Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
236
gehele spectrum van maatschappelijke sturingsmethodes worden betrokken,
variërend van lichte instrumenten, zoals codes of conduct, zelfregulering,
kwaliteitskringen van instituties en maatschappelijke kenniscentra, tot aan
zwaardere instrumenten, zoals directe aansturing en controle door een onafhankelijke
inspectie. De zorg voor de kwaliteit van de instituties is een maatschappelijke
verantwoordelijkheid. De raad pleit voor meer ruimte voor
institutionele variëteit, onder handhaving van minimumvereisten van gelijkwaardigheid
en gelijke toegang.
5 Een goede institutie let op de samenhang tussen de drie taken en verzaakt
geen van de drie taken. De secundaire en tertiaire taken staan echter niet op
zichzelf en dienen er in de eerste plaats toe om de primaire taak goed uit te
voeren. Daarnaast hebben zij belangrijke neveneffecten voor de andere instituties
en voor de samenleving als geheel.
6 De raad wijst invoering van een apart vak ‘waarden en normen’ op school af.
In plaats hiervan beveelt de raad een herwaardering aan van het vak maatschappijleer,
waarin ook de overdracht van rechtsstatelijke waarden en burgerschapsvorming
is opgenomen.
7 De raad beveelt aan om in de lerarenopleidingen voor met name het voortgezet
onderwijs meer tijd en aandacht te besteden aan gedragsregels en handhaving
ervan en aan het thema van omgang met morele vraagstukken in de klas.
8 De raad bepleit een zodanige aanpak van inburgering dat deze ertoe bijdraagt
dat de arbeidsparticipatie van nieuwkomers aanzienlijk wordt verhoogd en de
bureaucratisering rond de inburgeringscursussen wordt teruggedrongen.
Voorts is de raad van mening dat het vak maatschappijoriëntatie meer gericht
moet zijn op burgerschapsvorming en kennis van de beginselen van de
rechtsstaat.
9 Ten slotte pleit de raad bij de media voor transparante systemen van zelfevaluatie,
waarbij ook duidelijk wordt welke gevolgen de media willen verbinden
aan de zelfevaluatie voor hun toekomstig gedrag.
Tot slot: er moet ruimte zijn voor de ontwikkeling van de secundaire en vooral
tertiaire taken van de instituties. De betekenis van instituties voor waarden en
normen ligt vooral op het niveau van hun secundaire en tertiaire taken. Bij de
invulling en uitvoering ervan spelen de gedifferentieerde maatschappelijke
waardestelsels een belangrijke rol. De gedifferentieerde waardestelsels – modes of
moral understanding and moral argument – verbinden de instituties op veel
verschillende manieren met elkaar (bijvoorbeeld door hun overeenkomsten in
stijl, werkwijze en manieren van conflictbeslechting en omgang met gebruikers).
Tegelijk bieden zij de instituties de mogelijkheid om zich actief van elkaar te
onderscheiden door de manieren waarop zij bijvoorbeeld tot normatieve afwegingen
komen en hun externe betrekkingen onderhouden. Aldus dragen ze ook
bij aan de maatschappelijke pluriformiteit, in hoofdstuk 5 reeds aangeduid als
een groot rechtsstatelijk goed.