in
verwaarloosde grote stadsbuurten, (c) het ervaren gebrek aan fatsoen op straat en
in de openbare ruimte.
23
Ad 2. Er is onzekerheid over de rol die andere dan de vertrouwde westerse culturele
waarden in de samenleving spelen. Daarmee hangt het gedrag van immigrantengroepen
direct samen: wat mag van hen verwacht en verlangd worden in
de integratie in de Nederlandse samenleving? Als subthema’s zijn hier te noemen:
(a) de vraag naar de verenigbaarheid van het karakter van de verschillende
waarden, zowel religieuze waarden als seculiere waarden, en van het samengaan
van zeer uiteenlopende levensstijlen, van zowel jonge als oudere mensen,
(b) de al of niet geslaagde integratie van nieuwkomers en daarmee samenhangende
processen van segregatie, (c) de gevolgen van de aanslagen op het wtc en
het Pentagon op 11 september 2001 voor de onderlinge verhoudingen tussen
diverse bevolkingsgroepen en (d) de positie van de islam als tweede grote godsdienst
in onze samenleving.
In feite vragen beide hoofdthema’s naar de minimaal noodzakelijke gemeenschappelijkheid
in de huidige, uiterst pluriform geworden samenleving. De
vraag naar minimale gemeenschappelijkheid strekt zich verder uit dan alleen tot
de hierboven aangeduide relatie tussen de islam en westerse waarden. Het
betreft evenzeer de vraag wat eo-jongeren, leden van studentencorpora en de
gay-scene in Amsterdam nog met elkaar verbindt. In vergelijking met vroegere
discussies over ethische kwesties in de samenleving, bijvoorbeeld het ‘ethisch
reveil’ in de jaren zeventig, valt het op dat het eerste thema nu veel meer betrekking
heeft op allerhande soorten normen en gedragingen en niet uitsluitend op