Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
228
meen kiesrecht, uitbreiding van de grondrechten, toename maatschappelijke
participatie en mondigheid) en het onderwijsproject (grotere deelname aan en
mobiliteit in het onderwijs). Het scharnierpunt in die relatie wordt gevormd
door de invoering van een voor alle burgers gelijke en verplichte participatie aan
het onderwijs; rijk en arm in één klas, als een vroege oefening in het hebben van
gelijke rechten en plichten, hoe maatschappelijk verschillend men ook geboren
is. 8 De algemene leerplicht onderstreept het gelijkheidsbeginsel dat kenmerkend
is voor de democratische rechtsstaat. In Nederland is daarnaast een beginsel van
self-government gehanteerd mede als antwoord op het godsdienstig en levensbeschouwelijke
pluralisme. Het is een uitdrukking van de vrijheid van onderwijs
(art. 23 Grondwet) en de vrijheid van vereniging. In hoofdstuk 5 is gewezen op
de noodzaak om op school meer aandacht te besteden aan de beginselen van de
democratische rechtsstaat. Dat kan door de oefeningen in de eerdergenoemde
systemen van conflictregulering en bevordering van omgangsvormen, zoals die
hierboven zijn genoemd, in samenhang met een meer op burgerschapsvorming
gericht vak maatschappijleer. Het zou al met al een nieuwe fase zijn in de ontwikkeling
van de relatie tussen onderwijs en rechtsstaat, in de zin dat die relatie
nu ook binnen de schoolpraktijk zelf tot leven moet worden gebracht om die
relatie aldus ook op langere termijn te handhaven.
7.5.4 conclusies over onderwijs
1 Binnen het kader van de primaire taak moet niet een nieuw vak waarden en
normen op school worden ingevoerd. Het is beter dat een herwaardering van
het bestaande vak maatschappijleer plaatsvindt en dat burgerschapsvorming
erin wordt opgenomen; dit naast de reeds ook door anderen gedane voorstellen
om in het geschiedenisonderwijs meer aandacht te besteden aan de historische
ontwikkeling van burgerschap in zijn pluriforme verschijningsvormen
en naast het voorstel van de Onderwijsraad (2003) voor een algemene doelbepaling
over burgerschapsvorming in de onderwijswetgeving.
2 Internalisering van normen wordt het beste bevorderd door deze zelf te praktiseren.
Waarden- en normenoverdracht zal doorgaans niet beklijven indien
het gedrag van leerlingen en/of leraren op school zelf hiermee in strijd is. De
belangrijkste aangrijpingspunten voor de overdracht van waarden en normen
in het onderwijs zitten derhalve in het schoolklimaat en in de externe betrekkingen
van de school met haar omgeving, dus in de secundaire en tertiaire
taak van de school.
3 In de lerarenopleiding voor het voortgezet onderwijs moet de secundaire (en
tertiaire) taak meer aandacht krijgen, opdat de leerkrachten beter zijn voorbereid
op normoverschrijdend gedrag en handhaving van regels in de klas en
voorts op de omgang met morele vragen, samenhangend met de multiculturele
samenstelling van de klassen. De betrokken instellingen voor hoger
onderwijs kunnen in de eerste plaats hierbij zelf het initiatief nemen om te
komen tot kwaliteitsregels.
4 Er zouden voor schoolbesturen meer methoden moeten worden ontwikkeld
om – met name voor het voortgezet onderwijs – leerlingen meer te betrekken