Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

de bijdrage van de samenleving
hebben. De verantwoordelijkheid voor de bewaking van het niveau van het vak
ligt bij de beroepsgroep en bij onderlinge visitatierondes. Naast Nederlandse taal
en geschiedenis kent het basisonderwijs ook het onderdeel geestelijke stromingen
dat verplicht is voor iedere leerling, 4 en waarin in principe aandacht kan
worden besteed aan de religieuze waardestelsels van het christendom, de islam,
het jodendom, en het hindoeïsme en het seculiere waardestelsel van het humanisme
(vgl. par. 7.2, de waardestelsels van Tipton). Bronneman waarschuwt in
haar bijdrage echter voor al te hoge verwachtingen van waarden en normen in
het basisonderwijs. Zij wijst erop dat normen pas voor de leerlingen gaan leven
als ze hun vanzelfsprekendheid gaan verliezen en als kinderen zich bewust
worden van verschillen in normen en gedrag, en dat is pas vanaf circa hun tiende
jaar (Bronneman 2003). Maar ook dan nog zal het thema een ver-van-mijn-bedshow
blijven, zo vreest zij, laat staan dat het model van de leerkracht als begeleider
van groepsdiscussies, die hoort bij dit onderwerp, voor het basisonderwijs
geschikt lijkt.
Voor de waarden- en normenthematiek is het meest voor de hand liggende
aanknopingspunt het vak maatschappijleer. Het vak heeft nog steeds een lage
status – vergelijk de Onderwijsraad (2002) en Veugelers (2003) – en is niet
verplicht in het profiel maatschappij en economie in het voortgezet onderwijs,
terwijl men dat juist daar zou verwachten. Gezien de noodzaak van meer
aandacht voor burgerschap (vgl. hoofdstuk 8) meent de raad dat een herwaardering
van het vak meer dan noodzakelijk is; door het verder te professionaliseren
mede in lijn met het vak civic education in enkele andere landen. In dat kader is
het van belang in herinnering te roepen wat Hofstee in 1992 in het kader van de
burgerschapsstudie van de wrr heeft voorgesteld (Hofstee 1992). Hij stelde toen
voor om in het onderwijs veel meer te doen aan bevordering van inzicht in de
collectieve consequenties van individueel handelen ontleend aan de gedragswetenschappen:
economie, sociologie en psychologie. Weliswaar onderkende hij
een aantal problemen bij de introductie van een dergelijk vak, zoals de associatie
met bepaalde politieke ideeënstelsels, de mogelijke strijd tussen wetenschappelijke
scholen bij het maken van het curriculum en het gevaar van onvoldoende
stabiliteit van het curriculum, doordat uit onderzoek telkens nieuwe gegevens
en inzichten naar voren komen. Toch meende hij dat dit soort kennis moet
worden overgedragen in verband met het zijns inziens grote gebrek aan inzicht
in collectieve consequenties van handelen bij kinderen, wat men ook ziet bij
normoverschrijding. 5
221
Over een dergelijke invulling van het vak maatschappijleer kan wellicht sneller
consensus worden bereikt dan over een curriculum waarden en normen, gezien
artikel 23 Grondwet, de bezwaren tegen een door de staat opgelegde pedagogiek
(vgl. debatten in het verleden over de ‘staatspedagogiek’, en ’De school van je
leven’ van de commissie-De Ruiter) en de ambivalenties rondom handhaving
van groepsidentiteit, die erdoor zouden worden vergroot. De voorgestelde meer
gedragswetenschappelijke invulling van het vak sluit ook goed aan op de secundaire
taak van de school, als voorportaal voor de oefening in disciplinering en