Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
gering). Een bijkomende factor is de heterogene samenstelling van de klassen die
niet echt bevorderlijk is voor een snelle imitatie van Nederlandse rolmodellen.
Daarom wordt ook wel gepleit voor een ruimere kijk op participatie, waarbij een
geslaagde overdracht van waarden en normen fungeert als sluitstuk van een
gefaseerd systeem van inburgering via de arbeidsmarkt (de indeling in fases
ervan vertoont overigens een analogie met het onderscheid in primaire, secundaire
en tertiaire taken). De eerste fase bestaat eruit dat nieuwkomers, nadat zij
een vergunning tot voorlopig verblijf hebben verkregen, gaan deelnemen aan het
arbeidsproces (vgl. Tiggelen en Vermaas 2002). De tweede fase is dat de nieuwkomers
zich hierbij zo snel mogelijk de vaardigheden en kennis eigen maken om
te kunnen participeren en dat zij een examen Nederlandse taal en cultuur afleggen.
In de laatste fase moet dan de deelname aan arbeid en de samenleving leiden
tot een groter commitment aan de Nederlandse samenleving, haar normen en
rechtsstatelijke basiswaarden. Het is een neveneffect dat bovendien soms meer,
soms minder als apart doel wordt beoogd (vgl. Verhoogt 2001; Couwenberg,
Cliteur et al. 2003). Het succes van deze laatste fase is uiteraard afhankelijk van
de eerste fase en van de kwaliteit van de inburgeringsvoorzieningen.
230
De uitvoering van de eerste fase, dus de participatie aan de arbeidsmarkt, blijft in
Nederland echter onder de maat. Zo is de arbeidsparticipatie van nieuwkomers
vergeleken met bijvoorbeeld Duitsland opmerkelijk laag (Koopmans 2002). Die
lage participatie belemmert ook de uitvoering van de tweede fase, omdat nieuwkomers
juist in de concrete arbeidspraktijk de taal het beste blijken te leren (zie
ook wrr 2001). Daar ziet men ook de rolmodellen. Bovendien biedt de arbeidssituatie
naast bijvoorbeeld de buurt een min of meer gestructureerd kader dat
gunstig is voor eventuele discussies tussen de betrokkenen (autochtonen en
allochtonen, maar ook tussen allochtonen onderling) over gedrag en regels voor
gedrag (zie ook hoofdstuk 6). De derde fase van de neveneffecten van de participatie
en het beheersen van het Nederlands, kan evenmin totstandkomen als de
toetreding tot de arbeidsmarkt niet lukt. Belangrijk hierbij is dat ook het omgekeerde
kan gaan gelden. Als nieuwe immigranten niet deelnemen aan de arbeidsmarkt
– vanwege de conjunctuur of de eisen voor deelname aan arbeid (bijvoorbeeld
diploma’s die niet worden erkend) of om welke andere reden dan ook –
bestaat zelfs het gevaar van een voortijdige afwijzing van hier geldende normen
en gedragsregels door de nieuwe immigranten.
Er is daarom veel voor te zeggen om werk te maken van deelname aan de arbeidsmarkt
door nieuwe immigranten, en om deze participatie als een zaak van de
eerst orde te blijven zien. Deelname aan inburgeringscursussen is een kwestie
van ondersteuning en daarmee van de tweede orde. In het huidige systeem lijkt
die verhouding daarentegen soms omgekeerd en lijkt het middel – de door de
overheid georganiseerde inburgeringscursus – te veel in de plaats te komen van
het doel. De inburgeringscursus is in dit opzicht een treffend voorbeeld van
functieversmalling. Het gaat echter het doel van dit rapport te buiten om een
geheel nieuw stelsel voor inburgering voor te stellen. Bovendien wordt er al