Waarden, normen en de last van het gedrag - Wetenschappelijke ...

wa a rde n, nor men e n de l a st va n het gedr ag
aangeleerd en hebben een uitwerking op lange termijn. Bovendien wijst onderzoek
op de positieve correlatie van sportbeoefening met schoolprestaties en dus
ook met de kwalificerende functie van het onderwijs. Van Lidth de Jeude (2004)
houdt in dit verband een prikkelend pleidooi voor kunstenonderwijs. De schrijver
en oud-leraar Robert Anker (2003) doet dat voor het onderwijs in de Nederlandse
literatuur. Hierbij constateert hij overigens wel dat de behoefte om in het
literatuuronderwijs aan te sluiten bij de belevingswereld van de leerlingen grote
gevolgen heeft gehad voor de culturele waarde van het literatuuronderwijs,
zoals: “onvoldoende confrontatie met het onbekende, de verrijkende ervaring
van groei en grensverlegging, begeleiding en sturing van zelfwording, kennisname
van andere opvattingen en gedragingen leidend tot vergroting van empathie,
vergroting ook van sensibiliteit voor ongrijpbare esthetische ervaringen’’
(Anker 2003: 79). Naast literatuuronderwijs zijn er meer schoolvakken die raakvlakken
hebben met waarden, normen en gedrag, zoals ook de Onderwijsraad
laat zien (Onderwijsraad 2002).
220
Het duidelijkste ligt die relatie traditioneel bij geschiedenis en bij maatschappijleer.
Op de basisschool gaat het hierbij slechts om geschiedenis; naast uiteraard
het goed leren beheersen van het Nederlands, al vanaf het eerste begin op school.
Geschiedenis is belangrijk, omdat leerlingen erdoor vertrouwd worden gemaakt
met historische oriëntaties en de ‘bronnen van onze beschaving’, waardoor zich
bij hen ook een gevoel voor morele en culturele vraagstukken kan ontwikkelen.
Een en ander draagt ook bij aan confrontaties en vergelijking met andere tijden
en andere waarden, normen en instituties en stelt de veranderingen in de
publieke moraal en van de positie van de burger (zijn rechten en plichten) tegenover
de staat aan de orde. Het laat zien dat normen en instituties zijn voortgekomen
uit maatschappelijke strijd tussen volken, standen en klassen, bijvoorbeeld
als het gaat om de vrijheid van godsdienst, het eigendomsrecht en de vrijheid
van meningsuiting. Geschiedenis biedt ook de mogelijkheid om de eigen
publieke moraal in perspectief te zien en een gevoel te krijgen voor de plaats en
identiteit van de Nederlandse en Europese geschiedenis.
Internationale discussies over de inhoud van het vak laten zien dat er veel in
beweging is en dat in veel landen wordt gesproken over de vraag of en hoe moet
worden ingespeeld op nieuwe maatschappelijke dynamiek en pluriformiteit. Zo
speelt in de Verenigde Staten mede de vraag in hoeverre de etnische heterogeniteit
van de klassen ertoe heeft geleid dat aan de behandeling van normatieve
kwesties in bijvoorbeeld geschiedenisonderwijs minder tijd en aandacht wordt
besteed dan de bedoeling was en het vak vlak en neutraal wordt overgedragen
(Ravitch 2002); een risico dat Bronneman voor Nederland in enkele gevallen ook
ziet voor heterogeen samengestelde scholen in de grote steden en meer in het
algemeen door de neiging om het niveau van het onderwijs aan te passen aan de
omgeving waarin het gegeven wordt (Bronneman 2004). In 2001 verscheen het
advies Verleden, heden en toekomst van de commissie-De Rooy (2001). De
commissie legt hierin veel nadruk op de historische vaardigheden en de historische
oriëntatiekennis die burgers in de huidige pluriforme samenleving nodig