Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
een van de klassieke grondrechten: vrijheid van drukpers en van meningsuiting.
Deze rechten steunen op de grondwet én ze kunnen door ruime beoefening
ervan door de media in stand worden gehouden. Zonder vrije en onafhankelijke
pers is er geen levendige democratie mogelijk.
Een tendens is echter waar te nemen dat onder invloed van een moordende
concurrentieslag om de kijkersgunst (gemeten via dagelijkse en wekelijkse kijkcijfers
en populariteitspolls) juist de aandacht voor de kritische meningsvorming
en pluriformiteit (secundaire taak) én voor de democratische opdracht van de
media (tertiair) verloren gaat, zoals Keane (1991) in zijn studie The Media and
Democracy aantoonde. Dit ondanks de vele mogelijkheden die de media hebben
én zouden kunnen benutten om de democratie te versterken (Keane 1991). Planken
(2003) spreekt in dit verband van ‘een pijnlijk tekort aan eigen onafhankelijke
informatie of informatiebronnen bij de media’.
7.7.2 de inhoudelijke invloed van de media op waarden en normen in
de samenleving
232
Op welke wijze kunnen media nu de waarden en normen in de samenleving
beïnvloeden? Men kan hierbij denken aan de vele op de televisie uitgestalde
levenswijzen, die bijvoorbeeld in immens populaire soaps (gtst) of andere
programma’s (Big Brother) worden vertoond. Deze levenswijzen krijgen vaak
een normatieve meerwaarde. Men wil leven zoals de sterfiguren op de televisie.
Jongeren richten hun eigen normen en waarden naar wat ze zien. Of is het toch
omgekeerd? Vertoont de televisie de normen die jongeren zelf al geïnternaliseerd
hebben? Bij deze vraag komt een oeroude tegenstelling naar voren die reeds
tussen Plato en Aristoteles waar te nemen was, namelijk het beeld als aanstichter,
katalysator, of het beeld als katharsis. Plato wilde de kunst en de kunstenaars
uit de stadstaat weren, omdat die naar zijn mening een slechte invloed hadden –
via de verbeelding en de fantasieën – op de opvoeding van de jeugd en op het
morele besef van de gehele stad. Aristoteles daarentegen zag in de kunsten een
mogelijkheid tot ontlading van allerlei reeds bij de stadsbewoners bestaande
spanningen, de katharsis. De kunsten leverden de acting out van de innerlijke,
reëel bestaande wensen en verlangens.
In de hedendaagse discussie over de invloed van de media, in het bijzonder van
televisie, op gewelddadig gedrag keert een soortgelijke discussie terug. Geweld,
veelvuldig vertoond op televisie, is een voorbeeld van slecht gedrag en van
conflictbeslechting én heeft een negatieve invloed op dit gedrag (Plato’s echo).
Ofwel de vertoonde beelden van geweld nemen de spanningen juist weg (Aristoteles’
late invloed). Het vele onderzoek naar de invloed van televisie op geweld,
in het bijzonder op het gedrag van kinderen, heeft twee ‘scholen’ opgeleverd: er
wordt een negatieve invloed toegekend aan de rol van televisiegeweld; een
invloed die door andere onderzoekers weer ernstig wordt bestreden of gerelativeerd
(zie hiervoor Van der Voort 1997; Nikken 2000). De bestrijders van een
zelfstandige invloed van media op gewelddadig gedrag beweren dat de media