Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de bijdrage van de samenleving
dig verlegd in de richting van de zich ontwikkelende persoonlijkheid van de leerling
zelf.
De pendant van overdracht van waarden en normen in het onderwijs is derhalve
de handhaving van de (eigen) waarden en normen. Waarden- en normenoverdracht
zal doorgaans niet beklijven indien het gedrag van leerlingen en/of leraren
op school zelf hiermee in strijd is. Internalisering van waarden en normen
wordt het beste bevorderd door deze zelf te praktiseren. Scholen dienen dan ook
evenzeer aandacht te besteden aan de controle en correctie van het gedrag van
hun leerlingen. Dit is een van de onderwerpen die al in 1992 aan de orde kwamen
in de discussie over de versterking van de pedagogische functie van scholen
(Ritzen 1992; commissie-De Ruiter 1995). Sedertdien is de belangstelling voor
dit onderwerp alleen maar toegenomen, zoals onlangs bleek uit de aandacht in de
media voor het schoolklimaat op enkele scholen en de vergelijking ervan met dat
op enkele buitenlandse scholen (Jippes 2003). In dezelfde richting wijst een initiatief
en oproep van leraren, ouders en opvoedkundigen (Derkse 2002). Het
schoolklimaat lijkt te (kunnen) worden beïnvloed door verschillende condities.
Hierbij valt te denken aan condities als schoolgrootte, klassengrootte en klassikaal
stelsel, de kwaliteit van de gebouwen, de helderheid van de regels op school,
het gebruik van peer group-mechanismen, de steun van de lokale gemeenschap
voor de school en de relatie van de school met de gezinnen van de leerlingen.
Deze condities worden hier kort toegelicht.
223
1 Schoolgrootte Vaak wordt gewezen op de nadelen van te grote scholen en
scholengemeenschappen, zoals bijvoorbeeld door de rmo (2000, 2002).
Deze constateert, zonder te kiezen voor schaalverkleining zonder meer, dat
grote scholengemeenschappen onvoldoende maatwerk leveren en dat zij hun
‘dienstverlening’ te weinig afstemmen op verschillende groepen van gebruikers,
hoewel zij daartoe gezien hun omvang wel in staat zouden zijn. Een te
kleine schaal is echter weer om andere redenen nadelig, bijvoorbeeld omdat
leerlingen dan niet binnen de school kunnen schakelen van de ene onderwijssoort
naar de andere en de school te klein is voor goede vervangingsregelingen
en voor bijscholingsvoorzieningen voor de docenten.
2 Klassengrootte en klassikaal stelsel Gedragsproblemen zijn lang niet altijd met
repressie op te lossen. Preventieve strategieën gaan uit van tijd en aandacht
voor de internalisering van gedragsnormen door het individuele kind. In dit
verband kan worden verwezen naar onderzoek naar het effect van klassenverkleining.
Hieruit blijkt dat alleen een aanzienlijke klassenverkleining
effect sorteert (bijvoorbeeld terug naar 17 leerlingen per klas; Junger-Tas
2001). Er zijn echter ook onderzoekingen die tot andere resultaten komen. De
verschillen in uitkomsten hebben te maken met de samenstelling van de
groepen, met de diversiteit van de schoolbevolking en met de manier waarop
de klassenverkleining is georganiseerd (bijvoorbeeld de aanwezigheid van
remedial teachers, waardoor in sommige gevallen individuele begeleiding
mogelijk is). Junger-Tas (2001) concludeert bijvoorbeeld dat bij allochtone
leerlingen klassikaal onderwijs over het algemeen juist succesvol is. Deze