Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
concentreren. Het is van belang na te gaan hoe deze eenzijdige nadruk van de
overheid op meetbare prestaties kan worden aangevuld met een benadering
waarin de tertiaire taak van instituties, die betrekking heeft op de morele dimensie
en op de externe betekenis daarvan, voldoende wordt erkend.
8.4 de praktische taken van de overheid ten aanzien van
waarden, normen en gedrag
Wat is de gewenste en mogelijke rol van de overheid bij het tegengaan van normoverschrijdend
gedrag, het bevorderen van normconform gedrag en het ondersteunen
van instituties bij de overdracht en handhaving van waarden en normen?
Meningsverschillen over waarden zijn in het algemeen geen probleem, maar juist
een positief te waarderen aspect van een democratische rechtsstaat. Over de
normen die van belang zijn voor een soepele omgang tussen de burgers bestaan
doorgaans geen al te grote meningsverschillen. Waar het echter aan schort is de
bereidheid van mensen om zich daadwerkelijk aan deze normen houden. De
aandacht van de overheid zou zich dan ook primair moeten richten op het voorkomen
en bestrijden van normoverschrijdend gedrag in negatieve zin (in het
bijzonder wetsovertreding) en het bevorderen en ondersteunen van positief te
waarderen gedrag.
247
8.4.1 gedrag: de noodzaak van een consistente rechtshandhaving
Mensen kunnen zich aan velerlei soorten gedrag storen. Het kan gaan om onprettig
gedrag dat botst met de eigen preferenties of goede smaak, maar geen inbreuk
maakt op belangrijke sociale normen (denk aan onconventionele kleding). Dergelijk
gedrag dient men te tolereren en het verdient de voorkeur er zo weinig
mogelijk aanstoot aan te nemen. Dulden is hierbij veelal de meest passende
houding. Onbehoorlijk gedrag heeft een hinderlijker karakter en staat op gespannen
voet met breed gedeelde normen (bijvoorbeeld voordringen in het openbaar
vervoer, of in een treincoupé luidkeels een telefoongesprek voeren). Desalniettemin
is dit gedrag niet van dien aard dat het reden kan zijn om de ander er met
dwang van te weerhouden of ervoor te bestraffen. Wel kan er reden zijn om de
overtreder erop aan te spreken en te overtuigen van de ongewenstheid van zijn
gedrag. Onduldbaar gedrag is een graad erger. Dit gedrag is weliswaar niet strijdig
met wettelijke normen, maar doorgaans wel in strijd met de interne gedragsregels
van maatschappelijke instituties (bijvoorbeeld bij lastigvallen en intimideren
van medereizigers in het openbaar vervoer), die afhankelijk van de situatie
corrigerend moeten optreden. Onwettig gedrag ten slotte is strijdig met wettelijke
regels en dient dan ook bestraft te worden (bijvoorbeeld diefstal). Alleen bij
het laatste soort normoverschrijdend gedrag is het boven twijfel verheven dat de
overheid de taak heeft dit gedrag tegen te gaan. Bij de andere gedragsvormen
spreekt dit veel minder voor zich, al is zeker niet uitgesloten dat de overheid
hierbij een rol dient te spelen.