Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de rol van de overheid; conclusies en aanbevelingen
ling van de eigen primaire taken, zoals rechtshandhaving en andere essentiële
overheidstaken. Het is weinig zinvol indien de overheid een algemeen beleid ten
aanzien van waarden en normen zou ontwikkelen. Het is echter des te meer
gewenst dat de overheid haar verantwoordelijkheid neemt ten aanzien van de
reële problemen die in dit rapport worden gesignaleerd. De overheid dient zich
te richten op duidelijk omschreven thema’s die zich lenen voor beleid. Wel kan
de overheid de aandacht en alertheid van maatschappelijke instituties voor het
waarden- en normenaspect stimuleren en ze op indirecte wijze steunen bij de
eigen bevordering van de erkenning van de morele dimensie van hun taken,
onder andere door ze niet te eenzijdig te controleren en door meer ruimte te
bieden aan deze instituties of aan professionele dienstverleners die daarin werkzaam
zijn (zie hoofdstuk 7 en 8.4 en 8.5). Daarnaast heeft de overheid een
uitdrukkelijke taak om de gemeenschappelijke waarden van de democratische
rechtsstaat hoog te houden en in het gedrag van publieke gezagsdragers zichtbaar
uit te dragen, zoals reeds bij de beantwoording van de algemene probleemstelling
werd gesteld. De overheid dient deze zelfde waarden ook bij de burgers te
bevorderen, onder andere door de door burgers zelf gecreëerde gunstige condities
en contexten voor eigentijds burgerschap en een publieke moraal ruim te ondersteunen,
en in ieder geval niet door beperkende eisen en maatregelen tegen te
gaan.
245
Welke waarden zijn van belang voor de toekomstige Nederlandse samenleving?
De waarden die van belang zijn voor de toekomstige Nederlandse samenleving
zijn die van de open samenleving, zoals in hoofdstuk 5 beschreven en bij de
eerste onderzoeksvraag behandeld. De nadruk zal blijven liggen op persoonlijke
vrijheid, gelijkheid en gelijkwaardigheid, solidariteit, universaliteit, rede en
rechtvaardigheid. Het geloof in de toekomst hangt nauw samen met deze
waarden, zodat dit geloof zelf niet mag worden veronachtzaamd. Een open
samenleving kan zichzelf op tijd corrigeren en kan ervoor zorgen dat eenzijdige
ontwikkelingen worden afgeremd door ruimte te laten voor tegenovergestelde
maatschappelijke krachten. Nieuwe inzichten worden door de waarde van de
open samenleving opgeroepen en verwelkomd. De maatschappelijke dynamiek
die voor de hedendaagse welvaart heeft gezorgd wordt door deze belangrijke
gedeelde waarden voortgezet. Door internationalisering en een voortschrijdende
individualisering is het zeer aannemelijk dat de Nederlandse samenleving in de
komende tien à twintig jaar eenzelfde grote pluriformiteit zal kennen als tegenwoordig.
Hoe in deze toekomstige samenleving de waardeoriëntaties zullen zijn
van de niet onaanzienlijke aantallen burgers van tweede en derde generaties
immigranten is niet volledig te voorspellen, maar veel hiervan hangt af van de
wijze waarop deze jonge Nederlanders zich zullen ontwikkelen. Een grote
inspanning op het gebied van onderwijs en opvoeding, waarin deze universeel
gerichte waarden een vanzelfsprekende plaats innemen, is derhalve op dit
moment de belangrijkste voorwaarde voor de toekomst. Taalvaardigheden,
sociale vaardigheden en deelname in burgerschapspraktijken voor deze speciale
groepen zijn geen luxe voor de open samenleving van de toekomst, maar eenvoudige
noodzaak. Hieraan dient de overheid prioriteit te schenken.