Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
7.7.4 verantwoordelijkheid en verantwoording
234
Dit roept de vraag op naar verantwoordelijkheid en verantwoording. Het ligt
voor de hand om zorgen uit te spreken over de hierboven kort gesignaleerde
functieversmalling van de media. In het voorjaar van 2003 heeft de rmo een
advies uitgebracht over ‘medialogica’. De klachten die daarin werden geuit over
de media, betroffen het jagen van meutes journalisten op dezelfde nieuwsfeiten,
te snelle berichtgeving, te weinig kennis van onderwerpen bij journalisten, de
personalisering van de dagelijkse, vooral politieke actualiteit, de vele herhalingen
van ‘uitsneden’ uit de programma’s waardoor die een te groot accent krijgen
en te veel versimpeling van ingewikkelde (politieke) zaken optreedt, met name
bij de televisie (rmo 2003). Deze klachten zijn niet nieuw. Niettemin is het de
vraag of op deze bekritiseerde ‘medialogica’ moet worden gereageerd met een
jaarlijks te organiseren mediapolitiek verantwoordingsdebat, zoals bepleit door
de rmo. Anderzijds moet ook niet alle heil worden verwacht van zelfregulering
door de professionele beroepsgroep. Journalisten zijn geen professionals in de
zin van vrije beroepen met een eigen wettelijke niet-hiërarchische tuchtrechtspraak.
Het is verder de vraag of het in die sfeer van tuchtrechtspraak moet
worden gezocht, nog afgezien van het feit dat ook die tuchtrechtspraak in de
gebieden waar die tot voor kort goed functioneerde onder druk lijkt te staan (vgl.
Kleiboer en Huls 2001). De wrr volgt hier een andere ‘logica’, namelijk een die
geheel in de lijn ligt van wat in dit hoofdstuk over de rol van instituties in het
algemeen gezegd is: instituties dienen in de eerste plaats hun primaire taken zo
goed mogelijk te vervullen. Zij zijn zelf hiervoor verantwoordelijk en ze zouden
onder andere door benadrukking van professionele verantwoordelijkheden deze
primaire taak extra gewicht kunnen geven. In het geval van de media betekent
dit dat enkele hoofdverantwoordelijkheden van de journalistiek door de mediaorganisaties
en de journalisten zelf (weer) voorop moeten worden gesteld.
Norris (2000) heeft enkele van grondregels voor de journalistiek uiteengezet in
haar studie A virtuous circle, political communication in postindustrial democracies.
Daarnaast gaven twee journalisten (Kovack en Rosenstiel 2003) enkele
grondregels van professionele ethiek, zoals de volgende.
1 De eerste verplichting van de journalistiek is het dienen van de waarheid.
2 Haar eerste loyaliteit ligt bij burgers, niet bij organisaties.
3 Het wezen van de journalistiek als discipline is verificatie van feiten en beweringen.
4 De beoefenaren moeten onafhankelijk zijn van degenen over wie ze berichten.
5 Journalistiek moet dienen als een onafhankelijke inspectie van macht.
6 Zij moet een forum voor openbare kritiek en debat verschaffen.
7 Zij moet ernaar streven zaken van belang te presenteren als interessant en
relevant.
8 Zij moet het nieuws begrijpelijk maken en in de juiste verhouding plaatsen.
9 De journalisten moeten hun eigen geweten kunnen volgen (zie hiervoor
Broertjes 2003).