Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
226
doen aan het bijbrengen van gedragsvormen en normatieve vaardigheden en
kunnen hierover onderling afspraken maken, waarbij zij aangeven wat zij van
elkaar verwachten.
9 Systemen van conflictregulering Een interessante en veelbelovende manier
om al doende bij te dragen aan de overdracht en naleving van gedragsnormen
is conflictregulering op school. Conflicten op school worden steeds vaker aan
de rechter voorgelegd, bijvoorbeeld over het dragen van hoofddoekjes, over
schade aan leerlingen vanwege langdurige door de school getolereerde pesterijen
door medeleerlingen, over onvoldoende kwaliteit van onderwijs
(bijvoorbeeld door uitval van lessen, onvoldoende kwaliteit van docenten
enz.). De vraag dringt zich op waarom de school niet zelf meer aandacht
besteedt aan conflictregulering. De school is immers ook een eigen microcivil
society, een geheel van sociale betrekkingen tussen leerkrachten en leerlingen,
leerlingen onderling, school en ouders, directie en bevoegd gezag,
enzovoort. In die betrekkingen doen zich vaak problemen voor, zoals ook
buiten de school het geval is. Naast de reeds genoemde onderwerpen valt te
denken aan intimidatie van leraren door leerlingen of hun ouders en eenzijdig
machtsgebruik door scholen en leerkrachten, zonder dathiereenjuridisch
tegenwicht tegenover staat. In zijn rapport over de nationale rechtsstaat heeft
de wrr ervoor gepleit dat de rechtsbescherming van burgers op peil blijft, nu
steeds meer bevoegdheden worden overgedragen aan de autonomie van de
instellingen. Daarnaast zijn ook andere systemen denkbaar waarbij de schoolgemeenschap
in eerste instantie zelf zorgt voor de beslechting en ‘berechting’
van conflicten. In Amerikaanse scholen zijn leerlingen bijvoorbeeld zelf
medespelers in het juridische proces, terwijl in Duitsland scholen een schoolgrondwet
kennen. Het voordeel van dergelijke methoden is dat men niet
onmiddellijk een beroep hoeft te doen op de formele systemen van conflictbeslechting
door politie en justitie, al blijft die mogelijkheid altijd bestaan.
Tegelijkertijd moet worden voorkomen dat zaken die eigenlijk bij justitie of
politie thuishoren, daar niet terechtkomen. Het een hoeft het ander echter
niet uit te sluiten, zoals ook de meer informele rechtsprocedure bij de Commissie
Gelijke Behandeling niet in de plaats hoeft te komen van de formele
rechtsgang. Een neveneffect van conflictregulering in de school is bovendien
dat ze ertoe dwingt om afspraken te formaliseren en ook om een etiquette
van omgangsvormen te formuleren. Een ander neveneffect is dat leerlingen
door te oefenen burgerschapsvaardigheden verkrijgen; het instructiemateriaal
is om zo te zeggen direct bij de hand. In hoeverre dit leereffect ook optreedt,
hangt onder meer af van de mate waarin de leerlingen zelf betrokken
worden bij de conflictregulering en de mate waarin zij de effecten ervan kunnen
merken in de verbetering van het schoolklimaat. Overigens moet wel
worden gewaakt tegen het effect van juridisering dat hiervan zou kunnen uitgaan,
waardoor de informele sociale controle zou kunnen worden uitgehold.
Tertiaire taken
De proef van het ministerie van Onderwijs onder tien scholen met vrijwillige
stages voor middelbare scholieren bij vrijwilligersorganisaties, ideële clubs en