Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
andermans positie, zichzelf en anderen kunnen vertegenwoordigen, onderscheidingsvermogen,
opkomen voor de eigen en respect voor andermans rechten).
Uit de voorbeelden blijkt dat de burgerschapspraktijken niet beperkt blijven tot
de overheidsdiensten of overheidszaken. Dit burgerschap strekt zich ook uit tot
de maatschappelijke instellingen en andere publieke instituties (sportverenigingen,
woningbouwcorporaties en dergelijke). Maar ze kunnen ook worden gezien
als oefeningen in democratie en rechtsstaat, die immers het overkoepelend kader
bieden waarbinnen burgerschap kan worden uitgeoefend.
242
De taak van de overheid bij het mogelijk maken en bevorderen van degelijke burgerschapspraktijken
volgt uit het publieke belang ervan. Het gaat uiteindelijk om
het uitdragen van ‘civiliteit’ en ‘integriteit’. Carter heeft, niet toevallig, aan deze
twee belangrijke waarden twee achtereenvolgende studies gewijd. Integriteit is
een primaire deugd die de eigenwaarde van de ik-persoon betreft, namelijk
instaan voor wat je meent en doet en oprecht menen wat je zegt, er geen show van
maken of omwille van de indruk die je wilt maken afwijken van de vereiste eerlijkheid
of van het opkomen voor een eigen mening. Integriteit is een deugd voor
regeerders en geregeerden, voor burgers en bestuurders (Carter 1996). De integriteit
van bestuurders is een van de belangrijkste voorwaarden voor het vertrouwen
tussen burgers onderling en tussen burgers en openbaar bestuur. Het recente
integriteitsbeleid van de overheid onderkent het publieke belang van deze waarden,
die echter niet uitsluitend gelden voor bestuurders. Civiliteit, beschaafdheid,
is de tweede deugd, die vooral te maken heeft met de relatie van het ik met de
medeburgers, precies waaraan het nu zo vaak lijkt te ontbreken. De taak van de
overheid ten aanzien van waarden en normen betreft vooral de onderliggende en
uiterst gewichtige problematiek van het minder als vanzelfsprekend algemeen
onderschreven worden van een publieke moraal, een moraal die opkomt voor de
publieke zaak en die de res publica instandhoudt, en die door regeerders en geregeerden
als eigentijds burgerschap dagelijks in praktijk wordt gebracht.
8.3 de beantwoording van de onderzoeksvragen
Zoals in hoofdstuk 1 beschreven was de aanleiding voor het huidige debat over
waarden en normen en voor de adviesaanvraag gelegen in de ergernis over het
veelvuldig plaatsvinden van normoverschrijdend gedrag, in de onzekerheid over
de algemene aanvaarding van bepaalde waarden, in de mogelijkheid tot conflicterende
waarden, samenhangend met culturele verschillen en ten slotte in de
vraag wat de juiste rol zou kunnen zijn voor de overheid in al deze kwesties. Op
basis van de analyse in voorgaande hoofdstukken komt de raad tot de volgende
formulering van de antwoorden op de gestelde vragen.
Algemene probleemstelling: Is er in Nederland sprake van een afnemende steun
voor essentiële waarden en normen in onze samenleving? Is er sprake van een
afnemende naleving van deze waarden en normen? Op welke wijze kan de overheid
de steun voor en naleving van deze waarden bevorderen?
In abstracto is de steun voor essentiële waarden groot, in het bijzonder de steun